Tworzenie stron internetowych

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Pułtusk

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Pułtusk (ujednoznacznienie).

Pułtusk
(z lewej od góry) Wieża ratuszowa, Ratusz, Cmentarz Radziecki w Kleszewie (z prawej od góry) Zamek – Dom Polonii, Bazylika kolegiacka Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, Wnętrze Bazyliki, Kaplica Świętej Marii Magdaleny
Herb Pułtuska Flaga Pułtuska
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	pułtuski
Gmina	Pułtusk gmina miejsko-wiejska
Data założenia	IX-X wiek
Prawa miejskie	1257
Burmistrz	Krzysztof Nuszkiewicz
Powierzchnia	23,07[1] km²
Wysokość	80 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	19 273[2] 835,4 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 23
Kod pocztowy	06-100, 06-102
Tablice rejestracyjne	WPU
Położenie na mapie powiatu pułtuskiego Pułtusk
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pułtusk
Położenie na mapie Polski Pułtusk
52°42′18″N 21°05′02″E/52,705000 21,083889
TERC (TERYT)	1424044
SIMC	0930816
Urząd miejski Rynek 41 06-100 Pułtusk
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
BIP

Pułtusk – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie pułtuskim (siedziba starostwa), siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Pułtusk. Położone w północnej części Mazowsza, na skraju Puszczy Białej nad Narwią, w mezoregionie Dolina Dolnej Narwi.

Miasto biskupstwa płockiego w drugiej połowie XVI wieku^[3]. Siedziba powiatu od 1807, z przerwą w latach 1975-98. Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Kleszewo. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa ciechanowskiego.

31 grudnia 2013 roku Pułtusk liczył 19 240 mieszkańców^[1].

Historia[edytuj]

Zamek biskupi

Baszta przy kościele jezuickim

Baszta przy szpitalu

W miejscu dzisiejszego zamku w pierwszej połowie XIII wieku zbudowany został gród obronny, który zastąpił istniejącą tu nieobronną osadę. Gród z trzema ulicami był zabudowany kilkuset chatami, które chronił wał drewniano-ziemny. Dwukrotnie ulegał zniszczeniu na przełomie XIII/XIV wieku i w 1368 r. w wyniku najazdu Kiejstuta^[4]. W 1337 pod Pułtuskiem rycerstwo mazowieckie pokonało wojska litewskie. Jednakże według przekazów na wzgórzu, które obecnie nosi nazwę św. Krzyża, stała niegdyś pogańska świątynia.

Prawa miejskie nadawano osadzie dwa razy: I lokacja została dokonana w 1257 r. przez Siemowita I, II lokacja (na prawie chełmińskim) w 1339 r. przez biskupa płockiego Klemensa Pierzchałę, potwierdzone w roku 1380 i 1405. W okresie XIII-XVIII wieku Pułtusk był własnością biskupów płockich, którzy rezydowali na pułtuskim zamku.

Pułtusk był trzecim, po Warszawie i Płocku, miastem na Mazowszu z murowanymi fortyfikacjami. Rozwój Pułtuska miał miejsce w XIV–XVI wieku, co było związane głównie z handlem zbożem, potem miasto podupadło w wyniku pożarów, powodzi i zniszczeń w wojnach szwedzkich.

W poł. XV wieku w mieście wybudowano kolegiatę, w XVI wieku: trzy kościoły, szpital, łaźnię miejską, apteki i przytułki dla ubogich. W 1590 r. na pułtuskim zamku gościł król Zygmunt III Waza.

Podczas wielkiej wojny północnej król Szwecji Karol XII stoczył w 1703 r. pod Pułtuskiem kawaleryjską bitwę, w której rozbił dwukrotnie silniejszy korpus saski.

W 1806 r. rozegrała się tutaj niezwykle krwawa bitwa pod Pułtuskiem pomiędzy wojskami cesarza Napoleona a Rosjanami, co zostało upamiętnione na Łuku Triumfalnym w Paryżu. Napoleon Bonaparte przebywał w Pułtusku dwukrotnie w 1806 r. i 1812 r.

