Tworzenie stron internetowych

	Orneta
	Orneta
	; kamienica przy placu Wolności 27
Herb Ornety	Flaga Ornety
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	lidzbarski
Gmina	Orneta; gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1313
Burmistrz	Ireneusz Popiel
Powierzchnia	9,63 km²
Wysokość	58 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 8 951; 929,5 os./km²
Strefa numeracyjna;	(+48) 55
Kod pocztowy	11-130
Tablice rejestracyjne	NLI
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Orneta
	Położenie na mapie Polski Orneta
	54°06′56″N 20°07′48″E/54,115556 20,130000
TERC; (TERYT)	2809054
SIMC	0932910
	Urząd miejski pl. Wolności 26; 11-130 Orneta
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Rynek w Ornecie w 1965

Orneta (niem. Wormditt, prus. Wurmedītin) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Orneta, położone na Równinie Orneckiej, na Warmii. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa elbląskiego.

30 czerwca 2012 miasto liczyło 9169 mieszkańców według danych GUS.

Położenie[edytuj]

Orneta położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego w powiecie lidzbarskim nad Drwęcą Warmińską i Jeziorem Mieczowym.

Orneta leży na skrzyżowaniu tras wojewódzkich:

Do miasta można dojechać autobusami PKS oraz koleją. Znajduje się tu stacja kolejowa Orneta. Odległości od innych ośrodków województwa i kraju:

Lidzbark Warmiński – 34 km
Olsztyn – 48 km
Ostróda – 57 km
Elbląg – 53 km
Bezledy (przejście graniczne) – 53 km
Gdańsk – 125 km

Historia[edytuj]

12 sierpnia 1308 – na ten dzień datowana jest pierwsza wzmianka o osadzie Orneta. Była ona lokowana na staropruskim polu osadniczym Wurmedyten lub Wormedythin, które zostało w 1251 zdobyte przez Krzyżaków i przekazane biskupom warmińskim.
26 marca 1313 – początek miasta Orneta - potwierdzenie praw miejskich, pojawiło się w dokumentach miejskich słowo "civitas".
1340 – Orneta na 9 lat (do 1349) stała się siedzibą biskupów warmińskich. W tymże roku powstały mury obronne i rozbudowany został zamek.
1350 – rozpoczęto budowę kościoła farnego.
14 sierpnia 1359 – zostały odnowione przez biskupa Jana Stryprocka przywileje miejskie Ornety na prawie chełmińskim. Miasto otrzymało ratusz.
1406 – wzmianka o szpitalu św. Ducha - średniowiecznym szpitalu orneckim.
21 stycznia 1454 – Zjazd w Ornecie, podczas którego miasta warmińskie stanęły po stronie Prus w wojnie trzynastoletniej.
1459 - miasto wytrzymało oblężenie wojsk krzyżackich.
1466 – II pokój toruński, w wyniku którego Warmia wraz z Ornetą weszły w skład Korony Polskiej.
24 listopada 1520 – ciężkie, 8-dniowe oblężenie Ornety, które skończyło się oddaniem miasta Albrechtowi Hohenzollernowi
1538 – Mikołaj Kopernik podczas pobytu w Ornecie asystował biskupowi Janowi Dantyszkowi przy odbiorze przysięgi składanej komornictwu biskupiemu.
1586 – osadzenie klasztoru katarzynek z inicjatywy biskupa Marcina Kromera.
17 lipca 1626 – Orneta została zajęta przez wojska szwedzkie.
1655-1660 – w wyniku drugiej wojny szwedzkiej miasto zostało całkowicie zrujnowane.
1703-1788 – Hans Wulff syn organmistrza z Ornety zbudował organy oliwskie.
1772 – Orneta w zaborze Pruskim.
1807 i 1812 - wojska napoleońskie niszczą miasto.
1829-1830 – budowa kościoła ewangelickiego.
1867 – pierwsze gimnazjum w Ornecie.
1872-1875 – powstał nowoczesny szpital miejski - szpital św. Elżbiety.
1884 – Orneta otrzymała połączenie kolejowe z Olsztynem - budowa dworca kolejowego.
1885 – miasto otrzymało kolejne połączenie kolejowe, tym razem z Pieniężnem i Królewcem.
1894 – kolejne połączenie kolejowe z Morągiem.
1901 – powszechna elektryfikacja Ornety.
1902 – utworzenie gimnazjum żeńskiego.
1905 – połączenie kolejowe Ornety z Lidzbarkiem Warmińskim.
1911 – Orneta została skanalizowana i otrzymała wodociągi.
20 listopada 1925 – nowy budynek gimnazjów żeńskiego i męskiego.
17 marca 1945 – zajęcie Ornety przez wojska II i III frontu białoruskiego.
23 lipca 1945 – przekazanie Ornety administracji polskiej.
7 maja 1946 - administracyjnie zatwierdzono obecną nazwę miasta^[2].
1945-1998 okres rozwoju, rozbudowy miasta - nowe zakłady przemysłowe, budynki mieszkalne i użyteczności publicznej.
1975 – w wyniku przeprowadzonej reformy administracyjnej Orneta weszła w skład województwa elbląskiego.
1999 – Orneta w nowo powstałym województwie warmińsko-mazurskim w powiecie lidzbarskim.

