Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Głogów Małopolski (ujednoznacznienie).

Głogów Małopolski
Współczesny ratusz
Herb Głogowa Małopolskiego
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	rzeszowski
Gmina	Głogów Małopolski gmina miejsko-wiejska
Aglomeracja	rzeszowska
Burmistrz	Paweł Baj
Powierzchnia	13,73 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	6 298[1] 459,4 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 17
Kod pocztowy	36-060
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Głogów Małopolski
Położenie na mapie Polski Głogów Małopolski
50°09′04″N 21°57′46″E/50,151111 21,962778
TERC (TERYT)	1816064
SIMC	0974328
Urząd miejski Rynek 1 36-060 Głogów Małopolski
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Głogów Małopolski – miasto w woj. podkarpackim, w powiecie rzeszowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Głogów Małopolski. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. rzeszowskiego.

Według danych z 30 czerwca 2016 miasto miało 6298 mieszkańców.

Miasto położone jest w Kotlinie Sandomierskiej 12 km na północ od Rzeszowa. Etnograficznie Głogów Małopolski leży na styku dwóch regionów: lasowiackiego i rzeszowskiego^[2].

Historia[edytuj]

Lokacja miasta[edytuj]

Głogów Małopolski założony został przez Krzysztofa Głowę z Nowosielec herbu „Jelita”. 22 kwietnia 1570 roku, w dzień św. Wojciecha, wydał on w Przybyszówce dokument, na mocy którego w lesie rudzieńskim przy rozgałęzieniu szlaków wiodących do Sandomierza i do Kolbuszowej nad rzeką Szlachciną miało powstać miasto noszące nazwę Głowów. Założono je na terenie istniejącej tutaj wsi. Według planów Głowy miało być to pierwsze w Polsce miasto prawdziwie nowoczesne, oparte na założeniach urbanistycznych epoki renesansu. Równocześnie Głowów miał stanowić konkurencję dla średniowiecznego Rzeszowa.

Projekt miasta był bardzo śmiały jak na ówczesne warunki. Wyznaczono kwadratowy rynek o boku długości 168 m, na którym wymierzono 40 placów pod budowę domów o dwuspadowych dachach. Od niego odchodziły drogi na cztery strony świata. Właściciel miasta wyznaczył także miejsca pod ogrody mieszczańskie, kościół i plebanię, łaźnię, szpital, młyn, browar oraz folwark pański. Ostatni z czasem zamienił się w dzielnicę żydowską nazwaną „Pod Bożnicą”.

Według założeń w osadzie miało znaleźć się około 200 domów. Okres wolnizny wynosił 20 lat, był więc stosunkowo długi jak na miasto tworzone w przystępnym terenie i na przecięciu szlaków handlowych. Mieszkańcom przyznano prawo warzenia piwa, gorzałki i miodu. Właściciel zezwolił też na ustawienie jatek rzeźniczych oraz organizację dwóch jarmarków w roku: na św. Jana Chrzciciela i na św. Agnieszki. Na dzień targowy wybrano wtorek.

Zgodnie z wzorcami epoki w osadzie przyjęto prawo magdeburskie. Utworzono radę miejską złożoną z 4 rajców – dwóch wybieranych przez mieszczan i dwóch wyznaczanych przez właściciela osady. Urząd burmistrza pełnili oni kolejno przez okres jednego miesiąca. Władzę sądowniczą sprawował sąd ławniczy złożony z wójta i siedmiu przysiężników (ławników). Organ ten rozstrzygał pomniejsze sprawy karne i cywilne. Decyzje w istotniejsze kwestiach podejmował właściciel miasta posiadający prawo miecza, czyli zasądzania kary śmierci. Mieszkańcy mogli też odwoływać się do niego od decyzji rady miejskiej i sądu ławniczego.

Własność Mikołaja Spytka Ligęzy[edytuj]

Po śmierci Krzysztofa Głowy miasto przeszło w ręce Mikołaja Spytka Ligęzy z Bobrku herbu „Półkozic”, kasztelana Sandomierskiego. Prawdopodobnie była to darowizna króla, choć stwierdzające to dokumenty nie zachowały się. Nowy właściciel zapewnił osadzie prężny jak na owe czasy rozwój. Potwierdził wszystkie dotychczasowe przywileje, a następnie nadał nowe pobudzające rozwój rzemiosła i handlu. Wybudował drewniany kościół parafialny z dzwonnicą (1630), szpital dla ubogich, oraz pierwszy, też drewniany ratusz (1636). Po najeździe tatarskim w 1624 roku nakazał otoczenie Głowowa wysokim wałem i zespołem stawów. Resztki tych umocnień są widoczne do dziś w starej części miasta. Na wałach znajdowały się baszty, do obsadzenia których wyznaczono cechy. Ligęza zobowiązał też mieszczan do obrony osady i posiadania broni palnej.

