Tworzenie stron internetowych

	Brzesko
	Brzesko
	; Rynek w Brzesku w oddali kościół św. Jakuba Apostoła
Herb Brzeska	Flaga Brzeska
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	brzeski
Gmina	Brzesko; gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1385
Burmistrz	Grzegorz Wawryka
Powierzchnia	11,83 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 16 989; 1 436,1 os./km²
Strefa numeracyjna;	(+48) 14
Kod pocztowy	32-800
Tablice rejestracyjne	KBR
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Brzesko
	Położenie na mapie Polski Brzesko
	49°58′08″N 20°36′23″E/49,968889 20,606389
TERC; (TERYT)	1202024
SIMC	0981966
	Urząd miejski ul. Głowackiego 51; 32-800 Brzesko
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Brzesko (ujednoznacznienie).

Brzesko – miasto w Polsce, w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brzesko, położone na Podgórzu Wiśnickim, nad rzeką Uszwicą.

Miasto liczy 17 193 mieszkańców (31 grudnia 2012).

W Brzesku znajduje się znany Browar Okocim, założony przez Jana Ewangelistę Goetza w 1845 r. Przemysł metalowy, paszowy. Neobarokowy kompleks pałacowo-parkowy Goetzów z XIX w. oraz kościół pw. św. Jakuba z XIV w. Zabytkowe cmentarze: wojenne z czasów I wojny światowej (nr 275, 276, 277) i cmentarz wyznania mojżeszowego z ok. trzystoma nagrobkami. W 1904 r. Brzesko nawiedził pożar, który zniszczył znaczną część zabudowy miasta.

Etymologia[edytuj]

Nazwa Brzeska prawdopodobnie pochodzi od słowa brzeg, brzeżek, ze względu na położenie miasta nad rzeką Uszwicą.^{[potrzebny przypis]}

Historia[edytuj]

Prehistoria i starożytność[edytuj]

Prawdopodobnie najstarsze pozostałości pradziejowych myśliwych na terenie obecnego miasta Brzeska pochodzą z epoki mezolitu. Odnaleziono charakterystyczne wyroby krzemienne, służące za narzędzia pierwszym mieszkańcom tych terenów. Szybki rozwój gospodarki wpłynął na dalsze zasiedlanie, w początkach neolitu przybyły większe gromady hodowców i rolników. Pozostałości osad odnaleziono na terenie Okocimia, Poręby Spytkowskiej, Jasienia, a także bardziej na południe – Biesiadek, Lewniowej i Gosprzydowej (Gmina Gnojnik). Liczne stanowiska wczesnorolniczych kultur dostarczyły wielu odkryć archeologom – naczyń i kamiennych narzędzi. Mnogość odkryć czyni Brzesko jednym z ważniejszych ośrodków cywilizacji wczesnorolniczej na ziemiach polskich. Sposób uprawy ziemi z zastosowaniem orki sprzężajnej wprowadziła ludność kultury pucharów lejkowatych, która przybyła w późniejszych stuleciach neolitu. Przyczyniło się to do dalszego rozwoju rolnictwa i osadnictwa. Wyjałowienie ziemi doprowadziło jednak do poważnego kryzysu, w epoce brązu. W II–III w. n.e. nastąpił ponowny rozwój osadnictwa. W późnej fazie okresu rzymskiego na terenie Jadownik, Okocimia i Jasienia istniały osady ludności kultury przeworskiej. Jeszcze w XIX w. znaleziono w Brzesku rzymskie monety.

Średniowiecze[edytuj]

Kamienice przy rynku w Brzesku

Miasto lokowane było przez Spytka II Melsztyńskiego, kasztelana bieckiego, za zgodą królowej Jadwigi, która w 1385 roku wydała akt lokacyjny na prawie magdeburskim. Rozpoczął się proces urbanizacji oraz kształtowania szlaków komunikacyjnych, które obecnie funkcjonują. Zachował się też średniowieczny układ urbanistyczny z kwadratowym rynkiem i gotyckim kościołem pw. św. Jakuba z 1447 r. W 1386 r. mieszczanie brzescy trudniący się handlem i rzemiosłem zostali zwolnieni z ceł i myt.

W 1440 r. Grzegorz z Sanoka ufundował szpital dla ubogich w Brzesku.

