Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Pszczyna
Rynek w Pszczynie
Herb Pszczyny Flaga Pszczyny
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	pszczyński
Gmina	Pszczyna gmina miejsko-wiejska
Data założenia	przełom XIII/XIV w.
Burmistrz	Dariusz Skrobol
Powierzchnia	22,49 km²
Wysokość	262 m n.p.m.
Populacja (31.12.2016) • liczba ludności • gęstość	25 980[1] 1 153,2 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	43-200
Tablice rejestracyjne	SPS
Położenie na mapie województwa śląskiego Pszczyna
Położenie na mapie Polski Pszczyna
49°58′41″N 18°56′30″E/49,978056 18,941667
TERC (TERYT)	2410054
SIMC	0942222
Urząd miejski Rynek 2 43-200 Pszczyna
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Pszczyna (niem. Pless również Pleß, czes. Pštína, w przeszłości Blština, Blščina, śl. w przeszłości Psczina) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, siedziba władz powiatu pszczyńskiego i gminy miejsko-wiejskiej Pszczyna. Często nazywane Perłą Górnego Śląska.

Według danych GUS z 31 grudnia 2016 roku miasto zamieszkuje 25 980 osób.

Położenie[edytuj]

Miasto leży w Kotlinie Oświęcimskiej. Historycznie leży na Górnym Śląsku.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 22,49 km²^[2].

Większa część miasta leży w południowej części Równiny Pszczyńskiej, nad rzeką Pszczynką (lewy dopływ Wisły). Południowa część Pszczyny leży już w Dolinie Górnej Wisły.

Miasto było stolicą Księstwa Pszczyńskiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. katowickiego.

Środowisko naturalne[edytuj]

Rzeźba terenu[edytuj]

Obszar Wysoczyzny Pszczyńskiej jest piaszczystą równiną sandrową, której powierzchnia jest nachylona w kierunku wschodnim. Teren ten jest lekko pofalowany, wysokości względne jednak są niewielkie. Cały obszar wznosi się na wysokość ok. 250–260 m n.p.m.

Stosunki hydrograficzne[edytuj]

Na omawianym terenie znajduje się Główny Zbiornik Wód Podziemnych Pszczyna. Jest to czwartorzędowy zbiornik porowy, znajdujący się w piaskach i żwirach polodowcowych i w zwietrzelinach. Zasilany jest przez opady atmosferyczne, a jego wody nie nadają się do spożycia.

Klimat[edytuj]

Powiat pszczyński, jak i całe województwo śląskie, znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, co znaczy, że ścierają się nad jego obszarem masy powietrza pochodzenia kontynentalnego i oceanicznego. Najczęściej spotyka się tu masy znad Atlantyku, które są przyczyną małych różnic temperatur w ciągu roku i rzadkiego występowania długich i mroźnych zim (R. Dulias, A. Hibszer, 2004). Ważnym elementem w kształtowaniu klimatu ziemi pszczyńskiej jest bliskość obniżenia pomiędzy Sudetami i Karpatami, jakim jest Brama Morawska. Umożliwia ona napływ gorącego powietrza zwrotnikowego z południa. Stosunkowo mały jest udział powietrza arktycznego.

Średnia roczna temperatura powietrza na ziemi pszczyńskiej wynosi 7–8 °C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (15 °C), a najzimniejszym – styczeń (–1 °C).

Sugerując się podziałem, jakiego dokonał R. Gumiński (1948), powiat pszczyński znajduje się na obszarze aż trzech dzielnic klimatycznych: część zachodnia w podsudeckiej, wschodnia w tarnowskiej, a północna w częstochowsko-kieleckiej. Najkorzystniejsze dla rolnictwa warunki panują w dzielnicy tarnowskiej: okres wegetacyjny trwa tu ponad 220 dni, a opady wynoszą 700–750 mm rocznie. Nieznacznie mniejsze wartości ma dzielnica częstochowsko-kielecka. Dzielnica podsudecka charakteryzuje się większym zróżnicowaniem w wielkości opadów: wynoszą one 600–800 mm rocznie. Maksimum opadów przypada na lipiec, a minimum na luty lub marzec.

Śniegi zalegają na obszarze powiatu od 50 do 70 dni, a grubość pokrywy śnieżnej rzadko przekracza 15 cm. Opady śniegu zwykle rozpoczynają się w połowie listopada. Latem dosyć częste są opady gradu.

Podobnie jak w całym kraju, w okolicach Pszczyny występuje przewaga wiatrów zachodnich, wiejących ze średnią prędkością 2–3 m/s. Charakterystyczna dla tego obszaru jest stosunkowo duża częstość cisz. Zjawisko to jest spowodowane częściowym osłonięciem terenu przez Sudety i Karpaty. Bliskość Pogórza Cieszyńskiego oraz Beskidu Śląskiego sprawiają, że dosyć często docierają tu ciepłe wiatry fenowe z południa.

Ważną rolę w kształtowaniu lokalnego mikroklimatu ma największy zbiornik wodny w Polsce południowej – Zbiornik Goczałkowicki. Tak duża powierzchnia wody wpływa na okoliczne obszary ocieplająco zimą, a ochładzająco wiosną. Obecność zbiornika wpływa łagodząco na lokalny klimat. Ze strony internetowej urzędu gminy Goczałkowice-Zdrój^[3] można się dowiedzieć, że w gminie komfort klimatyczny występuje przez 47% dni w roku.

Nazwa miasta[edytuj]

Nazwa miasta Pszczyna wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 r. wydanym w języku polskim w Berlinie^[4].

Nazwa miasta – po polsku Pszczyna, po niemiecku Pless – doczekała się kilku teorii na temat swego pochodzenia. Niemiecka nazwa Pless wskazuje na dawniejsze polskie Plszczyna^[5]. Ezechiel Zivier wysunął hipotezę, że kiedyś właścicielem ziem był niejaki Pleszko (lub Leszko, mógł nim być Leszek, książę raciborski). W XIX w. Henryk Schaeffer twierdził, że nazwa Pszczyna to pochodzenia łacińskiego określenia plescitum, oznaczającego ogrodzony dla celów łowieckich rewir leśny. Aleksander Brückner wywodził z kolei nazwę Pszczyna (dawna forma: Plszczyna) od staropolskiego wyrazu pło, pleso, czyli jezioro – zatem nazwa Plszczyna i niemieckie upodobnienie Pless oznaczałyby miejsce nad jeziorem^[6]. Obecnie uważa się, że Pszczyna – przekształcona nazwa wcześniejszej formy Plszczyna – oznacza miejsce w okolicy obfitującej w wody, bagnistej i podmokłej: dawne słowiańskie słowo plszczyna to właśnie określenie miejsca, gdzie jest dużo wód^{[potrzebny przypis]}. Inne tłumaczenie przedstawia prof. Jan Miodek, który nazwę Pszczyny wywodzi od rzeki Blszczyny^{[potrzebny przypis]}.

Nazwę miejscowości w zlatynizowanych staropolskich formach Plsczina oraz Pczyna wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[7].

