Tworzenie stron internetowych

	Frampol
	Frampol
	; Centrum Frampola
	Herb Frampola
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	biłgorajski
Gmina	Frampol; gmina miejsko-wiejska
Data założenia	1705
Prawa miejskie	1736-1870, 1993
Burmistrz	Tadeusz Niedźwiecki
Powierzchnia	4,67 km²
Wysokość	245 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 1444; 309,2 os./km²
Strefa numeracyjna;	+48 84
Kod pocztowy	23-440
Tablice rejestracyjne	LBL
	Położenie na mapie powiatu biłgorajskiego Frampol
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Frampol
	Położenie na mapie Polski Frampol
	50°40′17″N 22°40′14″E/50,671389 22,670556
TERC; (TERYT)	0602054
SIMC	0887196
	Urząd miejski ul. Radzięcka 8; 23-440 Frampol
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Frampol (ujednoznacznienie).

Frampol – miasto w południowej części województwa lubelskiego, w powiecie biłgorajskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Frampol. Historycznie położony jest w Małopolsce, w ziemi lubelskiej. W latach 1975–1998 miasto należało do województwa zamojskiego. Według danych GUS z grudnia 2009^[2] miasto liczyło 1 411 mieszkańców. Jest drugim (po Modliborzycach) najmniejszym miastem województwa lubelskiego, zarówno pod względem liczby mieszkańców, jak i powierzchni. W miejscowości siedzibę ma parafia pw. św. Jana Nepomucena i Matki Bożej Szkaplerznej. W strukturze Kościoła rzymskokatolickiego należy ona do metropolii przemyskiej, diecezji zamojsko-lubaczowskiej, dekanatu Biłgoraj – Północ.

Kościół pw. św. Nepomucena i Matki Boskiej Szkaplerznej

Położenie[edytuj]

Frampol położony jest na pograniczu Roztocza Zachodniego i Równiny Biłgorajskiej. Północno-wschodnia i wschodnia część obszarów gminy stanowi fragment Szczebrzeszyńskiego Parku Krajobrazowego, a południowa strefę ochronną Lasów Janowskich. Urozmaiconą rzeźbę terenu wieńczy dolina rzeki Białej Łady.

We Frampolu przecinają się dwie znaczące drogi województwa lubelskiego: 74 Janów Lubelski–Zamość, 835 Lublin–Biłgoraj.

Odległości od ważniejszych okolicznych ośrodków miejskich: Lublin – 68 km, Biłgoraj – 16 km, Zamość – 47 km, Kraśnik – 49 km.

Historia[edytuj]

Początki Frampola, w wyniku braku źródeł, nie są definitywnie wyjaśnione. W świetle najnowszych badań powstanie miasta należy sytuować na znaną już wcześniej, ale ignorowaną datę, 1717 roku, kiedy właścicielem dóbr radzięckich został hrabia Marek Antoni Butler. W akcie uposażenia Parafii Radzięcin z 20 października 1717 roku, Butler stwierdza, że się nowe miasto funduje^[3]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego podaje z kolei, że Frampol powstał w roku 1705, z inicjatywy Franciszka Butlera, co jednak nie znajduje potwierdzenia w źródłach historycznych, a sam Franciszek w ogóle nie istniał^[3]. Chociaż z roku 1708 pochodzi wzmianka z ksiąg metrykalnych o „miasteczku” Radzięcin, a na gruntach tej wsi powstał Frampol^[4]. Proces lokacji postępował powoli, ale nazwa Franopole pojawiła się już w 1722^[5]. Sama nazwa pochodzi od imienia żony założyciela – Franciszki z.d. Szczuka^[6].

W 1735 istniała już gmina żydowska posiadająca swój kirkut^[7]. Powstały tu ośrodek handlowo-rzemieślniczy przypuszczalnie nigdy nie otrzymał przywileju lokacyjnego, a zastąpił go przywilej na jarmarki udzielony Markowi Antoniemu Butlerowi 31 grudnia 1738 przez króla Augusta III. W 1740 roku przez Józefa Butlera został ufundowany kościół drewniany, początkowo podlegający pod parafię Radzięcin, a od 1778 jako samodzielna parafia.

20 XI 1773 roku, dzięki przywilejowi właścicieli Jana Wisłockiego i Anny z.d. Butler mieszkańcy posiedli prawo do wyboru rajców miejskich^[8].

3 VI 1798, Antoni Wisłocki zostaje jedynym właścicielem Frampola, po zawarciu porozumienia ze swoim bratem Ignacym. W kolejnych latach grunty na terenie miejscowości zostają odsprzedane mieszczanom w zamian za coroczny czynsz.