Po śmierci Mikołaja Spytki Ligęzy w 1637 roku, Głowów razem z Rzeszowem i Sędziszowem został zbrojnie zajęty przez jego zięcia Dominika Zasławskiego. Po okresie krótkich rządów nowego właściciela miasto przeszło na ponad półtora wieku w ręce rodziny Lubomirskich, którzy przemianowali je na Głogów.

Własność Lubomirskich i czasy „państwa głogowskiego”[edytuj]

Początki panowania Lubomirskich niekorzystnie odbiły się na Głogowie. Spory między spadkobiercami i wojny XVII wieku nie sprzyjały zainteresowaniu rozwojem miast należących do tej rodziny. Ponadto miasto dwukrotnie spalono i złupiono: podczas najazdu Rakoczego (1657) i w czasie wojny sasko-szwedzkiej (1709). Ponowny okres prosperity miasteczko przeżywało w XVIII wieku, po tym jak w 1706 roku po śmierci Hieronima Augustyna Lubomirskiego wskutek podziału latyfundium rzeszowskiego utworzone zostało „państwo głogowskie”. Otrzymał je Jan Kazimierz starosta bolimowski, ożeniony z Urszulą z Branickich. Na obszar państwa głogowskiego składały się: Głogów, Rogoźnica, Wola Cicha, Styków, Medynia Głogowska. Ponadto Lubomirscy dzierżawili królewszczyzny: starostwo bratkowickie oraz 11 wsi i duże obszarów lasów.

Nowi właściciele wybudowali w 1725 w miejscu pierwotnie przeznaczonym na folwark murowany pałacyk. Wraz z nim Urszula Lubomirska urządziła słynny w tamtych czasach ogród nazwany „Retyrada”. Ślady tego okazałego, a przy tym pierwszego w Polsce kompleksu tego rodzaju do dziś są widoczne na obszarze wsi Rudna. Dla podniesienia rangi państwa głogowskiego Urszula Lubomirska ufundowała także w 1766 roku kościół i klasztor o.o. misjonarzów, ze słynącym cudami obrazem Matki Boskiej Śnieżnej. Dbali oni także o samo miasto. Wybudowali nowy, tym razem murowany ratusz. Po jego dwóch stronach ustawiono kolumny z posągami Matki Boskiej i św. Floriana. Drugi miał w założeniu ustrzec w większości drewnianą osadę przed częstymi pożarami. Rangę Głogowa podnosiło utworzenie w nim sądu miejskiego.

Druga połowa XVIII wieku to prawdopodobnie najlepszy okres dla mieszczaństwa Głogowa. Słynne stały się organizowane w nim jarmarki, utworzono nowy cech kupców, mieszkańcy znacząco się wzbogacili. Ten „złoty wiek” zakończył się wraz ze śmiercią Urszuli z Branickich Lubomirskiej w 1776 roku. Państwo głogowskie odziedziczyła po niej jej jedyna córka Marianna, żona Karola Radziwiłła. Stale mieszkała ona na Litwie, nie poświęcała więc większej uwagi nowym nabytkom. Po jej śmierci w 1794 władze austriackie zajęły dobra głogowskie na rzecz zaległych podatków.

Okres austriacki[edytuj]

W zamku w 1812 roku osadzono szwadron kawalerii austriackiej. Jego komendant zakupił wystawione na sprzedaż w drodze licytacji dobra głogowskie. Następnie sprowadził on czeskich robotników, co przyczyniło się do podniesienia poziomu gospodarki w miasteczku. W 1803 roku w efekcie zaprószenia ognia spłonął klasztor o.o. misjonarzy. Głogów pozostawał w rękach rodziny Filipa hr. Schwerts von Spork do roku 1892. Wtedy dobra głogowskie zakupił Adam Jędrzejowicz, właściciel Staromieścia i Zaczernia.

W XIX wieku Głogów pełnił rolę centrum życia dla okolicznych wsi. Znajdował się w nim sąd powiatowy, urząd skarbowy, poczta, notariat, apteka, lekarz i szkoła. Mieszkańcy miasteczka brali udział w powstaniu listopadowym i Wiośnie Ludów, wspierali też powstańców styczniowych. W 1878 utworzono Ochotniczą Straż Pożarną. Przez lata odgrywała ona istotna rolę we wciąż przede wszystkim drewnianym miasteczku. Organizowała też liczne imprezy kulturalne i patriotyczne. Do dziś przetrwała tradycja odbywania przez członków OSP wart przed grobem pańskim w przeddzień Wielkanocy. Drugą ważną organizacją było utworzone w 1903 roku Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Głogowski oddział liczył około 200 członków. W 1914 roku kilkunastu z nich wstąpiło do II Brygady Legionów.

