Tworzenie stron internetowych

	Sarnaki
	Sarnaki
	Herb Sarnak
	; Kościół św. Stanisława z 1816 roku
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	łosicki
Gmina	Sarnaki
Liczba ludności (2005)	1194
Strefa numeracyjna	(+48) 83
Kod pocztowy	08-220
Tablice rejestracyjne	WLS
SIMC	0019063
	Położenie na mapie gminy Sarnaki Sarnaki
	Położenie na mapie powiatu łosickiego Sarnaki
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Sarnaki
	Położenie na mapie Polski Sarnaki
	52°18′51″N 22°53′24″E/52,314167 22,890000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa miejscowości

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Makieta pocisku V2 w Sarnakach

Sarnaki – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie łosickim, w gminie Sarnaki. Dawny ośrodek miejski o dużych walorach historycznych, obecnie wieś gminna położona nad strugą Sarenką. Przebiega tędy droga krajowa nr 19 Kuźnica Białostocka – Białystok – Rzeszów i droga wojewódzka nr 811 do Białej Podlaskiej. Przystanek kolejowy Sarnaki położony na linii kolejowej Siedlce – Czeremcha.

Miejscowość jest siedzibą gminy Sarnaki oraz rzymskokatolickiego dekanatu Sarnaki.

Miasto prywatne uzyskało prawo magdeburskie w 1745 roku, położone było w ziemi mielnickiej w województwie podlaskim. Prawa miejskie do 13 stycznia 1870 roku^[1]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego. Obecnie Sarnaki są siedzibą gminy, jednej z sześciu należących do powiatu łosickiego i najbardziej skrajną spośród gmin województwa mazowieckiego.

Historia[edytuj]

Najstarszy przekaz o miejscowości pochodzi z 1430 r. i jest związany z erygowaniem parafii. Sarnaki zostały założone przez Sarnickich (lub Sarnackich) przybyłych tu z Mazowsza. Prawa miejskie otrzymały w roku 1754 dzięki staraniom Aleksandra Łukasza Butlera, nadane przez króla Augusta III Sasa, utraciły je – podobnie jak szereg innych miasteczek Królestwa Polskiego – po upadku powstania styczniowego, w roku 1869. Miejscowość była przejściowo siedzibą gminy Chlebczyn.

Żydzi w Sarnakach[edytuj]

Sarnaki już w XVIII wieku stały się domem dynamicznie rozwijającej się wspólnoty żydowskiej (JW Ossoliński, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego). Po III rozbiorze Polski w 1795, Żydzi ją zamieszkujący, podobnie jak ludność chrześcijańska, stali się poddanymi państw zaborczych. Warunki życia społeczności żydowskich różniły się w zależności od zaboru, sytuacja Żydów była jednak szczególnie ciężka w Imperium Rosyjskim, w którym wzmagał się antysemityzm, a ludności żydowskiej wyznaczono ograniczoną strefę osiedlenia. W XIX wieku nastąpiły duże zmiany – nasilała się migracja Żydów, głównie na zachodnie tereny Rosji. W połowie XIX wieku na terenie parafii Sarnaki żyło 562 wyznawców judaizmu na 4412 mieszkańców, w 1921r. na 1588 mieszkańców żyło 1198 Żydów, w 1939r. liczba ich wzrosła do 2000. Byli to głównie Żydzi orientacji chasydzkiej. W XIX w. żydowscy przedsiębiorcy wznieśli dwa wiatraki, jeden produkujący olej jadalny, drugi w farbiarni tkanin. W latach 50. XIX wieku została założona w Sarnakach Synagoga, w 1902r. powstał dom modlitwy, w 1917r. szkoła religijna, a w 1919r. otwarto również łaźnię rytualną.

Jesienią 1941 Niemcy utworzyli w Sarnakach getto dla ludności żydowskiej^[2]. Łącznie znalazło się w nim ok. 1500 osób, w tym Żydzi wysiedleni z sąsiednich miejscowości^[2]. Getto zostało zlikwidowane w maju 1942, kiedy to jego mieszkańców wywieziono do gett w Łosicach i Mordach^[2].

Po wyzwoleniu do Sarnak powróciła niewielka grupa ocalonych. Ukonstytuował się Komitet Żydowski, w którym 4 grudnia 1944 r. zarejestrowanych było 30 osób. Wielu Żydów z Sarnak znalazło się na Ziemiach Odzyskanych. Większość z nich w kolejnych latach opuściła Polskę.

Urbanistyka i zabytki[edytuj]

O miejskiej przeszłości Sarnak świadczy układ urbanistyczny z centrum, które stanowi kwadratowy rynek. Służył on do organizacji sześciu dorocznych jarmarków i choć zachował dawny kształt, to wygląda zdecydowanie odmiennie niż kiedyś. Do 1941 r. rynek był gęsto zabudowany nie tylko wokół, ale również w środkowej części, która dziś stanowi zielony skwer. Domy i rozliczne sklepy były niemal w całości własnością Żydów. Środek rynku, pełen stłoczonych, drewnianych domów, oblepionych przybudówkami i komórkami, mieszkańcy ironicznie przezywali „ratuszem”. Z niegdysiejszej zabudowy zachowała się w zasadzie tylko jedna, północno-wschodnia pierzeja. Dzisiejszy obraz rynku to po części efekt odwetowego bombardowania 22 czerwca 1941 r., pierwszego dnia wojny radziecko-niemieckiej.