Nowożytność i czasy najnowsze[edytuj]

W 1910 zorganizowano Stałą Drużynę Sokoła i przekształcono ją w 1914 r. w Polową Drużynę Sokolą oraz utworzono „Strzelca”.

1 sierpnia 1914 r., gdy wybuchła wojna serbsko–austro-węgierska, która w ciągu tygodnia przekształciła się w pierwszą wojnę światową, w Brzesku wydarzenia te poprzedziła mobilizacja do armii austro-węgierskiej.

Członkowie Polowej Drużyny Sokolej przygotowywali się do wojny z Rosją, odbywając ćwiczenia z zakresu musztry bojowej z użyciem broni palnej. Kiedy zorganizowano PDS, Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół” kierował Piotr Górski (prezes), Zygmunt Sozański (wiceprezes), Władysław Cyga (I wiceprezes), Włodzimierz Albinowski (gospodarz), Stefan Sukiennik i Szczęsny Chrapczyński. Pod ich kierunkiem „Sokół” i społeczeństwo powiatu brzeskiego zakupiło dla plutonu brzeskiego 20 karabinów marki Mannlicher, które przekazało PDS.

Właściciel pałacu w Brzesku Jan Ewangelista Goetz, Julian Kodrębski i Józef Neuman założyli spółkę – zalążek Browaru w Okocimiu w 1845 r. W 1856 r. wybudowano kolej Kraków – Dębica – Lwów.

1 stycznia 1951 do Brzeska przyłączono wieś Słotwina^[3].

W latach 1975–1998 miasto należało do województwa tarnowskiego.

Z tym tematem związana jest kategoria: Osiedla Brzeska.

Zabytki[edytuj]

Ratusz[edytuj]

Ratusz w Brzesku

Ceglany, piętrowy Ratusz z wieżą, zaprojektowany przez Gabriela Niewiadomskiego, w stylu neogotyckim, pochodzący z 1909 r., mieści się przy ulicy Kościuszki. Jest jednym z najstarszych obiektów zabytkowo-historycznych w centrum Brzeska. W chwili obecnej mieści się tam Miejski Ośrodek Kultury.

Pałac Goetza[edytuj]

Część zachodnia pałacu

Osobny artykuł: Pałac Goetza.

Dawna siedziba Goetzów Okocimskich, właścicieli i twórców Browaru Okocim, znajdująca się w Brzesku. Później wieloletnia siedziba Liceum Ogólnokształcącego, Liceum Ekonomicznego i innych szkół. Pierwsze zajęcia szkolne w pałacu odbyły się 12 kwietnia 1945 r. Obecnie zabytkowy (w dużej części drewniany, z holem myśliwskim, gdzie na ścianach wiszą poroża jeleni, głowy dzików, łosi i innych zwierząt łownych, w tym wielu już wymarłych gatunków^{[potrzebny przypis]}, oraz nie mniej znaną palmiarnią z wyjątkowym okazem groty wykonanej ze skał wulkanicznych, oraz zabytkową, prywatną kaplicą, oryginalnymi drewnianymi schodami i stylową biblioteką) gmach niszczał, przez nikogo nie zagospodarowany od 2002 roku. 30 listopada 2007 r. powrócił do potomków rodziny Goetzów, wykupiony od Państwa.

Cmentarz wojenny nr 276 – Brzesko[edytuj]

Fragment cmentarza wojskowego

Osobny artykuł: Cmentarz wojenny nr 276 - Brzesko.

Zabytkowy cmentarz wojskowy, znajdujący się w Brzesku przy ul. Czarnowiejskiej. Pochodzi on z czasów I wojny światowej.

Jest miejscem pochówku 441 żołnierzy austro-węgierskich, 3 niemieckich i 63 rosyjskich. Przylega do ściany południowej cmentarza żydowskiego. Ogrodzony kamiennym murem, z wysoką bramą z półokrągłymi wrotami z drewna, z płaskorzeźbami orłów, po której obu stronach, od wewnętrznej części znajdują się altany kontemplacyjne. Naprzeciw wejścia, na końcu cmentarza znajduje się ściana o charakterze pomnika, z kamiennym krzyżem z datą 1914–1915, pośrodku niej znajduje się zaś tablica inskrypcyjna głosząca w trzech językach:

„WY COŚCIE PADLI ZA OJCZYZNĘ W BOJU
WRÓG CZY PRZYJACIEL – DOKONAWSZY CZYNU
ŚPIJCIE ZŁĄCZENI W TEJ ZIEMI POKOJU –
ZARÓWNO ZDOBI WAS WIENIEC WAWRZYNU”

Cmentarz został zaprojektowany przez Roberta Motkę, austriackiego porucznika, architekta, autora projektów wielu cmentarzy, a także pomników i kaplic.

