Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Włocławek (ujednoznacznienie).

Włocławek
Pomnik na placu Wolności, ulica Przechodnia, Bazylika katedralna, Wzorcownia, iluminacja mostu
Herb Włocławka Flaga Włocławka
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Data założenia	X wiek
Prawa miejskie	1255
Prezydent	Marek Wojtkowski
Powierzchnia	84,32[1] km²
Wysokość	około 90 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	112 635[2] 1335,8 os./km²
Strefa numeracyjna	54
Kod pocztowy	87-800 do 87-810, 87-812, 87-814, 87-816 do 87-818, 87-822
Tablice rejestracyjne	CW
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Włocławek
Położenie na mapie Polski Włocławek
52°39′39″N 19°04′07″E/52,660833 19,068611
TERC (TERYT)	0464011
SIMC	0984752
Urząd miejski Zielony Rynek 11/13 87-800 Włocławek
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Włocławek (łac. Vladislavia, niem. Leslau^[a]) – miasto na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim, nad Wisłą, przy ujściu Zgłowiączki, siedziba powiatu włocławskiego. Jedno z głównych miast województwa (3. pod względem wielkości), historyczna stolica Kujaw^[3][4][5]. Miasto jest siedzibą kurii diecezji włocławskiej.

W latach 1975–1998 miasto było stolicą województwa włocławskiego.

Nazwa[edytuj]

Nazwa miasta wywodzi się od imienia męskiego Władysław i jego polskiej odmiany Włodzisław. Pierwszy raz pojawiła się jako Władysławia^[6] (lac.”Wladislau castro”)^[7] w kronice polskiej autorstwa Galla Anonima spisanej po łacinie w latach 1112–1116. We fragmencie opisującym polskie siły bojowe w poszczególnych miastach Bolesława I Chrobrego Gall notuje, że miał on w tym grodzie 800 pancernych oraz 2000 tarczowników^[6] Wymieniona została w formie zlatynizowanej Wladislaw w dokumentach z roku 1165^[8]. W 1185 kolejny dokument łaciński notuje ją jako vetus Vladislavia. Miejscowość pod zlatynizowaną nazwą Wladislavia wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Świeciu w 1283 roku sygnowanym przez księcia pomorskiego Mściwoja II^[9].

Sebastian Fabian Klonowic w swoim dziele z 1595 roku Flis, to jest Spuszczanie statków Wisłą zanotował nazwę Włocławka jako Włodsławek, a dokument z 1599 roku podaje nazwę Włodsław^[10].

Geografia[edytuj]

Panorama Włocławka widziana ze Wzgórza Świętego Gotarda na Zawiślu

Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP

Wieże katedralne dominujące nad miastem

Plac Wolności

Widok z zapory na Włocławek, po prawej krzyż upamiętniający męczeńską śmierć ks. Jerzego Popiełuszki

Hotel Młyn

Położenie[edytuj]

Włocławek leży w południowo-wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, na obu brzegach Wisły oraz Zgłowiączki, w Kotlinie Płockiej. Miasto graniczy z gminami: Włocławek, Lubanie, Brześć Kujawski, Fabianki, Bobrowniki i Dobrzyń nad Wisłą.

Rzeki i jeziora[edytuj]

Główną rzeką przepływającą przez miasto jest Wisła, dzieląca Włocławek na część prawobrzeżną (północna część miasta) i lewobrzeżną, odcinek przepływający przez miasto liczy 18 km. We wschodniej części miasta wody Wisły są spiętrzone zaporą, tworząc tzw. Zbiornik Włocławski (Jezioro Włocławskie^[11]). Kolejna ważna rzeka to Zgłowiączka (6,5 km odcinek na terenie miasta), której ujście do Wisły w X wieku stało się miejscem lokalizacji grodu książęcego. We wschodniej części miasta przepływa Rybnicka Struga^[12], która poprzez tzw. Kanał Główny (Zuzankę^[12]) uchodzi do Wisły. Przez Włocławek przepływają także rzeka Chełmiczka^[12] (na os. Zarzeczewo) oraz okresowe wody rowu Zofijka^[12] (na os. Zofijka), które również wpadają do Wisły.

Największe jeziora na terenie miasta to: Jezioro Włocławskie, Jezioro Czarne, Rybnica^[11], Krzywe Błota oraz zanikające jezioro Grzywno.

