Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Grudziądz
Panorama Grudziądza
Herb Grudziądza Flaga Grudziądza
Dewiza: Miasto na szczęście
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Data założenia	11 kwietnia 1065
Prawa miejskie	18 czerwca 1291
Prezydent	Robert Malinowski
Powierzchnia	59,29 km²
Wysokość	50 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	96 111[1] 1 664,0 os./km²
Strefa numeracyjna	56
Kod pocztowy	86-300 do 86-311
Tablice rejestracyjne	CG
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Grudziądz
Położenie na mapie Polski Grudziądz
53°29′13″N 18°45′25″E/53,486944 18,756944
TERC (TERYT)	0462011
SIMC	0983333
Urząd miejski ul. Ratuszowa 1 86-300 Grudziądz
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
BIP

Główny Urząd Pocztowy w Grudziądzu

Grudziądz ⁱ (łac. Graudentum, Graudentium^[2][3], niem. Graudenz) – miasto na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim położone na prawym brzegu Wisły.

Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 96 111 mieszkańców^[1].

Położenie[edytuj]

Widok ze zrekonstruowanej wieży Klimek na spichrza oraz most im. Bronisława Malinowskiego

Miasto ciągnie się w kierunku południkowym ponad 12,5 km, w kierunku równoleżnikowym tylko 6,2 km. Na południe od ujścia Osy wznosi się Kępa Forteczna (86,1 m n.p.m.), zaś na południe od niej – Kępa Strzemięcińska (79,3 m n.p.m.). Grudziądz leży na 835 km biegu Wisły. Szerokość koryta rzeki w obrębie miasta wynosi od 320 do 500 m, a spadek rzeki – 0,18%. Głębokość koryta dochodzi do 9 m^[4]. Najbliżej położone miasta to: Radzyń Chełmiński (19 km), Łasin (25 km), Nowe nad Wisłą (26 km), Świecie nad Wisłą (26 km), Wąbrzeźno (32 km), Chełmno (34 km), Jabłonowo Pomorskie (34 km) oraz Kwidzyn (35 km). Sąsiaduje także z powiatem grudziądzkim i świeckim. 17 października 2008 został oddany do użytku odcinek autostrady A1 ze Swarożyna do podgrudziądzkich Nowych Marz, co usprawniło komunikację w kierunku Trójmiasta^[5]. W latach 1975–1998 miasto leżało w administracyjnych granicach województwa toruńskiego. Natomiast 17.12.2012 roku otwarto węzeł autostradowy, dzięki któremu Grudziądz zyskał bezpośrednie połączenie z autostradą w kierunku północnym (Gdańsk) oraz w południowym (Toruń)^[6].

Warunki naturalne[edytuj]

Park Miejski im. Piotra Janowskiego w Grudziądzu

Rzeźba Flisaka nad Błoniami

Grudziądz jest położony na Pomorzu Nadwiślańskim, na prawym brzegu Wisły. Położenie miasta w połowie drogi między portami północy i dużymi ośrodkami gospodarczymi (jak np. Bydgoszcz, Toruń), jak również na najkrótszym szlaku, łączącym zachód Polski z Warmią i Mazurami. Z racji położenia miasto od zawsze odgrywało ważną rolę. Na mapie administracyjnej Polski, Grudziądz leży w województwie kujawsko-pomorskim, i wypełnia zadania powiatu grodzkiego. Jest ono również siedzibą starostwa powiatowego, obejmującego swoim zasięgiem 6 gmin. W jego północnej części dominuje zabudowa jednorodzinna, centralną część miasta stanowi stara, zabytkowa zabudowa śródmiejska, natomiast w południowej usytuowane są dzielnice przemysłowo-składowe, a także duże osiedla mieszkaniowe z „wielkiej płyty”. Grunty miasta należą do: Skarbu Państwa (27,5%), Miasta Grudziądz (40,1%), mienia prywatnego (28,3%) oraz (4,1%) do podmiotów gospodarczych (kościołów, związków wyznaniowych)^{[potrzebny przypis]}. Grudziądz położony jest w Kotlinie Grudziądzkiej, której powierzchnia wynosi około 240 km², długość 20 km a szerokość 18 km. Jej cechą charakterystyczną są trzy tzw. kępy, które wznoszą się ponad 60 m nad poziom doliny Wisły. Największą z nich jest Kępa Forteczna, wznosząca się na wysokość 86,1 m n.p.m. Pozostałe dwie kępy to Kępa Strzemięcińska i Górnej Grupy. Miasto może pochwalić się bogatymi zasobami czwartorzędowych wód podziemnych. Grudziądz i jego okolice, zaliczone zostały do obszarów najwyższej ochrony w podziale na Główne Zbiorniki Wód Podziemnych Polski i oznaczone jako zbiornik nr 129.

Zbiorniki wodne[edytuj]

Jezioro Rudnickie

 Osobne artykuły: Kanał Trynka i Rów Hermana.

• jezioro Rudnickie Małe
• jezioro Rudnickie Wielkie
• jezioro Tarpno
• jezioro Rządz

Na terenie Basenu Grudziądzkiego jeziora zajmują 1,32% powierzchni^{[potrzebny przypis]}.

Klimat[edytuj]

Grudziądz położony jest w strefie klimatycznej umiarkowanej. Napływ różnorodnych mas powietrza powoduje, że teren ten odznacza się dużą zmiennością pogody oraz dużymi wahaniami przebiegu typów pogody. Istotną rolę dla klimatu odgrywa ukształtowanie obszaru i znaczne różnice wysokości w poszczególnych strefach Basenu Grudziądzkiego (kotliny grudziądzkiej).

Średnie dzienne nasłonecznienie wynosi od 4 do 5 h. Największe przypada w maju (7-8 h), najmniejsze w grudniu (1,3 h). Roczna ilość czasu nasłonecznienia wynosi około 1600 h. Średnie roczne zachmurzenie waha się między 6-8,5. Największe jest w listopadzie, najmniejsze w czerwcu. Średnia roczna temp. wynosi 8 °C. Najgorętszym miesiącem roku jest lipiec (ok. 19 °C), a najzimniejszym styczeń (–3 °C). Ważnym elementem klimatycznym są przymrozki. Okres występowania przymrozków dochodzi do 160 dni na rok. Średnio rocznie opady atmosferyczne wynoszą ok. 500 mm. Jednak jest to parametr o dużym rocznym zróżnicowaniu od 295 do 757 mm. Średnia roczna ilość dni z opadami wynosi około 140 mm. Wiatry wieją najczęściej z kierunku południowo-zachodniego i są formowane pod wpływem kierunku biegu doliny Wisły. Prędkość wiatrów wiejących w Grudziądzu wynosi średnio około 3 m/s^[7].

Powierzchnia miasta[edytuj]

Historia[edytuj]

 Osobne artykuły: Historia Grudziądza, Twierdza Grudziądz i Obrona Grudziądza.

Grudziądz, ul. Spichrzowa

Zamek krzyżacki z XIII w. (zniszczony w 1945 r.) Widok skrzydła płd. w XVIII w. na litografii

Księstwo Warszawskie 1807-1815

Plan fortyfikacji w okolicy Grudziądza

Plan Grudziądza z 1913 roku

Najstarsze ślady bytności człowieka na tym terenie sięgają okresu późnego paleolitu, ok. 8000 lat p.n.e.

Stanisław Kujot dość dokładnie opisuje chrześcijańskie początki Grudziądza (oraz nazwę miejscowości) na podstawie analizy istniejących po dziś dzień dokumentów: „[...]... Tak samo się rzecz miała z ziemią chełmińską, która do Mazowsza należała i z niem razem w pierwszej połowie rządów Bolesława Chrobrego do państwa polskiego weszła. Mazowsze przedwiślanskie należało do Polski już za Mieszka I. Stosunek zaś ten zależności obu ziemi do Polski nie był przejściowy tylko, lecz trwały, bo zastajemy go jeszcze za Bolesława Śmiałego, kiedy tenże około r. 1065 zamierzając jakieś nowe biskupstwo założyć, prócz innych grodów mu także Grudziądz – Grudenczh –, a w Chełmnie – in Culmine – każdy dziewiąty targ, to jest dochody książęce z niego, i opłatę z karczem – nonum forum cum tabernario –, wreszcie wszystkie przewozy przez Wisłę od ujścia Bzury aż po morze – transitus omnes per Wyslam a Camen usque ad marę – wyznaczył.” W. Kętrzyński domyśla się, że darowizny te dla biskupstwa płockiego przeznaczone były. Nie było zaś przykładu, by chrześcijański książę ziemię jakąś z samodzielności wyzuł, a przy pogaństwie zostawił, owszem za podbiciem szło z powszechnego zwyczaju nawracanie. Choć tedy pisane źródła, których w kraju współczesnych albo bliskoczesnych brak zupełnie, o sprawie tej tak ważnej milczą, wniosek sam się nasuwa, że i Piastowie chrześcijańscy na dolnym powiślu, o ile ono do państwa ich należało, tak samo sobie postąpili...[...]^[8]

Miasto zostało lokowane w roku 1291 na prawie chełmińskim. W dawnych tekstach występuje pod różnymi określeniami: Grudenc, Grudencz, Grawdencz, Graudentum, Grudentz, Grudenz, Graudenz. Badacze od wielu lat spierają się o etymologiczne znaczenie nazwy. Część z nich wskazuje, iż nazwa pochodzi od wyrazu gród, inni twierdzą, że od grudzistej ziemi, bogato występującej na tym terenie. Jeszcze inni uważają, iż jest ona pochodzenia pruskiego, co związane było z przenikaniem na linię Wisły żywiołu pruskiego^[9].