30 stycznia 1868 r. ludność miasta i okolic była świadkiem niecodziennego zjawiska przyrodniczego – upadku meteorytu, zwanego później „pułtuskim”. Jego największe okazy, o masie ok. 8–9 kg znajdują się w londyńskim British Museum i Muzeum Ziemi PAN w Warszawie. Siedem lat później mieszkańców Pułtuska dotknęła wielka klęska pożaru, który strawił większość zabudowy miejskiej. Spłonęły cenne pułtuskie księgozbiory. Pożar opisał w prasie warszawskiej Henryk Sienkiewicz, który przybył na miejsce tragedii. To wydarzenie posłużyło pisarzowi do opisu pożaru Rzymu w powieści Quo vadis.

W latach II Rzeczypospolitej Pułtusk był miastem garnizonowym. Stacjonował tu 13 Pułk Piechoty. W czasie II wojny światowej Pułtusk został zniszczony w ok. 85%.

W latach 1946–1951 w okolicach Pułtuska w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka „Wira”. 30 listopada 1946 r. rozbił on więzienie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Pułtusku^[5].

W 1985 r. miasto zostało odznaczone Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Skwer z fontanną na wschodnim krańcu rynku w Pułtusku.

Miasto szczyci się najdłuższym w Europie (380 m) brukowanym rynkiem.

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Pułtuska w 2014 roku^[2].

Zabytki[edytuj]

Bazylika kolegiacka Zwiastowania NMP

Wnętrze kolegiaty

Kościół św. Krzyża

• Gotycka Bazylika kolegiacka Zwiastowania NMP z XV wieku, z renesansową przebudową z XVI wieku (kolebkowe sklepienie wykonane w latach 1554–1561). W 1975 r. papież Paweł VI nadał kolegiacie tytuł bazyliki mniejszej. W pobliżu kolegiaty plebania z XVI w., przebudowana w XIX oraz dawne seminarium duchowne z XVIII w., obecnie liceum.
• Zamek biskupi usytuowany na brzegu Narwi z XIV-XVI wieku, obecnie Dom Polonii. Właścicielem Domu Polonii jest Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. W murach zamku przebywali m.in.: król Zygmunt III Waza, król szwedzki Karol XII, carowie rosyjscy Aleksander I i Aleksander II.
• Kaplica pw. św. Marii Magdaleny przy rynku. Pierwotnie odgrywała rolę kościoła parafialnego do czasu zbudowania kolegiaty. W 1944 r. została całkowicie zniszczona, zrekonstruowana w latach 1946–1951.
• Ratusz z wieżą ratuszową z XVI w. (obecnie Muzeum Regionalne), gotycko-renesansowa.
• Kościół pojezuicki pw. śś. Piotra i Pawła, barokowy z 1718 r. (w miejscu wcześniejszego z 1570 r.), odbudowany po pożarze z 1875 r. i po 1945 r. bez odbudowy wież. W ołtarzu głównym obraz Wojciecha Gersona.
• Kościół św. Krzyża z XVI w., późnogotycki z elementami barokowo-klasycznymi. Wokół świątyni rozciąga się najstarszy pułtuski cmentarz katolicki, z grobowcami z XIX w.
• Kościół św. Józefa z XVII w., poreformacki. Do budynku przylegają budynki dawnego klasztoru Reformatów, w których w okresie zaborów znajdowało się więzienie.
• Pozostałości murów miejskich, wznoszonych w latach 1508–1533 z inicjatywy biskupa płockiego Erazma Ciołka. Rozebrane w większości w XIX wieku. Zachowała się cylindryczna baszta przy kościele św. Piotra i św. Pawła.
• Szpital ufundowany w 1536 r., powiększony w końcu XVI w., przebudowywany w latach 1785–1786 i 1876 r.
• Klasycystyczne domy przy Rynku z pocz. XIX w.
• Dawny kościół NMP wybudowany w XV/XVI wieku; obecnie archiwum. Jest to kolejna świątynia na tym miejscu – najstarsza została zbudowana w XII wieku.

