Tworzenie stron internetowych

Starachowice
Zespół zakładu wielkopiecowego - muzeum
Herb Starachowic Flaga Starachowic
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	starachowicki
Gmina	gmina miejska
Data założenia	w XV wieku (Wierzbnik)
Prawa miejskie	1624 (Wierzbnik)
Prezydent	Marek Materek
Powierzchnia	31,82[1] km²
Populacja (31.12.2016) • liczba ludności • gęstość	49 184[2] 1 576,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 41
Kod pocztowy	27-200
Tablice rejestracyjne	TST
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Starachowice
Położenie na mapie Polski Starachowice
51°02′12″N 21°04′15″E/51,036667 21,070833
TERC (TERYT)	2611011
SIMC	0947930
Urząd miejski ul. Radomska 45 27-200 Starachowice
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Starachowicka Kolej Wąskotorowa w przewodniku turystycznym Wikipodróże

Starachowice (w latach 1939–1949 Starachowice-Wierzbnik^[3]) – miasto w województwie świętokrzyskim, w powiecie starachowickim, siedziba powiatu starachowickiego.
Położone na pograniczu Gór Świętokrzyskich i Przedgórza Iłżeckiego. Leży w dolinie rzeki Kamiennej i jest otoczone rozległymi lasami – pozostałością Puszczy Świętokrzyskiej.

Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Styków. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kieleckiego. Według danych z 31 grudnia 2016 miasto miało 49 184 mieszkańców^[4]

Siedziba utworzonej w 1997 roku Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Starachowice”, która na terenie miasta obejmuje obszar 168 ha i jest zagospodarowana w blisko 90%^[5].

Historia[edytuj]

Otoczenie Wierzbnika i Michałowa w XVIII wieku – obecnych dzielnic Starachowic

Rynek w Wierzbniku

Budynek Starostwa Powiatowego

W miejscu obecnych Starachowic istniała kuźnica, dzierżawiona w XVI wieku przez Starzechowskich, stąd prawdopodobnie nazwa miejscowości. Obok kuźni na terenie obecnego miasta istniało miasto Wierzbnik (dziś stanowiący najstarszą, zabytkową część Starachowic).

 Osobne artykuły: Wierzbnik (Starachowice) i Kalendarium historii Wierzbnika.

Do 1817 r. osada stanowiła własność zakonu cystersów z Wąchocka, którzy w 1789 r. zbudowali tu wielki piec. W 1815 r. hutę przejął rząd Królestwa Polskiego. W 1 połowie XIX w. Starachowice stały się największym ośrodkiem przemysłu metalowego Królestwa Polskiego, częścią tzw. Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego, wg planu Stanisława Staszica – rozbudowy przemysłu żelaznego wzdłuż rzeki Kamiennej z głównym ośrodkiem w Starachowicach (1817 r.) realizowanego pod kierunkiem Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. W 1899 roku uruchomiono wielki piec, osada stała się ważnym ośrodkiem wydobycia i hutnictwa żelaza. W 1939 roku połączono Wierzbnik, osadę fabryczną Starachowice oraz wieś Starachowice i utworzono Starachowice-Wierzbnik. W 1949 roku zmieniono nazwę całej miejscowości na Starachowice.

W dwudziestoleciu międzywojennym Starachowice były ważnym ośrodkiem przemysłu zbrojeniowego, z racji swojego położenia w Centralnym Okręgu Przemysłowym, odbywała się tu produkcja licencjonowanych dział „Bofors”. Działały liczne kopalnie rud żelaza, huta (stąd herb miasta skrzyżowane narzędzia hutnicze i górnicze) do której gęstą siecią kolei wąskotorowej dowożono rudy z okolicznych kopalń.

Na pamiątkę bitwy o Starachowice stoczonej we wrześniu 1939 roku przy jednym z ważniejszych skrzyżowań stoi armata wojenna upamiętniająca bohaterów miasta. W czasie II wojny światowej w Wierzbniku (zamieszkiwanym w dużej części przez Żydów) utworzono getto, po jego likwidacji w 1942 roku Żydów przewieziono do obozów w Auschwitz-Birkenau i Treblince. W czasie okupacji niemieckiej naziści przy kopalni rudy utworzyli obóz „na Majówce”, którego więźniowie byli wykorzystywani do niewolniczej pracy w hucie. Obóz działał do 1944 roku. Miasto zostało wyzwolone przez jednostki 3 armii gwardii I Frontu Ukraińskiego 17 stycznia 1945 r. Na cześć żołnierzy tych jednostek przy ul. Marszałkowskiej wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej ufundowany przez Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w 1945 roku^[6].

Po wojnie w 1948 roku w Starachowicach utworzono Fabrykę Samochodów Ciężarowych „Star” im. Feliksa Dzierżyńskiego. FSC „STAR” przez lata była głównym pracodawcą w mieście, zatrudniała ponad 20 tysięcy robotników. To dzięki niej Starachowice dynamicznie się rozwinęły i rozbudowały, powstały liczne osiedla mieszkaniowe o wysokim standardzie. Miasto było ważnym ośrodkiem motoryzacyjnym w PRL. Oprócz FSC, działały również inne zakłady, tj. jedyny w Polsce Zakład Topienia Bazaltu (prowadzi produkcję do dziś), Starachowickie Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego (jeden z trzech największych w tym czasie zakładów tartacznych w Polsce), oraz do 1968 roku działał wielki piec. Jednak wraz z upadkiem centralnie zarządzanej gospodarki, upadła monokultura zatrudnienia. FSC „STAR” tak jak była przyczyną sukcesu gospodarczego Starachowic, tak stała się przyczyną problemów miasta. Załamanie eksportu na przełomie lat 80. i 90. XX wieku do krajów bloku wschodniego, spowodowało znaczne zwolnienia. Fabryka przyniosła miastu falę bezrobocia^{[potrzebny przypis]}, sama w latach 90. miała kilku właścicieli, zakład podzielono. W końcu lat 90. właścicielem został koncern MAN, obecnie w fabryce MAN Bus produkowane są szkielety autobusów. Również w tym czasie w mieście utworzono Specjalną Strefę Ekonomiczną „SSE Starachowice”.