Kalendarium[edytuj]

• 1064 – prawdopodobnie pierwsza wzmianka o grodzie Grudziądz
• 11 kwietnia 1065 – datę tę przyjmuje się za metrykę miasta
• 1207 – objęcie ziemi chełmińskiej z Grudziądzem przez Konrada mazowieckiego
• 1218 – nadanie miasta biskupowi Chrystianowi
• 1231 – objęcie Grudziądza przez Krzyżaków
• w XIII wieku zbudowany został w miejscowości zamek krzyżacki. Zniszczony został w 1945 roku
• 1291, 18 czerwca – został wystawiony akt lokacyjny miasta, regulujący prawnie jego granice i nadający mu prawo chełmińskie
• 1410, przełom lipca i sierpnia – krótkotrwałe zajęcie miasta i zamku przez wojska króla Jagiełły
• 1454, 8 lutego – zdobycie miasta przez oddziały Związku Pruskiego – koniec władzy Krzyżaków
• 1455 – oddziały krzyżackie z Kwidzyna i Łasina napadły na Grudziądz i spaliły jego przedmieścia oraz spichrze.
• 1466, 19 października – II pokój toruński – Grudziądz i całe Prusy Królewskie przyznane Polsce
• 1522, 21 marca – Mikołaj Kopernik na odbywającym się w Grudziądzu Sejmiku Generalnym Prus Królewskich wygłosił traktat o monecie De aestimatione monetae
• 1622 – przybycie jezuitów i otwarcie przez nich kolegium
• 1624, 12 marca – przybycie benedyktynek
• 1655–1659 – okupacja szwedzka
• 1703 – kolejna okupacja szwedzka
• 1707 – 1718 – okupacja rosyjska
• 1772, 21 września – I rozbiór polski, Grudziądz w zaborze pruskim
• 1776, 6 czerwca – początek budowy cytadeli
• Pod koniec XVIII w. na krótki czas przeniósł się do Grudziądza pruski król wraz z dworem
• 1801 – początek rozbiórki zamku krzyżackiego
• 1806/1807 – próby zdobycia Grudziądza przez wojska napoleońskie, udaremnione przez Courbière’a
• 1900 – miasto staje się powiatem miejskim (Stadtkreis) w rejencji kwidzyńskiej w prowincji Prusy Zachodnie
• 1918 – Polacy stanowią 18% ludności miasta
• 1920
  • 23 stycznia – włączenie Grudziądza do Polski
  • 15 sierpnia – powołanie do życia Centralnej Szkoły Jazdy w Grudziądzu, która dała początek Centrum Wyszkolenia Kawalerii
• 1925, 26 czerwca – 27 lipca – Pomorska Wystawa Rolnictwa i Przemysłu
• 1930, 1 stycznia – powołanie Centrum Wyszkolenia Żandarmerii
• 1939, 2 września – walki 16 DP o miasto
• 1939, 4 września – wkroczenie wojsk niemieckich do miasta, którego władze w ratuszu wręczają klucze okupantowi^[10]. W październiku i listopadzie liczne aresztowania i egzekucje przedstawicieli polskiej inteligencji oraz Żydów
• do 1945 – niemiecką listę narodową podpisało 87% mieszkańców^[11]
• 1945, 6 marca – zdobycie Grudziądza przez Armię Czerwoną, zabudowa miasta została zniszczona w ponad 60%
• 1990, 27 maja – pierwsze po wojnie demokratyczne wybory do Rady Miejskiej
• 2006, 30 października – wizyta prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w Grudziądzu, pierwsza wizyta głowy państwa od 1936 roku
• 2010 – wizyta marszałka Sejmu pełniącego obowiązki prezydenta Rzeczypospolitej Polski Bronisława Komorowskiego
• 2013 – II wizyta prezydenta Bronisława Komorowskiego (podpisał dokument o przekazaniu do parlamentu projektu zmiany przepisów ułatwiających budowę ścieżek dla pieszych i rowerzystów na wałach przeciwpowodziowych)^[12]

Zabytki[edytuj]

Mury miejskie w Grudziądzu

Brama Wodna i spichrza

Balkon kamienicy przy ul. Pańskiej

Fasada Zajezdni Tramwajowej

Zabytki Grudziądza znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego.

• średniowieczny układ urbanistyczny Starego Miasta
• mury miejskie z XIV/XV w. (m.in. Brama Wodna)
• na wzgórzu zamkowym pozostałości zamku krzyżackiego z drugiej połowy XIII w. (ruiny wysadzonej przez Niemców w 1945 wieży „Klimek”, niewielki fragment parteru skrzydła południowego (a nie jak dotąd twierdzono – wejście do kaplicy) z domurowanym na początku XX wieku portalem, który niesłusznie brano za okno kaplicy – badania archeologiczne prowadzone od 4 czerwca 2008 wykazały, że ów portal nie posiada jakichkolwiek fundamentów, a więc jest tylko atrapą)
• Kamienice na Starym Mieście w Grudziądzu, zabudowania Starego Miasta
• zespół spichrzów z XIII-XVII w. od strony Wisły
• cytadela, której obroną wsławił się Courbière z przełomu XVIII i XIX w.
• Gmach Wyższej Szkoły Realnej w Grudziądzu
• Gmach dawnego Seminarium Nauczycielskiego w Grudziądzu
• Dawna loża masońska w Grudziądzu

Zabytkowe obiekty sakralne[edytuj]

• barokowy zespół poklasztorny benedyktynek: budynki klasztorne z XVII-XVIII w., tzw. Pałac Opatek z XVIII w., kościół św. Ducha z XVI w., przebudowany w XVII w.
• Stary kościół ewangelicki w Grudziądzu
• Kościół garnizonowy w Grudziądzu
• Kościół św. Jana w Grudziądzu
• Kaplica św. Jerzego w Grudziądzu
• Kościół Świętego Krzyża w Grudziądzu
• Bazylika kolegiacka św. Mikołaja (fara) z XIII-XV w.
• Kościół Niepokalanego Serca NMP w Grudziądzu
• barokowy zespół pojezuicki: kościół św. Franciszka Ksawerego z XVIII w., kolegium z XVII-XVIII w. (obecnie Urząd Miejski)
• zespół poklasztorny reformatów z poł. XVIII w., kościół św. Krzyża i klasztor, obecnie więzienie
• Poliptyk Grudziądzki (przełom XIV i XV wieku) jest to gotycka malowana nastawa ołtarzowa pochodząca z kaplicy zamku krzyżackiego w Grudziądzu. Obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Inne obiekty o znaczeniu turystyczno-zabytkowym[edytuj]

• Zajezdnia Tramwajowa z XIX wieku
• Park Miejski im. Piotra Janowskiego przy ul. Hallera
• Budynki dawnej fabryki maszyn A. VENTZKI^[13]
• Górny Młyn przy ul. Młyńskiej
• Ruiny Browaru Grudziądzkiego
• Biblioteka Miejska przy ul. Legionów wraz z jej ogrodami
• Mały Ratusz przy ul. Mickiewicza
• Ogród Botaniczny

Hejnał grudziądzki[edytuj]

Grudziądzkie spichrza wraz z odbudowaną wieżą Klimek

Grudziądzki hejnał odegrano po raz pierwszy z wieży zamkowej „Klimek” na Górze Zamkowej pod koniec 1935 roku. Odtąd codziennie w samo południe grano go aż do wybuchu II wojny światowej. Twórcą hejnału był kapelmistrz 64PP – Stanisław Szpulecki. Po wojnie wznowiono jego odgrywanie z wieży ratusza w 1956 r. Ponownie po przerwie zaczęto nadawać hejnał 18 czerwca 1995 r.