Gospodarka[edytuj]

Zakłady produkcyjne[edytuj]

• Agraplast sp. z o.o. – ul. Warszawska ⇒ autoryzowany producent stolarki okiennej z PCV,
• Atex – ul. Białowiejska ⇒ producent systemów ogrodzeniowych,
• ETI Polam Sp. z o.o. – ul. Jana Pawła II ⇒ fabryka sprzętu elektrotechnicznego,
• Hatek – ul. Tartaczna ⇒ firma zajmująca się projektowaniem, produkcją i montażem konstrukcji drewnianych,
• Inter-Max – ul. Warszawska ⇒ firma specjalizująca się w produkcji blach profilowanych,
• Jolinex – ul. Kościuszki ⇒ producent mebli na zamówienie,
• Meblomar – al. Wojska Polskiego ⇒ producent mebli kuchennych, szaf i drzwi przesuwnych,
• Polmlek Sp. z o.o. – ul. Warszawska ⇒ producent i dystrybutor produktów nabiałowych (centrala firmy),
• UN WHA Poland LTD – ul. Jana Pawła II ⇒ producent pasów bezpieczeństwa,
• ZPH Feliks – ul. Butrymowicza ⇒ producent mrożonych wyrobów kulinarnych
• M&T blindS - producent rolet, żaluzji, moskitier, itp.

Banki[edytuj]

Sklepy wielkopowierzchniowe[edytuj]

Centra handlowe[edytuj]

• C.H. Manhattan
• C.H. Topaz
• Różowe Centrum
• Galeria Pułtuska
• C.H. Żuraw

Transport[edytuj]

Transport drogowy[edytuj]

Nowa kładka nad Narwią dla pieszych, rowerzystów i lokalnego transportu oraz pogotowia i służb miejskich.

Drogi krajowe[edytuj]

Przez Pułtusk przebiega jedna z głównych dróg krajowych łącząc województwo mazowieckie z województwem podlaskim:

• 61 Warszawa – Jabłonna – Serock – Pułtusk – Ostrołęka – Łomża – Grajewo – Augustów

Drogi wojewódzkie[edytuj]

Przebiegają także drogi wojewódzkie:

• 618 Pułtusk – Gołymin-Ośrodek
• 571 Naruszewo – Czerwińsk – Nasielsk – Winnica – Pułtusk

Transport kolejowy[edytuj]

 Zobacz też: Pułtusk (stacja kolejowa).

Kolej łącząca Pułtusk z Nasielskiem istniała w latach 1950–2002. W 2002 r. Nasielską Kolej Dojazdową (in. Nasielska Kolejka Wąskotorowa) zamknięto z powodu niskich przychodów. Kolej służyła mieszkańcom Pułtuska do dojechania do normalnotorowej stacji kolejowej Nasielsk, skąd można było dojechać do Warszawy. Służyła także do dostarczania węgla do ciepłowni w Pułtusku.

Publiczny transport zbiorowy[edytuj]

Za organizację transportu miejskiego w Pułtusku odpowiedzialny jest PKS Ciechanów. Komunikacja składa się z trzech linii, łączy centrum miasta z dzielnicą Popławy oraz okoliczne miejscowości: Ponikiew oraz Grabówiec.

Transport lotniczy[edytuj]

W 2013 r. przy ul. Warszawskiej oddano do użytku prywatne, śmigłowcowe lądowisko Pułtusk-Agra.

Pułtusk położony jest 45 km od międzynarodowego portu lotniczego Warszawa/Modlin.

Edukacja[edytuj]

Przedszkola[edytuj]

• Przedszkole Miejskie Nr 3
• Przedszkole Miejskie Nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi
• Przedszkole Miejskie Nr 5
• Żłobek Miejski
• Niepubliczne Przedszkole Miniland
• Niepubliczne Przedszkole Urwis
• Niepubliczne Przedszkole Integracyjne Geniusz
• Malinowe Przedszkole

Szkoły podstawowe[edytuj]

• Publiczna Szkoła Podstawowa im. mjr. Henryka Sucharskiego (Zespół Szkół nr 2 z oddziałami integracyjnymi)
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 z oddziałami integracyjnymi im. Tadeusza Kościuszki
• Publiczna Szkoła Podstawowa im. Ireny Szewińskiej (Zespół Szkół nr 4 z Klasami Sportowymi)

Gimnazja[edytuj]

• Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Klaudyny Potockiej
• Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II (Zespół Szkół nr 2 z oddziałami integracyjnymi)
• Publiczne Gimnazjum im. Andrzeja Noskowskiego (Zespół Szkół nr 4 z Klasami Sportowymi)