W latach 1906–1910 w Głogowie powstała pierwsza galicyjska przędzalnia lnu i konopi założona przez Franciszka Weissa. Jej siedzibą był dawny pałac, w 1905 roku opuszczony przez wojska austriackie. Zakład zatrudniał kilkadziesiąt osób, a jego kontynuatorką jest dzisiejsza fabryka plandek „Technitex”.

XX wiek[edytuj]

Pomnik na skraju boru upamiętniający ofiary hitlerowców

Fragment rynku. Na pierwszym planie pomnik upamiętniających bohaterów i ofiary walk za Ojczyznę

Po pierwszej wojnie światowej pozycja miasteczka drastycznie zmalała. Wobec rozwoju zakładów przemysłowych w Rzeszowie (część COP-u) Głogów stał się „sypialnią”. Mimo to w 1927 wybudowano nową szkołę podstawową i wyremontowano ratusz.

W latach okupacji (1939–1944) Niemcy dokonali w pobliskim Lesie Bór masowych egzekucji cywilnych mieszkańców, w których zginęło ok. 5 000^[3] osób (w większości Żydów). Największe nasilenie egzekucji przypada na rok 1942, kiedy to rozstrzelano w borze między Głogowem a Rzeszowem ok. 2500^[4] Żydów i 300^[4] Polaków.

W miasteczku czynnie działała placówka Armii Krajowej, oraz oddział Gwardii Ludowej „Iskra”. Drugi z nich w nocy z 22 na 23 lutego opanował Głogów, zniszczył posterunek policji oraz zlikwidował administrację niemiecką i prowadzoną przez nią dokumentację. Akcja zakończyła się porażką, a w czasie jej trwania spłonął także ratusz. 24 czerwca 1943 Gestapo rozstrzelało w odwecie 6 zakładników^[3].

W 1944 roku Niemcy zorganizowali silną obronę głogowskiego węzła drogowego celem opóźnienia marszu Armii Czerwonej. Pod koniec lipca na tyłach obrony niemieckiej rozpoczął akcję oddział AK w skład którego wchodziło wielu głogowiaków. 30 lipca miasto zostało wyzwolone przez armię radziecką.

Po wojnie w granicach Polski znalazł się drugi Głogów leżący na Śląsku, więc dla uniknięcia pomyłek miasto przemianowano na Głogów Małopolski. W okresie Polski ludowej wyremontowano wiele zniszczonych budynków w tym szkołę i wybudowano remizę Ochotniczej Straży Pożarnej. W 1950 roku zakończono elektryfikację miasta, a 1960 uruchomiono linię kolejową z Rzeszowa do Głogowa. W kolejnych latach wybudowano dom kultury i rozpoczęto tworzenie ośrodka rekreacyjnego złożonego z zespołu odkrytych basenów i wypożyczalni sprzętu wodnego. Ze względu na brak środków projektu nie ukończono a powstałe elementy ośrodka uległy dewastacji. Dopiero w latach 90. przeprowadzono w ograniczonej skali renowację „stawów głogowskich”. Rozpoczęto także budowę nowego osiedla domów jednorodzinnych „Niwa” i drugiego kościoła. Główną inwestycją początku XXI wieku była budowa obwodnicy otwartej w 2005 roku.

Demografia i gospodarka[edytuj]

Głogów ma 5451 mieszkańców, jest więc tym samym trzecim pod względem ich liczby miastem w powiecie rzeszowskim. Większość Głogowian w wieku produkcyjnym pracuje poza miastem, przede wszystkim w oddalonym o 12 km Rzeszowie. W gminie Głogów działa szereg przedsiębiorstw: „Vidok” S.J. (producent okien), NTB (producent materiałów budowlanych), „Saria – Małopolska „ (producent tłuszczów i mączek zwierzęcych), GS „Samopomoc Chłopska” (sieć sklepów spółdzielczych), Polbruk (producent kostki brukowej), Cis (producent materiałów budowlanych) i Prefabet (Materiały budowlane), AmTech (lekkie konstrukcje stalowe oraz projektowanie i budowa domów). Łączna liczba podmiotów gospodarczych w gminie wynosi 1043 (dane z 2003). Wiele położonych na peryferiach miasta gospodarstw posiada przydomowe działki, ale z samej uprawy roli utrzymuje się niewielki odsetek mieszkańców Głogowa.