Demografia[edytuj]

Populacja[edytuj]

 Osobny artykuł: Ludność Grudziądza.

Ludność miasta liczy obecnie ok. 100 tys. mieszkańców, z czego ponad 15% to dzieci i młodzież w wieku do 15. roku życia. W wieku produkcyjnym jest ok. 70% mieszkańców^{[potrzebny przypis]}.

Do 1994 roku liczba mieszkańców Grudziądza systematycznie powiększała się (w latach 1980-1994 wzrost wynosił prawie 15%), jednak w ostatnich latach ma miejsce ujemny przyrost rzeczywisty ludności. Gęstość zaludnienia kształtuje się na poziomie charakterystycznym dla dużych miast Polski, wynosi 1690 osób na 1 km² (stan na 2004 rok). Większość mieszkańców stanowią kobiety (ok. 51 tys.). W mieście społeczność głównie zatrudniona jest w branży produkcyjnej, w handlu i usługach, edukacji, administracji oraz ochronie zdrowia. W 2013 r. Grudziądz miał 97 676 tys. mieszkańców.

• Piramida wieku mieszkańców Grudziądza w 2014 roku^[1].
  

Niepełnosprawni w Grudziądzu[edytuj]

Na dzień 31 grudnia 2003 r. w Grudziądzu było 12 547 osób niepełnosprawnych (co stanowi 12,39% ogółu mieszkańców), w tym: 788 osób w wieku do 16 lat, 11 759 osób w wieku powyżej 16 lat. Główne cele działań miasta i gminy Grudziądz na rzecz osób niepełnosprawnych określa „Program działań na rzecz osób niepełnosprawnych w Grudziądzu w latach 2004-2015”.

Gospodarka[edytuj]

Od 2007 roku na terenie miasta znajduje się Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna^[14].

Przedsiębiorstwa[edytuj]

Do największych pod względem zatrudnienia przedsiębiorstw w mieście należą:

1. Vadain International Sp. z o.o.
2. M.M. INSTAL S.A.
3. Hydro-Vacuum S.A.
4. Unia sp. z o.o.
5. Venture Industries Sp. z o.o.
6. Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A.
7. MSU S.A.
8. La Rive S.A.
9. Mueller Fabryka Świec S.A.
10. Solgrud Sp. z o.o.
11. Melbud S.A.
12. Schumacher Packaking
13. Vischer Caravelle Poland sp. z o.o.
14. Lemigo
15. Limito
16. Centrum Logistyczne Rossmann
17. Centrum Dystrybucyjne Biedronka sieci sklepów Biedronka
18. Przedsiebiorstwo Przemysłu Mięsnego Tadeusz Górski

Handel[edytuj]

Galeria Grudziądzka

W mieście działają cztery centra i jeden park handlowy oraz 1 dom handlowy^[15] oraz wiele supermarketów i marketów, w mieście tym wybudowano Skwer Handlowy. W mieście działa 11 salonów samochodowych. W 2012 otwarto centrum handlowe „Alfa”. Planowane jest kolejne duże centrum handlowe^[16][17].

Projekt MADE IN GRUDZIĄDZ[edytuj]

Projekt MADE IN GRUDZIĄDZ powstał w 2013 roku z myślą o grudziądzkich przedsiębiorcach, promowaniu ich usług i produktów oraz samego miasta. Dzięki zrzeszeniu się w dużej grupie można podejmować większe wyzwania. Wspólne promowanie się przynosi zwiększony ruch klientów, a zarobione w ten sposób pieniądze przedsiębiorcy przeznaczają na nowe technologię, promocję i zwiększanie zatrudnienia. Warunkiem uczestnictwa w programie jest rejestracja firmy na terenie Gminy – Miasta Grudziądz.

Turystyka[edytuj]

Baza noclegowa:

Hotele[edytuj]

• Hotel Ibis Styles (***)
• Hotel City(***)
• Hotel Rudnik(***)
• Hotel Kowalkowski(***)
• Hotel RAD(***)
• Hotel Villa(***)
• Hotel Czarci Młyn(**)
• Hotel Adriano(*)
• Hotel STAL

Motele[edytuj]

• Motel TRANS SERWIS CZEPEK
• Motel Niezapominajka
• Aeroklub Nadwiślański
• Bajeczny Sen
• Dobry Hostel
• Leśniczowka
• Zajazd pod Kasztanem

Gospodarstwa agroturystyczne i campingi[edytuj]

• Gospodarstwa Agroturystyczne MARANKA
• CAMPING 134(***)
• Ośrodek Wypoczynkowy DELFIN
• Ośrodek Wypoczynkowy WARMA
• Ośrodek Wypoczynkowy DOMPOL
• Schronisko Młodzieżowe BURSA

Infrastruktura[edytuj]

Transport[edytuj]

Transport drogowy[edytuj]

Widok na śródmieście od strony południowej

Około 5 kilometrów od granic miasta przebiega 91, z której odchodzą dwie drogi krajowe przebiegające przez miasto 16 (Dolna Grupa – Grudziądz – Olsztyn – Ełk – Ogrodniki granica państwa z Litwą), 55 (Stolno – Grudziądz – Kwidzyn – Malbork – Nowy Dwór Gdański). Przez teren miasta przebiega również 534 (Grudziądz – Wąbrzeźno – Golub Dobrzyń – Rypin) i 498 (Grudziądz ul.Paderewskiego – Grudziądz ul.Szosa Toruńska) . Ważną rolę w rozwoju miasta odgrywa trasa średnicowa, dzięki której można dostać się na autostradę A1E75 która łączy północ i południe Polski. W odległości nie przekraczającej 20 km od miasta znajdują się 4 węzły autostrady A1: „Warlubie”, „Nowe Marzy”, „Grudziądz” oraz „Lisewo”. W Grudziądzu jest 379 dróg o łącznej długości 220 km, 23 mosty, 9 kładek oraz 3 wiadukty o łącznej długości ponad pół kilometra. Po grudziądzkich drogach jeździ ponad 40 tysięcy pojazdów. W mieście organizacją komunikacji osobowej zajmuje się Urząd Miasta. Natomiast przewoźnikami są Miejski Zakład Komunikacji (linie tramwajowe oraz autobusowe) oraz Arriva Bus (linie autobusowe). W mieście funkcjonuje również ok. 500 taksówek. W okresie kilku ostatnich lat^[kiedy?] wybudowano 20 rond: im. gen. Andersa, im. gen. „Nila”, im. gen. Skalskiego, im. kard. Wyszyńskiego, im. ks. Popiełuszki, im. R. Dmowskiego, im. P. Jasienicy, im. W. Grabskiego, im. E. Kwiatkowskiego, im. gen. Maczka, im. Z. Herberta, im. rotm. W. Pileckiego, im. matematyka J. Sikorskiego, im. marsz. E. Rydza-Śmigłego, im. Lotników, im. gen. St. Sosabowskiego, im. Ryszarda Kaczorowskiego, im. Józefa Błachnio, im. Augustyna Blocha, im. Ireny Sendlerowej, im. ks. Janusza Majewskiego i im. chor. Jana Balcera

• Międzynarodowy Szlak rowerowy R1

Transport kolejowy[edytuj]

Przez Grudziądz przebiegają 2 niezelektryfikowane linie kolejowe:

• 207 (Toruń – Chełmża – Grudziądz – Malbork) (budowa: 1882–1883; długość: 133,5 km; linia 1-torowa)
  • 57,4 km odcinek Grudziądz – Toruń Wschodni uruchomiony 1 listopada 1882
  • 76,1 km odcinek Grudziądz – Malbork otwarty 15 sierpnia 1883
• 208 (Działdowo – Brodnica – Grudziądz – Laskowice Pomorskie – Chojnice) (budowa: 1878–1887 i 1930; długość: 200,9 km; linia 1-torowa)^[18]
  • 47,9 km odcinek Grudziądz – Wierzchucin uruchomiony 15 sierpnia 1883
  • 108,8 km odcinek Grudziądz – Działdowo otwarty 1 października 1887

Szynobus SA106-002 na dworcu w Grudziądzu

W mieście istnieją obecnie 4 stacje kolejowe:

Mosty[edytuj]

Most im. Bronisława Malinowskiego w Grudziądzu jest najdłuższym mostem drogowo-kolejowym w Polsce. Most ma 11 przęseł, a jego długość wynosi 1098 metrów. Oprócz najdłuższego mostu, w Grudziądzu znajdują się również pozostałości dwóch najstarszych mostów w Polsce (z połowy i końca XIII wieku)^{[potrzebny przypis]}.