Szwajcarski kartograf i geograf Matthäus Merian w swoim dziele „Topographia” wydanym w roku 1650 podaje dwie zgermanizowane formy nazwy miejscowości: „Ples”, „Pleß” oraz polską „Psczina”^[8]. Polska nazwa Pszczyna pojawia się również wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 r. wydanym w języku polskim w Berlinie^[4]

XIX-wieczne niemieckojęzyczne źródła wielokrotnie wymieniają polską nazwę miasta zaraz obok niemieckiej. Opis Prus z 1819 r. notuje dwie nazwy „Plesse (Pszczyna)”^[9]. W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod obecnie używaną polską nazwą Pszczyna^[10] oraz niemiecką Pleß we fragmencie „Pszczyna, polnische Benennung der Kreistadt Pless”^[11]. Tak samo odnotowuje nazwy statystyczny opis Prus z 1837 r.: „Pleß (poln. Pszczyna)”^[12]. Nazwę Pszczyna w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił również śląski pisarz Józef Lompa^[13].

Historia[edytuj]

Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Początki grodu[edytuj]

Miasto w średniowieczu było lokalnym ośrodkiem administracyjnym oraz siedzibą kasztelanii. Pszczyna po raz pierwszy wzmiankowana została w 1303 r., kiedy wzmiankowano komesa Welisława, kasztelana pszczyńskiego, a więc już wcześniej musiał funkcjonować tu gród, który pilnował szlaku handlowego z Krakowa w kierunku Bramy Morawskiej. Umocniony gródek – przyszły zamek pszczyński – stanął obok dogodnego brodu przez Pszczynkę, jedynego miejsca, gdzie użytkownicy szlaku mogli bezpiecznie przekroczyć bardzo podmokłą i bagnistą dolinę tej rzeki^[14] W jego pobliżu już około 1200 r. miał istnieć kościół, wokół którego wyrosła osada, późniejsza Stara Wieś^[15]. Miasto lokowano prawdopodobnie w drugiej połowie XIII w.

Wieki średnie[edytuj]

Przez wieki Pszczyna i jej okolice przechodziły zmienne koleje losu pod rządami poszczególnych władców. We wczesnym średniowieczu tereny wokół Pszczyny należały nie do Śląska, lecz do Małopolski, kasztelani oświęcimskiej. Dopiero w 1178 r. książę Kazimierz Sprawiedliwy podarował je księciu raciborskiemu, Mieszkowi Plątonogiemu.

Od tej pory ziemia pszczyńska już na trwałe związana została ze Śląskiem, choć długo jeszcze pozostawała w zależności kościelnej od Krakowa (patrz: dekanat Pszczyna). Po Mieszku Plątonogim panowali tu kolejni piastowscy książęta opolscy i raciborscy: Kazimierz, Mieszko II i jego brat Władysław, następnie dwóch synów Mieszka II – najpierw Mieszko, potem Przemysław. Ostatnim z rodu, a zarazem ostatnim niezależnym piastowskim księciem raciborskim i panem ziemi pszczyńskiej był Leszek. Podobnie jak wielu innych piastowskich książąt na Śląsku, musiał on w 1327 r. uznać zwierzchność króla czeskiego, Jana Luksemburskiego, stając się jego lennikiem. Po bezpotomnej śmierci Leszka w 1336 r. jego ziemię przejął szwagier – Mikołaj II, książę opawski z czeskiej dynastii Przemyślidów.

Miejscowa parafia katolicka po raz pierwszy wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 pod nazwą Plessina^[16][17].

Potem ziemią pszczyńską i Raciborzem rządzili jego potomkowie – syn Jan I i wnuk Jan II, zwany Żelaznym. Ten ostatni w 1407 r. wyodrębnił ze swych włości Pszczynę wraz z okolicznymi ziemiami jako dożywotnią własność swej żony, Heleny Korybutówny, bratanicy króla Władysława Jagiełły. I dopiero od tego czasu możemy rzeczywiście mówić o ziemi pszczyńskiej – jej granice, choć później nieco zmieniane, przetrwały setki lat, aż do XX w., kiedy zostały znacznie ograniczone. Dzisiejszy powiat pszczyński zajmuje zaledwie połowę dawnego obszaru ziemi pszczyńskiej.

Pszczyna na pograniczu polsko-czeskim jako Pisczijna na mapie Wacława Grodzieckiego z 1592 roku.

Pszczyna na mapie Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego – mapa Abrahama Orteliusa z 1603 r.

Gdy w 1424 r. Jan II zmarł, Helena stała się suwerenną władczynią na zapisanych jej ziemiach aż do swej śmierci w 1449 r. Lata jej panowania naznaczył najazd husytów, którzy w 1433 r. spustoszyli okolicę i oblegli zamek pszczyński, ale nie zdołali go zdobyć. Po Helenie właścicielem Pszczyny został jej syn Mikołaj a później wdowa po nim – Barbara Rokemberg, córka bogatego kupca krakowskiego. Została ona jednak wygnana z miasta przez swego pasierba, księcia Jana Karniowskiego, który władał następnie Pszczyną w latach 1462–1465. Tegoż z kolei w nieznanych okolicznościach pozbawił władzy jego brat Wacław, książę rybnicki. Awanturnicza polityka Wacława doprowadziła do tego, że w Pszczynie obległy go wojska węgierskie króla Macieja Korwina, pozbawiając go w 1474 r. władzy nad miastem i ziemią. Nieszczęsny książę zmarł wkrótce po niewoli. Przejściowo właścicielem Pszczyny został stronnik króla Macieja, królewicz czeski Hynek z Podiebradów, który jednak odstąpił ją swojemu bratu Wiktorynowi, księciu ziębickiemu. Ten zaś sprzedał Pszczynę w 1480 r. księciu cieszyńskiemu, Kazimierzowi II. Zasłużył się on przede wszystkim odnowieniem w 1498 r. przywileju miejskiego dla Pszczyny. Był już ostatnim właścicielem miasta i ziemi z rodu piastowskiego – w 1517 r. sprzedał je Aleksemu Thurzonowi, jednemu z najpotężniejszych magnatów węgierskich, a data ta uważana jest za początek funkcjonowania pszczyńskiego państwa stanowego.

Od tej pory ziemię pszczyńską, stanowiącą już wówczas część Rzeszy Niemieckiej, zwano Pszczyńskim Wolnym Państwem Stanowym – jako że jej władca podległ bezpośrednio tylko władzy cesarskiej. W czasach tych do panów Pszczyny należało aż 50 wsi i 4 miasta: prócz Pszczyny jeszcze Bieruń, Mikołów i Mysłowice. Z kolei właściciele 27 innych wsi ziemi pszczyńskiej byli lennikami właścicieli Pszczyny.