Kalendarium[edytuj]

• 1547 – Wzmianka w dokumencie cystersów o istnieniu kopalni rudy żelaza zwanej Minerą Starzechowską
• 1624 – Lokacja miasta Wierzbnik na mocy przywileju Zygmunta III Wazy
• 1788 – Uruchomienie czterech kopalni w pobliżu terenów dzisiejszych Starachowic
• 1809 – Zniszczenie zakładów w Starachowicach i Wąchocku przez wojska austriackie powracające spod Raszyna
• 1817 – Sporządzenie przez Stanisława Staszica projektu kombinatu zakładów przemysłowych, których głównym ośrodkiem miały być Starachowice
• 1870 – Wierzbnik traci prawa miejskie; sprzedaż Zakładów Starachowickich Antoniemu Fränklowi za łączną sumę 1.167.000 rubli
• 1899 – Uruchomienie nowoczesnego wielkiego pieca opalanego koksem
• 1903 – Największa powódź rzeki Kamiennej w dziejach miasta
• 1916 – Wierzbnik odzyskuje prawa miejskie, data dzienna 1916-08-1818 sierpnia 1916
• 1924 – Rozpoczęcie produkcji dział przeciwlotniczych przy współpracy z firmą Bofors
• 1926 – Powstanie klubu Star Starachowice
• 1 kwietnia 1939 – Połączenie Wierzbnika, Starachowic i okolicznych wiosek w jedno miasto Starachowice-Wierzbnik
• 2 września 1939 – Ewakuacja personelu i wyposażenia Zakładów Starachowickich do Kowla
• 6 września 1939 – Bohaterska obrona miasta przez załogę baterii przeciwlotniczej na Wanacji
• 17 stycznia 1945 – Wyzwolenie Starachowic spod okupacji niemieckiej przez 3 Armię Pierwszego Frontu Ukraińskiego
• 1947 – Przekształcenie Zakładów Starachowickich w Fabrykę Samochodów Ciężarowych
• 1949 – Powstanie Fabryki Samochodów Ciężarowych „Star” im. Feliksa Dzierżyńskiego
• 1949 – Nazwa miasta Starachowice-Wierzbnik zostaje zmieniona na Starachowice: Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 19 sierpnia 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości.
• 1952 – Starachowice uzyskują status miasta wydzielonego na prawach powiatu: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1952r.
• 1968 – Ostateczne wygaszenie wielkiego pieca
• 1970 – zamknięcie kopalni majówka – ostatniej kopalni rudy żelaza^[a][7].
• 1999 – Sprzedaż Fabryki Samochodów Ciężarowych niemieckiemu koncernowi MAN AG, od 09.01.2009 zakład funkcjonuje pod nazwą MAN Bus Sp. z o.o.
• 2017 – 100 rocznica inauguracyjnego posiedzenia z dnia 27 lutego 1917 kiedy to wyznaczona Rada Miejska Wierzbnika zebrała się na swoim pierwszym posiedzeniu po uzyskaniu przez miasto praw miejskich .

 Zobacz więcej w artykule Nadania praw miejskich w Polsce po 1900, w sekcji Rok 1916.

Gospodarka i ekonomia[edytuj]

MAN STAR Trucks (nazwa STAR Trucks do 2009 r.)

Starachowice to jedno z trzech (po Kielcach i Ostrowcu Św.) największych miast województwa świętokrzyskiego, głównie ośrodek administracyjno-przemysłowy. Historyczny ośrodek hutnictwa żelaza, przemysłu ciężkiego i maszynowego, a także przemysłu drzewnego, metalurgicznego, ceramicznego i mięsnego.

Tradycje hutnicze były obecne w regionie od epoki żelaza. Bliskość złóż rud żelaza spowodowała powstanie w 1899 roku wielkiego pieca w osadzie Starachowice, który funkcjonował aż do 1968 roku. Wzdłuż doliny rzeki Kamiennej funkcjonowało kilka podobnych pieców – do obecnych czasów przetrwał tylko ten w Starachowicach w którym mieści się Muzeum Przyrody i Techniki.

W okresie międzywojennym, w Starachowicach rozbudowano zakłady specjalizujące się w produkcji broni, głównym powodem była lokalizacja miasta – w Centralnym Okręgu Przemysłowym. W latach 1948–1991 w mieście funkcjonowała Fabryka Samochodów Ciężarowych „Star” im. Feliksa Dzierżyńskiego, specjalizująca się w się w produkcji lekkich i średnich samochodów ciężarowych. To dzięki niej Starachowice z małej osady miejskiej stały się jednym z największych miast regionu, dając zatrudnienie większości pracujących. Fabryka w szczytowym okresie zatrudniała ponad 20 tysięcy pracowników. Lata 60. i 70. XX wieku przyniosły miastu dynamiczny rozwój i kilkukrotny przyrost liczby ludności, dzięki temu miasto było jednym z najszybciej rozwijających się w kraju. Niestety efektem oparcia całego rynku pracy na jednym zakładzie były późniejsze problemy ekonomiczne miasta.