Kilka kilometrów na południe od Grudziądza oddano w 2011 r. do użytku żelbetowy most autostradowy, który ma 1953,6 m długości i jest to najdłuższy most drogowy w Polsce^[19].

Publiczny transport zbiorowy[edytuj]

Schemat sieci tramwajowej i kolejowej w Grudziądzu (2011)

Autobus MZK Grudziądz na ul. Poniatowskiego

Tramwaj na ul. Konstytucji 3 Maja

• Transport miejski

 Osobny artykuł: Tramwaje w Grudziądzu.

Grudziądz jest najmniejszym miastem w Polsce posiadającym własną komunikację tramwajową, w mieście funkcjonuje jedna linia tramwajowa (nr 2). Tramwaje w Grudziądzu pojawiły się już w 1896 roku.

Transportem miejskim w Grudziądzu zarządza Wydział Transportu w Urzędzie Miejskim. Obsługę zapewniają Miejski Zakład Komunikacji sp. z o.o. oraz Arriva Bus (wcześniej Veolia), MZK wykonuje połączenia na 1 linii tramwajowej i 22 linii autobusowych (na 1 marca 2017). Arriva Bus natomiast 4 autobusowe. Sieć tramwajowa jest jedną z najstarszych i najbardziej malowniczych w kraju. Jest bardzo ważna w życiu miasta, stanowi kręgosłup komunikacji w kierunku północ-południe. Obecnie trwa rozbudowa sieci tramwajowej i modernizacja istniejących sieci torowych.

• Transport międzymiastowy

 Osobny artykuł: PKS Grudziądz.

PKS Grudziądz Sp. z o.o. to przedsiębiorstwo komunikacyjne powstałe 30 kwietnia 2004 po przekształceniu z Przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej w Grudziądzu. Firma świadczy usługi przewozowe na terenach powiatów: grudziądzkiego, świeckiego oraz wąbrzeskiego, a także zapewnia połączenia z największymi miastami w województwie: Bydgoszczą, Toruniem i Włocławkiem. Spółka realizuje także regularne kursy do Warszawy i Poznania.^[20]

Autobus PKS Grudziądz w trasie

Transport lotniczy[edytuj]

• Około 10 km na północny wschód od miasta znajduje się lotnisko Grudziądz-Lisie Kąty.
• Około 8 km na wschód od miasta znajduje się prywatne, śmigłowcowe lądowisko Wielkie Lniska.
• Lądowisko sanitarne przy szpitalu miejskim. Wcześniej do tego celu wykorzystywano płytę główną na stadionie Olimpii^[21].

Ochrona środowiska[edytuj]

Prawie 20% ogólnej powierzchni miasta stanowią lasy, parki i zieleńce, na których występuje ponad 400 gatunków roślin i zwierząt.

Miejskie Wodociągi i Oczyszczalnia Sp. z o.o. w Grudziądzu to spółka założona 23 grudnia 1899 r. Działała wtedy pod nazwą Wasserwerk Graudenz. Obejmuje swym zasięgiem działania nie tylko rejon miasta, ale również Gminę Grudziądz^[22].

Pomniki przyrody[edytuj]

 Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Grudziądzu.

W mieście znajduje się 30 pomników przyrody: 25 pojedynczych drzew, 4 grupy drzew oraz 1 wychodnia skalna.

Bezpieczeństwo[edytuj]

 Osobny artykuł: Straż Pożarna w Grudziądzu.

Najstarszy dokument dotyczący pożarnictwa w Grudziądzu datuje się na 1760 rok. Powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej w Grudziądzu było procesem, który trwał od 31 lipca 1875 do 30 maja 1876 roku. Obecnie istnieją w nim dwie jednostki Ratowniczo-Gaśnicze oraz jedna jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.

Opieka zdrowotna[edytuj]

Regionalny Szpital Specjalistyczny w Grudziądzu

 Osobny artykuł: Lądowisko Grudziądz-Szpital im. dr. Władysława Biegańskiego.

Na terenie miasta świadczenia zdrowotne zapewniają:

• Wojskowa Specjalistyczna Przychodnia Lekarska
• niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej
• Regionalny Szpital Specjalistyczny im. dra W. Biegańskiego ul. Rydygiera
• indywidualne praktyki lekarskie (świadczenia stomatologiczne)

W mieście znajduje się zakład karny dla kobiet, który jest największą tego typu placówką w Polsce.

Edukacja[edytuj]

 Osobny artykuł: Lista szkół w Grudziądzu.

Zespół Szkół Technicznych oraz Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Grudziądzu

• przedszkola – 15
• szkoły podstawowe – 11
• gimnazja – 10
• zespoły szkół ogólnokształcących – 5
• szkoły ponadgimnazjalne – 58
• szkoły wyższe – 3
• szkoły muzyczne – 1 (1 i 2 st.)
• szkoły specjalne – 3
• inne – 4

Kultura i sztuka[edytuj]

Centrum Kultury Teatr w Grudziądzu

Grudziądzka Biblioteka Publiczna

Muzeum grudziądzkie (dawny klasztor benedyktynek)

Centrum Kultury Teatr[edytuj]

 Osobny artykuł: Teatr w Grudziądzu.

Centrum Kultury Teatr w Grudziądzu swą działalność prowadzi głównie w obiektach teatru przy ul. Marszałka Focha i „Klubu Akcent” przy ul. Wybickiego. CKT zapewnia mieszkańcom i gościom miasta rozrywkę nie tylko tam, ale również na starym mieście, czy na Błoniach Nadwiślańskich.

Biblioteka Miejska w Grudziądzu[edytuj]

 Osobny artykuł: Biblioteka Miejska w Grudziądzu.

Biblioteka Miejska prowadzi działalność od ponad 50 lat. Mieści się w gmachu wybudowanym w latach 1908-1911. Od roku 1912 siedzibę znalazły tu muzeum oraz biblioteka niemiecka („Stadt Bibliothek Graudenz”) która działała do 1920 roku, kiedy Grudziądz odzyskał niepodległość i powrócił do granic Polski.

Muzeum w Grudziądzu[edytuj]

 Osobny artykuł: Muzeum w Grudziądzu.

Muzeum grudziądzkie mieści się w dawnym klasztorze benedyktynek. Budynek zbudowany jest w stylu barokowym, w latach 1729-1731. Instytucja dzięki zróżnicowaniu ekspozycji umożliwia rozwój wielu różnych zainteresowań, przybliża kulturę materialną i duchową oraz daje okazję do zapoznania się z aktualnymi trendami sztuki.

Grudziądzkie Towarzystwo Kultury[edytuj]

Założone 1976, prowadzi intensywną działalność kulturalną i wydawniczą.

 Osobny artykuł: Grudziądzkie Towarzystwo Kultury.

Chóry[edytuj]

• Alla Camera
• Echo – Chór Męski
• Maksymilianum
• Soli Deo
• Boni Cantores
• Tibi Mariae
• Cantabile
• Sursum Corda
• The G Singers

XX Zjazd Kawalerzystów

Zespoły powiązane z miastem[edytuj]

• Cela nr 3
• Grudziądzkie Dinozaury

Kina[edytuj]

Istniejące:

• „Klub garnizonowy” (nieużywane publicznie)
• „Helios” (sieć kin, znajduje się w Centrum Handlowym „Alfa”)

Nieistniejące:

• „Welt Biograf”
• „Orzeł”
• „Apollo”
• „Gryf”
• „Nowości”
• „Gemeinde Haus”
• „Tivoli”
• „Metalowiec”
• „Energetyk” – „Helios”
• Kino Garnizonowe w „Domu Żołnierza”

Legendy i mity związane z Grudziądzem[edytuj]

Erik Dahlbergh, oblężenie Grudziądza przez Szwedów w 1656 r.

Kanał Trynka

Jezioro Tarpno

Oblężenie Grudziądza przez Szwedów[edytuj]

Legenda ta opowiada o tym, jak to przez 7 lat grudziądzki zamek bezskutecznie był oblegany przez Szwedów. Najeźdźca chciał poczekać, aż w mieście zabraknie pożywienia i jego mieszkańcy poddadzą się sami. Większość załogi i mieszczan była gotowa poddać się Szwedom. Pewnego dnia mieszczanin o imieniu Michałko wpadł na genialny pomysł. Do działa armatniego wsadził łeb ostatniego wołu i kawałek chleba, po czym wystrzelił je na drugi brzeg Wisły, gdzie czekali Szwedzi. Gdy ci zobaczyli, że mieszkańcy mają jeszcze tak duże zapasy żywności, że mogą nią strzelać z armaty, postanowili odstąpić od oblężenia zamku.

