Tworzenie stron internetowych

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Wiślica

Ten artykuł dotyczy miasta (od 01.01.2018). Zobacz też: Wiślica (ujednoznacznienie).

Wiślica
Herb Wiślicy
Rynek i bazylika w Wiślicy
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	buski
Gmina	Wiślica
Liczba ludności (2016)	503
Strefa numeracyjna	(+48) 41
Kod pocztowy	28-160
Tablice rejestracyjne	TBU
SIMC	0277470
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Wiślica
Położenie na mapie Polski Wiślica
50°20′48″N 20°40′25″E/50,346667 20,673611
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa miejscowości

Bazylika kolegiacka w Wiślicy

Wnętrze bazyliki – prezbiterium bazyliki wiślickiej

Dom Długosza

Dom Długosza

Wizerunek Jana Długosza na XV w. polichromii ściennej w Domu Długosza w Wiślicy

Wiślica – dawne miasto (1326-1870), obecnie wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim. Siedziba gminy Wiślica.

Status miasta odzyska z dniem 1 stycznia 2018^[1], będzie liczebnie najmniejszym miastem Polski - 503 mieszkańców, dotychczas były to Wyśmierzyce (920 mieszkańców w 2016 roku).

Miasto królewskie w powiecie wiślickim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku^[2].

Położenie[edytuj]

Wiślica położona jest na Ponidziu, na lewym brzegu Nidy, w Nadnidziańskim Parku Krajobrazowym.

Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 776 z Buska do Kazimierzy Wielkiej.

Wiślica jest punktem początkowym niebieskiego szlaku turystycznego prowadzącego do Pińczowa oraz zielonego szlaku turystycznego prowadzącego do Grochowisk. Przez wieś przebiega szlak Małopolska Droga św. Jakuba oraz Via Jagiellonica.

W Wiślicy kończyła swój bieg Świętokrzyska Kolej Dojazdowa. Obecnie od kilkunastu lat z uwagi na dewastację i kradzież znacznych fragmentów torowisk nie prowadzi się już pociągów na tym odcinku.

Historia[edytuj]

Według legendy nazwa osady pochodzi od imienia jej założyciela, księcia Wiślan Wiślimira, który wraz ze swoim otoczeniem miał przyjąć chrzest w 880 roku. Wspomina o tym tzw. legenda panońska, czyli Żywot św. Metodego. Dokument mówi o przymusowym chrzcie pogańskiego księcia Wiślan. Dla części badaczy wzmianka ta była dowodem, że w IX wieku istniało silne państwo Wiślan ze stolicą w Wiślicy^[3]. Współcześnie jednak nie ma już wątpliwości co do stołecznej roli Krakowa w ich państwie^[4].

Około 990 roku gród został włączony w obręb państwa Piastów. Wiślica stała się w tym czasie obok Krakowa i Sandomierza jednym z najważniejszych ośrodków administracyjnych w Małopolsce. Na początku XI w. Bolesław Chrobry wzniósł nieopodal osady targowej gród obronny, którego zadaniem było strzec przeprawy przez Nidę. Przez Wiślicę przebiegał szlak handlowy prowadzący z Pragi i Krakowa na Ruś Kijowską.

W połowie X wieku na wyspie zwanej Regia powstał drugi warowny gród. Wiślica w XI w. składała się więc z dwóch grodów, z których jeden stale obsadzony przez drużynę książęcą, miał typowo militarny charakter. Pomiędzy nimi rozwijała się osada handlowa z kościołem grodowym. W XI wieku zbudowano kościół św. Mikołaja^[5][6]. Pod koniec XI w. osada została spalona, nie zatrzymało to jednak jej rozwoju. W 1135 roku Wiślica została splądrowana przez Rusinów i Połowców. Po śmierci Bolesława Krzywoustego i rozbiciu dzielnicowym Wiślica znalazła się w dzielnicy sandomierskiej.

