Tworzenie stron internetowych

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Tyszowce

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Tyszowce (ujednoznacznienie).

Tyszowce
Herb Tyszowiec
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	tomaszowski
Gmina	Tyszowce gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1419-1870, od 2000
Burmistrz	Mariusz Zając
Powierzchnia	18,52 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	2122[1] 114,6 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 84
Kod pocztowy	22-630
Tablice rejestracyjne	LTM
Położenie na mapie województwa lubelskiego Tyszowce
Położenie na mapie Polski Tyszowce
50°37′06″N 23°42′35″E/50,618333 23,709722
TERC (TERYT)	0618124
SIMC	0903676
Urząd miejski ul. 3 Maja 8 22-630 Tyszowce
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Tyszowce (ukr. Тишовці) – miasto w województwie lubelskim, w powiecie tomaszowskim, położone nad rzeką Huczwą, na obszarze Grzędy Sokalskiej. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tyszowce.

Pod koniec 2010 r. miasto miało 2123 mieszkańców^[2].

Ośrodek usługowy dla rolnictwa. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 850 (Hrubieszów – Tomaszów Lubelski).

Miasto królewskie lokowane w 1419 roku położone było w XVI wieku w województwie bełskim^[3].

Położenie[edytuj]

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 18,52 km²^[4].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zamojskiego.

Historia[edytuj]

Rzeka Huczwa w Tyszowcach

Początki Tyszowiec nie są dokładnie znane, należy jednak sądzić, że są tak stare jak grodów Ziemi Czerwieńskiej. Warunki naturalne, jakie panowały na tych terenach w przeszłości sprzyjały powstaniu miasteczka. Sąsiedztwo rozległego stawu, położenie w ramionach Huczwy oraz bagniste łąki dookoła, stanowiły solidną osłonę przed wrogimi wojskami pustoszącymi niejednokrotnie w tym okresie tereny Polski Piastowskiej. Jedyną pamiątką, jaka zachowała się z tamtych czasów jest obecnie tzw. zamczysko, czyli wzniesienie w północnej części miasta, na którym według przekazów stała strażnica. Dziś widoczny w tym miejscu nasyp ziemny, jest jedynym pozostałym po niej śladem^[5].

Po zniszczeniu grodu Czerwień przez wojska tatarskie, znaczenie niewielkiego grodu nad Huczwą zaczęło wzrastać. Już w XV wieku Tyszowce miały rangę książęcego miasta. Prawo magdeburskie nadał Tyszowcom książę Ziemowit IV a potwierdził w roku 1453 książę bełski Władysław I. Wraz z włączeniem księstwa do Korony w 1462 roku, Tyszowce zyskały miano miasta królewskiego, utworzono tu także starostwo niegrodowe, w którego skład obok miasta weszły także cztery wsie: Klątwy, Perespa, Przewale i Mikulin^[6].

W roku 1500 miasto zostało niemal doszczętnie zniszczone w wyniku najazdu tatarskiego. W związku z tym, zostało w 1502 roku zwolnione od podatków na okres 10 lat. W kilka lat później Tyszowce przeżyły kolejny najazd tatarski, przynoszący nie mniejsze spustoszenia od poprzedniego. Dlatego w roku 1518, król Zygmunt Stary ponownie zdecydował się uwolnić tyszowian na 8 lat od podatków.

Wzrost znaczenia Tyszowiec spowodował, że miasto musiało mieć reprezentacyjny obiekt, gdzie mogliby się zatrzymywać władcy. Prawdopodobnie z tego też powodu, w XVI wieku w Tyszowcach powstał zamek starościański, wymieniony w lustracji z 1564 roku oraz wzmiance z 1611 roku^[7]. Najpewniej był to, jak całe ówczesne miasto, obiekt drewniany. Usytuowany był w miejscu oddzielonym od miasta, najbardziej eksponowanym, gdzie obecnie mieszczą się sklepy oraz dom nauczyciela. Opis z 1564 roku, zawiera także ciekawą informację dotyczącą istnienia obwałowań ziemnych wokół miasta, wzmocnionych drewnianym parkanem, z trzema bramami: Lubelską, Sokalską i Lwowską. Fortyfikacje zostały częściowo zniszczone podczas wojen w połowie XVII wieku, na pozostałej części obwałowań postawiono w późniejszym okresie budynki mieszkalne oraz cerkiew.