Jadwiga przy studni zamkowej[edytuj]

W czasie, gdy wojska szwedzkie okupowały Grudziądz, pewna piękna mieszczanka o imieniu Jadwiga zakochała się bez pamięci w oficerze szwedzkim, z wzajemnością! Ich miłość była tak ogromna, że zaplanowali wspólną ucieczkę do Szwecji. Gdy usłyszał o tym ojciec Jadwigi (wielki patriota) wściekł się i kazał zamordować ukochanego córki, oczekującego Jadwigi przy zamkowej studni. Gdy wybranka serca przybyła na miejsce, przeżyła wielki szok i popadła w rozpacz widząc martwe ciało ukochanego. Zrozpaczona wrzuciła do głębokiej studni wszystkie kosztowności, przygotowane na podróż i wstąpiła do miejscowego klasztoru benedyktynek. Według legendy, do dziś dnia nikomu nie udało się jeszcze wydobyć tych skarbów.

Jak Mikołaj Kopernik zaprojektował kanał Trynka[edytuj]

Grudziądz położony był nad Wisłą, jednak jej wody nie nadawały się do picia. Z tego powodu mieszczanie w XIII w. doprowadzili do miasta wodę z jeziora Tuszewo, które znajdowało się na wschód od miasta. W tym celu poszerzono strugę płynącą z jeziora do Wisły. W ten sposób powstał strumień, który mógł napędzać młyny krzyżackie (stąd późniejsza nazwa Potok Młyński). Jednak wody jeziora szybko zostały wyeksploatowane, więc trzeba było znaleźć nowe źródło wody pitnej. Znaleziono je w okolicznych lasach osady Węgrowo (dziś wieś Pastwiska). W 1386 r. mieszkańcy rozpoczęli budowę 8 km kanału, noszącego nazwę Rów Hermana (od imienia swego twórcy). Po złączeniu go z Potokiem Młyńskim, kanał zapewniał wystarczającą ilość wody przez następne 150 lat. Niestety na początku XVI w. i te źródła zostały wyczerpane i w mieście zaczęło brakować wody (co więcej wody Wisły zostały skażone bakteriami cholery). W marcu 1522 r. w Grudziądzu odbywał się sejmik generalny, na który 21 marca przybył Mikołaj Kopernik. Legenda mówi, że gdy wielki uczony usłyszał o kłopotach mieszkańców Grudziądza, natychmiast postanowił im pomóc. Po dokładnym przestudiowaniu map okolic miasta miał zaproponować wykopanie kanału, prowadzącego wody z rzeki Osy do miasta, a dalej do Wisły. Mieszkańcy wysłali do Zygmunta I Starego prośbę o pozwolenie budowy nowego kanału, jednak dopiero jego syn, Zygmunt August, pozwolił na budowę. Oddanie Kanału Trynka do użytku nastąpiło w 1552 r. podczas pobytu króla w Grudziądzu.

Nieszczęśliwa miłość Katarzyny i Johana[edytuj]

Pod koniec wieku XVI grudziądzki starosta Jan Zborowski sprowadził do miasta olenderskich osadników (mennonitów). Osiedlili się oni m.in. w Owczarkach, zakładając osadę i stawiając pierwsze domy. Pewnego roku, w Noc Świętojańską, okoliczna młodzież spotkała się nad Kanałem Trynka, gdzie wrzucano do wody wianki i tańczono przy ogniskach. Do grudziądzan dołączył młody Holender o imieniu Johan. W tłumie młodych dziewcząt zauważył piękną złotowłosą dziewczynę. Piękność nosząca imię Kasia, również dostrzegła urodziwego cudzoziemca. Młodzi zakochali się w sobie od pierwszego wejrzenia. Cóż z tego, kiedy dziewczyna była już zaręczona z Kacprem (synem młynarza z Kłódki). Miłość młodych była tak wielka, że mimo ciągłych przeciwności losu, spotykali się po kryjomu. Ich szczęście nie trwało jednak długo, ponieważ o wszystkim dowiedział się Kacper. Młynarz poprosił parobków, aby wybili Johanowi Kasię z głowy. Zaczaili się na niego i dopadli wracającego z randki. Okrutnie potraktowali młodzieńca i nieprzytomnego wrzucili do Trynki. Chłopak utonął, a gdy Kasia dowiedziała się o jego śmierci, zrozpaczona rzuciła się do wody, po czym silny prąd porwał jej młode jeszcze życie w odmęty Trynki. Do dziś dnia, w Noc Świętojańską, miejscowym rybakom na jeziorze Tarpno ukazują się duchy Kasi i Johana, które szukają się wzajemnie.

Pomnik Żołnierza Polskiego na Rynku Głównym Starego Miasta po remoncie w 2010/2011

Pomnik ułana z dziewczyną

Imprezy kulturalne[edytuj]

• W okresie Świąt Bożego Narodzenia na Rynku Głównym odbywa się Jarmark Świętego Mikołaja. Można na nim zakupić specjały z grudziądzkiego rynku spożywczego, ozdoby świąteczne oraz prezenty dla najbliższych. Można również posłuchać kolęd i piosenek świątecznych śpiewanych przez artystów na scenie.
• Każdego roku w czasie Bożego Narodzenia na Rynku Głównym staje szopka betlejemska z żywymi zwierzętami i wysoka naturalna choinka.
• W okolicach Jeziora Rudnickiego znajduje się miasteczko westernowe oferujące wiele atrakcji, m.in. zoo.
• Cyklicznie każdego roku Centrum Kultury Teatr organizuje na Błoniach Nadwiślańskich szereg imprez muzycznych, na które stara się zapraszać znane gwiazdy, takie jak: Doda, Kayah, De Mono czy Peja.
• CKT organizuje również Lato z Muzami (występy różnych artystów, codziennie innego w nowym miejscu na Starym Mieście).
• Każdego roku (3 maja i 11 listopada) można zwiedzać grudziądzką Cytadelę.
• Co roku miasto organizuje plenerową imprezę sylwestrową na Marinie (ul. Portowa).
• Od 1989 roku corocznie odbywają się w Grudziądzu zjazdy kawalerzystów II RP

Media[edytuj]

Obecne[edytuj]

• Internetowe Radio Grudziądz
• Radio Eska Grudziądz (90,6 MHz)
• eGrudziadz.pl – Portal internetowy
• Czas Grudziądza – tygodnik Agory
• „Nowości Grudziądzkie” – regionalna wersja Nowości Dziennika Toruńskiego
• Gazeta Pomorska
• Kurier Grudziądzki
• Grudziądz Twoje-Miasto.pl
• Nasze miasto Grudziądz
• Gdzieś w Grudziądzu
• Portal Miasta Grudziądza
• Portal o historii miasta Graudenz.pl
• Internetowa Telewizja Miejska (i-tvm.pl)
• TVSM Grudziądz

Historyczne[edytuj]

• Goniec Nadwiślański
• Radio Grudziądz
• Goniec Grudziądzki
• Gazeta Grudziądzka
• Der Gesellige Zeitung
• Portal internetowy Faktygrudziadz.pl
• Tygodnik lokalny grudziadzka.pl
• prywatny portal Kampanii Mówimy DOŚĆ niszczeniu Grudziądza^[23]
• Moje Miasto Grudziądz, MMGRUDZIADZ.pl

Grudziądz w filmie[edytuj]

• Tatarak – Andrzeja Wajdy^[24][25]. Grudziądz grał tutaj Sandomierz.
• rodzinka.pl – odcinek „Wakacje w Grudziądzu”

Sport i rekreacja[edytuj]

Solanki[edytuj]

• Podczas poszukiwania ropy i gazu ziemnego w okolicach Grudziądza (Marusza) w 1972 roku natrafiono na złoża wód termalnych z okresu dolnej jury.
• Dowiercono się do głębokości 1630 m, skąd wydobyto wodę o temperaturze ok. 44 st. C.
• Dopiero w 2001 roku powstała spółka „Geotermia Grudziądz”^[26], która zaczęła przygotowywać dokumentację na wykorzystywanie wód solankowych z Maruszy
• W marcu 2006 roku oddano do użytku publicznego obiekt z nowoczesnymi wannami, inhalatory, krioterapie, sale gimnastyczną, saunę infrared, a w maju tego samego roku oddano jedyną w Europie tężnię solankową zamkniętą w piramidzie. W następnym miesiącu umożliwiono korzystanie z groty solankowej, gdzie można się kąpać grupowo w wodach solankowych.
• W 2007 roku oddano do użytku 4 baseny z różnym stężeniem solanek oraz gabinety masażu, salę fitness, salon kosmetyczny, pokój dla dzieci.
• W 2013 roku pojawiła się koncepcja budowy nowych obiektów dla Solanek^[27]. Nową proponowaną lokalizacja to okolice jeziora Rudnik.