We Frampolu został wprowadzony w życie, opracowany przez nieznanego z imienia twórcę, teoretyczny projekt idealnego planu zabudowy miasta. Wokół kwadratowego rynku, zorientowanego według stron świata, zaprojektowano coraz to większe kwadraty ulic połączone ze sobą ośmioma ulicami wychodzącymi promieniście ze środka rynku. Kwadrat był obwiedziony czterema ulicami stodolnymi stanowiącymi jednocześnie dojazd do pól. Pierwotna długość jednego boku rynku (225 m) przewyższała największy rynek w Polsce i Europie – krakowski (200 m x 200 m). Układ przestrzenny Frampola jest ewenementem w skali kraju.

Miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym – przede wszystkim tkackim, ale też włosiankarskim i sitarskim. Podobnie jak większość miejscowości w okolicy, Frampol był w całości zbudowany z drewna. W XIX wieku spadło znaczenie miasteczka jako ośrodka rzemieślniczego i handlowego. W 1870 roku miejscowość (podobnie jak okoliczne miasteczka, np. Goraj czy Turobin) straciła prawa miejskie. Nie przeszkodziło to osadzie w rozwoju, zwłaszcza produkcji tkackiej. W tym okresie powstawały tu znane płótna frampolskie. Według opisu z początku XX wieku, „nie ma domu, w którym nie byłoby jednego czy kilku warsztatów tkackich”. Produkcja skierowana była jednak głównie na rynek lokalny. W roku 1903 powstała we Frampolu spółka tkaczy wytwarzająca przede wszystkim bieliznę stołową, a także ręczniki, chusteczki i szale. Zatrudniała 30 robotników^[9].

W okresie międzywojennym na terenie osady istniał Urząd Pocztowy, Straż Pożarna, Związek Strzelecki, Posterunek Policji Państwowej, oraz ogniska życia kulturalnego – szkoła powszechna, biblioteka i koła młodzieżowe. Swoją działalność duszpasterską reprezentuje parafia rzymskokatolicka im. św. Jana Nepomucena i Matki Bożej Szkaplerznej. Jednocześnie kwitło we Frampolu życie społeczno-kulturalno-polityczne wśród mieszkańców osady. Według spisu powszechnego z 1921 roku Frampol zamieszkiwało 2720 osób.

II wojna światowa[edytuj]

We wrześniu 1939 większość zabudowy Frampola została zniszczona w wyniku bombardowania miasta przez niemieckie lotnictwo.

W czasie II wojny światowej teren gminy Frampola zamieszkałej w lipcu 1942 roku przez 8141 osób, w tym 703 Żydów objęty został przez okupanta „Operacją Reinhard” (Aktion Reinhardt). Dnia 2 listopada 1942 roku osada została otoczona przez silny oddział Schupo, który rozpoczął gromadzenie Żydów na rynku. Opornych i próbujących ucieczki rozstrzeliwano na miejscu. Tak zebranych Żydów skierowano pieszo do Zwierzyńca, a stamtąd koleją do obozu zagłady w Bełżcu. W wyniku zarządzenia wójta zamordowanych pochowano w zbiorowej mogile usytuowanej na terenie cmentarza żydowskiego. Według późniejszych obliczeń śmierć tego dnia poniosło około 400 Żydów, a pozostałych przy życiu skierowano do Bełżca. Ostatecznie kolejne dwie akcje wyłapywania ocalałych Żydów doprowadziły, że do końca 1942 roku społeczność ta została w miejscowości i całej gminie praktycznie całkowicie zlikwidowana. Nieliczni mieszkańcy z narażeniem własnego życia ukrywali Żydów do zakończenia okupacji niemieckiej w lipcu 1944^[10]. Spis ludności z marca 1943 r. wykazywał, że w osadzie zarejestrowanych było 1289 mieszkańców.

Kolejne represje okupanta hitlerowskiego, które objęły Frampol wraz z okolicznymi wioskami zostały zapoczątkowane akcją wysiedleńczą o kryptonimie Wehrwolf (Wilkołak). Dnia 30 czerwca 1943 roku zostało ujętych około 270 męskich mieszkańców Frampola. Podczas drugiej fazy akcji zdołano wysiedlić około 150 osób, w tym matki, dzieci i osoby w podeszłym wieku. Bezpośrednio w wyniku akcji „Werwolf” śmierć poniosły 2 osoby, kolejne dwie odniosły rany.

Frampol odzyskał prawa miejskie w roku 1993. Obecnie jest jednym z najmniejszych miast w Polsce, pełni funkcję lokalnego ośrodka usługowo-handlowego.