Najważniejszymi elementami są ściana szczytowa z tablicą inskrypcyjną, zespół bramny, centralny monument oraz zbiorowa mogiła z pomnikiem z granitu.

Zobacz też: Cmentarz wojenny nr 275 – Brzesko.

Stary cmentarz[edytuj]

Naprzeciw budynku Sądu Rejonowego w Brzesku, przy ul. Kościuszki znajduje się stary, obecnie już nieużywany cmentarz parafialny parafii św. Jakuba Apostoła w Brzesku. Uwagę zwraca ciekawa architektura.

Cmentarze żydowskie[edytuj]

Widok ogólny nowego cmentarza żydowskiego

W Brzesku istniały dwa kirkuty. Starszy cmentarz powstał w XVII wieku i został zamknięty z powodu zapełnienia w połowie XIX wieku. Przetrwał, choć był uszkodzony II wojnę światową. Powojenne władze miasta zniszczyły cmentarz, godząc się na wzniesienie na jego terenie garaży. Nowy cmentarz powstał w 1846, istnieje do dnia dzisiejszego. Znajdują się na nim masowe groby żydowskich ofiar niemieckich zbrodni i pomnik upamiętniający ich śmierć. Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków.

Pomnik św. Floriana[edytuj]

Pomnik św. Floriana w Brzesku. Widok zza klombów

Pomnik św. Floriana, odsłonięto w 1731 r. Po pożarze miasta w 1904 roku został odrestaurowany i ustawiony w 1906 r. na środku Rynku Starego Miasta (dzisiejsze ścisłe centrum). Ostatnie prace restauratorskie poczyniono kilka lat temu. Jest najstarszą tego typu rzeźbą we wschodniej części województwa małopolskiego, a przy tym artystycznie najdoskonalszą i najstarszą z tego rodzaju zabytków w regionie.

Grób Nieznanego Żołnierza[edytuj]

Grób Nieznanego Żołnierza

Grób Nieznanego Żołnierza znajduje się przy szosie głównej E4 przy ul. Kościuszki, nieopodal cmentarza parafialnego parafii św. Jakuba Apostoła w Brzesku, tuż obok Kościoła Ducha Św., naprzeciwko budynku Sądu Rejonowego. Tablica pamiątkowa poświęcona jest „Nieznanemu Żołnierzowi poległemu za ojczyznę 1914–1920”. Przy pomniku z okazji ważnych uroczystości państwowych palą się dwa gazowe znicze, wartę pełnią żołnierze lub harcerze, składane są wieńce i kwiaty, w uroczystościach uczestniczą poczty sztandarowe.

Transport[edytuj]

Stacja Brzesko-Okocim

Kolej[edytuj]

Zobacz też: Brzesko Okocim.

W Brzesku znajduje się stacja, przez którą przebiega linia kolejowa 91 Kraków Główny – Medyka. Na stacji zatrzymują się pociągi REGIO i interREGIO Przewozów Regionalnych oraz pociągi TLK spółki PKP Intercity.

Komunikacja miejska[edytuj]

Osobny artykuł: MPK w Brzesku.

Publicznym przewoźnikiem komunikacji miejskiej jest MPK w Brzesku, której prezesem tej firmy jest Krzysztof Gawor. Obecnie obsługuje 5 linii. Tabor wykorzystuje polskie autobusy Autosan i Jelcz oraz pięć niemieckich Mercedesów.

Transport lotniczy[edytuj]

Ok. 25 km na północ od miasta funkcjonuje samolotowe lądowisko Strzelce Małe-Szczurowa.

W 2013 r. przy ul. Kościuszki oddano do użytku sanitarne lądowisko.