Kluby sportowe[edytuj]

Stadion Miejski w Grudziądzu

Klub Wioślarski Wisła w Grudziądzu

Widok na Port Schulza Grudziądz

W Grudziądzu funkcjonuje 39 klubów sportowych, które prowadzą łącznie 53 sekcje.

• Grudziądzki Klub Motocyklowy powołany w 2013 roku w miejsce założonego w 2002 roku Grudziądzkiego Towarzystwa Żużlowego; kontynuator Grudziądzkiego Klubu Motorowego założonego w 1979 roku (Stadion przy ul. Hallera)
• Grudziądzki Klub Sportowy „Olimpia” – (Stadion przy ul. Piłsudskiego)
• MKS Drumed Nicrometal Grudziądz
• Klub Wioślarski „Wisła Grudziądz”
• Kokoro Grudziądzki Klub Kyokushin-kan Karate-do
• Grudziądzkie Towarzystwo Piłkarskie „Nadwiślanin”
• Uczniowski Klub Sportowy Rotmistrz Twoja Szkoła Grudziądz
• Uczniowski Klub Sportowy „Ruch”
• Uczniowski Klub Sportowy „Orka”
• Miejski Klub Sportowy „Start”^[28]
• Klub Sportowy „Stal” – (Stadion przy Al. Sportowców)
• Okniński MMA Grudziądz
• Autonomiczna Ludowa Kolarska Sekcja „Stal” Grudziądz
• Aeroklub Grudziądzki
• KS Elektryk
• KS Stomil
• Autonomiczna Sekcja Tenisa Stołowego Olimpia-Unia
• Stowarzyszenie Sportowe Modelarzy Grudziądzkich
• JKS Rywal Grudziądz
• Grudziądzkie Towarzystwo Sportów Bilardowych
• Klub Płetwonurków
• Bractwo Wodniaków^[29]
• Grudziądzkie Towarzystwo Tenisowe
• Uczniowski Klub Sportowy „Arm Fanatic Sport” Grudziądz
• Szarża Grudziądz

W latach 80. na stadionie grudziądzkiej „Olimpii” rozegrała swoje spotkanie młodzieżowa reprezentacja Francji z Zinédinem Zidanem w składzie^[30][31].

Kluby i stowarzyszenia osób niepełnosprawnych[edytuj]

• Stowarzyszenie Sportowe dla Osób Upośledzonych Umysłowo „Olimpiady Specjalne – Polska”
• Stowarzyszenie Sportowe „Sprawni – Razem”
• Centrum Rehabilitacji im. ks. Biskupa Jana Chrapka
• „TowPeDe” Towarzystwo Przyjaciół Downa w Grudziądzu

Baseny[edytuj]

• Basen przy SP nr 20 (ul. Sobieskiego 12)
• Basen przy SP nr 21 (ul. Nauczycielska 19)
• Basen w Ośrodku Kultury Fizycznej (ul. Kalinkowa 56)
• Baseny odkryte MORiW (ul. Za Basenem 2)
• Baseny Solankowe (ul. Warszawska 36)

Inne[edytuj]

Ogród Botaniczny w Grudziądzu.

• Każdego roku w Grudziądzu odbywają się Wielkanocne Zawody Balonowe o puchar Prezydenta Grudziądza
• Baza sportowa miasta to 4 stadiony, które razem mogą pomieścić ponad 25 tys. widzów (stadion GKS Olimpia – 12 tys., stadion GKM – 8 tys.), 5 hal sportowych wraz z pełnym wyposażeniem widowiskowo-sportowym (ok. 2500 miejsc), baseny kryte i otwarte oraz korty tenisowe czy strzelnice sportowe. Na terenie miasta istnieją również sauny, siłownie, ośrodki jeździeckie oraz przystanie wodne.
• Przez Grudziądz i okolice przechodzi wiele szlaków turystycznych.
• Lasy i grunty leśne zajmują 1124 ha (19,14% powierzchni miasta), a parki i zieleńce 196 ha (3,33%)^{[potrzebny przypis]}. Z tych ostatnich na uwagę zasługuje Park Miejski (38,68 ha) oraz tzw. planty nad Kanałem Trynka (6,36 ha) wraz z Ogrodem Botanicznym (0,51 ha)^[32].

Ogrody działkowe[edytuj]

• Kąpiele Słoneczne
• ROD „Metalowiec”
• ROD „Niezapominajka”
• ROD „Narcyz”
• ROD „Energetyk”
• POD „Nad Rudniczanką”
• ROD „25-lecie PRL”
• ROD „Krokus”
• ROD „Relaks”
• ROD „Transportowiec”
• ROD ROLNIK
• ROD „Chemik”

Planetarium[edytuj]

W 1964 roku w Grudziądzu powstało Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne. Odbywają się tutaj co jakiś czas seanse i dni otwarte dla wszystkich chętnych. Grudziądzkie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne jest też organizatorem Ogólnopolskiego Młodzieżowego Seminarium Astronomicznego (OMSA) im. prof. Roberta Głębockiego. W 2008 roku odbył się już dwudziesty czwarty finał tego konkursu.

Administracja[edytuj]

 Osobny artykuł: Prezydenci Grudziądza.

Ratusz w Grudziądzu

Starostwo Powiatowe w Grudziądzu

Osiedla w Grudziądzu[edytuj]

Osiedla Grudziądza

• Owczarki
• Tarpno
  • Wielkie Tarpno
  • Tarpno
  • Franciszkowo
  • Os. Nowe Tarpno
• Sadowo
• Tuszewo
• Kuntersztyn
  • Wielki Kuntersztyn
  • Mały Kuntersztyn
• Śródmieście
  • Stare Miasto
  • Centrum
  • os. Batorego
  • os. Wyzwolenia
• Os. Kopernika
• Os. Kawalerii Polskiej
• Os. Lotnisko
  • Stare Lotnisko
    • Abisynia
  • Nowe Lotnisko
• Os. Strzemięcin
• Os. Rządz
  • Nowy Rządz
  • Dębowe Wzgórze
  • Rządz PGR-y
• Os. Mniszek
• Rudnik
• Pastwisko

Polityka[edytuj]

Grudziądz posiada jednego przedstawiciela w Sejmie i jednego w Senacie

• Tomasz Szymański (Platforma Obywatelska) (Sejm)
• Andrzej Mioduszewski (Prawo i Sprawiedliwość) (Senat)

Cmentarze[edytuj]

Brama cmentarza przy ul. Cmentarnej

• Cmentarz przy ul. Cmentarnej
• Cmentarz Komunalny
• Cmentarz Garnizonowy
• Cmentarz Wojenny
• Stary i Nowy cmentarz żydowski (zniszczone w czasie wojny)
• Cmentarz Ewangelicki
• Cmentarz Parafii Farnej
• Cmentarz w Tarpnie (tzw. pod Nową Wsią)

Bazylika pw. św. Mikołaja w Grudziądzu

Kościół pw. św. Franciszka Ksawerego

Religia[edytuj]

Wyznania według spisów z końca XIX i początku XX wieku[edytuj]

• ewangelicy:
  • 10 871; (1880)
  • 33 020; (1905)
  • 25 493; (1910)
• katolicy:
  • 5 490; (1880)
  • 11 684; (1905)
  • 13 612; (1910)
• Żydzi:
  • 78; (1880)
  • 579; (1905)
  • 505; (1910)
• inne:
  • –; (1880)
  • 1; (1905)
  • 12; (1910)

Dzień dzisiejszy[edytuj]

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu^[37]

Kościoły katolickie

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Dekanat Grudziądz I
  • Dekanat Grudziądz II
• Kościół Polskokatolicki (parafia pw. Imienia Jezus, ul. Kazimierza Pułaskiego 3/5)

Kościół prawosławny

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (cerkiew filialna św. Mikołaja, ul. Legionów 51 lok. 5 – należy do parafii w Toruniu)

Kościoły protestanckie

• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
  • parafia św. Jana – ul. Szkolna 10
• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP
  • parafia św. Pawła – ul Kosynierów Gdyńskich 9-11
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Grudziądzu – ul. Józefa Piłsudskiego 109
• Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP
  • Społeczność Chrześcijańska w Grudziądzu – ul. Spichrzowa 44
• Kościół Zielonoświątkowy w RP
  • zbór w Grudziądzu – ul. Kosynierów Gdyńskich 9-11

Świadkowie Jehowy^[38][39]

• zbory: Grudziądz–Centrum (oraz grupa rosyjskojęzyczna), Grudziądz–Południe, Grudziądz–Lotnisko, Grudziądz–Tarpno (oraz grupa j. migowego)

• • Sala Królestwa, ul. Parkowa 1

Świecki Ruch Misyjny „Epifania”

• zbór w Grudziądzu, ul. Kosynierów Gdyńskich 9

Grudziądz jako garnizon wojskowy[edytuj]

 Osobny artykuł: Garnizon Grudziądz.