W Tyszowcach oprócz ludności polskiej i ruskiej duża grupę stanowili także Żydzi. Głównym zajęciem tyszowieckich Żydów był handel i rzemiosło, sporadycznie także uprawa roli. W 1538 roku w mieście było co prawda tylko 21 rodzin żydowskich, jednak po nadaniu im szerokich przywilejów przez króla Zygmunta Augusta w roku 1567, nastąpił szybki wzrost ich liczby. Według danych z roku 1571 całe miasto wraz z przedmieściami Zamłyniem i Dębiną składało się z 218 domów, z czego 31 żydowskich. W tym czasie istniała również w mieście synagoga. Przypuszczać należy, że obok znajdował się także cmentarz żydowski, który zastąpiono na przełomie XIX i XX wieku nowym. Użytkowano go do roku 1942, kiedy to został zniszczony przez Niemców. Dopiero w 1988 r. z inicjatywy Dawida Laksa i Abrahama Borga oraz mieszkańców Tyszowiec, cmentarz odrestaurowano^[8].

Druga połowa XVI wieku, przyniosła szybki rozwój miasta. Obok szybko wzrastającej liczby ludności, nastąpił również szybki rozwój rzemiosła. W 1563 roku wzmiankowano o istnieniu w mieście cechu szewskiego, w 1578 roku powstał cech kuśnierski, a od roku 1610 notowano istnienie cechów kowalskiego i tkackiego. Lustracja z 1578 roku wymienia ogółem 53 rzemieślników w mieście, wykonujących w sumie 18 różnych rodzajów rzemiosła. Wiodącą rolę odgrywał oczywiście tyszowiecki cech szewski, najliczniejszy i najbardziej znany, wykonujący sławne w całym kraju buty tyszowiaki. Pierwsza połowa XVII wieku przyniosła regres gospodarczy miasta, wynikający z wielokrotnych najazdów Tatarów i pożarów. Wiele zniszczeń pozostawił także najazd wojsk Chmielnickiego, podczas którego staw miejski został przekopany a woda z niego spuszczona. Złupiony i spalony zostały także kościół parafialny. Rok 1649 przyniósł Tyszowcom kolejne zniszczenia, powstałe podczas przemarszu wojsk koronnych przez miasto na odsiecz Zbarażowi. Połowa lat 50-tych XVII wieku to następujące po sobie kolejne przemarsze wojsk, najpierw kozackich, a następnie rosyjskich i kolejne zniszczenia miasta.

Trwałe miejsce w historii i rozgłos Tyszowcom przyniosła, zawiązana tu 29 grudnia 1655 roku konfederacja przeciwko królowi szwedzkiemu Karolowi Gustawowi, nazwana później Konfederacją Tyszowiecką. Postawiła ona sobie za cel podjęcie walki ze Szwedami i powrót wojska do prawowitego monarchy Jana Kazimierza. Akt konfederacji wzywał do broni także osoby stanu niższego niż szlachecki. Inicjatorami jej zawiązania byli hetmani koronni Stanisław Potocki i Stanisław Lanckoroński. Pod aktem konfederacji podpisali się także senatorowie, wojskowi, pułkownicy oraz tutejsza szlachta^[9].

Na mocy królewskiego zezwolenia z 1767 roku podkomorzy koronny Kazimierz Poniatowski przekazał swoje prawa do starostwa tyszowieckiego Janowi Mierowi. Ten zaś w roku 1768, zamienił je z rządem Rzeczypospolitej za posiadłość w województwie kijowskim, stając się właścicielem miasta. Od tego czasu Tyszowce stały się miastem prywatnym i jako takie przeszły w 1772 roku pod zabór austriacki. W tym czasie w mieście mieszkało ponad 200 rodzin chrześcijańskich i 80 żydowskich. Liczba ludności wynosiła około 1800. W roku 1787 Tyszowce wraz z przyległymi wsiami Przewale, Mikulin i Klątwy, wykupił Franciszek Głogowski^[10].