• Piramida wieku mieszkańców Głogowa Małopolskiego w 2014 roku^[1].

Parafia[edytuj]

• parafia Świętej Trójcy – na terenie parafii znajduje się m.in. kościół pw. Trójcy Świętej, przedszkole parafialne im. św. Michała Archanioła, parafialny Dom Sióstr Michalitek. Parafia także posiada grupy przyparafialne jakimi są LSO(Liturgiczna Służba Ołtarza), Oaza i KSM(Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży). Liturgiczna Służba Ołtarza posiada około 50 ministrantów, 15 lektorów i 11 animatorów.
• parafia św. Józefa

Kultura[edytuj]

Głównymi ośrodkami kulturalnymi miasta są Gminny Dom Kultury i biblioteka o łącznych zbiorach zawierających 65 000 książek (2 oddziały w mieście i 5 filii terenowych). Działalność prowadzą dwie kapele ludowe, Ochotnicza Straż Pożarna, Gminna Strażacka Orkiestra Dęta i LKS „Głogovia”. Najważniejszą imprezą kulturalną są obchodzone co roku Dni Głogowa. W roku 2010 wystąpiła Golec uOrkiestra, w roku 2011 zespół Łzy, supportowany przez No Offence, Soulside, Paproszki, Alike i Jahfahrai. Cztery pierwsze zespoły działają całkowicie lub częściowo na terenie gminy Głogów Małopolski. W roku 2012 gwiazdami dni głogowa były zespoły Hey i Habakuk.

W mieście znajdują się trzy placówki oświatowe:

• Zespół Szkół w Głogowie Młp.
• Przedszkole Publiczne w Głogowie Młp.
• Samorządowe Liceum Ogólnokształcące imienia kard. Stefana Wyszyńskiego
• Niepubliczne Przedszkole ”Muzyczny Maluszek” w Głogowie Młp.
• CKA NIWA Centrum Kultury Artystycznej w Głogowie Młp.

Turystyka, rekreacja i zabytki[edytuj]

Jeden ze stawów głogowskich

Podstawowe formy rekreacji dostępne w Głogowie to wędrówki leśne i odpoczynek nad wodą. Miasto otoczone jest kompleksami leśnymi, na południe od niego leży rezerwat przyrody Bór. Na obszarze gminy wyznaczono trzy szlaki turystyczne: żółty („dookoła Rzeszowa”), zielony (szlak im. Władysława Sikorskiego) i niebieski (prowadzący do Leżajska^[5]). W północnej części Głogowa leży nieukończony ośrodek rekreacyjny złożony z 3 otwartych zbiorników wodnych. W ostatnich latach wybudowano przy nim ławki, plac zabaw, a w bezpośredniej bliskości otworzono krytą pływalnie. Teren służy przede wszystkim wędkarzom, choć w lecie wykorzystuje się go także w roli kąpieliska. Podobną funkcję pełni kilka dawnych wyrobisk położonych na terenie gminy. Na obrzeżach miasta znajduje się stadnina koni „Leśna Wola”, która w 2006 roku była organizatorem Mistrzostw Polski w Skokach przez przeszkody. Podobny ośrodek funkcjonuje też w pobliskiej Zabajce. Na południe od Głogowa znajduje się strzelnica Polskiego Związku Łowieckiego. W samym mieście atrakcjami są zabytkowy kościół i okazały, jeden z największych w Polsce, rynek. Najnowszymi atrakcjami turystycznymi w Głogowie Małopolskim jest pierwszy w Polsce ogród golfowy z sześciodołkowym polem golfowym, oraz największe w województwie podkarpackim SPA^[6].

Sanktuarium Matki Bożej Głogowskiej^[7]

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe:^[8]

• układ urbanistyczny z zabudową, nr rej.: 392 z 31.06.1971
• kościół par. pw. Trójcy Przenajświętszej, ul. Kościelna, 1876-79, nr rej.: A-85 z 10.05.2004
• cmentarz kościelny, jw.
• brama wjazdowa, jw.
• cmentarz par. „Na Piasku”, nr rej.: A-949 z 15.07.1995
• kaplica p.w. MB Śnieżnej, 1831, nr rej.: jw.
• kapliczka ze studnią, XVIII, XIX, nr rej.: jw.
• brama cmentarna, 1905, nr ej.: jw.
• ratusz, 2 poł. XVIII, nr rej.: A-950 z 18.03.1992
• dom, ul. 3 Maja 21 (d.1 Maja 23), pocz. XX, nr rej.: A-951 z 18.03.1992
• dom, Rynek 8, 1835, nr rej.: A-648 z 20.06.1986
• dom, Rynek 60, poł. XIX, nr rej.: 1163 z 6.1986
• dom, Rynek 61, poł. XIX, nr rej.: A-958 z 6.1986
• dom, ul. Sienkiewicza 6, pocz. XX, nr rej.: A-959 z 9.09.1987

