Tworzenie stron internetowych

	Szczytno
	Szczytno
Herb Szczytna	Flaga Szczytna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	gmina miejska
Data założenia	1359
Prawa miejskie	1723
Burmistrz	Danuta Górska
Powierzchnia	10,62 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 23 901; 2 250,6 os./km²
Strefa numeracyjna;	(+48) 89
Kod pocztowy	12-100 do 12-102
Tablice rejestracyjne	NSZ
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Szczytno
	Położenie na mapie Polski Szczytno
	53°33′46″N 20°59′07″E/53,562778 20,985278
TERC; (TERYT)	2817011
SIMC	0964991
	Urząd miejski ul. Sienkiewicza 1; 12-100 Szczytno
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Szczytno (wymowa ⁱ, niem. Ortelsburg) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim. Historycznie leży w południowej części Mazur.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.

Według danych z 30 czerwca 2009 r.^[2] miasto miało 25 207 mieszkańców.

Przez Szczytno przechodzą drogi: krajowa nr 57, krajowa nr 58, krajowa nr 53 oraz wojewódzka 600

Spis treści

1 Położenie
2 Historia
3 Nazwa
4 Komunikacja
5 Oświata i nauka
6 Kultura
7 Zabytki
8 Prasa wydawana w Szczytnie
- 8.1 Dawniej
- 8.2 Współcześnie
9 Wspólnoty wyznaniowe
10 Turystyka
11 Demografia
12 Współpraca międzynarodowa
13 Zobacz też
14 Przypisy
15 Bibliografia
16 Linki zewnętrzne

Położenie[edytuj]

Według danych z 2007^[3] Szczytno ma obszar 10,62 km².

Szczytno leży na granicy dwóch pojezierzy: olsztyńskiego i mrągowskiego.

Historia[edytuj]

Ruiny zamku krzyżackiego z ok. 1370 r.

Ratusz Miejski z 1937 roku, obecnie Muzeum Mazurskie

Szczytno widziane z Wieży Ratuszowej

Jezioro Domowe Duże

Szczytno rozwinęło się ok. 1360 z osiedla funkcjonującego jako przedzamcze, równocześnie w pobliżu powstała zamieszkana przez osadników z Mazowsza osada nazwana Bartną Stroną. Zamek krzyżacki zbudowany został w połowie XIV w., w miejscu wcześniejszej drewnianej strażnicy z 1266 r. W roku 1370 Kiejstut spalił krzyżacki drewniany zamek i w tym miejscu postawił kamienną warownię, która w 1410 i 1454 była przejściowo zajmowana przez wojsko polskie. W latach 1466-1657 miasto stanowiło lenno Korony Królestwa Polskiego. W 1485 założono parafię, w mieście istniały wówczas dwie karczmy. Osada pełniła funkcje ośrodka miejskiego mimo sprzeciwu pobliskiego Pasymia. Od 1525 miasto leżało w granicach lennych Prus Książęcych, w 1538 tylko pięciu mieszczan nie znało języka polskiego. Prawa miejskie uzyskało częściowo w 1616, a w pełni 12 kwietnia 1723 z nadania Fryderyka Wilhelma I. Spisy miejskie z 1666 i 1671 zawierały praktycznie same polskie nazwiska, w XVII wieku mieszkał tu wybitny kartograf, arianin Józef Naronowicz-Naroński. Od 1818 Szczytno było miastem powiatowym. W latach 1849-1851 w Szczytnie wychodziło dwujęzyczne pismo ludowe "Kurek Mazurski" wydawane z inicjatywy Ligi Polskiej. W 1883 Szczytno uzyskało połączenie kolejowe z Olsztynem, a rok później z Piszem. W 1890 powiat szczycieński zamieszkiwało 70 323 osób, w tym 56 000 Polaków^[4], co stanowiło 80% populacji (badania statystyczne przeprowadzone w 1905 wykazały, że 75% ludności Szczytna posługiwało się językiem polskim). W 1896 powstała Mazurska Partia Ludowa. W trakcie rozwoju miasta, przyłączone zostały dawne osiedle wiejskie: w 1901 r. Fiugajty, w 1906 r. osiedle zwane "Wolność", w 1913 r. Bartna Strona.

W okresie I wojny światowej Szczytno było bardzo zniszczone, później odbudowane w typowej miejskiej zabudowie. W okresie międzywojennym z inicjatywy Ryszarda Andersa założono park miejski. Według projektów architekta Augusta Wieganda zbudowano wiele kamienic (usytuowanych wokół rynku), budynek gimnazjum, plebanię kościoła katolickiego, synagogę i hotel Berliner Hof. Przed plebiscytem w 1920 w Szczytnie zmarł pobity działacz niepodległościowy Bogumił Linka

Według spisu z 1945 zamieszkane było w 74,5% przez ewangelickich Mazurów, natomiast cały powiat zamieszkiwało 77% Polaków.^{[potrzebny przypis]} W wyniku działań wojennych zniszczenia sięgnęły 45%, a po zakończeniu II wojny światowej miasto znalazło się w nowych granicach Polski.