Kultura i sport[edytuj]

Miejski Ośrodek Kultury w Brzesku
Starostwo Powiatowe w Brzesku
Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Brzesku
kino
stadion Okocimskiego Klubu Sportowego
kryta pływalnia
korty tenisowe
dwa obiekty sportowe „Orlik 2012”
kręgielnia klasyczna BOSiR Brzesko
bowling
Regionalne Centrum Kulturalno – Biblioteczne
Brzeski Klub Bokserski „Magic Boxing”
Biblioteka Pedagogiczna w Tarnowie Filia w Brzesku
zespół muzyczny „Tormentia”

Szkoły[edytuj]

Małopolska Szkoła Wyższa w Brzesku
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. Ignacego Łukasiewicza
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im. Mikołaja Kopernika
Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Królowej Jadwigi
Publiczne Gimnazjum nr 2 im. Janusza Korczaka
Katolickie Gimnazjum w Brzesku
Katolickie Liceum Ogólnokształcące w Brzesku im. Św. Stanisława BM ze Szczepanowa
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 Brzesku
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Bohaterów Westerplatte w Brzesku

Instytucje[edytuj]

Powiatowy Urząd Pracy w Brzesku
Zarząd Dróg Powiatowych w Brzesku
Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Brzesku
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie
Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Brzesku
Sąd Rejonowy w Brzesku
Bank Spółdzielczy w Brzesku

Wspólnoty religijne[edytuj]

Kościół Matki Bożej Częstochowskiej w Brzesku-Słotwinie

Trzy parafie rzymskokatolickie
Zbór Kościoła Zielonoświątkowego
Zbór Świadków Jehowy Brzesko-Okocim^[4]

Parki[edytuj]

Park Jordanowski w Brzesku w 2007 roku

Widok Pałacu Goetza

Park Jana Albina Goetza[edytuj]

Park krajobrazowy, typu angielskiego, założony pod koniec XIX w. przez Jana Albina Goetza i jego żonę hrabinę Zofię z Sumińskich w pobliżu Browaru Okocim, o powierzchni 40 ha (obecnie 17 ha z powierzchni dawnego parku, który przylega do 27 ha obszaru leśnego. Do dnia dzisiejszego rosną w nim 43 gatunki drzew (w tym egzotycznych), oraz 12 gatunków krzewów, m.in.: rododendrony, choiny kanadyjskie, tulipanowce amerykańskie, jaśminowce, berberysy, klony, buki, kasztanowce, wiązy, olchy, dęby. W centrum parku znajduje się neobarokowy i neorokokowy pałac w stylu wiedeńskim.

Ludzie związani z Brzeskiem[edytuj]

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Brzeskiem.

Honorowi obywatele

Rudolf Ciszka^[5]

Urodzeni w Brzesku

Zmarli w Brzesku

Miasta partnerskie[edytuj]

Demografia[edytuj]

Piramida wieku mieszkańców Brzeska w 2014 roku ^[2].

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 30.09.2009].
↑ ^a^b http://www.polskawliczbach.pl/Brzesko, w oparciu o dane GUS.
↑ Dz.U. z 1950 r. Nr 41, poz. 367
↑ Znajdź miejsce zebrań Świadków Jehowy. jw.org. [dostęp 2016-01-21].
↑ Kronika. Zmarli. „Słowo Polskie”, s. 7, Nr 28 z 18 stycznia 1904.
↑ Urząd Miejski w Brzesku: Miasta partnerskie (pol.). brzesko.pl. [dostęp 2014-10-03].

Linki zewnętrzne[edytuj]

Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej – Brzesko
Atrakcje turystyczne miasta Brzeska
Historia Żydów w Brzesku na portalu Wirtualny Sztetl
Wirtualny spacer po mieście Brzesko
Brzesko w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa, 1880.

[gus-1] Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 30.09.2009].

[populacja2016-2] ttp://www.polskawliczbach.pl/Brzesko, w oparciu o dane GUS.

[3] Dz.U. z 1950 r. Nr 41, poz. 367

[4] Znajdź miejsce zebrań Świadków Jehowy. jw.org. [dostęp 2016-01-21].

[5] Kronika. Zmarli. „Słowo Polskie”, s. 7, Nr 28 z 18 stycznia 1904.

[6] Urząd Miejski w Brzesku: Miasta partnerskie (pol.). brzesko.pl. [dostęp 2014-10-03].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]