Turzonowie utrzymywali bliskie kontakty z królem polskim Zygmuntem I Starym – z tej racji w Pszczynie zatrzymała się 10 kwietnia 1518 r. podróżująca do Krakowa księżniczka Bona Sforza d’Aragona, czyli przyszła królowa Bona. Niedługo potem, w 1525 r., Aleksy odstąpił ziemię pszczyńską swemu bratu Janowi Turzonowi. Ten w 1536 r. sprzedał Mysłowice. Dalszemu rozsprzedawaniu ziemi pszczyńskiej zapobiegło w 1548 r. ustanowienie majoratu przez nowego właściciela Pszczyny – Baltazara Promnitza, biskupa wrocławskiego z możnego rodu śląskiego, który w tym właśnie roku odkupił Pszczynę od Turzonów. Ustanowienie majoratu oznaczało, że od tej chwili ziemia pszczyńska nie mogła być dzielona, lecz podlegała specjalnemu prawu dziedziczenia w linii męskiej.

Czasy nowożytne[edytuj]

Polskojęzyczna gazeta pszczyńska „Tygodnik Polski” numer 1 z roku 1845.

Promnitzowie władali w Pszczynie przez całe dwa wieki. Nie były to łatwe czasy, w XVII w. bowiem ziemia pszczyńska została straszliwie spustoszona w toku działań wojennych i okupacji przez różne armie w dobie wojny trzydziestoletniej. Po stu latach względnego spokoju połowa XVIII w. znów przyniosła w te okolice wojenne zawieruchy. Tym razem o cały Śląsk starły się Prusy i Austria – zwycięski król pruski Fryderyk II Wielki na mocy pokoju zawartego w 1742 r. zagarnął niemal całą tę dzielnicę wraz z Pszczyną.

Kolejny raz walki rozgorzały na ziemi pszczyńskiej ledwie kilka lat później – w toku wojny siedmioletniej znów zawitały tu wojska austriackie.

Wkrótce potem ostatni z rodu Promnitzów, Jan Erdmann, przekazał ziemię pszczyńską swemu siostrzeńcowi z rodu Anhalt-Köthen, Fryderykowi Erdmannowi. Książę ten, by przejąć spadek po wuju, musiał jednak najpierw uzyskać zgodę króla pruskiego. Nie było to proste, zważywszy, że kilka lat wcześniej, w czasie wojny siedmioletniej, walczył jako oficer w armii francuskiej przeciw Prusom. Ale tu przydały się rodowe koneksje – saksońskie księstwo Köthen sąsiadowało bowiem z majątkami spokrewnionego rodu Anhalt-Zerbst. A kuzynka księcia Fryderyka Erdmanna, Zofia Anhalt-Zerbst, zasiadła wówczas – jako caryca Katarzyna II – na tronie carskim Rosji. Tak więc to właśnie jej wstawiennictwu u króla pruskiego Anhaltowie zawdzięczali Pszczynę.

Kolejni właściciele Pszczyny z rodu Anhaltów władali tutejszymi majątkami do połowy XIX w. – w 1846 r. ostatni z rodu, książę Henryk, oddał ziemię pszczyńską swemu siostrzeńcowi, księciu Janowi Henrykowi X z potężnego rodu magnackiego Hochbergów, władających do tej pory przede wszystkim rozległymi majątkami w okolicy Wałbrzycha z tamtejszego zamku Książ. Hochbergowie należeli do najbogatszych śląskich rodów i najpotężniejszych w całej Rzeszy Niemieckiej.

W połowie XIX w. w powiecie pszczyńskim dominowała ludność polska. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. notuje „Element polski dominuje w powiecie. Spośród 75,725 mieszkańców tylko 8413 to Niemcy, podczas gdy 67,312 mówi po polsku”^[a][18]. Również w samym mieście żyła duża polska diaspora chociaż w mieście było więcej Niemców niż na prowincji; spis notuje „Nawet w miastach ludność w dużej części jest polska. W Pszczynie z 3154 mieszkańców 560 mówi po polsku, a Mikołowie z 4479 mieszkańców aż 2971.”^[b][18]. Z kolei podczas niemieckich spisów powszechnych w 1900 roku 88,7% mieszkańców miasta zadeklarowało, że posługuje się językiem polskim, a w 1910 – 86,7%^[19].

W czasach I wojny światowej Hochbergowie przekazali swój pszczyński pałac na potrzeby cesarskiej kwatery głównej Wilhelma II oraz siedziby sztabu wojsk niemieckich.

 Zobacz też: Konferencja w Pszczynie.

Zaraz po zakończeniu wojny, gdy ważyły się losy przynależności państwowej Górnego Śląska, Pszczyna stała się znów widownią ważnych wydarzeń historycznych. Drugi z Hochbergów – Jan Henryk XV, był zwolennikiem utworzenia niepodległej Republiki Śląskiej (do czego dążył na drodze dyplomatycznej) lub niepodległej Republiki Górnośląskiej (do czego dążył wspierany finansowo przezeń Związek Górnoślązaków (1919-1924)) lub w przypadku fiaska tej opcji, pozostawienia ziemi pszczyńskiej w granicach Niemiec. Gdy 16 sierpnia 1919 r. wybuchło I powstanie śląskie, powstańcy zostali zaatakowani przez wojska niemieckie już w miejscu zbiórki (przy tzw. „Trzech Dębach”), zaś książę udostępnił swój pałac na siedzibę i koszary paramilitarnych grup niemieckich. W podziemiach pałacu urządzono wówczas prowizoryczne więzienie, gdzie osadzano, bito i maltretowano w najbardziej wyrafinowany sposób^[20] schwytanych powstańców śląskich.

Sam Jan Henryk XV Hochberg książę von Pless wyposażył własnym sumptem spory oddział, który pod dowództwem jego syna Jana Henryka XVII, podczas III powstania śląskiego, współuczestniczył w ciężkich bojach z powstańcami, zakończonych zwycięstwem Samoobrony Górnego Śląska (Selbstschutz Oberschlesiens) w bitwie o Górę Świętej Anny.

Pszczyna, Rynek, czerwiec 1922. Podporucznik Stanisław Krzyżowski, b. komendant powiatowy POW G.Śl., przemawia z trybuny podczas uroczystości powrotu ziemi pszczyńskiej do Polski

Pszczyna, restauracja Białasa w Domu Ludowym, 29 czerwca 1922 (dzień głównej uroczystości powrotu ziemi pszczyńskiej do Polski). Stoją w drugim rzędzie w środku od lewej: poseł Wojciech Korfanty, gen. broni Stanisław Szeptycki, b. komendant POW G.Śl. na powiat pszczyński ppor. Stanisław Krzyżowski, ks. prałat Jan Kapica, wojewoda śląski Józef Rymer. Siedzą w środku od lewej: starosta katowicki Jan Mildner, starosta pszczyński dr Franciszek Lerch, burmistrz Pszczyny Jan Figna

Pszczyna, Rynek, 28 sierpnia 1922. Marszałek Polski Józef Piłsudski przypina ppor. Stanisławowi Krzyżowskiemu Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari

Wcześniej, w 1921 r., w plebiscycie, który miał zdecydować o przynależności państwowej Górnego Śląska, za Polską głosowało w powiecie pszczyńskim 53 tys. mieszkańców, a za Niemcami – 18 tys. W samym mieście zwyciężyła jednak opcja niemiecka – 2843 głosów przeciwko 910 za Polską, a w obszarze dworskim Pless Schloss (Zamek Pszczyński) 185 do 52^[21]. Po III powstaniu i podziale Górnego Śląska Pszczyna wraz z całym powiatem przypadła Polsce.