Nazwa[edytuj]

Nazwę "Ortelsburg" nadano miastu od imienia Ortolfa z Trewiru, komtura elbląskiego, który aktem z dnia 24 września 1360 zezwolił na osiedlenie przybyszy z Mazowsza. Pierwsza osada na północnym brzegu jeziora Domowego Dużego otrzymała nazwę Bartna Strona (niem. Beutnerdorf) od pszczelarstwa – dominującego zajęcia osadników. Istniała także słowiańska nazwa "Szczytno" – od nazw jezior "Sciten Minor" i "Scitem Maior" lub od nazwy wyrabianych przedmiotów – szczytów (tarcz, a raczej ich metalowych części) przez mieszkańców miasta.

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946^[5]

Komunikacja[edytuj]

Przez Szczytno przebiegają następujące drogi:

krajowe:
wojewódzkie:
- droga wojewódzka nr 600 do Mrągowa przez Rybno
pozostałe drogi utwardzone:
- do Szczycionka
- do Rudki
- do Małdańca
- do Leśnego Dworu

Dworzec kolejowy w Szczytnie

W mieście znajduje się stacja kolejowa Szczytno. Przez stację przebiegają następujące linie kolejowe:

Linia 35 Ostrołęka – Szczytno
Linia 262 Szczytno – Biskupiec Reszelski
Linia 219 Olsztyn Główny – Ełk

Dwie pierwsze linie są obecnie^[kiedy?] nieczynne. Utrzymywane są regularne połączenia do Olsztyna, Ełku przez Pisz. Dworzec kolejowy znajduje się u zbiegu ulic Kolejowej i Bogumiła Linki.

W Szczytnie działa dworzec autobusowy. Dziennie z dworca odjeżdża ponad 300 autobusów obsługujących połączenia dalekobieżne, lokalne i podmiejskie.

W Szymanach pod Szczytnem (7 km) znajduje się jedyny w tej części Polski Międzynarodowy Port Lotniczy "Szczytno-Szymany". Port działa od 1996 r., w ostatnich^[kiedy?] latach przeżywa problemy finansowe, dlatego loty odbywają się sporadycznie. Obecnie^[kiedy?] samorząd województwa stara się przywrócić lotnisko do życia. Za 115 mln zł została zmodernizowana linia kolejowa Olsztyn-Szczytno-Szymany, dzięki czemu pociąg pokonuje tę trasę w ok. 48 minut (40 minut do Szczytna). Na 93 hektarach niedaleko lotniska powstał nowy terminal. Zgodnie z zapowiedziami, port miał zostać uruchomiony w 2014 roku, natomiast jego rzeczywiste otwarcie miało miejsce w 2016 roku. Budynek nowego terminalu został zbudowany w znacznej części z drewna (oprócz stali i szkła), jest ekologiczny pod względem funkcjonowania^[styl?] a jego wygląd został zainspirowany odlatującymi żurawiami.
W Szczytnie funkcjonuje komunikacja miejska (trzy linie autobusowe), przewoźnikiem jest ZKM Szczytno. Komunikacja miejska oprócz obszaru miasta obsługuje także tereny podmiejskie.

Oświata i nauka[edytuj]

Wyższa Szkoła Policji

Główny dziedziniec Wyższej Szkoły Policji

Wyższa Szkoła Policji – Plac apelowy

Akademiki WSP

W Szczytnie istnieją: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły zawodowe, szkoły techniczne, licea dzienne, wieczorowe. W mieście znajduje się jedyna w Polsce Wyższa Szkoła Policji, założona w 1954 roku.

Kultura[edytuj]

Ratusz i wieża ciśnień nocą

Ośrodki kultury
- Miejski Dom Kultury
- Biblioteka Miejska i jej filie
- Muzeum Mazurskie
- Wieża ratuszowa z punktem widokowym
- Dom Kultury w WSPol
Imprezy:
- Dni i Noce Szczytna
- Święto Policji
- Hunter Fest
- coroczne imprezy wystawiennicze
- coroczne imprezy sportowe, w tym międzynarodowe organizowane przez Wyższą Szkołę Policji
- wystawy artystyczne
- koncerty
- Wybory Miss Szczytna

Zabytki[edytuj]

Kościół ewangelicko-augsburski z 1718 r.