Osobny artykuł: Herb Ornety.

Architektura[edytuj]

Do zabytków miasta należą:

Ratusz z XIV wieku

Ratusz – wybudowany w stylu gotyckim znajduje się w centralnej części rynku orneckiego. Powstał on w 1351 na miejscu dawnego domu kupieckiego. Pierwsza wzmianka o nim datowana jest na 1359. Obecny kształt bryły ratusza został nadany najprawdopodobniej w latach 1376-1389. Jest to budynek murowany z liczną zendrówką. W XV wieku ratusz został obudowany murowanymi budami, które wzmiankowane są już w 1423. W 1614 owe budy uzyskały status domków budniczych. Ratusz ornecki zbudowany jest na planie prostokąta, z dosyć znacznie rozczłonkowanym szczytem. Dach wieńczy ośmioboczna wieżyczka barokowa z galeryjką, która odnawiana była trzykrotnie w 1586, 1622 i 1832. W hełmie wieży umieszczony jest najstarszy na Warmii dzwon pochodzący z 1384.

Kościół św. Jana Chrzciciela, (XIV w.)

Zabytkowa plebania przy kościele św. Jana Chrzciciela

Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela – gotycki kościół parafialny został zbudowany w latach przed 1350 – po 1370, z inicjatywy biskupa Hermana z Pragi. Jest ceglaną czteroprzęsłową bazyliką z niewyodrębnioną częścią prezbiterialną i z wieżą od zachodu. W XV w. dobudowano kaplice boczne, które z czasem otrzymały ozdobne szczyty, nadające budowli niezwykle malowniczy wygląd, podkreślony ceramicznym detalem architektonicznym. Kościół znacznie ucierpiał w historii, głównie za sprawą wojen i pożarów, lecz mimo to należy do najbardziej interesujących na Warmii. Został zniszczony w czasie wojen krzyżackich w latach 1519-1525. Po zniszczeniach kościół przebudowano i rozbudowano, otrzymał m.in. nowe szczyty i sklepienia. Około 1900 przeprowadzono gruntowny remont kościoła nie zmieniając jednak jego konstrukcji i architektury. We wnętrzu budynku na uwagę zasługują liczne zabytki: ołtarz główny z 1744, żyrandol z 1576, barokowe ołtarze boczne (św. Elżbiety Węgierskiej, św. Katarzyny Aleksandryjskiej, Serca Pana Jezusa), ambona z 1744. Liczne są ołtarze umieszczone przy filarach: ołtarz NMP Różańcowej z 1761 roku, ołtarz św Józefa. Wewnątrz znajduje się również gotycki krzyż z XV wieku oraz mosiężny lawaterz. Znajdują się też gotyckie malowidła ścienne (m.in. Koronacja Marii z końca XIV w.), a ponadto liczne malowidła z XV w.