Jednostki stacjonujące przed 1939[edytuj]

Tablica odsłonięta przez dawnych absolwentów CWKaw., upamiętniająca ich konie na Błoniach Nadwiślańskich w Grudziądzu

• Centrum Wyszkolenia Kawalerii, w którym szkolili się m.in.
  • rtm. Witold Pilecki
  • rtm. Jan Ładoś
• 18 Pułk Ułanów Pomorskich
• Centrum Wyszkolenia Żandarmerii
• Dowództwo 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty:
  • 16 Pomorski Pułk Artylerii Lekkiej
  • 64 Grudziądzki Pułk Piechoty
  • 65 Starogardzki Pułk Piechoty
• 3 Pułk Łączności
• Batalion ON „Grudziądz”
• Inspektorat Grudziądz AK

Jednostki stacjonujące po 1945 (rozwiązane)[edytuj]

• 6 Dywizja Artylerii Przełamania
• 8 Pułk Mostów Drogowych i Kolejowych
• Bydgoski Pułk Obrony Terytorialnej
• 2 Batalion Obrony Przeciwchemicznej
• Ośrodek Szkolenia Specjalistów Ubezpieczenia Lotów
• 113 Wojskowy Szpital Garnizonowy
• 60 Okręgowe Warsztaty Uzbrojenia i Elektroniki
• 1 Ośrodek Szkolenia Kierowców
• 4 Rejonowa Baza Materiałowa
• Centralny Ośrodek Szkolenia Młodszych Specjalistów Logistyki

Jednostki stacjonujące po 1945[edytuj]

• Centrum Szkolenia Logistyki
• 8 Batalion Walki Radioelektronicznej
• 13 Wojskowy Oddział Gospodarczy
• 1 Rejonowe Warsztaty Techniczne
• Placówka Żandarmerii Wojskowej

27 września 2007 roku odbyły się w Grudziądzu manewry wojskowe pod kryptonimem „Opal 07”^[40].

Do nazwy miasta odwoływały się okręty niemieckiej marynarki wojennej. Od 1913 r. do końca I wojny światowej w Kaiserliche Marine służyły krążowniki lekkie typu Graudenz: SMS „Graudenz” i SMS „Regensburg”.

Kampania Społeczna „Mówimy DOŚĆ niszczeniu Grudziądza”[edytuj]

Logo Kampanii Mówimy DOŚĆ niszczeniu Grudziądza

Kampania powstała z potrzeby uwrażliwienia mieszkańców Grudziądza na wszystkie przypadki wandalizmu oraz zachęcenie do szybkiego informowania służb o wszelkich zaobserwowanych wykroczeniach i przestępstwach. Straty można ograniczyć – dlatego założyciele Kampanii Natalia Stelmaszuk, Krzysztof Łukaszewski i Przemysław Berliński apelują i zachęcają mieszkańców, by zadzwonili pod numer 112 lub 986, gdy zauważą wandali malujących graffiti na budynkach, niszczących wiaty, łamiących ławki, wyrywających krzewy i in. Przypominają jednocześnie, że to czy miasto będzie czyste i zadbane zależeć będzie tylko od samych mieszkańców miasta^[41]. Kampanie MDnGrudziądz wspierają m.in.: Akademia Biegania, firmy Projektowanie Graficzne Natgraf Natalia Stelmaszuk oraz Batfoto – Marcelina Matczyńska, a także służby bezpieczeństwa^[42]. Obecnie kampania swym zasięgiem obejmuje również miasta Poznań, Gdańsk, Olsztyn, Kwidzyn i Bydgoszcz. Pod koniec września 2015 roku zakończono projekt Mówimy DOŚĆ niszczeniu Grudziądza.

Osoby związane z Grudziądzem[edytuj]

Tablice ukazujące ulicę Grudziądzką w innych miastach Polski i świata

Honorowi obywatele[edytuj]

• Jan Paweł II – papież; uroczystego nadania dokonano 16 października 2003 w 25. rocznicę pontyfikatu
• Ferdinand Foch – marszałek Francji i Polski
• Julian Szychowski – senator RP, szambelan papieski, wieloletni przewodniczący Rady Miejskiej
• Damazy Klimek – kupiec, działacz narodowy i społeczny
• Alojzy Ruchniewicz – przemysłowiec, działacz narodowy i społeczny
• Edward Śmigły-Rydz – marszałek Polski
• Salomea Sujkowska – działaczka społeczna
• Jan Ładoś – rotmistrz 18 Pułku Ułanów w Grudziądzu
• Bronisław Malinowski – sportowiec-lekkoatleta, wielokrotny medalista mistrzostw Europy i mistrz olimpijski
• ks. Zdzisław Peszkowski – kapelan Rodziny Katyńskiej
• Czesław Szachnitowski – artysta plastyk, wieloletni nauczyciel w II LO im. króla Jana III Sobieskiego w Grudziądzu
• Ludwik Rydygier – światowej sławy chirurg
• ks. infułat Tadeusz Nowicki – wieloletni proboszcz parafii pw. św. Mikołaja w Grudziądzu

Urodzeni w Grudziądzu[edytuj]

• Włodzimierz Antkowiak – pisarz
• Erich Basarke – architekt
• Waldemar Baszanowski – sztangista, wielokrotny medalista olimpijski, mistrzostw świata i Europy (zm. 2011)
• Adam Baumann – aktor
• Justyna Bergmann – Miss Polonia
• Augustyn Bloch – organista, kompozytor
• Krzysztof Buczkowski – żużlowiec, Drużynowy Mistrz Świata Juniorów
• Jan Budziński – p.por., pilot, uczestnik walk powietrznych podczas II wojny światowej (kampanii wrześniowej i bitwy o Anglię)
• Mariusz Czajka – aktor teatralny i filmowy
• Antoni Czortek – bokser
• Henryk Czyż – muzyk, dyrygent, kompozytor i publicysta muzyczny
• Marzenna Drab – polityk, wicewojewoda kujawsko-pomorski w latach 2006-2007, poseł VI kadencji Sejmu, wiceminister edukacji narodowej
• Horst Drawert – botanik
• Halina Dunajska – aktorka teatralna i filmowa
• Henryk Fabian – wokalista i kompozytor, gitarzysta zespołu Czerwono-Czarni
• Jerzy Feldman – artysta malarz
• Konstanty Florkowski – konserwator muzealny, archeolog
• Piotr Gabrych – siatkarz, olimpijczyk
• Anna Jadwiga Gawrońska – sportowiec, wielokrotna mistrzyni Polski i wicemistrzyni Europy
• Johannes Gronowski – polityk
• Herbert Grasemann – pisarz
• Ernst Hardt – pisarz
• Joseph Harzfeld – przemysłowiec
• Alfons Hoffmann – profesor, twórca pomorskiego systemu elektroenergetycznego
• Uwe Holtz – politolog
• Georg Jalkowski – księgarz, drukarz i wydawca
• Piotr Janowski – skrzypek, laureat I nagrody V Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego
• Georg Kallenbach – historyk architektury
• Piotr Kiełpikowski – florecista, medalista olimpijski
• Halina Kossobudzka – aktorka
• Maciej Kossowski – piosenkarz popularny w latach 60. – przeboje „Wakacje z blondynką”, „Agatko pocałuj”
• Robert Kościecha – żużlowiec, Drużynowy Mistrz Polski (2001, 2008)
• Gustaw Kron – aktor
• Zenon Kufel – polityk, prezydent Grudziądza w latach 1994-1995, poseł III kadencji Sejmu
• Wiktor Kulerski (starszy) – działacz społeczno-polityczny, senator w latach 1928-1935
• Wiktor Kulerski – historyk, poseł X kadencji
• Łukasz Kwiatkowski – kolarz torowy, olimpijczyk
• Lucjan Kydryński – dziennikarz, publicysta i konferansjer
• Dominika Leśniewicz – siatkarka, mistrzyni Europy
• Erwin Levy – psycholog amerykański pochodzenia niemiecko-żydowskiego
• Leszek Leiss – pięściarz, mistrz Polski i Pomorza w boksie
• Sigmund Lipinsky – malarz
• Lisamaria Meirowsky – lekarz pediatra z Kolonii; zmarła w obozie koncentracyjnym w KL Auschwitz II-Birkenau razem z Edytą Stein (św. Teresą Benedyktą od Krzyża – patronką Europy)
• Ryszard Milczewski-Bruno – poeta, prozaik
• Artur Mroczka – żużlowiec, Indywidualny Mistrz Europy Juniorów, 2-krotny Drużynowy Mistrz Świata Juniorów
• Karl Rudolf von Ollech – generał pruski
• Tomasz Pasikowski – polityk, ekonomista, dyrektor generalny ministerstwa finansów, prezydent Grudziądza, prezes Przewozów Regionalnych
• Piotr z Grudziądza – kompozytor i poeta łaciński
• Tomasz Polewka – pływak, olimpijczyk
• Ryszard Poznakowski – muzyk i kompozytor, współtwórca grupy Trubadurzy
• Gustaw Roethe – mediawista, filolog
• Rafał Sarnecki – kolarz torowy, mistrz Polski i wicemistrz Europy, olimpijczyk
• Tomasz Sowiński – polityk, nauczyciel akademicki, wojewoda pomorski w latach 1997-2001, prezes Związku Miast Nadwiślańskich
• Jan Stenzel (junior) – mgr farmacji, aptekarz, radny Rady Miejskiej Grudziądza w latach 1978-1990
• Jan Stobeusz – kompozytor barokowy
• Salomea Sujkowska – lekarz społecznik
• Andrzej Szostek – ksiądz, profesor, rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
• Aleksander Ścibor-Rylski – pisarz, poeta, reżyser, scenarzysta filmowy
• Piotr Śleboda – lekkoatleta, mistrz polski w skoku wzwyż
• Stefania Toczyska – śpiewaczka operowa
• Viktor Karl Ludwig von Grumbkow – pruski generał
• Marlena Wawrzyniak – armwrestlerka, Najsilniejsza Kobieta w Polsce na lewą i prawą rękę, Mistrzyni Europy, Wicemistrzyni Świata
• Władysław Wągiel – pisarz, poeta i działacz społeczny
• Alfred Wohl – chemik