Transport[edytuj]

Stacja kolejowa Głogów Małopolski

W Głogowie znajduje się 6 przystanków MPK Rzeszów oraz niewielki dworzec PKS na rynku. Z Rzeszowa dojechać można linią 227 i 237, które obsługuje Międzygminna Komunikacja Samochodowa^[9] lub autobusem PKS. Istnieje również stacja kolejowa Głogów Małopolski, obsługuje ona 5 połączeń do Rzeszowa, jak i 5 do Stalowej Woli (w tym 2 do Lublina). Głogów leży przy drodze krajowej nr 9 (Rzeszów – Radom). Dawniej trasa ta przebiegała przez miasto, aktualnie ruch tranzytowy odbywa się obwodnicą. Długość obwodnicy wynosi 4,8 km. W trakcie robót przebudowano ulice leżące w obszarze obejścia, wybudowano ciąg pieszo – rowerowy do osiedla Niwa, a także wiadukt nad ul. 3-go Maja o rozpiętości 11 m, i czteroprzęsłowy wiadukt nad rondem na węźle drogowym Niwa o rozpiętości 64 m. Wybudowano lub i przebudowano przepusty, kanalizację deszczową i sanitarną, wodociągową, oświetlenie drogi i linie energetyczne. Wzdłuż drogi zamontowano ekrany akustyczne o długości 1803 m. Zasadzono 13 885 szt. drzew i krzewów^[10].

Ciekawostki[edytuj]

• Od XVIII wieku w Głogowie istniał ceniony cech masarski. Dzięki stacjonującym w mieście wojskom austriackim kiełbasa głogowska stała się znana nie tylko w Galicji, ale również w wielu miastach Monarchii Austro-Węgierskiej, w tym w Wiedniu. Do dziś produkują ją niektórzy potomkowie członków cechu, przede wszystkim na własny użytek. 10 marca 2006 roku kiełbasa głogowska wpisana została na listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Urodzeni w Głogowie Małopolskim[edytuj]

• Franciszek Kotula - pedagog, etnograf, badacz regionów etnograficznych południowo-wschodniej Polski;
• Ludwik Chmaj - historyk, filozof, znawca okresu Oświecenia.

Zobacz też[edytuj]

• Stary cmentarz żydowski w Głogowie Małopolskim
• Nowy cmentarz żydowski w Głogowie Małopolskim

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Strona internetowa miasta (działy: położenie, historia, ludność, gospodarka, kultura, turystyka, oświata)
• Strona internetowa Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (dział: Produkty regionalne i tradycyjne)

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Głogów 2 w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881.
• Historia Żydów w Głogowie Małopolskim na portalu Wirtualny Sztetl
• Niepubliczne Przedszkole „Muzyczny Maluszek”
• CKA NIWA Centrum Kultury Artystycznej w Głogowie Młp.

p • d • e Powiat rzeszowski Miasta Błażowa • Boguchwała • Dynów • Głogów Małopolski • Sokołów Małopolski • Tyczyn Gminy miejskie Dynów Gminy miejsko-wiejskie Błażowa • Boguchwała • Głogów Małopolski • Sokołów Małopolski • Tyczyn Gminy wiejskie Chmielnik • Dynów • Hyżne • Kamień • Krasne • Lubenia • Świlcza • Trzebownisko

p • d • e Miasta województwa podkarpackiego Miasta na prawach powiatu Krosno • Przemyśl • Rzeszów • Tarnobrzeg Miasta powiatowe Brzozów • Dębica • Jarosław • Jasło • Kolbuszowa • Lesko • Leżajsk • Lubaczów • Łańcut • Mielec • Nisko • Przeworsk • Ropczyce • Sanok • Stalowa Wola • Strzyżów • Ustrzyki Dolne Miasta gminne Baranów Sandomierski • Błażowa • Boguchwała • Brzostek • Cieszanów • Dukla • Dynów • Głogów Małopolski • Iwonicz-Zdrój • Jedlicze • Kańczuga • Kołaczyce • Narol • Nowa Dęba • Nowa Sarzyna • Oleszyce • Pilzno • Pruchnik • Przecław • Radomyśl Wielki • Radymno • Rudnik nad Sanem • Rymanów • Sędziszów Małopolski • Sieniawa • Sokołów Małopolski • Tyczyn • Ulanów • Zagórz • Zaklików