Transformacja gospodarcza z początku lat 90. XX wieku przyniosła miastu wzrost bezrobocia, spowodowany zwolnieniami w Fabryce Samochodów Ciężarowych „STAR”. W 1999 roku głównym udziałowcem spółki STAR Trucks Sp. z o.o. został niemiecki koncern MAN AG. Obecnie w fabryce MAN Bus produkowane są szkielety autobusów MAN. Znaczną poprawę sytuacji ekonomicznej przyniosło również ulokowanie w mieście Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Starachowice”, która obejmuje w mieście obszar 168 ha. Bezrobocie pozostaje w dalszym ciągu poważnym problemem, jednak sytuacja ulega poprawie. W 2004 roku w powiecie starachowickim sięgnęło aż 27%, w 2007 roku spadło do 13,9%, a w 2010 roku wynosiło 17,3%.

Głównymi pracodawcami w mieście są między innymi: MAN Bus Sp. z o.o., Cersanit, Cerrad, Gerda, Perfopol, Odlewnie Polskie S.A., Animex, R.R. Donnelley, PERFECT Sp. z o.o. i wiele innych mniejszych przedsiębiorstw.

Transport[edytuj]

 Osobne artykuły: Drogi w powiecie starachowickim i MS Starachowice.

Starachowice Wschodnie

Starachowice Wschodnie Wąskotorowe na linii do Iłży i wiadukt na drodze wojewódzkiej nr 744 (miejska obwodnica)

Starachowice leżą pomiędzy drogami krajowymi nr 7/E77 oraz 9/E371. Przez miasto równoleżnikowo przechodzi droga krajowa nr 42, do niej, południkowo dochodzą drogi wojewódzkie 744 (ul. Radomska) z północy oraz 756 z południa.

Miasto posiada dobrze rozwiniętą sieć drogową. Przełomowym momentem dla miasta było otwarcie w 2000 roku trasy północ-południe – Alei Kardynała Stefana Wyszyńskiego– przechodzącej w znacznej długości wiaduktem nad rzeką i doliną rzeki Kamiennej. Dzięki temu połączeniu znacznie skrócił się czas podróży pomiędzy południem a północą miasta. Podobne połączenie planowane jest w zachodniej części miasta, co znacznie odciążyłoby bardzo uczęszczaną ul. Radomską, i starą część miasta zwaną Starachowice Dolne.

Transport miejski obsługiwany jest przez Miejski Zakład Komunikacyjny w Starachowicach na 30 stałych liniach miejskich i podmiejskich. Poza tym funkcjonują również przewozy prywatne, jak i komunikacja PKS (PKS Starachowice) obsługująca okoliczne miejscowości, jak i oferująca połączenia z większymi miastami Polski.

Przez miasto przebiega również linia kolejowa nr 25 (Łódź Kaliska – Dębica), na jej trasie funkcjonują przystanki Starachowice (przystanek kolejowy), Starachowice Wschodnie, oraz Starachowice Michałów. Miasto posiada połączenie kolejowe m.in. z Krakowem przez Kielce (Ostrowiec Świętokrzyski – Kraków). Ponadto na trasie Ostrowiec Świętokrzyski – Starachowice – Skarżysko-Kamienna – Kielce kursuje szynobus świętokrzyskiego oddziału Przewozów Regionalnych.

W przeszłości, Starachowice posiadały bardzo bogatą sieć kolei wąskotorowych wykorzystywanych głównie w celach przemysłowych. Większość linii rozebrano, do lat 80. XX wieku funkcjonowała także pasażerska linia na trasie Starachowice Wschodnie Wąskotorowe – Iłża. W 2004 roku kolejkę reaktywowano na odcinku Starachowice WW – Lipie, obecnie kolejka funkcjonuje w okresie wakacyjnym. W planach jest reaktywacja kolejki na całej linii.

W 2009 otworzono oficjalnie sanitarne lądowisko – heliport przy ul. Radomskiej 70.

Przyroda[edytuj]

 Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Starachowicach.

Unikalne odsłonięcie geologiczne wzdłuż Al. Armii Krajowej – pomnik przyrody nieożywionej (długość-400m, wysokość-5-8m)

Starachowice są położone wśród borów i lasów zarządzanych i administrowanych przez Nadleśnictwo Starachowice i Nadleśnictwo Skarżysko-Kamienna. Od strony północnej są to tzw. Lasy Starachowickie, natomiast tereny od strony zachodnio-południowej są częścią Sieradowickiego Parku Krajobrazowego.

Pierwsze badania nad prostoskrzydłymi na terenie Wierzbnika rozpoczął w 1930 roku Władysław Szeliga – Mierzeyewski^[8]. W ostatnim 30 leciu (lata 80., 90. XX wieku i lata 2000–2010) wielu pasjonatów przyrody badało m.in. na potrzeby atlasów i monografii faunistycznych – ptaki^[9], motyle^[10] i ważki^[11].

Spośród roślin rosnących na omawianym terenie, na uwagę zasługują cztery prawnie chronione gatunki storczykowatych Orchidaceae sp., tj. listera jajowata Listera ovata, podkolan biały Platanthera bifolia, kruszczyk błotny Epipactis palustris oraz stoplamek (storczyk) szerokolistny (kukułka szerokolistna) Dactylorhiza majalis. Przez Starachowice (stary Wierzbnik) przepływa rzeka Młynówka, która porośnięta jest lasem łęgowym^[12]. W miejscu tym stwierdzono stanowiska chronionych roślin, a mianowicie rośnie tu czosnek niedźwiedzi Allium ursinum oraz parzydło leśne Aruncus sylvestris.