Za panowania księcia Henryka Sandomierskiego Wiślica stała się ponownie jednym z najważniejszych małopolskich miast. Po weryfikacji wcześniejszych badań stwierdzono, że wszystkie budowle kamienne na Regii powstały nie wcześniej niż w drugiej połowie wieku XII wieku. Książę ufundował w Wiślicy zgromadzenie kanoników oraz pierwszą wiślicką kolegiatę. Budowa kolegiaty została ukończona za rządów jego brata Kazimierza Sprawiedliwego.

Książę Kazimierz wyznaczył Wiślicę na główną siedzibę swojego dworu. Na Regii powstał pałac składający się m.in. z dwóch palatiów połączonych z kaplicami o kształcie rotundy. W tym samym czasie odbudowano gród położony na wschód od osady. Za panowania księcia Kazimierza Wiślica stała się ośrodkiem kultury i sztuki. Powstała tu w tym czasie m.in. płyta wiślicka.

W 1241 roku miasto zostało doszczętnie zniszczone podczas najazdu Mongołów. W połowie XIII w. o Wiślicę toczyli długoletni spór książęta piastowscy. W 1291 roku miasto znalazło się we władaniu Władysława Łokietka. W 1292 roku książę został wygnany, a Wiślica znalazła się w granicach królestwa Wacława II. W 1304 roku Łokietek na czele węgierskich posiłków odzyskał Wiślicę.

Po zdobyciu przez Łokietka korony polskiej Wiślica stała się jednym z najważniejszych ośrodków królestwa. Przed 1326 uzyskała prawa miejskie. Odbywały się tu zjazdy rycerstwa małopolskiego oraz ogólnopolskiego. W 1347 roku król Kazimierz Wielki zatwierdził tu statuty wiślickie. W latach 60. XIV w. Kazimierz Wielki wzniósł niewielki zamek i otoczył miasto obronnym murem z trzema bramami: Buską, Krakowską i Zamkową. Ufundował także trzecią i zachowaną do dzisiaj kolegiatę wiślicką.

6 grudnia 1382, po śmierci Ludwika Węgierskiego, w Wiślicy odbył się zjazd szlachty małopolskiej, podczas którego doszło do spotkania z poselstwem węgierskim.

12 marca 1409 roku w Krakowie król Jagiełło nadał Wiślice Prawo magdeburskie^[7].

W XV w. w Wiślicy oraz pobliskim Nowym Mieście Korczynie odbywały się zjazdy szlachty. Jan Długosz prowadził tu w tym czasie edukację synów króla Kazimierza Jagiellończyka.

Miasto od czasów Kazimierza Wielkiego aż do rozbiorów było siedzibą sądu ziemskiego^[8].

W XVI w. miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Działało tu wówczas 12 cechów. W 1528 roku w Wiślicy powstały wodociągi, na których budowę zezwolił król Zygmunt I Stary.

Miejscowość związana z działalnością Braci polskich. Józef Szymański w pracy „Szlakiem Braci Polskich” wspomina o działającym tu w XVI w. zborze ariańskim^[9].

W 1587 roku w Wiślicy miał miejsce sejm elekcyjny podczas którego nastąpiła podwójna elekcja: arcyksięcia Maksymiliana Habsburga oraz Zygmunta Wazy. Miasto zostało w tym czasie zajęte przez wojska Krzysztofa Zborowskiego, zwolennika arcyksięcia Maksymiliana. Ostatecznie na króla wybrany został Zygmunt Waza, któremu poparcia udzielił kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski. W 1606 roku w czasie rokoszu Zebrzydowskiego w Wiślicy odbył się zjazd zwolenników króla.

Wiślica podupadła w XVII w. w czasie potopu szwedzkiego. W 1657 roku została zniszczona przez wojska Jerzego Rakoczego. W 1766 roku rozebrano zamek, w 1820 roku kościoły św. Marcina i św. Ducha, a pod koniec XIX w. dawne mury miejskie. Po powstaniu styczniowym, w 1869 roku Wiślica utraciła prawa miejskie.