Zmarli w Grudziądzu[edytuj]

• Stanisław Książek (drukarz) – drukarz, dziennikarz, wydawca gazet i książek, właściciel drukarni w Łodzi, w swojej gazecie „Nowy Kurier Łódzki” zamieszczał pierwsze wiersze Juliana Tuwima (zm. 26 czerwca 1928)
• Leszek Leiss – sportowiec, mistrz Polski i Pomorza w boksie
• Bronisław Malinowski – sportowiec, mistrz olimpijski z Moskwy 1980
• Czesław Szachnitowski – honorowy obywatel Grudziądza, zmarł w wieku 101 lat
• Zbigniew Wojciechowski – sportowiec, lekkoatleta

Miasta partnerskie[edytuj]

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Gütersloh	Niemcy	wrzesień 1989[43]
Falun	Szwecja	maj 1991[43]
Czerniachowsk	Rosja	1995[43]
Nanning	Chiny	październik 2011[43]

Zobacz też[edytuj]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Grudziądz

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Grudziądz

• Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu
• Tężnia w Grudziądzu

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

1. Stanisław Kujot: Kto założył parafie w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej?. T. cz. 1-2. Toruń: 1903-1904.
2. Tadeusz Chrzanowski, Grudziądz, Warszawa, Wyd. „Sport i Turystyka”, 1970
3. Stanisław Myśliborski-Wołowski, Szkice grudziądzkie, wyd. 3, Grudziądz, Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 1972
4. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, pod red. Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego, z. 7, Powiat grudziądzki, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1974
5. red. Stanisław Poręba: Grudziądz i okolice. Przewodnik. Grudziądz: Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, Biblioteka Miejska w Grudziądzu, 1990.
6. Grudziądz, oprac. i red. Karola Skowrońska, Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 1991
7. Dzieje Grudziądza, pod red. Jerzego Danielewicza, t. 1 (do roku 1920), Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 1992
8. „Kalendarz Grudziądzki”, 1, 1997 – 13, 2008, Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury ISSN 1427-700X
9. Anna Wajler, Grudziądz na starej pocztówce, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 1998, ​ISBN 83-908767-4-4​.
10. Kalendarium Grudziądz 2000, oprac. Jerzy Krzyś, Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 1999, ​ISBN 83-910048-2-1​.
11. Grudziądz. Widoki miasta, oprac. Jadwiga Drozdowska, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 2001, ​ISBN 83-88076-04-3​.
12. Zbigniew Otremba: Grudziądz. Kronika dziejów miasta. Gdańsk: Regnum, 1999. ISBN 83-907707-1-7.
13. Anna Wajler, Grudziądz na pocztówkach z lat 1920-1939, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 2002, ​ISBN 83-88076-06-X​.
14. Grudziądz. Miniprzewodnik, tekst Tadeusz Rauchfleisz, Henryk Stopikowski, Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 2004, ​ISBN 83-910048-5-6​.
15. Ryszard Bogdan Kucharczyk: Grudziądz i okolice na starej karcie pocztowej Tom I. T. I. Grudziądz: 2007, s. 104. ISBN 978-83-917972-1-1.
16. Grudziądz 1945. Wspomnienia, red. nacz. Janusz Kalamarski, Grudziądz, Wyd. Kalamarski, 2007, ​ISBN 978-83-920267-1-6​.
17. Krzysztof Halicki: Działalność policji politycznej w zwalczaniu ruchu komunistycznego w Grudziądzu w dwudziestoleciu międzywojennym, [w: Rocznik Grudziądzki, Tom XIX 2011, s. 129-152. – Academia.edu]. [dostęp 2012-09-26].
18.  Zamek w Grudziądzu-Historia zamku w Grudziądzu. Część I. Źródła Historyczne.red.Ryszard Bogdan Kucharczyk,Grudziądz 2016 ​ISBN 978-83-936301-0-3​
19. Zamek w Grudziądzu- Metody badawcze. Część II, red. Ryszard Bogdan Kucharczyk. Grudziądz 2012 ​ISBN 978-83-936301-4-1​
20. Ryszard Bogdan Kucharczyk, Grudziądz i okolice na starej karcie pocztowej, Tom II, wydanie II-poprawione i uzupełnione. Grudziądz 2017. ​ISBN 978-83-936301-1-0​
21. Ryszard Bogdan Kucharczyk, Grudziądz i okolice na starej karcie pocztowej, Tom V, Grudziądz 2010. ​ISBN 978-83-930033-2-7​

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Oficjalny portal Grudziądza
• Historia Żydów w Grudziądzu na portalu Wirtualny Sztetl
• Stare monografie i przewodniki
  • Ignacy Żniński, Grudziądz, Grudziądz 1913
  • Władysław Szołdrski, Kronika benedyktynek grudziądzkich, Pelplin 1935.
• Grudziądz w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881.

p • d • e Osiedla Grudziądza Kawalerii Polskiej • Kopernika • Lotnisko • Mały Kuntersztyn • Wielki Kuntersztyn • Mniszek • Owczarki • Rządz • Strzemięcin • Śródmieście • Tarpno • Tuszewo • Dębowe Wzgórze • Sadowo • Rudnik • Pastwisko

p • d • e Województwo kujawsko-pomorskie Miasta na prawach powiatu Bydgoszcz (siedziba wojewody) • Grudziądz • Toruń (siedziba sejmiku) • Włocławek Powiaty aleksandrowski • brodnicki • bydgoski • chełmiński • golubsko-dobrzyński • grudziądzki • inowrocławski • lipnowski • mogileński • nakielski • radziejowski • rypiński • sępoleński • świecki • toruński • tucholski • wąbrzeski • włocławski • żniński Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga

p • d • e Gmina Grudziądz Siedziba gminy: Grudziądz Sołectwa Biały Bór • Dusocin • Gogolin • Grabowiec • Mały Rudnik • Mokre • Nowa Wieś • Parski • Piaski • Pieńki Królewskie • Rozgarty • Ruda • Skarszewy • Sosnówka • Stary Folwark • Sztynwag • Szynych • Świerkocin • Turznice • Wałdowo Szlacheckie • Węgrowo • Wielki Wełcz • Wielkie Lniska • Zakurzewo Miejscowości niesołeckie Brankówka • Gać • Hanowo • Kobylanka • Leśniewo • Linarczyk • Lisie Kąty • Małe Lniska • Marusza • Sadowo

p • d • e Powiat grudziądzki Miasta Łasin • Radzyń Chełmiński Gminy miejsko-wiejskie Łasin • Radzyń Chełmiński Gminy wiejskie Grudziądz • Gruta • Rogóźno • Świecie nad Osą