Z ptaków stwierdzono tu bociana czarnego Ciconia nigra^[13][14]. Stwierdzono też wiele gatunków bezkręgowców m.in. prostoskrzydłe (szarańczaki i pasikoniki), motyle, ważki i chrząszcze^[15].

Spośród stwierdzonych tu wszystkich prawnie chronionych gatunków gadów i płazów należy wymienić: zaskrońca^[b], żmiję zygzakowatą^[b], jaszczurkę zwinkę, padalca^[c], traszkę górską^[d], gatunki żab zielonych, żabę trawną, ropuchę szarą.

Rozpoznane tu gatunki prostoskrzydłych to: łatczyn brodawnik Decticus verrucivorus, opaślik sosnowiec Barbitistes constrictus, Metrioptera brachyptera, pasikonik śpiewający Tettigonia cantans, skakun dwukropkowy Tetrix bipunctata, Tetrix subulata, złotawek nieparek Chrysochraon dispar, złotawek złotawiec Euthystira brachyptera, dołczan wysmukły Stenobothrus lineatus, dołczan deresz Stenobothrus stigmaticus, skoczek zmienny Omocestus rufipes, konik włóczęga Chorthippus vagans, konik ciemny Chorthippus pullus, napierśnik pospolity Stetophyma grossum, siwoszek błękitny Oedipoda caerulescens^[8], pasikonik zielony Tettigonia viridissima, Chorthippus mollis^[16], podłatczyn Roesela Metrioptera roeselli, podkrzewin szary Polidoptera grisoaptera, Omocestus haemorrhoidalis, skoczek zielony Omocestus viridulus, pałkowiak plamisty Myrmeleotettix maculatus, konik ciepluszek Chorthippus apricarius, konik pospolity Chorthippus biguttulus, konik brunatny Chorthippus brunneus, Chorthippus dorsatus, konik wszędobylski Chorthippus albomarginatus, konik Chorthippus montanus, konik wąsacz Chorthippus parallelus^[8][16].

Do ciekawszych motyli należą: ogończyk akacjowiec Satyrium acaciae^[c], ogończyk ostrokrzewiec Satyrium ilicis, szlaczkoń torfowiec Colias palaeno, paź królowej Papilio machaon, paź żeglarz Iphiclides podalirius, przeplatka aurinia Euphydryas aurinia, przeplatka diamina Melitaea diamina, mieniak tęczowiec Apatura iris, mieniak strużnik Apatura ilia, pokłonnik osinowiec Limenitis populi, pasyn lucylla neptis rivularis^[12], dostojka eufrozyna Boloria euphrosyne, dostojka laodyce Argynnis laodice, dostojka adype Argynnis adippe, górówka meduza Erebia medusa, czerwończyk nieparek Lycaena dispar, czerwończyk płomieniec Lycaena hippothoe, modraszek bagniczek Plebeius optilete, modraszek aleksis Glaucopsyche alexis^[14][10] i fruczak gołąbek Macroglossum stallatarum^[15].

Wykazane ważki to: trzepla zielona^[15], szklarnik leśny^[d], żagnica zielona^[d], żagnica ruda^[d][c], żagnica wielka^[c], gadziogłówka pospolita^[c], łunica czerwona^[c], łątka dzieweczka^[c].

Struktura powierzchni[edytuj]

Panorama Starachowic od strony zalewu

Według danych z roku 2008 Starachowice mają obszar 31,85 km², w tym:

• zabudowania i tereny zurbanizowane: 39,9% – 1267 ha
• użytki rolne: 28,2% – 919 ha
• użytki leśne: 24,5% – 772 ha
• grunty pod wodami: 3,8% – 118 ha
• nieużytki: 1,7% – 52 ha
• inne 1,9%

Miasto stanowi 6,08% powierzchni powiatu.

Demografia[edytuj]

Starachowickie Centrum Kultury

    Ludność miasta w okresie 1998-2013 według danych na 31 grudnia roku statystycznego
    Źródło: Główny Urząd Statystyczny: Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. [dostęp 20.10.2014].

• Piramida wieku mieszkańców Starachowic w 2014 roku^[2].
  

 Osobny artykuł: Ludność Starachowic.

Migracje[edytuj]

Turystyka i rekreacja[edytuj]

Kąpielisko Piachy

Starachowice są punktem początkowym:

• zielonego szlaku turystycznego prowadzącego do Łącznej,
• żółtego szlaku turystycznego prowadzącego do Iłży,
• czarnego szlaku turystycznego prowadzącego na Wykus,
• czerwonego szlaku rowerowego prowadzącego do Wąchocka,
• żółtego szlaku rowerowego „Leśne dukty”

Przez Starachowice przechodzi:

• czerwony szlak turystyczny prowadzący ze Skarżyska-Kamiennej do Kałkowa.
• czarny szlak rowerowy prowadzący ze Świętomarzy do Iłży.
• niebieski szlak rowerowy prowadzący ze Skarżyska-Kamiennej do Ostrowca Świętokrzyskiego

Na terenie miasta znajdują są trzy zbiorniki wodne:

• zbiornik wodny „Pasternik” (podzielony groblą na dwie części: rekreacyjną i ujęciową)
• kąpielisko „Zalew Lubianka”
• kąpielisko „Zalew Piachy”

Zabytki[edytuj]