W czasie I wojny światowej osada znalazła się na linii frontu. Austriacka artyleria zbombardowała Wiślicę, poważnie uszkadzając m.in. kolegiatę. Została ona odbudowana w latach 20. XX w.

W 1958 roku w trakcie badań archeologicznych odkryto pozostałości dawnych, romańskich kościołów w podziemiach kolegiaty.

17 lipca 1966, podczas uroczystości 1000-lecia chrztu Polski, prymas Polski, kard. Stefan Wyszyński i abp Karol Wojtyła dokonali uroczystej koronacji figury Matki Bożej Łokietkowej, zwanej Uśmiechniętą, znajdującej się w ołtarzu głównym wiślickiej świątyni^[10]

1 września 1974 miały miejsce uroczystości 50.lecia odnowienia wiślickiej kapituły kolegiackiej. Przewodniczył im metropolita krakowski abp Karol Wojtyła w asyście biskupów kieleckich i 60 księży^[11].

W latach 1975–1998 Wiślica administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

1 października 2004 papież Jan Paweł II nadał wiślickiej świątyni godność bazyliki mniejszej^[11].

7 września 2013 odbyło się wprowadzenie relikwii krwi Jana Pawła II do wiślickiej bazyliki mniejszej. Sobotniej Mszy świętej przewodniczył metropolita krakowski abp kard. Stanisław Dziwisz, który przy tej okazji wygłosił okolicznościową homilię^[11].

W 2016 roku odbyły się konsultacje społeczne w sprawie nadania miejscowości statusu miasta, w których wzięły udział 302 osoby na 424 uprawnionych (frekwencja wyniosła 71%), spośród których głosy "za" oddały 293 osoby (97% głosujących), przeciw głosowało 7 osób (2% głosujących), zaś 2 osoby wstrzymały się od głosu (co stanowi 1% głosujących)^[12].

Zabytki[edytuj]

• Bazylika Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1350 roku, ufundowana przez Kazimierza Wielkiego, ponoć jako pokuta za zabójstwo kanonika Marcina Baryczki (tzw. kościół ekspiacyjny). Wnętrze zdobią gotyckie sklepienia: krzyżowo-żebrowe i ostrołukowe, oparte na trzech filarach na środku bazyliki. Jest to najstarszy i największy kościół dwunawowy w Polsce. Kościół został częściowo zniszczony w czasie I wojny światowej przez Austriaków. Odbudowany został w latach 1919-1926 według projektu Adolfa Szyszko-Bohusza. W prezbiterium widoczne są fragmenty fresków rusko-bizantyjskich z lat 1397-1400 fundacji Władysława Jagiełły. W głównym ołtarzu umieszczono figurę Matki Boskiej (tzw. Madonna Łokietkowa) z około 1300.
• Podziemia Bazyliki, w których znajdują się pozostałości dwóch wcześniejszych romańskich kościołów datowanych kolejno na XII i XIII wiek oraz unikatowa Płyta Orantów, datowana na 1175 r. i stanowiąca wspaniały przykład sztuki romańskiej.
• Dom Długosza – wikariat z 1460. Budowla z cegły, ufundowana przez słynnego historyka, kronikarza Jana Długosza, jako mieszkanie dla wikariuszy kolegiaty wiślickiej. We wnętrzach odkryto fragmenty polichromii z XV w. Obecnie mieści się w nim plebania i muzeum.
• Kościół św. Mikołaja – pozostałości romańskiego kościoła datowanego na XI wiek wraz z kaplicą grobową.
• Misa Chrzcielna – niecka gliniano-gipsowa hipotetycznie służąca do chrztów zbiorowych.
• Dzwonnica znajdująca się na lewo od wejścia, przy zachodniej fasadzie bazyliki. Budowlę wzniesiono w latach 1460-1470, została ona ufundowana przez Jana Długosza. W 1858 uległa pożarowi. Odrestaurowano ją w 1872 dodając neogotycki hełm. Dzwonnica została uszkodzona w czasie austriackich bombardowań w 1915. W 1919 naprawiono ją, likwidując jednak hełm XIX-wieczny. Budowla ma plan kwadratu i posiada cztery kondygnacje. Na częściowo zrekonstruowanym fryzie umieszczone są herby Korony i Litwy, a także szlacheckie: Dębno, Wieniawa, Grzymała, Ogończyk, Pilawa, Nałęcz, Rawicz oraz Poraj.
• Grodzisko wczesnośredniowieczne ze śladami murów z XII wieku [zdjęcie]
• Kamienica Bractwa Różańcowego z sienią przejazdową. Zapisana bractwu w 1677 przez ks. kanonika Jana Rudnickiego. Znajdowała się na rogu Rynku i ulicy Jasnej. Zburzona na początku kwietnia 2009 roku^[13]
• Figura Męki Pańskiej ulokowana przy placu Solnym. Pochodzi z II połowy XVII w.
• Św. Jan Nepomucen w pozie modlitewnej, przy ulicy Tysiąclecia Państwa Polskiego.

