Tworzenie stron internetowych

	Goniądz
	Goniądz
Herb Goniądza	Flaga Goniądza
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	moniecki
Gmina	Goniądz; gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1547
Burmistrz	Mariusz Ramotowski
Powierzchnia	4,28 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 1 862; 435,0 os./km²
Strefa numeracyjna;	+48 85
Kod pocztowy	19-110
Tablice rejestracyjne	BMN
	Położenie na mapie powiatu monieckiego Goniądz
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Goniądz
	Położenie na mapie Polski Goniądz
	53°29′23″N 22°44′00″E/53,489722 22,733333
TERC; (TERYT)	2008014
SIMC	0957360
	Urząd miejski pl. 11 Listopada 38; 19-110 Goniądz
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Goniądz (ujednoznacznienie).

Kościół św. Agnieszki

Kaplica Świętego Ducha na cmentarzu w Goniądzu

Goniądz – miasto w województwie podlaskim, w powiecie monieckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Goniądz, położone na skraju Kotliny Biebrzańskiej, nad Biebrzą. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa łomżyńskiego.

30 czerwca 2012 miasto miało 1933 mieszkańców. Ośrodek rolniczy i usługowy dla rolnictwa; leży przy turystycznym szlaku wodnym Biebrzy łączącym jeziora Równiny Augustowskiej i Pojezierza Ełckiego z Narwią. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[2], w starostwie knyszyńskim w ziemi bielskiej województwa podlaskiego w 1795 roku^[3].

Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 670.

Historia[edytuj]

W XIV w. gród, przedmiot sporów między Mazowszem a Litwą; XIV/XV w. włączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W latach 1501–1506 Goniądz był własnością kniazia Michała Glińskiego. W 1569 włączony do Korony; prawa miejskie 1547; ośrodek rzemieślniczo-handlowy (port rzeczny); od 1795 w zaborze pruskim gdzie był siedzibą powiatu, od 1807 w zaborze rosyjskim; w końcu XIX w. połączenie kolejowe; w okresie okupacji niemieckiej 1941–1942 getto (ok. 1,3 tys. osób wywiezionych przez Niemców do Prostek k. Grajewa); podczas działań wojennych (rok 1944) zniszczony w ok. 80%.

Kalendarium[edytuj]