Zespół zakładu wielkopiecowego, obecnie Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach im. Jana Pazdura

Zabytkowy Wielki piec

Cmentarz żydowski

• zespół zakładu wielkopiecowego z XIX w.
  • wielki piec wraz z halą spustową
  • hala dawnej maszynowni, ob. łaźnia
  • dwie hale odlewnicze, ob. cegielnia
  • dmuchawa parowa
  • kotłownia
  • dawny budynek administracyjny
  • kanał górny i dolny

Dzisiejszy krajobraz założenia staszicowskiego „ciągłych fabryk żelaza na rzece Kamiennej” tworzą pozostałości klasycystycznych budowli: hala lejnicza aranżowana na cele wystawiennicze, maszynownia z warsztatami artystycznymi oraz tarasowe założenie hutnicze i obiekty układu hydrotechnicznego z podziemnym sklepionym kanałem wodnym o długości 240 m.

Wielki piec z XIX w. – najstarsze budynki z ok. 1840 r., większość obiektów technicznych z okresu gruntownej przebudowy, ukończonej w 1899. W ruinie znajduje się jeden z najstarszych budynków dawnej dyrekcji huty; całość zakładu metalurgicznego i towarzyszące mu urządzenia techniczne: wieża wyciągowa, nagrzewnice powietrza, odpylniki gazu wielkopiecowego, kotłownia oraz zasługująca na szczególną uwagę maszyna parowa – eksponat Powszechnej Wystawy Światowej w Paryżu 1889 r., tworzą jedyny zachowany w Europie kompletny hutniczy ciąg technologiczny.

• budynek administracyjny dozorcy hutniczego z ok. 1840 r. (obecnie Muzeum Regionalne PTTK oraz siedziba i schronisko PTTK)
• budynek mieszkalny z ok. 1840 r. przy ul. Sportowej, należący niegdyś do osiedla fabrycznego przy zakładzie wielkopiecowym.
• kościół pw. św. Trójcy, wzniesiony w 1681 r., gruntownie przebudowany w końcu XIX w.
• Starachowicka Kolej Dojazdowa (Wąskotorowa) – wszystkie tory, rozjazdy i przepusty.
• Budynek dawnej poczty przy ul. Spółdzielczej z 2 poł. XIX w. Był to pierwszy, poza kościołem, murowany budynek w dawnym mieście Wierzbnik
• cmentarz żydowski, jeden z największych w regionie, powstał pod koniec XIX wieku i funkcjonował do 1946 roku.
• cmentarz katolicki przy ul. Iłżeckiej, założony ok. 1860, zachowało się około 30 nagrobków z XIX w., m.in. Józefa Szaybo, zarządcy zakładu metalurgicznego w Brodach Iłżeckich, oficera w powstaniu styczniowym 1863.
• dawny zespół fabryczny z 1 połowy XIX w. w dzielnicy Michałów.
• zwarty zespół zabudowy mieszkalnej i usługowej z okresu międzywojennego, obejmujący dom dyrektora zakładów zbrojeniowych (obecnie przedszkole), budynek nadleśnictwa obecnie w użytkowaniu Związku Harcerstwa Polskiego, dom kultury, kolonię urzędniczą i kolonię robotniczą. Cenny drewniany kościół pw. Wszystkich Świętych spłonął w latach 80. XX w. Z kościoła ocalały malowane temperą na desce obrazy autorstwa Zofii Baudoin de Courtenay.

Podział administracyjny[edytuj]

Osiedle Żeromskiego

Starachowice dzielą się na 18 osiedli^[18]:

Sport[edytuj]

Najstarszym starachowickim klubem jest wielosekcyjny klub Star Starachowice. Drużyna piłkarska przez 13. sezonów występowała w II lidze^[19], natomiast z sekcji podnoszenia ciężarów wywodził się m.in. Arkadiusz Lipa – brązowy medalista mistrzostw świata w Hawanie (1973)^[20]. W 2005 roku zespół piłkarski został wycofany z rozgrywek, lecz przed sezonem 2007/2008 został reaktywowany i występuje obecnie w klasie A.

We wrześniu 1996 roku powstała sekcja piłki nożnej w KKS Juventa-Marbo, która początkowo zajmowała się jedynie szkoleniem młodzieży^[21]. W 2005 roku doszło do połączenia Staru Starachowice i Juventy, co zaowocowało powstaniem seniorskiego klubu Juventa-Star Starachowice. W sezonie 2005/2006 wystąpił on w klasie A, a w kolejnych rozgrywkach w klasie okręgowej^[22]. W 2007 roku doszło do oddzielenia się klubów i Juventa wystartowała w klasie okręgowej. W sezonie 2008/2009 wywalczyła awans do III ligi małopolsko-świętokrzyskiej, w której występuje obecnie^[23].

W Starachowicach istnieje także Klub Rugby Feniks Starachowice, założony w sierpniu 2009 roku^[24].