W środkowej części rynku ustawiono pomnik upamiętniający przechwycenie i rozpracowanie niemieckiej tajnej broni V2, przedstawiający pomalowaną na szaro makietę pocisku rakietowego (wg projektu Marka Ambroziewicza). Monument przypomina jedną z bardziej spektakularnych akcji konspiracyjnych na Podlasiu. Wiosna 1944 roku Niemcy rozpoczęli próby z wystrzeliwaną koło Mielca nową bronią. W szkole w Sarnakach stacjonował specjalny oddział określający miejsce upadku i ocenę skutków wybuchu oraz zbierający szczątki Wunderwaffe. W okolicach Mierzwic 20 maja 1944 roku upadła i nie wybuchła rakieta, skąd w tajemnicy przed Niemcami wydobyli ją miejscowi konspiratorzy. W dobrze zorganizowanych działaniach osłonowych wydobycia rakiety uczestniczył m.in. oddział partyzancki mjr. "Zenona" Stefana Wyrzykowskiego. Następnie w akcji Most III zdobyta rakieta trafiła do Londynu. Pomnik odsłonięto w 1995 r., a jego charakter nawiązuje bezpośrednio do tamtych wydarzeń – naturalnej wielkości kopia rakiety V wbija się w nadbużańskie mokradła. Na pomniku znajduje się napis "Oni uratowali Londyn". Od maja 2007 r. imię Bohaterów Akcji V2 nosi miejscowa szkoła.

Do ważniejszych zabytków na terenie Sarnak zalicza się:

drewniany parafialny kościół katolicki św. Stanisława Biskupa i Męczennika – wybudowany z fundacji właściciela miasta Stanisława Ossolińskiego w 1816 roku z trzema klasycystycznymi ołtarzami. Do ruchomego wyposażenia kościoła należą m.in. zabytkowe organy wraz z prospektem pochodzące z XVII w. W kościele znajdują się tablice epitafijne Joachima i Bronisława Podczaskich, właścicieli Sarnak i dóbr Klimczyce. W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła wznosi się murowana dzwonnica-brama (1871 lub 1872) z trzema dzwonami, nieco nowsza kamienna kostnica (1881), kolumna z przeniesioną w sąsiedztwo świątyni figurą św. Jana Nepomucena (1874) i 2 toskańskie kolumny z rzeźbami Zbawiciela i NMP.

Po przeciwnej strony ul. Kościelnej plebania z lat 1883–84.

Dwór murowany wybudowany w II poł. XIX wieku przez ostatnich właścicieli miasta Podczaskich (obecnie jest w posiadaniu Nadleśnictwa Sarnaki)
Browar wybudowany w latach 1903-05 z czerwonej cegły przez Józefa Szummera. Od roku 1975 browar nie funkcjonuje.
Cztery nekropolie: cmentarz przykościelny (zachowane 2 nagrobki z I poł. XIX w., na tyłach prezbiterium), tzw. "stary cmentarz" (przy drodze w kierunku Grzybowa, ul. Kilińskiego, oczyszczony i częściowo odrestaurowany w 2007 r., zachowane 3 groby), cmentarz żydowski (w zachodniej części miejscowości, ul. Marii Konopnickiej, zachowanych kilka nagrobków), cmentarz parafialny z zabytkowymi nagrobkami.
Zabytkowe krzyże i kapliczki (przeszło 250 na terenie gminy Sarnaki).

Przypisy

↑ Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 461)
↑ ^a^b^c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 445. ISBN 83-01-00065-1.

Bibliografia[edytuj]

Wierzbicki Grzegorz, Duszpasterstwo w Sarnakach, Sarnaki 2009
Borkowski Zdzisław, Z dziejów parafii i duszpasterstwa w Sarnakach, Sarnaki 2006.
Makaruk Jan, Sarnaki w byłym powiecie konstantynowskim, Sarnaki 2006.
Nowosielski Janusz W., Majątki ziemskie prywatne i rządowe na terenie parafii Sarnaki w XIX wieku, [w:] Dziedzictwo duchowe i materialne szlachty podlaskiej od XIX wieku do III Rzeczypospolitej, Siedlce 2006.
Nowosielski Janusz W., Zubkowicz Rafał, Piwo z Nadbużańskiego Podlasia. Browar Szummera w Sarnakach, Sarnaki 2006.
Wojewódzki Michał, Akcja V1 V2, Warszawa 1984.
Zubkowicz Rafał, Sarnaki i okolice. Przewodnik, Sarnaki-Międzyrzec Podlaski 2007.
Nasiadka Marek, Podlaski przełom Bugu. Przewodnik nie tylko dla turystów, Rzeszów 2010.

Linki zewnętrzne[edytuj]

Witryna internetowa gminy Sarnaki
Sarnaki w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochacze. Warszawa, 1889.

[1] Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 461)

[Pilichowski445-2] Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 445. ISBN 83-01-00065-1.

[1]

[2]

Tworzenie stron internetowych

Sarnaki

Strony internetowe

Sklepy internetowe

Portfolio

O mieście: Sarnaki