29 czerwca 1922 uroczyście wkroczyły do miasta wojska polskie. Wtedy to właśnie władze przejęła polska administracja, zaś pierwszym polskim burmistrzem miasta został Jan Figna.

II wojna światowa[edytuj]

W okolicy Pszczyny toczyły się 1–2 września 1939 r. walki obronne Kampanii Wrześniowej, czego świadectwem są licznie zachowane polskie betonowe schrony bojowe. W okolicy Pszczyny rozegrała się tzw. bitwa pszczyńska, podczas której wojska niemieckie przełamały główną linię polskiej obrony na Górnym Śląsku.

Na przełomie stycznia i lutego 1945 r., o Pszczynę oparła się linia frontu niemiecko-radzieckiego, jednak z wyjątkiem wzajemnych ostrzeliwań na wschodzie miasta, walk o Pszczynę nie było, gdyż Wehrmacht zagrożony okrążeniem wycofał się po pewnym czasie z miasta na dalsze pozycje obronne na linii Żory-Pawłowice.

W czasie II wojny światowej zabudowa Pszczyny prawie nie ucierpiała. Prawie – gdyż niestety miasto poniosło jedną wielką stratę: jeszcze w 1939 r. spłonął piękny drewniany kościółek św. Jadwigi na starym cmentarzu.

Rok 1945 zapisał się w historii miasta bardzo tragicznymi literami. Tędy bowiem wiódł przerażający szlak, którym w styczniu 1945 r. hitlerowcy ewakuowali więźniów KL Auschwitz- Birkenau. Wielu więźniów padło wówczas z wycieńczenia lub zostało zabitych na ulicach Pszczyny. Ofiary tego „marszu śmierci” pochowane są w zbiorowej mogile przy cmentarzu św. Krzyża. Dla upamiętnienia ich cierpień jedna z ulic, wiodąca do centrum miasta od strony Oświęcimia, nazwana została ulicą Męczenników Oświęcimskich.

10 lutego 1945 r. miasto zostało wyzwolone przez oddziały 28 korpusu armijnego 60 armii I Frontu Ukraińskiego^[22].

Po 1945 r.[edytuj]

Choć władze komunistyczne chciały uprzemysłowić wszystkie regiony Polski, w Pszczynie nie rozbudowano nadmiernie przemysłu. Powiększono Fabrykę Elektrofiltrów „Elwo”, wybudowano Zakłady Gazów Technicznych. Powstała duża mleczarnia Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej oraz młyn. Ze zmiennym szczęściem dbano o stan zamku pszczyńskiego i parku.

27 maja 1975 r. zwiększono powierzchnię miasta przez przyłączenie sąsiednich gmin Goczałkowice-Zdrój (Ćwiklice, Goczałkowice-Zdrój, Rudołtowice) i Wisła Wielka (Brzeźce, Łąka, Poręba, Studzionka, Wisła Mała, Wisła Wielka)^[23]. 1 lutego 1977 r. utworzono gminę wiejską Pszczyna, w skład której weszły sołectwa: Jankowice i Studzienice (ze znoszonej gminy Bojszowy), Czarków i Piasek (ze znoszonej gminy Kobiór) oraz Studzionka, Wisła Mała i Wisła Wielka wyłączone z miasta Pszczyna^[24].

1 lutego 1992 r. połączono miasto i gminę Pszczyna w jedną gminę (tzw. miejsko-wiejską)^[25]; jednocześnie usamodzielniły się Goczałkowice-Zdrój, tworząc odrębną gminę Goczałkowice-Zdrój^[26]. 1 stycznia 1998 r. odłączono od miasta wszystkie pozostałe z przyłączonych w 1975 sołectw – Brzeźce, Ćwiklice, Łąka, Poręba, Rudołtowice – stając się odrębnymi wsiami w gminie Pszczyna^[27].

Dzielnice[edytuj]

• Stare Miasto
• Śródmieście
• Siedlice
• Piastów
• Daszyńskiego
• Powstańców Śląskich (Poligon)
• Piłsudskiego
• Podstarzyniec
• Polne Domy
• Kolonia Jasna
• Kępa
• Stara Wieś

Demografia[edytuj]

W Pszczynie pod koniec 2016 roku mieszkało 25 980 osób, najwięcej zamieszkiwało w 2007 roku, wg danych liczba mieszkańców wynosiła wtedy 33 654 osoby^{[potrzebny przypis]}.

Stopa bezrobocia wynosi szacunkowo 4,8% (2016)^[28].

    Liczba mieszkańców w latach
   

Piramida wieku mieszkańców Pszczyny w 2014 r.^[1]:

Żydzi[edytuj]

Ta sekcja od 2013-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Żydzi w Pszczynie pojawili się dość późno. Wzmianki o nich, pochodzące z XVI i XVII w., mówią jedynie o pojedynczych osobach. Liczniej zaczęli do miasta przybywać dopiero po 1780 r. Wtedy to właśnie wydano rozporządzenie królewskie, zezwalające Żydom na osiedlanie się w miastach śląskich na wschód od Odry. W 1764 r. zbudowano pierwszą synagogę. Dzięki temu już w 1787 r. w Pszczynie mieszkało już 85 osób wyznania mojżeszowego. Kolejnym impulsem do ich osadnictwa był tzw. edykt emancypacyjny króla Fryderyka Wilhelma III z 1812 r., w którym dopuszczono Żydów do praw miejskich i państwowych, zrównując ich w prawach z chrześcijanami. W 1814 r. założono cmentarz. W 1835 r. wzniesiono nową, drewnianą synagogę – gmina liczyła wówczas już 210 członków i szybko przybywali nowi. Wkrótce synagoga okazała się za mała, więc w 1852 r. zaczęto budować nową, tym razem już murowaną. Synagoga przetrwała do dziś, została jednak przebudowana przez Niemców na kino w czasie okupacji. Zaadoptowanie synagogi na salę kinową do tego stopnia zatarło jej architekturę, że nie przedstawia obecnie większej wartości oprócz pamiątkowej.

Równolegle rozwijało się szkolnictwo żydowskie. Od 1812 r. funkcjonował cheder, ale w 1820 gmina uzyskała zgodę, by dzieci jej członków mogły uczęszczać do szkół ewangelickiej i katolickiej – faktycznie głównie uczyły się w tej pierwszej. To było podstawą utworzenia wspólnej szkoły ewangelicko-żydowskiej, powołanej do życia w 1873 r. W 1893 r. zmieniono ją w szkołę komunalną.