14 sierpnia 1358 – pierwsza pisana wzmianka o Goniądzu – stolicy powiatu należącego do ziemi wiskiej^[4],
2 grudnia 1382 – książę mazowiecki Siemowit IV z bratem Januszem I zastawia zakonowi krzyżackiemu zamek Wiznę z powiatem goniądzkim
30 grudnia 1401 – Ziemowit IV, książę płocki zastawia swemu bratu Januszowi I księciu czerskiemu ziemię wiską wraz z powiatem goniądzkim
29 stycznia 1402 – Ziemowit IV wykupił od wielkiego mistrza krzyżackiego ziemię wiską z powiatem goniądzkim
2 lipca 1402 wielki mistrz krzyżacki wypiera się w liście do Janusza I i Siemowita IV faktu odstąpienia wielkiemu księstwu litewskiemu Witoldowi powiatu goniądzkiego
przed 1430 – Witold wielki książę litewski funduje i uposaża kościół parafialny; pierwsza świątynia nosiła tytuł Wniebowzięcia NMP, św. Jana Chrzciciela i św. Agnieszki
10 lutego 1464 – po raz pierwszy w źródłach występuje proboszcz goniądzki Maciej
1501-1506 – Goniądz był własnością Michała Glińskiego księcia litewskiego, pochodzenia tatarskiego. W roku 1500 został nadwornym marszałkiem litewskim. W 1506 pokonał Tatarów w bitwie pod Kleckiem. Został niesłusznie oskarżony przez przeciwników o zamiar opanowania tronu wielkoksiążęcego, pozbawiony przez Zygmunta I Starego pełnionych urzędów. Zamordował intrygującego przeciw niemu wojewodę trockiego J. Zabrzezińskiego. Wszczął bunt i przeszedł w 1508 na stronę Moskwy, w następstwie czego utracił swoje dobra w Rzeczypospolitej
4 maja 1511 – Mikołaj Radziwiłł wojewoda wileński zbudował na zamku Goniądzkim kaplicę pw. Trójcy, Bożej Rodzicielki Maryi i Świętych
4 stycznia 1515 – Zygmunt I nadaje wieczyście ziemie goniądzko-rajgrodzkie Mikołajowi Radziwiłłowi
23 kwietnia 1529 – Zygmunt I swemu synowi Zygmuntowi Augustowi darował lasy, łąki i pustkowia wokół dóbr Goniądz^[4],
1536 – miasto uprawiało 108 włók, z każdej płacono po 37 gr. Powierzchnia ogrodów miejskich wynosiła 112 morgów. Podatek od użytkowanych ogrodów stale wynosił 3 gr. lit. z ogrodu. Wójt miejski goniądzki posiadał 3 włóki ziemi. Ponadto otrzymywał 10 zł z czynszu płaconego przez mieszczan
22 grudnia 1541 – Zygmunt I król polski wydał dekret mocą którego właściciele dóbr Goniądz i Rajgród winni stosować się do prawa polskiego i odpowiadać w sądach ziemskich
15 lutego 1547 – właściciele Goniądza, Stanisław Dowojno z żoną Petronelą, nadali miastu prawo chełmińskie
1564 – Goniądz przejmuje po Petronelli Radziwiłłównie jej siostra Anna Radziwiłłówna Kiszczyna wojewodzina witebska, która 20.05.1570 r. w Warszawie daruje ziemie goniądzkie królowi Zygmuntowi Augustowi
1572 – Goniądz zostaje włączony do starostwa knyszyńskiego
1573 – Sejm zatwierdza prawa i swobody miasta Goniądza
15 sierpnia 1579 – król Stefan Batory wydaje uniwersał ustanawiający w Goniądzu żupę solną z której w sól zaopatrywało się województwo podlaskie
1580 – miasto obejmowało 174 włók i ¼ morga. Było 247 domówi 72 pustych placów. Mieszkało: 8 szewców 3 kowali, 4 rzeźników, 27 rybaków, 1 zdun, 7 przekupników
28 maja 1621 – pożar miasta Goniądza
7 marca 1667 – konstytucja sejmowa tworzy w Goniądzu Urząd Grodzki
1669 – Parafia Goniądz wchodzi w skład dekanatu augustowskiego
15 lutego 1676 – Jan III Sobieski nadał wójtostwo w mieście Goniądzu
1765 – Goniądz liczył 243 domów i ok. 1500 mieszkańców
1775 – rozpoczęto budowę nowego, drewnianego kościoła. Fundatorami świątyni byli bp. Przemyski Antoni Betański, tytularny proboszcz Goniądza i Izabela z Poniatowskich Branicka
8 września 1779 – pożar Goniądza
24 czerwca 1794 – podczas insurekcji kościuszkowskiej oddziały powstańcze stoczyły zwycięską bitwę z wojskami pruskimi pod Osowcem i Klimaszewnicą.
30 czerwca 1794 – komisja porządkowa ziemi bielskiej wyznacza w Goniądzu pospolite ruszenie parafii zabiebrzańskich
1795 – w wyniku III rozbioru Rzeczypospolitej Goniądz przypada Królestwu Pruskiemu; władze pruskie anulują obowiązujący dotychczas przywilej „de non tolerandis Judaeis”, co przyczynia się do znacznego napływu ludności żydowskiej, głównie tzw. „litwaków”
7 października 1796 – obwieszczenie o handlu solnym w Prusach Nowo – Wschodnich wymienia skład soli w Goniądzu
1799 – z pruskiego opisu miasta wynika, że na terenie Goniądza zamieszkuje 498 Żydów na ogólna liczba 1373 mieszkańców
1807-1915 – Goniądz wchodzi w skład Imperium Rosyjskiego
1849 – miasto Goniądz posiadało: 2 place niebrukowane, 5 ulic, w tym 3 ulice brukowane, 4 drewniane mosty, 2 cmentarze, na jednym z nich był kościół cmentarny. Ogródków domowych 20, 36 pustych placów, brak parków publicznych
1860 – parafia liczyła 5054 osoby
1864 – budowa kaplicy św. Floriana na wzgórzu, na terenie dawnego cmentarza szpitalnego
1 stycznia 1878 – Goniądz liczy 2943 mieszkańców, w tym: 1880 żydów, 1056 katolików, 15 prawosławnych
1881 – w Goniądzu zostaje umieszczony okręg administracyjny obejmujący gminy: Jaświły, Krypno, Przytulankę
1897 – miasto liczy 3402 mieszkańców
I wojna światowa – miasto zostało zniszczone przez działania wojenne ze względu na biegnącą na rzece Biebrzy linię frontu
26 września 1921 – pożar kościoła w Goniądzu
30 września 1921 – wg spisu ludności Goniądz zamieszkiwało ogółem 2642 osób z czego kobiet – 1.423 i mężczyzn – 1.219. Budynków mieszkalnych było 430^[5]
15 września 1924 – konsekracja nowego kościoła w Goniądzu, zbudowanego według projektu prof. Oskara Sosnowskiego
wrzesień 1939 – w okresie pierwszej kilkunastodniowej okupacji niemieckiej w Goniądzu dochodzi do zajść antyżydowskich
1939-1941 – okupacja sowiecka
22 czerwca 1941 – Niemcy napadają na Związek Radziecki; następuje paniczna ucieczka Sowietów z miasta, które zostaje opanowane przez polski margines społeczny dopuszczający się licznych samosądów i grabieży na ludności żydowskiej. Według polskiej strony „w czerwcu 1941 r. wojska niemieckie zamordowały 116 mieszkańców Goniądza, głównie pochodzenia żydowskiego”. Według strony żydowskiej „w lipcu 1941 roku w Goniądzu doszło do pogromu, w którym na kirkucie zamordowano 116 Żydów”^{[potrzebny przypis]}. Według dra Mirosława Tryczyka, autora książki o polskich pogromach Żydów, to sami polscy mieszkańcy przygotowali Niemcom listę Żydów do rozstrzelania, a mordy trwały przez dwa tygodnie – co noc^[6].
1941-1945 – okupacja niemiecka
10 sierpnia 1944 – Niemcy wysadzają dwie wieże oraz część ścian kościoła; miasto zostaje zniszczone w 80% ze względu na biegnącą na rzece Biebrzy linię frontu niemiecko-sowieckiego
12 stycznia 1945 – wojska sowieckie wkraczają do Goniądza
1955 – ukończono odbudowę kościoła
30 grudnia 1995 – Goniądz liczy 1907 mieszkańców