Zabytki, atrakcje turystyczne[edytuj]

charakterystyczny układ urbanistyczny, rynek
„zabudowa stodolna” z I połowy XIX w.
cmentarz żydowski
plebania z XIX w.
neogotycki kościół parafialny z XIX w.

Sport[edytuj]

KS Włókniarz Frampol[edytuj]

We Frampolu funkcjonuje Klub Sportowy Włókniarz Frampol – amatorski klub piłkarski, założony w 1987 roku. Obecnie drużyna seniorów gra w grupie I zamojskiej klasy A. Barwy zespołu: granatowo-czarne. Włókniarz rozgrywa mecze na Stadionie przy ul. Fabrycznej o pojemności 500 widzów, znajdującym się we Frampolu.

Ludzie związani z Frampolem[edytuj]

Agata Jarosz – wokalistka austriackiego zespołu Kontrust grającego muzykę z gatunku crossover.

Galeria[edytuj]

Urząd Miejski
Pomnik na Rynku
Szkoła przy ul. Gorajskiej
Wieża widokowa na wzgórzu nad Frampolem
Miejsce masowych grobów na kirkucie

Demografia[edytuj]

Piramida wieku mieszkańców Frampola w 2014 roku^[1].

Zobacz też[edytuj]

Synagoga we Frampolu

Przypisy

↑ ^a^b http://www.polskawliczbach.pl/Frampol, w oparciu o dane GUS.
↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010. ISSN 1734-6118. (pol.)
↑ ^a^b Trzebiński 1962 ↓, s. 62-71.
↑ Z. Ł. Baranowski, Ziemia Janowska, Zamość 2011, s. 65.
↑ Liber matrimonium parafii Goraj z 1722 r., Archiwum Diecezjalne w Zamościu.
↑ Z. Baranowski, Frampol w okresie staropolskim..., s. 69.
↑ A. Trzciński, Hebrajski epigraf (przyczynek do lokalizacji Frampola, Zamojski Kwartalnik Kulturalny 1998, nr 1, s. 53-55.
↑ R. Jasiński, Frampol na przełomie dwu epok, [w:] R. Jasiński [red.], Frampol i okolice. Zarys dziejów do 1918 r., t. 1, Frampol 2002, s. 114.
↑ B. Mikulec, Przemysł Lubelszczyzny w latach 1864–1914, Lublin 1989, s. 154.
↑ Rodzina Stanisława Sobczaka ukrywała w czasie wojny 12 osób wyznania mojżeszowego. http://www.savingjews.org/righteous/sv.htm

Bibliografia[edytuj]

Frampol i okolice. Zarys dziejów do 1918 r., t. I, pod red. R. Jasińskiego, Frampol 2002, s. 65-67
W. Trzebiński: Działalność urbanistyczna magnatów i szlachty w Polsce XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawn. Naukowe, 1962, s. 62-71. OCLC 250340793.
Akcja Reinhard. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. Dariusz Libionka, Warszawa 2004
Archiwum IPN, Okręgowej komisji badania zbrodni hitlerowskiej w Lublinie
Archiwum Państwowe w Zamościu, Akta RGO

Linki zewnętrzne[edytuj]

Strona miasta
Historia Żydów w Frampolu na portalu Wirtualny Sztetl

Frampol w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881.

[populacja2016-1] ttp://www.polskawliczbach.pl/Frampol, w oparciu o dane GUS.

[2] Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010. ISSN 1734-6118. (pol.)

[CITEREFTrzebi.C5.84ski196262-71-3] Trzebiński 1962 ↓, s. 62-71.

[4] Z. Ł. Baranowski, Ziemia Janowska, Zamość 2011, s. 65.

[5] Liber matrimonium parafii Goraj z 1722 r., Archiwum Diecezjalne w Zamościu.

[6] Z. Baranowski, Frampol w okresie staropolskim..., s. 69.

[7] A. Trzciński, Hebrajski epigraf (przyczynek do lokalizacji Frampola, Zamojski Kwartalnik Kulturalny 1998, nr 1, s. 53-55.

[8] R. Jasiński, Frampol na przełomie dwu epok, [w:] R. Jasiński [red.], Frampol i okolice. Zarys dziejów do 1918 r., t. 1, Frampol 2002, s. 114.

[9] B. Mikulec, Przemysł Lubelszczyzny w latach 1864–1914, Lublin 1989, s. 154.

[10] Rodzina Stanisława Sobczaka ukrywała w czasie wojny 12 osób wyznania mojżeszowego. http://www.savingjews.org/righteous/sv.htm

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]