Edukacja[edytuj]

• Szkoły podstawowe
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Kochanowskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Pawła II
  • Szkoła Podstawowa nr 6 im. Obrońców Westerplatte
  • Szkoła Podstawowa nr 9 im. Partyzantów ziemi Kieleckiej
  • Szkoła Podstawowa nr 10 z Oddziałami Integracyjnymi im. Szarych Szeregów
  • Szkoła Podstawowa nr 11 im. mjr. Jana Piwnika
  • Szkoła Podstawowa nr 12 im. Mikołaja Kopernika
  • Szkoła Podstawowa nr 13 im. Kornela Makuszyńskiego
  • Społeczna Szkoła Podstawowa STO
• Gimnazja
  • Gimnazjum nr 1 im. Antoniego Hedy
  • Gimnazjum nr 2 im. Stefana Żeromskiego
  • Gimnazjum nr 3 im. Henryka Sienkiewicza
  • Gimnazjum nr 4 im. Polskich Noblistów
  • Społeczne Gimnazjum STO
• Szkoły ponadgimnazjalne
  • I Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki
  • II Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica
  • III Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
  • Społeczne Liceum Ogólnokształcące
  • Zespół Szkół Zawodowych nr 1 im. mjr. H. Dobrzańskiego „Hubala”
  • Zespół Szkół Zawodowych nr 2
  • Zespół Szkół Zawodowych nr 3
  • ZDZ Centrum Kształcenia Zawodowego
• Szkoły wyższe
  • Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki im. prof. Chechlińskiego

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy

Katolicyzm[edytuj]

10 kościołów i parafii rzymskokatolickich

• parafia pw. Świętej Trójcy
• parafia pw. św. Brata Alberta
• parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej
• parafia pw. św. Judy Tadeusza
• parafia pw. Najświętszego Serca Jezusowego
• parafia pw. Wszystkich Świętych
• parafia pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy
• parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
• parafia pw. NMP Królowej Polski

Protestantyzm[edytuj]

• Kościół Zielonoświątkowy w RP
• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP
  • Zbór Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
• Armia Zbawienia

Świadkowie Jehowy[edytuj]

• Sala Królestwa trzech miejscowych zborów^[25][26]

Media lokalne w Starachowicach[edytuj]

• Gazeta Starachowicka
• Tygodnik Starachowicki
• Echo Starachowickie – piątkowy dodatek regionalny do Echa Dnia
• Telewizja Starachowice – lokalny program telewizyjny nadawany cyfrowo oraz analogowo w sieci kablowej Vectra
• Radio Eska Starachowice – rozgłośnia działająca od 1996 roku(początkowo jako radio MTM FM 102,1 MHz), od 2005 roku w sieci radiowej Eska na tej samej częstotliwości.

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie w Europie^[27]:

• Rochdale-Heywood

• Skövde

Miasta i gminy partnerskie w Polsce^[28]:

• Giżycko – od daty podpisania porozumienia -19 września 2008

Wymiana młodzieży w ramach współpracy placówek oświatowych^[29].

• Aurich
• Vechta
• Schweinfurt
• Biella

Urodzeni w Starachowicach[edytuj]

• Michał Banach (ur. 29 marca 1969 w Starachowicach) – polski aktor teatralny, telewizyjny i filmowy.
• Daniel Bargiełowski (ur. 18 listopada 1932 w Starachowicach) – polski aktor i reżyser, także pisarz. Brat aktora Marka Bargiełowskiego.
• Marek Bargiełowski (ur. 11 września 1942 w Starachowicach, zm. 23 marca 2016^[30] w Skolimowie) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser, prezes Związku Zawodowego Aktorów Polskich. Pochowany 1 kwietnia 2016 w rodzinnym mieście.
• Inez Baturo (ur.8 marca 1966 w Starachowicach) – fotograf, wydawca, tłumaczka, redaktor.
• Bogusz Bilewski (ur. 25 września 1930 w Starachowicach, zm. 14 września 1995 we Wrocławiu) – polski aktor filmowy i teatralny.
• Sławomir Fundowicz (ur. 22 sierpnia 1964 w Starachowicach) – polski duchowny katolicki, profesor nadzwyczajny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
• Łukasz Gorszkow (ur. 6 października 1974 w Starachowicach) – polski piłkarz występujący na pozycji obrońcy.
• Konrad Imiela (ur. 23 kwietnia 1972 w Starachowicach) – polski aktor teatralny, telewizyjny i filmowy, także kompozytor, autor tekstów piosenek i reżyser teatralny.
• Krystyna Janda (ur. 18 grudnia 1952 w Starachowicach) – polska aktorka filmowa i teatralna, reżyserka.
• Jadwiga Kaczyńska (ur. 31 grudnia 1926 w Starachowicach, zm. 17 stycznia 2013 w Warszawie) – polska polonistka, nauczycielka, matka prezydenta Lecha Kaczyńskiego i byłego premiera Jarosława Kaczyńskiego.
• Karolina Kominek-Skuratowicz (ur. 27 kwietnia 1986 w Starachowicach) – polska aktorka teatralna, telewizyjna i filmowa.
• Bronisława Kowalska (ur. 5 grudnia 1955 w Starachowicach) – polska polityk, nauczycielka, posłanka na Sejm II, III i IV kadencji.
• Bolesław Kubik (ur. 12 lipca 1918 w Starachowicach, zm. 22 lipca 1945 we wsi Tylinów [obecnie Bolesławiec]) – działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, pierwszy powojenny burmistrz Bolesławca Śląskiego.
• Krzysztof Bogdan Lipiec (ur. 11 października 1959 w Starachowicach) – polski polityk i nauczyciel, senator IV kadencji, poseł na Sejm V, VI, VII i VIII kadencji. Przez kilkanaście lat był etatowym pracownikiem oświatowej „Solidarności”.
• Jerzy Stanisław Madej (ur. 2 września 1935 w Starachowicach) – polski polityk, naukowiec, wykładowca akademicki, senator I, II i III kadencji, poseł na Sejm III kadencji.
• Marek Stanisław Minda (ur. 14 lutego 1950 w Starachowicach) – polski chirurg, senator III kadencji.
• Sławomir Pacek (ur. 1 stycznia 1967 w Starachowicach) – polski aktor filmowy, teatralny i dubbingowy.
• Janusz Radek (ur. 6 kwietnia 1968 w Starachowicach) – polski wokalista i aktor teatralnych inscenizacji muzycznych. Członek Akademii Fonograficznej ZPAV^[31].
• Jan Krzysztof Szczygieł (ur. 27 lipca 1970 w Starachowicach) – reżyser, aktor teatralny i filmowy, prezenter telewizyjny, trener sztuki wystąpień, kreowania wizerunku i sztuki mówienia.
• Tomasz Szkudlarek (Tomasz Grzegorz Szkudlarek ur. 23 grudnia 1954 w Starachowicach) – pedagog, profesor nauk humanistycznych.
• Lucyna Szubel (ur. 16 lutego 1932 w Starachowicach) – poetka, autorka prozy poetyckiej, artykułów publicystyczno-kulturalnych i recenzenckich.
• Czesław Świrta^[32] (ur. 14 czerwca 1925 w Starachowicach, zm. 30 stycznia 2008 w Łodzi) – polski operator filmowy.
• Władysław Wagner (ur. 17 września 1912 w Krzyżowej Woli (dziś część miasta Starachowice), zm. 15 września 1992 w Winter Park w stanie Floryda) – polski żeglarz, pierwszy Polak, który opłynął kulę ziemską na jachcie żaglowym.
• Grzegorz Marcin Walendzik (ur. 21 stycznia 1955 w Starachowicach) – polski polityk, urzędnik państwowy, samorządowiec, poseł na Sejm III kadencji.
• Stanisław Wójcicki (ur. 13 maja 1916 w Starachowicach zm. 5 września 2012 w Elblągu^[33]) – oficer Marynarki Wojennej, partyzant, inżynier, honorowy obywatel miasta Elbląga.
• Rafał Wójcik (ur. 18 września 1972 w Starachowicach) – polski lekkoatleta, specjalizujący się w biegach z przeszkodami i maratonie.
• Adam Zelga (ur. 11 marca 1953^[34] w Starachowicach) – polski ksiądz, pisarz i publicysta katolicki. Po śmierci przyjaciela, Alfreda Szklarskiego, dokończył w 1993 roku dziewiąty tom przygód Tomka Wilmowskiego pt. Tomek w grobowcach faraonów.