Gmina ok. 1885 r. osiągnęła największą w swej historii liczebność – 341 członków. W Pszczynie działał wówczas teolog i historyk żydowski, rabin tutejszej gminy, Markus Brann, w latach późniejszych wykładowca Żydowskiego Seminarium Teologicznego we Wrocławiu. Pod koniec XIX w. liczebność gminy zaczęła spadać, a gdy w 1922 r. Pszczyna wraz z regionem znalazła się w odrodzonej Polsce, wielu Żydów opuściło miasto, ponieważ niemal wszyscy członkowie gminy identyfikowali się z kulturą niemiecką. Na miejscu została zamożna grupa starszych wyznawców religii mojżeszowej, także zdecydowanie poniemiecka – w ten sposób liczebność Żydów spadła z 227 osób przed I wojną światową do 60 po 1922 r. Wkrótce jednak do Pszczyny napłynęło sporo osadników żydowskich z głębi Polski – z Galicji i dawnej Kongresówki, którzy deklarowali już jako język ojczysty nie niemiecki – jaki dotychczas to miało miejsce wśród tutejszych Żydów – lecz jidysz lub polski.

W pierwszych dniach po wojnie do Pszczyny powróciło kilku Żydów. Do lat 50. XX w. do Pszczyny napłynęło około 200 Żydów, którzy otworzyli niewielki dom modlitwy i założyli pięć stowarzyszeń żydowskich. Jednak do 1957 r. większość Żydów opuściła miasto. Obecnie Pszczynę zamieszkuje kilka osób pochodzenia żydowskiego, jak i kilku Żydów, którzy przeszli na religię chrześcijańską.^{[potrzebny przypis]}

 Zobacz też: Cmentarz żydowski w Pszczynie i Synagoga w Pszczynie.

Ewangelicy[edytuj]

Luteranizm w Pszczynie wprowadził w 1568 r. książę Karol Promnitz. W ciągu 20 następnych lat religię tę przyjęły wszystkie miejscowości ziemi pszczyńskiej. W 1569 r. pojawił się w Pszczynie pierwszy pastor; tego samego roku ewangelicy otwarli tu szkołę.

Kontrreformacja odcisnęła silne piętno na pszczyńskich ewangelikach – od 1649 r. jedynym miejscem, gdzie mogli zbierać się na nabożeństwa, pozostała kaplica zamkowa. W 1661 r. zamknięto szkołę.

W 1709 r. Erdmann Promnitz rozpoczął starania o zgodę na budowę kościoła ewangelickiego w Pszczynie. Uzyskał ją od Fryderyka II Wielkiego w 1742 r. i wkrótce ewangelicy rozpoczęli budowę świątyni. W tym samym roku reaktywowali działalność szkoły. W 1746 r. kościół konsekrowano. Równocześnie umieszczono przy nim szkołę wraz z mieszkaniem dla nauczyciela. W 1905 r. kościół spłonął. W 1907 r. został odbudowany.

Obecnie Pszczyna jest siedzibą aktywnej nie tylko w sferze religijnej parafii ewangelicko-augsburskiej, do której przynależy ok. 1500 zborowników.

 Osobny artykuł: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Pszczynie.

Gospodarka[edytuj]

W okresie PRL-u w mieście dominował przemysł maszynowy m.in. produkowano elektrofiltry^[29]. Po transformacji ustrojowej część zakładów została postawiona w stan upadłości.

• przemysł maszynowy, spożywczy, drzewny
• instytuty naukowe

Transport[edytuj]

Kolejowy[edytuj]

Stacja kolejowa w Pszczynie

Pszczyna jest stacją węzłową, przez którą przebiegają dwie linie kolejowe – linia nr 139 Katowice – Zwardoń (Skalité Serafínov) oraz linia nr 148 Pszczyna-Rybnik. Stacja posiada dwa perony – z peronu pierwszego odjeżdżają najczęściej pociągi osobowe w kierunku Rybnika, a z peronu drugiego w kierunku Katowic, Bielska-Białej czy Wisły. Perony posiadają wiaty. Przejście z peronu I na peron II odbywa się kładką nad torami. W budynku dworcowym znajduje się poczekalnia dla podróżnych i kasy biletowe.

Nad pracą stacji czuwa obsługa nastawni dysponującej „Psz”, obsługująca także przejazd kolejowy na ul. Dworcowej oraz obsada nastawni wykonawczej „Psz1”. Stacja Pszczyna wyposażona jest w mechaniczne i przekaźnikowe urządzenia sterowania ruchem kolejowym z sygnalizacją świetlną.

W powiecie wyróżnia się 9 podpszczyńskich stacji i przystanków kolejowych: Goczałkowice, Goczałkowice Zdrój, Piasek, Pszczyna Czarków, Kobiór, Radostowice, Suszec, Suszec Kopalnia, Suszec Rudziczka. Na stacji Pszczyna zatrzymują się pociągi wszystkich kategorii.

Lotniczy[edytuj]

W 2012 r. przy ul. Antesa oddano do użytku sanitarne lądowisko.

Około 4 kilometry na północny wschód od miasta znajduje się prywatne, śmigłowcowe lądowisko Pszczyna.

Przewozy autobusowe[edytuj]

W Pszczynie działa przedsiębiorstwo PKS Pszczyna, które zapewnia połączenia do Bielska-Białej, Rybnika,Zakopanego, Mrzeżyna, i innych miejscowości^[30].

Ochrona środowiska[edytuj]

Ta sekcja od 2012-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Pszczyna została sklasyfikowana jako drugie po Żywcu miasto o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu Unii Europejskiej^[31]

Ziemia pszczyńska to obszar niezanieczyszczony, o dobrym stanie środowiska przyrodniczego – mimo iż leży na terytorium województwa śląskiego, które uznawane jest za region mocno uprzemysłowiony z silnie zdegradowanym środowiskiem. Pszczyna jest dość silnie oddzielona od zanieczyszczeń Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego przez naturalną barierę rozległych lasów. Aby zachować i poprawić ten stan, władze samorządowe w Pszczynie przykładają wagę do spraw ochrony środowiska, traktując je w sposób priorytetowy. W ciągu ostatnich kilku lat zrealizowano wiele ważnych projektów. Dużym przedsięwzięciem, bardzo istotnym dla ochrony wód przed zanieczyszczeniami – szczególnie rzeki Pszczynki oraz Zbiornika Goczałkowickiego, rezerwuaru wody pitnej dla Górnego Śląska – była budowa oczyszczalni ścieków w Wiśle Wielkiej, a także równoległa budowa sieci kanalizacyjnej w Łące, Wiśle Wielkiej i Małej, oraz oczyszczalni ścieków i zbiorczego kolektora kanalizacyjnego dla Pszczyny. Począwszy od 2005 r. w dużej części za pieniądze pochodzące ze środków Unii Europejskiej, realizowany jest projekt mający ogromne znaczenie dla ochrony wód. Obejmuje on budowę nowego systemu kanalizacji sanitarnej dla Pszczyny, Poręby i dotąd nieskanalizowanej części Łąki oraz modernizację części kanalizacji opadowej. Równocześnie mają być zmodernizowane wodociągi pszczyńskie.