Kamienica w centrum Tyszowiec

Rok 1803 przyniósł miastu pożar, podczas którego spłonął m.in. kościół. W 10 lat później oddziały kozackie ograbiły i w dużej części zniszczyły miasto. W 1815 roku w wyniku zorganizowania loterii rządowej, Tyszowce przeszły w ręce Antoniego Frankla. Później miasto, na krótko było w posiadaniu hrabiego Parysa, a następnie hrabiego Józefa Schwartza-Speka. Od 1818 roku Tyszowce były w rękach Głogowskich. W tym właśnie roku prawa do miasta, zamieszkiwanego wówczas przez prawie 2 tysiące osób, nabył Jan Nepomucen Głogowski. W 1835 roku Tyszowce kupił jego syn Alojzy Gonzaga Głogowski, by w 1846 roku wydzierżawić je na 12 lat Józefowi Dobrzelewskiemu. Liczba ludności miasta zaczęła wówczas szybko rosnąć, by w roku 1847 osiągnąć liczbę 2922 osób. Interesującym jest fakt, że katolikami było wówczas zaledwie 740 osób. Pozostałą część stanowili unici w liczbie 1048 oraz Żydzi – 1134 osoby. W 1858 roku, po śmierci Alojzego Głogowskiego, miasto stało się własnością jego żony Anastazji. Za jej kadencji, w 1869 roku, Tyszowce pozbawione zostały przez władze carskie praw miejskich, stając się osadą z siedzibą gminy. 18 maja 1863 roku Tyszowce zostały zajęte przez zgrupowanie powstańcze mjr. Jana Żalplachty Zapałowicza. Miejscowa ludność przyjęła powstańców z entuzjazmem, wielu zaciągnęło się do partii Zapałowicza. W godzinach popołudniowych doszło na błoniach pod Tyszowcami do boju powstańczych sił z rosyjską kolumną wojskową przybyłą od strony Tomaszowa. Powstańcy odparli siły wroga po czym wycofali się w okoliczne lasy^[11] . W roku 1877 dobra tyszowieckie składające się z osady Tyszowce oraz wsi Klątwy, Mikulin, Podbór i Przewale, zakupił za 160 tysięcy rubli, syn Alojzego – Józef Głogowski. W 1906 roku cały majątek odziedziczyli i podzielili między siebie jego synowie, Tadeusz i Józef^[12]. W latach 1890-1893 w Tyszowcach wzniesiono nową cerkiew prawosławną^[13], rozebraną w 1958. W 1907 roku kolejny, z wielu w historii Tyszowiec pożarów, strawił prawie całą osadę. W tym czasie, odnotowano największą znaną liczbę ludności, w 1910 roku wynoszącą 7620 osób. Poważne straty przyniosła Tyszowcom także I wojna światowa, podczas której mocno ucierpiał kościół.

W okresie międzywojennym osada zaczęła się podnosić po zniszczeniach wojny. Wiele obiektów odbudowano, powstało kino oraz młyn parowy, a z funduszy publicznych również szkoła siedmioklasowa. Spis z 1921 roku wykazał, że osada liczyła wówczas 4420 osób, z czego 1592 Polaków, 177 Ukraińców i aż 2451 Żydów. W nocy z 27 na 28 sierpnia i 2 września 1920 roku doszło w mieście do pogromów antyżydowskich. Zamordowano 15 i raniono 75 Żydów. Zgwałcono kilkadziesiąt kobiet. Czynów tych dokonały oddziały rosyjskiego i białoruskiego gen. Bułak - Bałachowicza^[14], walczące po stronie polskiej. W roku 1939 zarządzeniem ministra sprawiedliwości utworzony został w Tyszowcach karny obóz pracy dla 600 więźniów, którzy pracowali przy regulacji Huczwy.

II wojna światowa przyniosła w Tyszowcach wiele zniszczeń, podczas działań wojennych spłonęło wiele budynków, osada została zniszczona w 60%. W kwietnia 1942 roku doszło do masowej egzekucji. Oddziały SS, gestapo i policja niemiecka rozstrzelały tu około 1000 Żydów. W okresie okupacji hitlerowskiej powstał w osadzie pluton Armii Krajowej, wchodzący w skład 21 kompanii Obwodu Tomaszowskiego AK. W 1944 Tyszowce zostały upaństwowione. W tym też roku uruchomiono tu pierwsze gimnazjum na Lubelszczyźnie. W 1956 roku pożar strawił część Tyszowiec, w których wówczas mieszkało zaledwie 950 osób^[15].