Demografia[edytuj]

Piramida wieku mieszkańców Goniądza w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj]

Kościół św. Agnieszki
Kaplica pw. św. Floriana
Kaplica pw. Świętego Ducha (cmentarna)

Turystyka[edytuj]

Zespół twierdzy Osowiec

Na terenie gminy – Osowiec-Twierdza – siedziba Biebrzańskiego Parku Narodowego, pozostałości Twierdzy Osowiec z XIX w.

Ciekawostki[edytuj]

W 2004 odbył się w Goniądzu III Międzynarodowy Festiwal Filmów Przyrodniczych imienia Braci Wagów^[7].

W 2010 roku Goniądz trafił do Księgi Rekordów Guinnessa. W ramach Zlotu Klubu Ptaków Polskich ustanowiono tutaj rekord świata w kategorii największego obrazu zwierzęcia ułożonego z ludzi. 1311 uczestników Zlotu ułożyło postać Bociana Białego. Wydarzenie to było częścią obchodów Roku Bioróżnorodności, a organizator Zlotu, stowarzyszenie Ptaki Polskie, mające swoją siedzibę w Goniądzu, zostało partnerem ONZ w ramach tych obchodów.
Od 2013 roku w Goniądzu odbywa się festiwal muzyki rockowej Rock na Bagnie.

Ludzie związani z Goniądzem[edytuj]

Adam Abramowicz – ksiądz katolicki, budowniczy kościołów na Białostocczyźnie
Antoni Wacław Betański – biskup rzymskokatolicki
Józef Chazanowicz – polski lekarz, bibliofil, współtwórca Narodowej i Uniwersyteckiej Biblioteki Izraela
Piotr z Goniądza – ksiądz katolicki, następnie pastor, pisarz i teolog protestancki, autor pierwszych dzieł teologicznych i politycznych w języku polskim, założyciel i przywódca braci polskich
Mieczysław Potocki ps. „Węgielny” – major Wojska Polskiego, jeden z dowódców akcji „Burza” na Wileńszczyźnie
Jan Popowski – salezjanin, misjonarz w Ekwadorze

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

↑ ^a^b http://www.polskawliczbach.pl/Goniadz, w oparciu o dane GUS.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
↑ Karol de Perthées, Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795.
↑ ^a^b Dzieje Goniądza w 450 rocznicę praw miejskich -Repozytorium cyfrowe PBC.
↑ A. Studniarek: Ludność Gminy Goniądz w 1921 r. (pol.). e-monki. [dostęp 2016-07-29].
↑ Łopatą, sztachetą, kijem, w: „Newsweek”, Nr 40/2015, s. 40–41.
↑ Międzynarodowy Festiwal Filmów Przyrodniczych im. Braci Wagów.

Bibliografia[edytuj]

J. Kloza, J. Maroszek, Dzieje Goniądza w 450 rocznicę praw miejskich, Białystok 1997.

Linki zewnętrzne[edytuj]

Echo Goniądzkie
Historia Żydów w Goniądzu na portalu Wirtualny Sztetl
Goniądz w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881.

[populacja2016-1] ttp://www.polskawliczbach.pl/Goniadz, w oparciu o dane GUS.

[2] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.

[3] Karol de Perthées, Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795.

[gon-4] Dzieje Goniądza w 450 rocznicę praw miejskich -Repozytorium cyfrowe PBC.

[5] A. Studniarek: Ludność Gminy Goniądz w 1921 r. (pol.). e-monki. [dostęp 2016-07-29].

[6] Łopatą, sztachetą, kijem, w: „Newsweek”, Nr 40/2015, s. 40–41.

[7] Międzynarodowy Festiwal Filmów Przyrodniczych im. Braci Wagów.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]