Cerkiew prawosławna św. Mikołaja, dawny kościół ewangelicki wybudowany w latach 1829-1830

Cerkiew prawosławna św. Mikołaja (parafialna). Dawny kościół ewangelicki wybudowany w latach 1829-1830, zapewne według projektu Karla Friedricha Schinkla, wieża 1905-1906. Po 1945 został przekazany Kościołowi prawosławnemu. Nastąpiła wtedy adaptacja wnętrza do potrzeb liturgii prawosławnej, przebudowano ołtarz, ustawiono ikonostas. Pierwotny ołtarz barokowy połączony jest z kazalnicą (zakupiony z jednego z kościołów katolickich).
Cerkiew bł. Emiliana Kowcza
Kaplica Jerozolimska – pochodzi z 1829 roku. Wewnątrz barokowe wyposażenie m.in. ołtarz. Na ścianach zabytkowe obrazy z XVII w., przedstawiają one ukrzyżowanie i zdjęcie krzyża. Znajdują się też tutaj obrazy ukazujące życie św. Marii Magdaleny oraz zabytkowe drewniane świeczniki z początku XIX wieku.

Zabytkowe kamienice przy Placu Wolności

Układ urbanistyczny miasta z rynkiem i ratuszem pośrodku, znajdują się też tutaj liczne kamieniczki zabytkowe które otaczają rynek oraz stoją przy okolicznych ulicach.
Kamienice na starym mieście, głównie wokół rynku, pochodzące z XVII-XIX w.
Klasztor Katarzynek z drugiej połowy XVI w.
Pozostałości zamku biskupiego (piwnice) z XIV i XVI w.
Pozostałości murów obronnych z XIV w.
Spichlerz z drugiej połowy XVIII w.
Synagoga

Osobny artykuł: Synagoga w Ornecie.

Kultura[edytuj]

Życiem kulturalnym Ornety opiekuje się Miejski Dom Kultury, który jest organizatorem wielu imprez rozrywkowych, kulturalnych, oświatowych i lokalnych w mieście. Organizuje on zajęcia kulturalne dla młodzieży, dzieci, dorosłych i osób starszych. Mieszkańcy mają szansę uczestniczyć w kołach zainteresowań, zrzeszać z klubach i stowarzyszeniach. W Miejskim Domu Kultury działa Klub Seniora "Znicz Ornecianie", orkiestra dęta, Zespół Wokalny "Landrynki", Szkoła Tańca "U Mirka", Zespół Tańca Nowoczesnego "Taiga", ognisko muzyczne, koło plastyczne. MDK w Ornecie gościł wiele znanych osobistości, m.in. Hankę Bielicką, Roberta Janowskiego, Andrzeja Rosiewicza, Krzysztofa Krawczyka. Do stałych imprez organizowanych przez Miejski Dom Kultury zaliczyć można:

Dni Ornety
Dożynki Gminne
Festiwal Piosenki Przedszkolnej
Przegląd Zespołów Teatralnych o Laur Złotej Rybki
Noc Duchów
Festyn Majowy

W latach 2004-2006, z inicjatywy burmistrza Koguta oraz prof. Leszka Szarzyńskiego, odbyło się kilkanaście spotkań z cyklu "Z uniwersytetem na ty" oraz koncert Teresy Żylis Gary.

W mieście działa również Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy.

Sport[edytuj]

W mieście zlokalizowana jest hala sportowo-widowiskowa oraz kompleks boisk trawiastych z bieżnią lekkoatletyczną. Cała infrastruktura należy do Ośrodka Sportu i Rekreacji w Ornecie.