Budynek sądu rejonowego

Kamienice w Szczytnie

Budynek przy ul. Mickiewicza 7

Kamienica przy ul. Polnej

Budynek mieszkalny – kamienica z przedogródkiem, zachowaną częścią ogrodzenia i działką (ul. Curie-Skłodowskiej 3)

Budynki przy ul.1 Maja 16, 18, 20a, 22, 24, 26 ,28

Budynek przy ulicy Lipperta 2

Z tym tematem związana jest kategoria: Zabytki Szczytna.

Ratusz Miejski, mieszczący Muzeum Mazurskie
Ruiny zamku krzyżackiego z ok. 1370 r. W okresie średniowiecza zamek był siedzibą komtura, pierwotnie elbląskiego, później ostródzkiego, od 1525 r. (po sekularyzacji Prus) – siedziba starosty. W latach 1579-81 zamek został przebudowany na reprezentacyjny zamek myśliwski dla księcia Jerzego Fryderyka. Od końca XVIII w. zamek popadł w zapomnienie i ruinę. W 1792 r. został zamieniony na magazyny. W 1825 budynki zostały zaadaptowane na szkołę. W końcu, w roku 1896 został rozebrany. W 1924 r. podjęto prace archeologiczne i zrekonstruowano część murów, natomiast na miejscu przedzamcza w 1938 r. wzniesiono gmach starostwa. Rok później, w 1939 pozostałe fragmenty zamku zaadaptowano na muzeum.
Średniowieczna pompa ssąca
barokowy Kościół ewangelicko-augsburski z 1718 r. Wcześniej w tym miejscu był drewniany kościół katolicki z XV w. Kościół ewangelicki to budowla założona na planie wydłużonego prostokąta z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i masywną, pięciokondygnacyjną wieżą. Barokowy ołtarz pochodzi z 1719 r., odnowiony w 1773. Ambona ufundowana była w 1719 przez Carla Fischera. Wolno stojąca chrzcielnica pochodzi z XVIII w. Obok kościoła plebania z początku XX w.
Chata mazurska z XIX w.
Dawny zajazd – klasycystyczny, z XIX w.
Trakt Królewski
Bartna Strona
Ulica Rynkowa
Dom Polski
Cmentarze:
- żydowski, założony w 1815 r. na działce kupionej za 50 talarów (najlepiej zachowany cmentarz żydowski na Warmii i Mazurach)
- ewangelicki (założony w pierwszej połowie XIX w.), obecnie park z zachowanymi nagrobkami oraz kwatera wojenną z okresu I wojny światowej (170 żołnierzy armii niemieckiej i 78 żołnierzy armii rosyjskiej)
- żołnierzy radzieckich (z okresu drugiej wojny światowej, w zbiorowych mogiłach spoczywa 1008 żołnierzy armii radzieckiej, którzy polegli w czasie zdobywania powiatu szczycieńskiego). Na cmentarzu pomnik autorstwa Janusza Kompowskiego. W tym samym miejscu cmentarz z okresu I wojny światowej z 32 żołnierzami armii rosyjskiej (upamiętnionych drewnianym krzyżem prawosławnym z niemieckim napisem)^[6].
- Cmentarz wojenny z okresu pierwszej wojny światowej, przy ul. Poznańskiej (20 żołnierzy armii rosyjskiej i 4 armii niemieckiej).
Dawne starostwo – w stylu pseudoklasycystycznym z 1885 r. (obecnie mieści się Urząd Skarbowy)
Budynek Sądu Rejonowego z lat 1867–1869
Dom Pomocy Społecznej (dawne gimnazjum żeńskie) z roku 1884
Budynki Wyższej Szkoły Policji z 1886 r.
neogotycki Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z lat 1897–1899, konsekrowany w 1903. Jest to budowla halowa, trójnawowa. Wieża założona na planie kwadratu. Zniszczona w czasie pożaru w 1905 r. oraz w czasie pierwszej wojny światowej. Wyposażenie kościoła w stylu neogotyckim. Ołtarz główny pochodzi z początku XX w., jest autorstwa Augusta Lorkowskiego z Gietrzwałdu. Ołtarze boczne ufundowane przez ks. Walentego Tolsdorfa, wykonane w 1899 w Tyrolu. Obok kościoła plebania z 1916 r., zaprojektowana przez Augusta Wieganda oraz dom katechetyczny z salami dla scholi, służby liturgicznej ołtarza oraz grup i stowarzyszeń modlitewnych.
Kościół Chrześcijan Baptystów z 1903 r.
kościół św. Stanisława Kostki z lat 1929-1931, dawniej należący do Kościoła Nowej Wiary Apostolskiej
Budynek Poczty z 1892 r.
Szpital z lat 1908/1909
Państwowy Dom Dziecka z 1913 r.
Wieża ciśnień i wodociągi (wieża ciśnień wybudowana w 1908, obecnie modernizowana i wykorzystana jako oś do nowo budowanego hotelu)

