Tworzenie stron internetowych

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Kozy

Ten artykuł dotyczy najludniejszej wsi w Polsce. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Kozy
Herb Kóz
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	bielski
Gmina	Kozy
Wysokość	375 m n.p.m.
Liczba ludności (2016)	12 744[1]
Strefa numeracyjna	(+48) 33
Kod pocztowy	43-340[2]
Tablice rejestracyjne	SBI
SIMC	0058028
Położenie na mapie województwa śląskiego Kozy
Położenie na mapie Polski Kozy
49°50′42″N 19°08′30″E/49,845000 19,141667
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa miejscowości

Kozy (niem. Seiffersdorf, Seibersdorf; wil. Zajwyśdiüf^[3]) – duża wieś w woj. śląskim w powiecie bielskim, stanowiąca gminę o tej samej nazwie, o powierzchni 26,9 km².

Kozy są największą pod względem liczby ludności wsią Polski: liczą 12 744 mieszkańców^[1], co daje gęstość zaludnienia równą 469 osób na km². Dla porównania, Wyśmierzyce – najmniejsze pod względem liczby ludności miasto Polski – mają 906 mieszkańców (31 grudnia 2013)^[4].

Położenie[edytuj]

Miejscowość położona jest nad potokami Czerwonką, Kozówką, Pisarzówką i Leśniówką, na Pogórzu Śląskim i północnych stokach Beskidu Małego, przy drodze z Bielska-Białej do Krakowa. Na zachodzie sąsiaduje z Bielskiem-Białą, na północy z Pisarzowicami, na północnym wschodzie z Kętami, na wschodzie z Bujakowem, na południu z Międzybrodziem Bialskim i Wilkowicami^[5].

Kozy posiadają połączenie komunikacyjne z Bielskiem-Białą (autobusy PKS, kolej). We wsi znajduje się stacja kolejowa Kozy oraz przystanek Kozy Zagroda na linii kolejowej nr 117. Miejscowość nie jest obsługiwana przez autobusy bielskiego MZK, jednak do granicy Bielska z Kozami kursuje linia nr 6 (przystanek Lipnik Granica) oraz linia nr 31. Przez wieś przebiega droga krajowa nr 52.

Części wsi[edytuj]

Integralne części wsi Kozy: Bagrówka, Centrum, Dolna Wieś, Folwark, Gaje, Górna Wieś, Kamienna Łąka, Krzemionki, Mała Kępa, Małe Kozy, Osiedle Północ, Pasieki, Pod Kamieniołomem, Stary Dwór, Wróblowice, Zagroda^[6][7]

Nazwa[edytuj]

W przeszłości istniały dwie osobne miejscowości, Kozy Górne i Kozy Dolne, które po scaleniu nazywały się Dwie Kozy^[8]. O ile z czasem uległo to uproszczeniu na Kozy, to dwie kozy do dziś widnieją w herbie miejscowości.

W latach 1941–1945 wieś miała niemiecką nazwę Kosy^[9].

Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: Księstwo oświęcimskie.

Historycznie miejscowość jest częścią księstwa oświęcimskiego^[8]. Po raz pierwszy wzmiankowana po łacinie w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 pod dwiema nazwami Duabuscapris seu [lub] Siffridivilla^[10]. W dokumencie sprzedaży księstwa oświęcimskiego Koronie Polskiej przez Jana IV oświęcimskiego wystawionym 21 lutego 1457 miejscowość wymieniona została jako Dwe Kozy^[11]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Dwye Kozy wymienia w latach 1470-1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[12], a jako jej (Dwyekozy) właściciela podaje kasztelana oświęcimskiego Mikołaja Dambowicza Słopa herbu Kornicz^[13].

W 1564 roku wraz z całym księstwem oświęcimskim i zatorskim tereny te znajdowały się w granicach Korony Królestwa Polskiego w województwie krakowskim w powiecie śląskim. Po unii lubelskiej w 1569 księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów w granicach, której pozostawało do I rozbioru Polski w 1772^[8]. Wymieniona jest w dwóch dokumentach służących administracji do ściągania podatków: oblaty taryfy łanowej z 1673 oraz taryfy podatkowej Rzeczypospolitej z 1772 roku^[8]. Podczas XVI wieku wieś należała do Domu Saszowskich herbu Saszor^[14].

W 1559 roku właściciele wsi Russoccy zamienili miejscowy kościół na zbór kalwiński i Kozy stały się lokalnym centrum kalwinizmu^[8]. w 1658 roku kościół katolicki odzyskał świątynię, ale część mieszkańców pozostała wierna kalwinizmowi. Z inwentarza parafialnego wynika, że kalwini wydaleni zostali z miejscowości w 1659 przez Stanisława z Nagłowic^[8]. W 1668 roku sejm skazał kilku chłopów na karę śmierci za zatarg z plebanem katolickim. Początkowo chronili ich dziedzice Russoccy, ale po ich konwersji na katolicyzm koło 1700 roku posługę duszpasterską pełnili dla nich pastorzy z Wiatowic w Małopolsce. Około 1760 nowi właściciele wsi rozpoczęli silne prześladowania miejscowych ewangelików. W odpowiedzi w 1770 ponad 300 ewangelików mieszkańców wsi Kozy uciekło do Prus i tam założyło miejscowość Hołdunów. Tym samym dobiegła końca 200 letnia historia ewangelików w Kozach.

Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze austriackim i leżała w granicach Austrii, wchodząc w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 411 budynkach na obszarze 2103 hektarów (gmina i „Gutsgebiete”) mieszkały 3853 osoby, co dawało gęstość zaludnienia równą 183,2 osób na km², z czego 3801 (98,7%) mieszkańców było katolikami, 40 (1%) żydami, a 12 innej religii lub wyznania. 3837 (99,6%) osób było polskojęzycznych, 10 niemieckojęzycznych, a 1 osoba posługiwała się innym językiem^[15].

Zabytki[edytuj]

• stanowisko archeologiczne w miejscu, gdzie stał stary zamek z XIV wieku (dawna siedziba rycerzy księcia oświęcimskiego)
• kapliczka św. Jana Nepomucena (ok. 1775)
• w centrum wsi neoklasycystyczny pałac Czeczów, pochodzący z XVIII wieku, z zespołem parkowym i zabudowaniami dworskimi
• kościół neoromańsko-neogotycki z początku XX wieku
• w parku dworskim jeden z najstarszych platanów w Polsce. To ponad 200-letnie drzewo zdobyło tytuł „Europejskiego Drzewa Roku” w zorganizowanym przez Klub Gaja konkursie ekologicznym w 2012 roku.
• neobarokowa willa podmiejska z końca XIX wieku (obecnie mieści Laboratorium Fotowoltaiczne Instytutu Metalurgii i Inżynierii Materiałowej PAN w Krakowie)

• 

  Pałac

• 

  Owczarnia

• 

  Kościół

• 

  Pomnikowy platan

Ciekawostki[edytuj]

• Najwyższym punktem są Groniczki – mają wysokość 833 m n.p.m.
• W Kozach urodził się aktor Henryk Talar oraz polski biegacz narciarski i trener Edward Budny.
• W parafii pw. Świętych Szymona i Judy Tadeusza w Kozach przez sześć lat, do 1956 roku, wikarym był Franciszek Macharski.

Nad Kozami góruje 35 metrowy krzyż milenijny, stojący na szczycie Chrobaczej Łąki (828 m n.p.m.), poświęcony przez ks. bpa Tadeusza Rakoczego w 2001 roku.

Potwierdzeniem rozwoju gospodarczego gminy jest fakt, iż na 11200 mieszkańców (2634 domów mieszkalnych) zarejestrowanych jest 1200 małych i średnich podmiotów gospodarczych.

Centrum działań kulturalnych w gminie Kozy jest dom kultury, dysponujący salą widowiskową, salami wykładowymi i galerią sztuki. Dom kultury skupia uzdolnioną artystycznie młodzież w kilku kołach zainteresowań. Ponadto jest on siedzibą licznych organizacji i stowarzyszeń.

Tradycje Młodzieżowej Orkiestry Dętej sięgają siedemdziesięciu lat wstecz, jednak obecny kształt uzyskała ona w 1992 roku. Ponad pięćdziesięciu młodych muzyków, prowadzonych przez czterech instruktorów, wykonuje każdy rodzaj muzyki. Orkiestra poza krajem występowała już między innymi w Niemczech, Czechach, na Słowacji i Węgrzech.

W 1998 roku gmina Kozy wzbogaciła się o wielofunkcyjny obiekt sportowy – Centrum Sportowo-Widowiskowe, wyposażone w halę z boiskiem do gier, sale gimnastyczne, siłownię, gabinet rehabilitacyjny oraz kawiarnię. W kwietniu 2001 roku został oddany do użytku kryty basen.

W gminie istnieje przedszkole i dwie szkoły podstawowe. W 1993 roku utworzono w Kozach liceum ogólnokształcące, które ma swoją siedzibę w dobudowanym skrzydle szkoły podstawowej. Liceum prowadzi profile nauczania: matematyczno-informatyczny, społeczno-menedżerski (od 2010 r.) i biologiczno-chemiczny. Od września 1999 rozpoczęło działalność gimnazjum. W sierpniu 2002 roku oddano do użytku obiekt gimnazjum, który ma swoją siedzibę w dobudowanej części Szkoły Podstawowej nr 2 przy ul. Szkolnej 20.

Szlaki turystyczne[edytuj]

Przez teren Kóz przebiegają trzy górskie szlaki turystyczne.

• z przystanku MZK „Lipnik Granica” na Przełęcz u Panienki – 1,15 h
• z dworca PKP do Porąbki Zapory – 3 h
• z dworca PKP na Chrobaczą Łąkę – 2,15 h

Ponadto istnieje tzw. Szlak Papieski z kościoła św. ap. Szymona i Judy Tadeusza do kościoła w Bielsku-Białej Straconce, biegnący trasą jednej z wypraw ks. Karola Wojtyły (5,2 h)^[16].

Partnerska gmina[edytuj]

• Mošovce ( Słowacja)

Przypisy