Szkoły średnie[edytuj]

• Liceum Ogólnokształcące im. Piotra Skargi
• Liceum Ogólnokształcące Centrum Naukowo-Biznesowe Feniks
• Zespół Szkół Zawodowych im. Jana Ruszkowskiego:
  • Technikum Nr 1,
  • Liceum Ogólnokształcące,
  • Branżowa Szkoła I Stopnia Nr 1,
  • Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych,
  • Szkoła Policealna dla Dorosłych.
• Zespół Szkół im. Bolesława Prusa:
  • Technikum Nr 2,
  • Branżowa Szkoła I Stopnia Nr 2.

Nauka i kultura[edytuj]

Kościół jezuitów śś. Piotra i Pawła

Już na początku XV wieku w mieście działała szkoła parafialna, która od 1449 r. funkcjonowała jako kolegiacka. Patronatem objęli ją biskupi płoccy m.in. Erazm Ciołek, Jan Dantyszek, Andrzej Krzycki oraz Piotr Myszkowski. Szkoła stała na wysokim poziomie, a jej wykładowcami byli profesorowie Akademii Krakowskiej m.in. Jan z Głogowa^[6]. Miasto w owym czasie stało się regionalnym centrum kulturalnym. Znajdowały się w nim dwie biblioteki – kolegiacka oraz szkolna, w których znajdowało się wiele unikatowych ksiąg np. Złoty kodeks pułtuski z XI wieku oraz Pontyfikał Erazma Ciołka z XVI wieku^[6]. W latach 1530–1533 w Pułtusku działała pierwsza na Mazowszu drukarnia założona przez Jana Sandeckiego.

W 1566 r. szkoła kolegiacka przekazana została jezuitom, którzy powołali słynące w całej I Rzeczypospolitej kolegium. Od poł. XVI w. przy jezuickiej szkole działał pierwszy w Polsce teatr publiczny. W sierpniu 1568 roku przedstawienie w Pułtusku oklaskiwał poeta Jan Kochanowski. Szkołę jezuicką kształtowali sławni nauczyciele m.in. ks. Piotr Skarga, Andrzej Bobola i Jakub Wujek, a także Wojciech Slaski, jak i uczniowie m.in. kanclerz wielki koronny Jerzy Ossoliński, biskup warmiński Andrzej Batory, poeta Maciej Kazimierz Sarbiewski.

Obecnie miasto jest siedzibą Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora (dawniej Wyższa Szkoła Humanistyczna im. A. Gieysztora) utworzonej w 1994 r.

Uczelnie[edytuj]

• Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora

Media[edytuj]

Prasa[edytuj]

Na terenie miasta, jak i całego powiatu pułtuskiego, wydawanych jest 5 gazet lokalnych:

• Extra Pułtusk^[7]
• Pułtuska Gazeta Powiatowa^[8]
• Tygodnik Pułtuski
• Tygodnik Ciechanowski (wydanie pułtuskie)
• KW – Kurier Wyszkowski

Radio[edytuj]

• Akademickie Radio Atena – obecnie jego działanie jest zawieszone.

Telewizja internetowa[edytuj]

• Pultusk.tv^[9]

Osiedla[edytuj]

Ratusz w Pułtusku

Religia[edytuj]

Kaplica św. Marii Magdaleny

• Kościół ewangeliczny
  • zbór „Kościół dla Pułtuska” Kościoła Zielonoświątkowego w RP
• Kościół rzymskokatolicki 5 parafii należących do dekanatu pułtuskiego diecezji płockiej
  • Parafia św. Mateusza w Pułtusku
  • Parafia Miłosierdzia Bożego w Pułtusku
  • Parafia św. Stanisława Kostki w Pułtusku
  • Parafia św. Jana Pawła II w Pułtusku
  • Parafia św. Stanisława Kostki
• Świadkowie Jehowy
  • Zbór (w tym grupa języka migowego)^[10].