Kluby i sekcje sportowe:

Ludowy Uczniowski Klub Sportowy "Orneta", szkoli on młodzież w tenisie stołowym oraz lekkoatletyce. Klub znajduje się III Lidze mężczyzn w tenisie stołowym
Szkolny Ludowy Klub Sportowy "Tramp", prowadzi drużynę badmintona
Miejski Klub Sportowy Błękitni Orneta, zajmuje się piłką nożną
Klub Sportowy "Zeteso", zajęcia z piłki ręcznej
Sekcja Brydża Sportowego, bierze udział w rozgrywkach wojewódzkich i powiatowych
Integracyjny Klub Sportowy "Smok", prowadzi zajęcia sportowe dla osób niepełnosprawnych
grupa "DGT" Orneta – breakdance

Edukacja[edytuj]

W Ornecie można uzyskać wykształcenie na poziomie podstawowym, gimnazjalnym oraz średnim. W mieście istnieją dwa przedszkola, dwie szkoły podstawowe (przy ul. Zamkowej znajduje się szkoła podstawowa nr 1 oraz przy ul. Kopernika Szkoła Podstawowa nr 4), dwa gimnazja (Gimnazjum nr 1 przy ul. 1 Maja, oraz Gimnazjum nr 2 przy ul. Warmińskiej), a także dwa zespoły szkół ponadgimnazjalnych (Zespół Szkół Zawodowych przy skrzyżowaniu ulic 1 Maja, Wodnej oraz Sportowej, Zespół Szkół Ogólnokształcących przy ul. 1 Maja).

Demografia[edytuj]

Piramida wieku mieszkańców Ornety w 2014 roku^[1].

Gospodarka[edytuj]

Orneta jest niewielkim ośrodkiem przemysłowym, ośrodkiem handlowym i usługowym dla okolicznych miejscowości. Największym przedsiębiorstwem w mieście jest spółka z udziałem kapitału szwedzkiego "Gunnebo Industries" produkująca zawiesia i osprzęt dźwignicowy oraz zamocowania budowlane. Do innych spółek ważnych dla miasta zaliczyć można spółkę Orneta Energia zajmującą się dostarczaniem ciepła i energii dla miasta oraz wykonującą usługi dla przedsiębiorstw i ludności, która prowadzi też sprzedaż węgla. W mieście istnieje Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, które prowadzi oczyszczalnię miejską i stację uzdatniania wody. Istnieje też Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych, tartak, przedsiębiorstwa budowlane (Budokar), produkcyjne (zakład wózków widłowych "Szumi"), rolnicze (PZZ Orneta, Gospodarstwo Agroturystyczne, PHHU Karbo-Hurt).

Baza noclegowa[edytuj]

W Ornecie jest kilka hoteli i pensjonatów. Przenocować w Ornecie można w "Hotelu Pruskim" i Czterech Porach Roku, a także w pensjonatach: "Krzykały", "Martad", "Pod Kasztanami", "Pod Lipami", "Ciesiul" oraz w "Noclegowni Olimp".

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Cerkiew greckokatolicka bł. Emiliana Kowcza

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie:

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

↑ ^a^b http://www.polskawliczbach.pl/Orneta, w oparciu o dane GUS.
↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85).
↑ A. Kopiczko, Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej, ss. 63, 64
↑ Dane według wyszukiwarki zborów na oficjalnej stronie Świadków Jehowy (www.jw.org), dostęp z 2 stycznia 2015.

Bibliografia[edytuj]

Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 111-112

Linki zewnętrzne[edytuj]

Oficjalna strona Urzędu Miejskiego w Ornecie
Lokalny Portal Informacyjny
Orneta w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. VII: Netrebka – Perepiat. Warszawa, 1886.

[populacja2016-1] ttp://www.polskawliczbach.pl/Orneta, w oparciu o dane GUS.

[2] Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85).

[3] A. Kopiczko, Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej, ss. 63, 64

[4] Dane według wyszukiwarki zborów na oficjalnej stronie Świadków Jehowy (www.jw.org), dostęp z 2 stycznia 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]