Starania o poprawę czystości powietrza atmosferycznego są o tyle trudniejsze, że większa część jego zanieczyszczeń pochodzi spoza ziemi pszczyńskiej. Jednak ważne znaczenie może mieć ograniczenie niskiej, lokalnej emisji zanieczyszczeń. W tym celu Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Pszczynie prowadzi stałe i systematyczne pomiary zanieczyszczeń pyłkowych i gazowych, a od 2001 r. gmina i starostwo powiatowe wspólnie finansują stały monitoring zanieczyszczeń komunikacyjnych i niskich emisji, prowadzony przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych. By ograniczyć niską emisję zanieczyszczeń, związaną przede wszystkim z zimowym ogrzewaniem budynków, sukcesywnie przeprowadzana jest modernizacja starych kotłowni węglowych w jednostkach podległych gminie. Dzięki temu już 98% szkół i przedszkoli w gminie Pszczyna ma kotłownie gazowe. W 2001 r. zlikwidowano część starej miejskiej ciepłowni, pracującej na wyeksploatowanych urządzeniach opalanych miałem węglowym, a w zamian powstało pięć kotłowni gazowych z kotłami niskotemperaturowymi i jedna kotłownia gazowo-olejowa. Dzięki temu, że nowe kotłownie wyposażono w nowoczesne, energooszczędne urządzenia, odpowiadające rygorystycznym normom europejskim, udało się osiągnąć znaczne ograniczenie emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do powietrza atmosferycznego.

W ramach gospodarki odpadami i ochrony gleb w latach 1998–2000 zrealizowano program rekultywacji komunalnego wysypiska śmieci. Dzięki temu powstało 5 hektarów terenów zielonych, istniejących niegdyś w miejscu składowiska odpadów. Obecnie gmina nie posiada własnego wysypiska, odpady są wywożone do Knurowa lub Brzeszcz.

Istotne znaczenie dla gospodarki odpadami ma fakt, że w gminie Pszczyna 90% posesji objętych jest zorganizowanym wywozem odpadów, a od 1998 r. wprowadzony został program segregacji odpadów na szkło, makulaturę, plastiki i metale. Bardzo ważną inwestycją będzie planowana na najbliższe lata budowa kompostowni w sąsiedztwie pszczyńskiej oczyszczalni ścieków, do której trafiać będą wszystkie odpady „zielone” i organiczne z terenu gminy, a być może też z sąsiednich gmin.

Działania związane z gospodarką odpadami nie miałyby sensu bez akcji uświadamiających mieszkańców. Dlatego wprowadzając program selektywnej zbiórki odpadów, rozdawano specjalne kolorowe worki do segregacji oraz pojemniki. W szkołach i przedszkolach zbierane są puszki aluminiowe i zużyte baterie, w aptekach ustawiono pojemniki na przeterminowane leki. Poza tym dzięki nakładom z budżetu gminy dzieci w ramach obchodów Dnia Ziemi i akcji „Sprzątania Świata” otrzymują sadzonki drzew, plakaty, ulotki, worki i rękawice. Od 2004 r. organizowany jest festiwal ekologiczny „Rejs na czyste wody” mający na celu promocję zbiórki surowców wtórnych.

Pszczyński samorząd w swych wysiłkach na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego naprawdę się wyróżnia, o czym świadczą liczne nagrody. W 1999 r. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z Sejmikiem Samorządowym Województwa Śląskiego przyznał gminie Pszczyna I nagrodę w kategorii gospodarowania zielenią w konkursie „Najlepsze wdrożenie rozwiązań ochrony środowiska zrealizowane przez samorząd terytorialny w województwie katowickim w latach 1990–1995”. W tym samym roku Pszczyna otrzymała nagrodę Narodowego Funduszu ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej za najlepszą realizację zadań zgłoszonych do III edycji konkursu na zagospodarowanie odpadów na terenach wiejskich. Rok 2001 przyniósł kolejną nagrodę – tym razem od Śląskiego Związku Gmin i Powiatów za najlepszy projekt „Rowerem po Śląsku”.

Architektura i urbanistyka[edytuj]

Zabytki[edytuj]

Rynek w Pszczynie

Atrapa studni na Rynku

Zbór ewangelicko-augsburski i przylegający do niego ratusz

Kościół Wszystkich Świętych w Pszczynie

Dwór „Ludwikówka”

• Rynek
• Brama Chińska
• Zamek Pszczyński, dawna rezydencja książąt Hochberg von Pless
• Ratusz
• Brama Wybrańców
• Frykówka
• Dawna siedziba administracji książęcej „Palais”
• Kamienica Pod Okiem Opatrzności
• Kamienica Pod Murzynkiem
• Dom Pod Baranem

Muzea[edytuj]

Zamek w Pszczynie, obecnie muzeum

• Muzeum Zamkowe w Pszczynie
• Muzeum Prasy Śląskiej
• Muzeum Militarnych Dziejów Śląska

Zabytki sakralne[edytuj]

Rynek w Pszczynie z ratuszem po prawej stronie i protestanckim kościołem ewangelicko-augsburskim

• Kościół Wszystkich Świętych w Pszczynie
• Kościół ewangelicki
• Kapliczka „Bądź Wola Twoja”
• Kapliczka przy ul. Katowickiej w Pszczynie
• Cmentarz Żydowski z zachowanym domem przedpogrzebowym i 250 macewami
• Cmentarz Św. Jadwigi
• Cmentarz Poległych żołnierzy i harcerzy
• Groby Hogbergów
• Groby Anhaltów
• Cmentarz żołnierzy rosyjskich

Nieistniejące[edytuj]

• Kościół św. Jadwigi w Pszczynie

Zabytki budownictwa drewnianego[edytuj]

• Skansen Zagroda Wsi Pszczyńskiej

Obiekty związane z zamkiem[edytuj]

• Dwór „Ludwikówka”
• Oficyna zamkowa
• Ujeżdżalnia
• Stajnie
• Powozownia
• Młyn
• Oficyna przy ulicy Dunikowskiego

Pomniki i tablice pamiątkowe[edytuj]

• Pomnik i tablica upamiętniająca miejsce rozstrzelania harcerzy polskich przez hitlerowców w 1939 r.
• Pomnik Zwycięstwa wzniesiony dla uczczenia poległych i pomordowanych powstańców w latach 1919–1921 oraz Polaków w czasie II wojny światowej – Plac Zwycięstwa i Wolności
• Obelisk z tablicą pamiątkową (z płaskorzeźbionym godłem państwowym i herbem Pszczyny), upamiętniającą zebranie się i złożenie przysięgi przez mieszkańców powiatu pszczyńskiego, przed wybuchem I powstania śląskiego w 1919 r. – w miejscu zwanym „Trzy Dęby”, między dwoma wielkimi głazami narzutowymi
• Pomnik i tablica w miejscu straceń powstańców śląskich, mieszkańców powiatu pszczyńskiego, rozstrzelanych przez hitlerowców w 1939 r. – w miejscu zwanym „Trzy Dęby”, naprzeciw obelisku powstańczego
• Grób księdza Bernarda Bogedaina, biskupa pomocniczego wrocławskiego, krzewiciela oświaty polskiej na Górnym Śląsku – na cmentarzu św. Jadwigi
• Pomnik przed cmentarzem żołnierzy Armii Czerwonej, wzniesiony w 1953 r.
• Rzeźba w ogrodzeniu przy ulicy Chopina, wykonana przez Grzegorza Kozika
• Głowa żubra przy ulicy Bielskiej, wykonana przez Joachima Krakowczyka
• Tablica poświęcona Georgowi Philippowi Telemannowi, kompozytorowi baroku – Brama Wybrańców
• Tablica na Ratuszu, upamiętniająca 60. rocznicę powrotu ziemi pszczyńskiej do Macierzy
• Tablica upamiętniająca wydanie pierwszej polskiej gazety na Górnym Śląsku – Rynek 5
• Tablica upamiętniająca pobyt w Pszczynie Józefa Piłsudskiego – ul. 3 Maja
• Tablica upamiętniająca Marsz Śmierci – ul. Bpa Bogedaina
• Pomnik w kształcie ławeczki, upamiętniający księżną Daisy von Pless – Rynek