Prasa wydawana w Szczytnie[edytuj]

Dawniej[edytuj]

Kurek Mazurski (1849–1850)
Gazeta Ludowa (1896–1902)
Mazur (1906–1920)
Trąba Ewangelijna (1912–1913), miesięcznik, organ gromadkarzy.
Mazurski Przyjaciel Ludu (1923–1928)
Głos Ewangelijny (1926–1939), miesięcznik, organ Społeczności Chrześcijańskiej (gromadkarzy), redagowany w Szczytnie.

Współcześnie[edytuj]

Kurek Mazurski wydawany od 1990 r.
Nasz Mazur wydawany od 1997 r. Obecnie jest to bezpłatny dodatek do Gazety Olsztyńskiej
Extra Mazury wydawane bezpłatnie od 2004, wznowione w 2013 r.
Tygodnik Szczytno wydawany od 2008 r.
Eclesia Nostra pismo dekanatu Szczytno wydawane od 2003 r.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Kościół Chrześcijan Baptystów w Szczytnie

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Z tym tematem związana jest kategoria: Religia w Szczytnie.

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Turystyka[edytuj]

Oznaczenie południka 21°E

Atrakcje turystyczne:
- Międzynarodowy Port Lotniczy Szczytno-Szymany
- Oznaczone miejsce południka 21°E
- Grób Krzysztofa Klenczona
- Pomnik Krzysztofa Klenczona
- Pomnik Henryka Sienkiewicza w symbolicznym miejscu tragedii Juranda i Danusi
- Punkt widokowy na wieży ratuszowej

Demografia[edytuj]

Dane z 30 czerwca 2007^[9]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	25 487	100	13 329	52,3	12 158	47,7

Dodatkowe dane:

do podanej liczby mieszkańców nie wlicza się słuchaczy i dojeżdżających pracowników Wyższej Szkoły Policji
nie wlicza się też ludzi zameldowanych na pobyt czasowy (ok. 800 osób w 2005 r.)^{[potrzebny przypis]}
liczba mieszkańców powiatu szczycieńskiego 30 czerwca 2007 wyniosła 69 308^[9]
przewiduje się, że liczba mieszkańców Szczytna przekroczy 30 tys. w 2013 r. (głównie migracja z terenu powiatu)
Piramida wieku mieszkańców Szczytna w 2014 roku^[1].

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie^[10]:

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

↑ ^a^b http://www.polskawliczbach.pl/Szczytno, w oparciu o dane GUS.
↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-11. ISSN 1734-6118. (pol.)
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
↑ [1]
↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85).
↑ Polska Niezwykła – Szczytno: Cmentarz żołnierzy radzieckich i rosyjskich
↑ Dane według wyszukiwarki zborów na oficjalnej stronie Świadków Jehowy (www.jw.org), dostęp z 2 stycznia 2015.
↑ A. Kopiczko, Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej, ss. 63, 64
↑ ^a^b Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2007 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2006. ISSN 1734-6118. (pol.)
↑ Miasta Partnerskie. Urząd Miejski w Szczytnie. [dostęp 2014-11-09].

Bibliografia[edytuj]

Iwona Liżewska, Wiktor Knercer: Przewodnik po historii i zabytkach Ziemi Szczycieńskiej. Olsztyn, Agencja Wydawnicza "Remix" s.c., 1998, 171 str., ISBN 83-87031-13-5
Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 95-96
Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 146-147

Linki zewnętrzne[edytuj]

Urząd Miejski
Starostwo Powiatowe
Urząd Gminy
Szczytno w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola. Warszawa, 1890.

[populacja2016-1] ttp://www.polskawliczbach.pl/Szczytno, w oparciu o dane GUS.

[2] Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-11. ISSN 1734-6118. (pol.)

[3] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.

[4] [1]

[5] Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85).

[6] Polska Niezwykła – Szczytno: Cmentarz żołnierzy radzieckich i rosyjskich

[7] Dane według wyszukiwarki zborów na oficjalnej stronie Świadków Jehowy (www.jw.org), dostęp z 2 stycznia 2015.

[8] A. Kopiczko, Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej, ss. 63, 64

[autonazwa1-9] Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2007 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2006. ISSN 1734-6118. (pol.)

[10] Miasta Partnerskie. Urząd Miejski w Szczytnie. [dostęp 2014-11-09].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]