Rejestr zabytków nieruchomych[edytuj]

Do rejestru zabytków nieruchomych wpisane są obiekty^[14]:

• miasto XI–XVI w., nr rej.: A.84 z 22.10.1947,
• zespół kościoła kolegiackiego, nr rej.: A.85/1-3 z 3.12.1956 i z 21.02.1966:
  • kościół parafialny pw. Narodzenia NMP z lat 1350–1360, odbudowany w 1919–1926,
  • dzwonnica z lat 1460–1470, odbudowana w 1919,
  • wikarówka „Dom Długosza”, obecnie plebania i Muzeum Regionalne, ul. Długosza 26, z 1460, przebudowana w 1873,
• fundamenty kościoła romańskiego św. Mikołaja, ul. Batalionów Chłopskich, z XI–XII w., nr rej.: A.86 z 1.08.1958 i z 21.02.1966,
• kamienica „Różańcowa”, Rynek 34 / ul. Jasna 1, z XVII w., przebudowana w XVIII/XIX w., nr rej.: A.87 z 22.09.1948 i z 11.02.1967.

Struktury wyznaniowe[edytuj]

• Kościół rzymskokatolicki: Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Wiślicy
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy Wiślica.

Sport[edytuj]

W miejscowości działa założony w 1948 klub sportowy LKS „Gród” Wiślica, który prowadzi sekcję piłki nożnej^[15].

Komunikacja[edytuj]

Wiślica nie posiada pasażerskich połączeń kolejowych. Komunikację pasażerską zapewnia przedsiębiorstwo PKS Busko Zdrój oraz przewoźnicy prywatni. Miejscowość posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Kielcami, Krakowem, Katowicami, Buskiem, Kazimierzą Wielką, Miechowem, Żywcem, a w weekendy również z Lublinem.

Zobacz też[edytuj]

• Cmentarz żydowski w Wiślicy
• Przyczółek baranowsko-sandomierski

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Michał Jurecki, Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków 2004, ​ISBN 83-89676-16-8​.
• Maria i Przemysław Plichowie, Ponidzie. Szlaki turystyczne, Warszawa 1985
• Szymon Wrzesiński – Sandomierski Desperado, [w:] Focus Historia, nr 3, 2007, s. 4-9 (tekst o księciu Henryku Sandomierskim pochowanym w Wiślicy)

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Muzeum w Wiślicy
• Dodatkowe informacje
• Prezbiterium bazyliki Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wiślicy – panorama wnętrza
• Wiślica w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIII: Warmbrun – Worowo. Warszawa, 1893.
• Wiślica w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa, 1902.

p • d • e Gmina Wiślica Siedziba gminy: Wiślica Wsie Brzezie • Chotel Czerwony • Gluzy • Gorysławice • Górki • Hołudza • Jurków • Kobylniki • Koniecmosty • Kuchary • Łatanice • Ostrów • Sielec • Skorocice • Skotniki Dolne • Skotniki Górne • Szczerbaków • Szczytniki • Wawrowice • Wiślica• Wiśniówki Osady Browary • Pod Bóżnicą • Zielonki