Szlaki turystyczne[edytuj]

Przez Pszczynę przebiegają m.in.:

• Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń
• Międzynarodowa trasa rowerowa EuroVelo 4 – Kijów – Roscoff
• Wiślana Trasa Rowerowa
• czerwona trasa rowerowa nr 1 – Pszczyna – Kobiór – Tychy – Katowice
• niebieska trasa rowerowa nr 178 (tzw. Plessówka) – Pawłowice – Pszczyna (43 km)
• Szlak architektury drewnianej województwa śląskiego
• Szlak Ewakuacji Więźniów Oświęcimskich
• Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego

Kultura[edytuj]

Biblioteki[edytuj]

• Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Józefa Lompy w Katowicach Filia w Pszczynie
• Miejsko-powiatowa biblioteka w Pszczynie

Edukacja[edytuj]

Szkoły[edytuj]

Szkoły podstawowe[edytuj]

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Książąt Pszczyńskich
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jadwigi Śląskiej
• Szkoła Podstawowa nr 3 im Jana Pawła II
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Józefa Pukowca
• Szkoła Podstawowa nr 18 z oddziałami integracyjnymi im. Ks. Jana Twardowskiego
• Zespół Szkół Specjalnych

Gimnazja[edytuj]

• Publiczne Gimnazjum nr 1
• Publiczne Gimnazjum nr 2
• Publiczne Gimnazjum nr 3
• Publiczne Gimnazjum nr 4
• Publiczne Gimnazjum nr 7

Szkoły średnie[edytuj]

• I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego
• III Liceum Ogólnokształcące
• Powiatowy Zespół Szkół nr 1 im. Generała Józefa Bema
• Powiatowy Zespół Szkół nr 2 im. Karola Miarki

Szkoły wyższe[edytuj]

• Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki przy Zespole Szkół Rolniczych im. Karola Miarki w Pszczynie

Dawne szkoły[edytuj]

Szkoły elementarne[edytuj]

• Szkoła Parafialna – istniejąca do 1800 roku
• Powszechna Szkoła II na Strzelnicy – obecnie Szkoła Podstawowa nr 2
• Ewangelicka Szkoła Parafialna
• Wspólna Szkoła Ewangelicko-Żydowska
• Szkoła Żydowska
• Chader
• Publiczna Ośmioklasowa Szkoła Powszechna Nr 1
• Publiczna Jednoklasowa Szkoła Ewangelicka Polska
• Szkoła Dokształcająca
• Publiczna Szkoła Powszechna dla Mniejszości Niemieckiej
• Prywatna Szkoła Powszechna z Niemieckim Językiem Nauczania

Sport i rekreacja[edytuj]

Pole golfowe w Pszczynie

Jedną z pierwszych organizacji sportowych w mieście było Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Pszczynie regionalne gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” utworzone w 1920 roku z inicjatywy Alojzego Fizi^[32].

• Mieszkańcy Pszczyny mają do dyspozycji dobre zaplecze sportowe i rekreacyjne. Jest tu niewielki stadion, hala sportowa, korty tenisowe oraz kryte pływalnie. Także prywatni inwestorzy dbają o możliwości uprawiania sportu – przy nowoczesnym hotelu Imperium wybudowano kryty basen oraz kryte korty tenisowe. Z kolei dzięki pasji Edwarda Pilcha powstało w Pszczynie rozległe pole golfowe – choć obecnie jest to pole 9-dołkowe, już zajmuje 28 ha pięknie utrzymanych terenów zielonych, a właściciel chce je rozszerzyć do 35 ha i 18 dołków.
• 17 czerwca 2016 roku, w budynku dawnego kina Wenus, został utworzony escape room Cinema Escape, gdzie angażując zarówno ciało i umysł, można aktywnie spędzić czas na grupowym rozwiązywaniu zagadek. Dawna sala kinowa co około 6 miesięcy zmienia swoje oblicze stając się przestrzenią gry inspirowaną znanymi produkcjami filmowymi i serialowymi.
• Aktywnemu wypoczynkowi i rekreacji sprzyjają także okolice miasta. Nad niedalekim Zbiornikiem Łąka jest kąpielisko miejskie oraz Centrum Windsurfingu w Porębie. Popularnym terenem spacerów i wycieczek rowerowych są rozległe Lasy Pszczyńskie.
• Ciekawe imprezy i zawody sportowe organizuje Miejski Ośrodek Rekreacji i Sportu w Pszczynie: co roku w lipcu odbywa się Ogólnopolskie Kryterium Uliczne „Memoriał Kazimierza Gazdy” – wyścig kolarski poświęcony pamięci sławnego kolarza. W ramach obchodów Dni Pszczyny, w przedostatnią sobotę sierpnia, na rynku rozgrywany jest Turniej Koszykówki Ulicznej, który cieszy się dużym zainteresowaniem – bierze w nim udział nawet 250 zawodników. Pod koniec wakacji całe rodziny przyciąga Rowerowy Rajd Familijny po ziemi pszczyńskiej, impreza o charakterze nie tylko sportowym, ile turystyczno-krajoznawczym. Dwa razy w roku odbywa się Amatorski Puchar Śląska w Windsurfingu, bardzo już popularne na wodach Zbiornika Łąckiego.
• Godne szczególnej uwagi są tzw. Czwartki Lekkoatletyczne – impreza, której pomysłodawcą był Marian Woronin. Jest to cykl zawodów lekkoatletycznych, odbywających się przez 10 kolejnych czwartków. Uczestniczy w nich ok. 500 dzieci z całej gminy, a wyłonieni spośród wszystkich zawodników finaliści biorą udział w ogólnopolskim finale „czwartków” w Warszawie.
• Najwyżej sklasyfikowanym klubem piłkarskim w Pszczynie, jest występująca w IV lidze Iskra Pszczyna.
• Najwyżej sklasyfikowanym klubem piłkarskim w powiecie jest GKS Pniówek Pawłowice, grający obecnie na poziomie III ligi (grupa opolsko-śląska)
• W I lidze siatkówki kobiet gra zespół PLKS Pszczyna.
• Od grudnia 2005 r., w okresie zimowym, działa na rynku „przenośne” lodowisko o wymiarach 20x40 m.
• W okresie letnim natomiast zbiornik Łącki jest areną regat żeglarskich
• Pod koniec czerwca na tym samym zbiorniku odbywają się regaty kajakowe dla młodzieży gimnazjalnej i licealnej
• 1 grudnia 2008 r. w Pszczynie otwarty został kompleks boisk „Orlik 2012”. Kompleks znajduje się obok hali Powiatowego Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ul. Zamenhoffa.