Od 1 stycznia 2000 r. Tyszowce stały się znowu miastem.

Ciekawostki[edytuj]

Tyszowce były przez wiele lat stolica polskiego szewstwa. W przeszłości szyto tu skórzane buty „tyszowiaki” które sięgały powyżej kolan. Takie buty były uniwersalne, gdyż każdy pasował na obie nogi: nie trzeba było więc zastanawiać się, który jest prawy, a który lewy. Do tego były wyjątkowo solidne i długo służyły właścicielowi. W 1410r. Władysław Jagiełło zamawiał „tyszowiaki” dla swoich żołnierzy, którzy walczyli z Krzyżakami pod Grunwaldem.^{[potrzebny przypis]}

Podczas najazdu Szwedów na Tyszowce w XVII wieku, najeźdźcy nie mogąc sobie poradzić ze zdobyciem miasteczka, podarowali mieszkańcom Tyszowiec 12 ogromnych świec które były wypchane prochem. Mieszkańcy zostali ostrzeżeni przed zasadzką Szwedów i nie zapalili tych świec, dzięki czemu miasto uniknęło potężnych zniszczeń. Na cześć tego zdarzenia świece są wylewane przez mieszkańców Tyszowiec i przetrzymywane w parafialnym kościele. Są wystawiane w najważniejsze święta kościelne i państwowe oraz noszone w procesji Bożego Ciała^[16].

Sport[edytuj]

TKS Huczwa Tyszowce[edytuj]

Stadion TKS Huczwa Tyszowce

Tyszowiecki Klub Sportowy Huczwa Tyszowce to amatorski klub piłkarski, założony w 1948 roku. Obecnie drużyna seniorów gra w grupie zamojskiej klasy okręgowej. Huczwa rozgrywa mecze na Miejskim Stadionie Sportowym im. Stanisława Gomoły w Tyszowcach, o pojemności 900 widzów, znajdującym się przy ul. Partyzantów.

24 kwietnia 1948 r. jest datą powstania Ludowego Zespołu „TYSZOWIANKA”, w późniejszym czasie zmieniono nazwę na LZS „HUCZWA”. Założycielem klubu był Naczelnik Urzędu Pocztowego w Tyszowcach – Roman Wiśniewski.

W 1948 roku drużynę tworzyli: Matukin – bramkarz – Orkiszewski, Kowalik, Sendecki, Żukowski, Szyprowski, Maliski, Łukaszewski I, Łukaszewski II, Przeradzki, Wiśniewski – kapitan zespołu.

Przełomowym okresem w historii „Huczwy” stał się sezon 2009/2010, w którym to zespół osiągnął największy jak do tej pory sukces. Podopieczni Jacka Paszkiewicza po ciężkim sezonie i kilkumiesięcznej pogoni za liderem wywalczyli awans do czwartej ligi.

Sezony[edytuj]

Sezon	Liga	Poziom	Miejsce
1989/90	Klasa A	VI	9
1990/91	Klasa A	V	?
1991/92	Klasa okręgowa		6
1992/93	Klasa okręgowa		?
1993/94	Klasa okręgowa		14
1994-95	Klasa A	VI	?
1995/96	Klasa A		?
1996/97	Klasa A		10
1997/98	Klasa A		7
1998/99	Klasa A		8
1999/00	Klasa A		15
2000/01	Klasa A grupa II		11
2001/02	Klasa A grupa II		6
2002/03	Klasa A grupa II		3
2003/04	Klasa A grupa II		11
2004/05	Klasa A grupa II		9
2005/06	Klasa A grupa II		2
2006/07	Klasa okręgowa	V	7
2007/08	Klasa okręgowa		4
2008/09	Klasa okręgowa	VI	2
2009/10	Klasa okręgowa		1
2010/11	IV liga (grupa lubelska)	V	7
2011/12	IV liga (grupa lubelska)		13
2012/13	IV liga (grupa lubelska)		12 *
2013/14	Klasa okręgowa	VI	4
2014/15	Klasa okręgowa		7
2015/16	Klasa okręgowa		5
2016/17	Klasa okręgowa		2
2017/18	Klasa okręgowa		?