Związani ze Starachowicami[edytuj]

• Jan Flis (ur. 20 lipca 1912 w Nowym Sączu, zm. 9 grudnia 1993 w Krakowie) – polski geograf, specjalista z zakresu geografii ziem górskich i dydaktyki geografii. Po studiach zrezygnował z asystentury, w początkach lat 30. XX wieku został nauczycielem geografii w gimnazjum i liceum w Starachowicach.
• Stanisław Dubois (Stanisław Józef Dubois) (ur. 9 stycznia 1901 w Warszawie, zm. 21 sierpnia 1942 w KL Auschwitz) – działacz Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Patron jednej z ulic Starachowickich.
• Rudolf Roman Jaszowski ps. „Lampart” (ur. 16 kwietnia 1912 w Leżajsku, zm. 6 czerwca 1943 w Jarosławiu) – inżynier hutnik, porucznik Wojska Polskiego, komendant leżajskiej placówki Związku Walki Zbrojnej-AK Wybuch wojny zastał go w Starachowicach gdzie w tutejszych zakładach podjął pierwszą pracę. Stąd zmobilizowany do kampanii Wrześniowej zginął zamordowany przez Gestapo.
• Stanisław Bukowiecki (ur. 27 kwietnia 1867, zm. 9 lutego 1944 w Warszawie) – adwokat, ekonomista, publicysta, działacz polityczny i społeczny, prezes Prokuratorii Generalnej RP w latach 1919–1939. Pomimo utraty wzroku uzyskał pracę syndyka zakładów przemysłowych w Starachowicach którą zakończył około 1916 roku.
• Eugeniusz Makulski MIC (ur. 9 lutego 1928 w Kotarszynie koło Ostrowca Świętokrzyskiego) – marianin, ksiądz katolicki, kustosz Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski w Licheniu Starym od 1966 do 2004 roku. W październiku 1943 jego stryj Stefan Makulski zabrał go do Starachowic, gdzie uczęszczał do szkoły zawodowej i pracował w zakładach broni i amunicji.
• Wiktor Rojek (ur. 1 lutego 1926 w Ząbkach pod Warszawą, zm. 21 czerwca 1979 w Katowicach) – polski inżynier elektromechanik, autor podręczników specjalistycznych. W czasie wojny uczył się w szkole zawodowej w Starachowicach, w latach 1943–1944 był w niej instruktorem.
• Ludwik Stefan Gorazdowski (ur. 25 sierpnia 1873 w Siedlcach, zm. 3 maja 1935), inżynier hutnik. W 1914 r. objął stanowisko dyrektora zakładów górniczych w Starachowicach które piastował do 1919 roku.
• Andrzej Idzi Jagiełło (ur. 1 września 1944 w Krynkach) – polski polityk, poseł na Sejm IV kadencji. W latach 1994–1997 pełnił funkcję dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Starachowicach. Ponownie zajmował to stanowisko od października do listopada 2005. Skazany wyrokiem sądu na karę bezwzględnego pozbawienia wolności za udział w tak zwanej aferze starachowickiej
• Igor Śmiałowski (Smirnow) (ur. 20 czerwca 1917 w Moskwie, zm. 16 czerwca 2006 w Warszawie) – polski wybitny aktor teatralny i filmowy. W 1938 dostał skierowanie do pracy w fabryce zbrojeniowej w Starachowicach. W obronie Polski we wrześniu '39 był żołnierzem 1 Baterii Motorowej Artylerii Przeciwlotniczej 1 Dywizji Piechoty Legionów.
• Juliusz Mroczkiewicz (ur. 12 kwietnia 1900 w Drawsku Pomorskim, zm. 7 września 1971 w Poznaniu) – profesor, leśnik. Uczestniczył w kampanii wrześniowej i walczył pod Kutnem. W grudniu 1940 wyjechał do rodziny w Starachowicach i pracował w lasach państwowych.
• Henryk Łubieński herbu Pomian (ur. 11 lipca 1793 w Pradze, zm. 17 września 1883 w Wiskitkach) – ziemianin, hrabia, finansista, przemysłowiec, działacz gospodarczy, współorganizator Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, poseł na sejm Królestwa Kongresowego, radca stanu, wiceprezes Banku Polskiego. Współzałożyciel zakładów przemysłowych w Starachowicach, Ostrowcu Świętokrzyskim, Żyrardowie