Park Pszczyński[edytuj]

Park Zamkowy

Główna aleja parku

Park Zwierzyniec

Dwór „Ludwikówka”

Pawilon herbaciany na wyspie

Nekropolia Anhaltów

Park Pszczyński jest jednym z najpiękniejszych parków na Górnym Śląsku. Powierzchnia jego wynosi 156 ha. Park leży wzdłuż rzeki Pszczynki, która przepływa przez sztucznie utworzone stawy i kanały. W 2005 r. prowadzone są prace konserwacyjne przy obiektach wodnych.

Początki parku wiążą się z renesansową przebudową zamku w XVI w., wtedy w pobliżu zamku powstały ogrody warzywne w północno-zachodniej części parku zwierzyniec. Ten późnorenesansowy park użytkowo-ozdobny został przekształcony w II poł. XVIII w. Obecny kształt, czyli typ angielski, pochodzi z II poł. XIX w.

Park podzielony jest na trzy części:

• Park Zamkowy

– stanowi integralną część parku z rezydencją książęcą, rozpościera się na obszarze 48 ha

• Park Dworcowy

– leży wzdłuż torów kolejowych i dworca

– znajduje się w nim skansen „Zagroda Wsi Pszczyńskiej” i Skatepark (w miejscu dawnego amfiteatru)

• Park Zwierzyniec (Dzika Promenada)

– założona na przełomie XVIII i XIX w. na miejscu osuszonego Parku Miejskiego. W 2008 r. powstała tutaj Pokazowa Zagroda Żubrów w Pszczynie, w której na blisko 10 hektarach są obecne poza żubrami: muflony, jelenie, daniele i sarny

W parku znajdują się wkomponowane elementy architektury:

• Pawilon herbaciany na wyspie (Herbaciarnia)
• Brama chińska
• Mosty
• Piwnica lodowa (Lodownia)
• Kapliczki
• Mosty łukowe
• Nekropolia Książąt Anhalt-Köthen-Pless z lat 1773 do 1841
• Groby członków rodu książęcego Hochberg von Pless z 1936 oraz 1938

Parkowe aleje prowadzą daleko poza miasto do:

• XVIII-wiecznego pałacyku Bażantarnia w Porębie
• zameczku myśliwskiego w Promnicach (obecnie hotel „Noma Residence *****”)

Religia[edytuj]

Kościół katolicki[edytuj]

Pięć parafii:

• parafia św. Jadwigi Śląskiej
• parafia św. Jana Pawła II
• parafia Miłosierdzia Bożego
• parafia Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Częstochowskiej
• parafia Wszystkich Świętych i Matki Boskiej Różańcowej

Kościół ewangelicko-augsburski[edytuj]

Jedna parafia:

• parafia w Pszczynie

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego[edytuj]

Jeden zbór:

• zbór w Pszczynie

Kościół Ewangelicznych Chrześcijan[edytuj]

Jeden zbór:

• zbór w Pszczynie

Świadkowie Jehowy[edytuj]

zbór^[33] (Sala Królestwa: Czechowice-Dziedzice)

Cmentarze[edytuj]

• Cmentarz Wszystkich Świętych
• Cmentarz Ewangelicki
• Cmentarz Żołnierzy Wojska Polskiego
• Cmentarz Żołnierzy Armii Czerwonej
• Cmentarz Świętej Jadwigi Śląskiej
• Cmentarz Świętego Krzyża
• Cmentarz żydowski
• Cmentarz rodziny książęcej Anhalt-Köthen-Pless
• Groby Hochbergów von Pless

Miasta partnerskie[edytuj]

• Wałbrzych  Polska – umowa podpisana 23 maja 2014
• Bergisch Gladbach  Niemcy – umowa podpisana 24 kwietnia 1993
• Klein Rönnau  Niemcy – umowa podpisana 24 października 1996
• Kaštela  Chorwacja – umowa podpisana 3 marca 1997
• Holešov  Czechy

Zobacz też[edytuj]

• Książęta pszczyńscy
• Tygodnik Polski Poświęcony Włościanom 1845-1846

Uwagi

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Johann Knie: Alpabetisch, Statistisch, Topographische Uebersicht aller Dorfer, Flecken, Stadt und andern Orte der Konigl. Preus. Provinz Schliesen... Breslau: Barth und Comp., 1830.
• Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.
• L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von’August Hirschwald, 1837.
• Wincenty Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1937.

Linki zewnętrzne[edytuj]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Pszczyna

• Strona miasta
• Pszczyńskie Biuro Informacji Turystycznej
• Muzeum Zamkowe w Pszczynie
• Zagroda Żubrów w Pszczynie
• Pszczyna w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IX: Pożajście – Ruksz. Warszawa, 1888.

p • d • e Gmina Pszczyna Siedziba gminy: Pszczyna Sołectwa Brzeźce • Czarków • Ćwiklice • Jankowice • Łąka • Poręba • Piasek • Rudołtowice • Studzienice • Studzionka • Wisła Mała • Wisła Wielka Osady Grzybiarnia • Jankowice • Nowa Siągarnia • Osowiec

p • d • e Powiat pszczyński Miasta Pszczyna Gminy miejsko-wiejskie Pszczyna Gminy wiejskie Goczałkowice-Zdrój • Kobiór • Miedźna • Pawłowice • Suszec

p • d • e Miasta województwa śląskiego Miasta powiatowe Będzin • Bielsko-Biała • Bieruń • Bytom • Cieszyn • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice • Kłobuck • Lubliniec • Mikołów • Mysłowice • Myszków • Piekary Śląskie • Pszczyna • Racibórz • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tarnowskie Góry • Tychy • Wodzisław Śląski • Zabrze • Zawiercie • Żory • Żywiec Miasta gminne Blachownia • Czechowice-Dziedzice • Czeladź • Czerwionka-Leszczyny • Imielin • Kalety • Kłobuck • Knurów • Koniecpol • Koziegłowy • Krzanowice • Krzepice • Kuźnia Raciborska • Lędziny • Łaziska Górne • Łazy • Miasteczko Śląskie • Ogrodzieniec • Orzesze • Pilica • Poręba • Pszów • Pyskowice • Radlin • Radzionków • Rydułtowy • Siewierz • Skoczów • Sławków • Sośnicowice • Strumień • Szczekociny • Szczyrk • Toszek • Ustroń • Wilamowice • Wisła • Wojkowice • Woźniki • Żarki