Pułtusk w literaturze i filmie[edytuj]

• Potop (1886) – Henryk Sienkiewicz
• Wspomnienia niebieskiego mundurka (1906) – Wiktor Gomulicki
• Klub Włóczykijów (1970) – Edmund Niziurski
• Kuzynki (2003) – Andrzej Pilipiuk
• Trzecie pokolenie (2006) – Henryk Purzycki
• Przypadki Piotra S. (1981) – reż. Stanisław Jędryka
• Planeta krawiec (1984) – reż. Jerzy Domaradzki
• Alternatywy 4 (1986), odc. 1 – reż. Stanisław Bareja
• Dzieci i ryby (1996) – reż. Jacek Bromski
• Sztos (1997) – reż. Olaf Lubaszenko
• Dom (2000), kilka odcinków ostatniej serii – reż. Jan Łomnicki
• Ekipa (2007), odc. 3 i 4 – reż. Agnieszka Holland
• 39 i pół (2008), odc. 11 (jako Zielona Góra) – reż. Mitja Okorn i Łukasz Palkowski
• Handlarz cudów (2009) – reż. Bolesław Pawica i Jarosław Szoda
• Klan (2011) – Maciek daje koncert na Rynku pułtuskim
• Falklandy (2012) – reż. Wawrzyniec Kostrzewski
• M jak miłość – odc. 870 reż. Roland Rowiński
• Chłopaki do wzięcia – Pułtuska stacja

Miasta partnerskie[edytuj]

Do miast partnerskich Pułtuska należą^[11]:

Miasto	Kraj	Herb miasta
New Britain
Senica
Montmorency

Honorowi obywatele miasta[edytuj]

• Andrzej Bartnicki (1997)
• Aleksander Gieysztor (1998)
• Jan Paweł II (1999)
• Lucjan Pawlak (2002)
• Adam Koseski (2004)
• Stanisław Wielgus (2005)
• Henryk Samsonowicz (2008)

 Zobacz też: Kategoria:Ludzie związani z Pułtuskiem.

Zobacz też[edytuj]

• Cerkiew Św. Trójcy w Pułtusku
• Synagoga w Pułtusku
• Cmentarz żydowski w Pułtusku

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Pułtusk. Miasto dobrze ułożone. Informator miejski. Pułtusk: Wydawnictwo Aleksander, 2013. ISBN 978-83-64273-04-9.
• Praca zbiorowa: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny t.II hasło „Pułtusk”. Warszawa: PWN, 1985, s. 265–266. ISBN 8301015209.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Oficjalna strona internetowa Pułtuska
• Pułtusk w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa, 1902., s. 527.
• Pułtusk w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IX: Pożajście – Ruksz. Warszawa, 1888.

p • d • e Powiat pułtuski Miasta Pułtusk Gminy miejsko-wiejskie Pułtusk Gminy wiejskie Gzy • Obryte • Pokrzywnica • Świercze • Winnica • Zatory

p • d • e Miasta województwa mazowieckiego Na prawach powiatu Ostrołęka • Płock • Radom • Siedlce • Warszawa Powiatowe Białobrzegi • Ciechanów • Garwolin • Gostynin • Grodzisk Mazowiecki • Grójec • Kozienice • Legionowo • Lipsko • Łosice • Maków Mazowiecki • Mińsk Mazowiecki • Mława • Nowy Dwór Mazowiecki • Ostrów Mazowiecka • Otwock • Piaseczno • Płońsk • Pruszków • Przasnysz • Przysucha • Pułtusk • Sierpc • Sochaczew • Sokołów Podlaski • Szydłowiec • Węgrów • Wołomin • Wyszków • Zwoleń • Żuromin • Żyrardów Gminne Bieżuń • Błonie • Brok • Brwinów • Chorzele • Drobin • Gąbin • Glinojeck • Góra Kalwaria • Halinów • Iłża • Józefów • Kałuszyn • Karczew • Kobyłka • Konstancin-Jeziorna • Kosów Lacki • Łaskarzew • Łochów • Łomianki • Marki • Milanówek • Mogielnica • Mordy • Mrozy • Mszczonów • Myszyniec • Nowe Miasto nad Pilicą • Ożarów Mazowiecki • Piastów • Pilawa • Pionki • Podkowa Leśna • Raciąż • Radzymin • Różan • Serock • Skaryszew • Sulejówek • Tarczyn • Tłuszcz • Warka • Wyszogród • Wyśmierzyce • Zakroczym • Zielonka • Żelechów