• Antoni Brynk (ur. 1 marca 1850, zm. 30 maja 1925) – polski Generał lejtnant rosyjskiej Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego. W 1918 roku przybył do Polski. Był członkiem zarządu Wytwórni Broni w Starachowicach.
• Jacek Lipski herbu Grabie (ur. 18 sierpnia 1799 w Mokrsku Górnym, zm. 23 kwietnia 1872) – inżynier mechanik, konstruktor hutniczy. W 1828 roku projektował między innymi walcownię blachy dla Starachowic.
• Faustyn Piasek (ur. 16 lutego 1877 w Głowaczowie, zm. 1955) – nauczyciel, muzyk-instrumentalista i kompozytor, dramaturg i poeta, rzeźbiarz i malarz, autor wielu książek do nauki muzyki, zasłużony działacz w Płocku. Twórca trójdźwiękowej metody nauki śpiewu, którą wykorzystywano na lekcjach śpiewu w całej Polsce. Po roku 1898 pracował jako kierownik i kapelmistrz w Starachowicach.
• Samuel Willenberg, ps. „Igo” (ur. 16 lutego 1923 w Częstochowie, zm. 19 lutego 2016 w Tel-Awiwie) – izraelski rzeźbiarz i malarz, więzień Treblinki i uczestnik buntu w obozie 2 sierpnia 1943, uczestnik powstania warszawskiego. W okresie okupacji przez kilka miesięcy pracował w hucie w Starachowicach.
• Starzech – legendarna postać, prawdopodobny założyciel Starachowic.
• Jan Samsonowicz (ur. 14 września 1888 w Ostrowcu Świętokrzyskim, zm. 3 listopada 1959 w Warszawie) – polski geolog i paleontolog, ochotnik 5 Pułku Piechoty Legionów w wojnie polsko-bolszewickiej 1920, profesor uniwersytetów we Lwowie i Warszawie, wieloletni kierownik Katedry Geologii Historycznej Uniwersytetu Warszawskiego, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, ojciec Andrzeja Samsonowicza i Henryka Samsonowicza. Ranny w powstaniu warszawskim, przeniósł się do Starachowic, gdzie pozostał do końca okupacji.
• Janusz Skowron (ur. 1958 w Kolbuszowej) – polski rysownik, malarz i grafik. Artysta i pedagog w Starachowicach pracował w latach 1981–1989.

Honorowi obywatele[edytuj]

Honorowe obywatelstwo Starachowic nadano^[35]:

Zobacz też[edytuj]

• Star
• Powiat iłżecki
• Synagoga w Starachowicach
• Staropolski Okręg Przemysłowy
• Ludność Starachowic
• Afera starachowicka

Uwagi[edytuj]

1. ↑ (Według opisu długoletniego dyrektora tej kopalni Józefa Rybskiego kopalnia funkcjonowała do roku 1970).
2. ↑ ^ab Dane Nadleśnictwa Starachowice z przeprowadzonej inwentaryzacji w ramach Sieć Natura 2000 (prowadzona dokumentacja).
3. ↑ ^abcdefg Dane entomologa, przyrodnika – Marcin Kutera (prowadzona dokumentacja).
4. ↑ ^abcd Dane entomologa, przyrodnika – Bogusław Sępioł (prowadzona dokumentacja).

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Starachowice – Urząd Miejski
• Interaktywny plan miasta na Poznaj Starachowice
• Starachowice i Starachowice Górne w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola. Warszawa, 1890.
• Wierzbnik (1) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa, 1882.

p • d • e Miasta województwa świętokrzyskiego Bodzentyn • Busko-Zdrój • Chmielnik • Chęciny • Ćmielów • Daleszyce • Działoszyce • Jędrzejów • Kazimierza Wielka • Kielce • Koprzywnica • Końskie • Kunów • Małogoszcz • Morawica • Opatów • Osiek • Ostrowiec Świętokrzyski • Ożarów • Pińczów • Połaniec • Sandomierz • Sędziszów • Skalbmierz • Skarżysko-Kamienna • Starachowice • Staszów • Stąporków • Stopnica • Suchedniów • Wąchock • Włoszczowa • Zawichost

p • d • e Powiat starachowicki Miasta Starachowice • Wąchock Gminy miejskie Starachowice Gminy miejsko-wiejskie Wąchock Gminy wiejskie Brody • Mirzec • Pawłów