 * - nie otrzymała licencji na grę w IV lidze w sezonie 2013/14 i została zdegradowana do klasy okręgowej.

MKS Pogoń Tyszowce[edytuj]

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie: Sokal^{[potrzebny przypis]}

Atrakcje turystyczne[edytuj]

• kościół parafialny pw. św. Leonarda z lat 1865–1869
• domy rzemieślnicze z drugiej połowy XIX wieku
• świece o długości 5 m i wadze 45 kg
• pomnik ku czci Konfederacji Tyszowieckiej
• Stary cmentarz żydowski w Tyszowcach
• Nowy cmentarz żydowski w Tyszowcach

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Tyszowiec w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj]

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[17] na listę zabytków wpisane są obiekty:

• zespół kościoła par., 2 poł. XIX, nr rej.: A/492 z 9.07.1990:
  • kościół pw. sw. Leonarda i Świętej Trójcy, 1865-1870
  • dzwonnica, 1907
  • kaplica
  • cmentarz kościelny
• cmentarz rzym.-kat., pocz. XIX, nr rej.: A/464 z 28.03.1989

Zabytki i atrakcje turystyczne w Tyszowcach

Pomnik żydów zamordowanych przez hitlerowców

Kościół parafialny pw. św. Leonarda

Cmentarz rzymskokatolicki, dawniej także greckokatolicki i prawosławny

Pomnik konfederatów tyszowieckich na rynku

Pomnik walczących o wolność na placu Kołszuta

Miejsce zawiązania konfederacji tyszowieckiej

Dzwonnica przy kościele pw. św. Leonarda

Ludzie związani z Tyszowcami[edytuj]

• Andrzej Bartosz
• Ryszard Bartosz
• Bolesław Koskowski
• Marian Pilarski

Zobacz też[edytuj]

• Tyszowce (stacja kolejowa)

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Oficjalna strona Tyszowiec
• Urząd Miasta w Tyszowcach
• Tyszowce w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XII: Szlurpkiszki – Warłynka. Warszawa, 1892.

p • d • e Miasta województwa lubelskiego Miasta powiatowe Miasta powiatów grodzkich Biała Podlaska • Chełm • Lublin • Zamość Miasta powiatów ziemskich Biłgoraj • Hrubieszów • Janów Lubelski • Krasnystaw • Kraśnik • Lubartów • Łęczna • Łuków • Opole Lubelskie • Parczew • Puławy • Radzyń Podlaski • Ryki • Świdnik • Tomaszów Lubelski • Włodawa Miasta gminne Annopol • Bełżyce • Bychawa • Dęblin • Frampol • Józefów • Kazimierz Dolny • Kock • Krasnobród • Lubycza Królewska • Łaszczów • Międzyrzec Podlaski • Modliborzyce • Nałęczów • Ostrów Lubelski • Piaski • Poniatowa • Rejowiec • Rejowiec Fabryczny • Siedliszcze • Stoczek Łukowski • Szczebrzeszyn • Tarnogród • Terespol • Tyszowce • Urzędów • Zwierzyniec

p • d • e Gmina Tyszowce Siedziba gminy: Tyszowce Sołectwa Czartowiec • Czartowiec-Kolonia • Czartowczyk • Czermno • Dębina • Kazimierówka • Klątwy • Lipowiec • Marysin • Mikulin • Niedźwiedzia Góra • Perespa • Podbór • Przewale • Rudka • Soból • Wakijów • Wojciechówka • Zamłynie Pozostałe miejscowości Gwoździak • Kaliwy • Nowinki • Perespa-Kolonia Części miejscowości Drążaki • Gołaicha • Kolonia • Kolonia Czartowczyk • Kolonia Mikulin • Pierwszaki • Trzeciaki

p • d • e Powiat tomaszowski Miasta Lubycza Królewska • Łaszczów • Tomaszów Lubelski • Tyszowce Gminy miejskie Tomaszów Lubelski Gminy miejsko-wiejskie Lubycza Królewska • Łaszczów • Tyszowce Gminy wiejskie Bełżec • Jarczów • Krynice • Rachanie • Susiec • Tarnawatka • Telatyn • Tomaszów Lubelski • Ulhówek