Tereny zielone[edytuj]

Parki i obszary chronione[edytuj]

Lasy zajmują w mieście łącznie 2211,49 ha, zieleń miejska 258,167 ha (parki, zieleńce, skwery), a ogrody działkowe 182,18 ha^[13]. We Włocławku funkcjonują dwa parki miejskie, rezerwat przyrody oraz użytek ekologiczny:

• Park im. Henryka Sienkiewicza – pierwszy park został tutaj założony w 1824 r. (ogród miejski)^[14] i zajmuje 21 ha. Przecina go rzeka Zgłowiączka, a w jego okolicach znajduje się między innymi Katedra, Pałac Biskupi, bulwary. Park znajduje się w najstarszej części miasta i jest wpisany do rejestru zabytków. Wśród flory na uwagę zasługuje fakt występowania 104 różnych gatunków drzew.
• Park im. Władysława Łokietka – park założony w 1968-1969 roku, zajmuje 4,5 ha, obok ogrodów i pagórków znajduje się tutaj pomnik Armii Krajowej oraz kościół garnizonowy wojska i policji.
• Rezerwat przyrody Kulin – rezerwat znajduje się w północnej – prawobrzeżnej części miasta i zajmuje 51,16 ha, najcenniejszym obiektem przyrodniczym jest „gorejący krzew Mojżesza”, który występuje tylko w trzech miejscach w Polsce. O tej roślinie wspomina Stary Testament, a jej cechą charakterystyczną jest to, że wydzielane przez nią olejki mogą spowodować jej samozapłon.
• użytek ekologiczny w formie bagna o powierzchni 1 ha – znajduje się na terenie osiedla Krzywe Błota (dz. Południe), w gestii Nadleśnictwa Włocławek – Leśnictwa Dębice, w oddz. 243l^[15].

Okolice miasta[edytuj]

• Bezpośrednio z miastem sąsiaduje Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy – powstał w 1979 roku jako jeden z pierwszych parków krajobrazowych w Polsce, liczy 38 950 ha. Zamieszkują go m.in. rysie, bobry, sokoły wędrowne, bociany czarne^[16].
• Uzdrowisko Wieniec-Zdrój – 5 km od zwartej zabudowy Włocławka znajduje się otoczone przez lasy uzdrowisko, słynne z wód mineralnych (siarczanowych), odkrytych w 1907 roku i torfu leczniczego.

Cmentarze[edytuj]

Do miejskich terenów zielonych należy też zaliczyć miejsca pochówku (podlegają wymogom utrzymywania ich w postaci terenów „o założeniu parkowym”)^[17]. We Włocławku znajdują się trzy czynne cmentarze:

• Cmentarz Komunalny przy al. Chopina – obecnie najstarszy funkcjonujący cmentarz we Włocławku, utworzony w 1882 r. i zajmujący 18,3 ha. Na cmentarzu znajdują się między innymi nagrobki zasłużonych włocławian, żołnierzy polskich, radzieckich i niemieckich, cerkiew prawosławna; częścią cmentarza komunalnego jest również wydzielony nowy cmentarz żydowski.
• Cmentarz w Michelinie (przy parafii Ducha Świętego).
• Cmentarz Rózinowo (pomiędzy ulicą Krzywa Góra a Toruńską).

Włocławianie spoczywają także w bazylice katedralnej, gdzie są pochowani między innymi biskupi włocławscy.

Pod Pomnikiem Poległych Obrońców Wisły na Wzgórzu Szpetalskim spoczywają włocławianie, którzy polegli broniąc miasta przed bolszewikami w sierpniu 1920 roku.

Kolejny cmentarz komunalny został zbudowany w 1990 roku poza obszarem administracyjnym miasta w Pińczacie i nadal jest rozbudowywany^[18]. Cmentarz znajduje się 4 km od Włocławka i docelowo ma zajmować obszar 28 ha^[19].

Dawne cmentarze[edytuj]

• Cmentarz podmiejski – pierwszy włocławski cmentarz komunalny, znajdował się w części południowej dzisiejszego Zielonego Rynku (1813-1897, w 1927 r. splantowany^[20]; według innych źródeł 1823-1893, splantowany w latach 1929–1930^[21])
• Cmentarz przy klasztorze oo. Franciszkanów-Reformatów^[20] (prawdopodobnie funkcjonował do 1850 r., w pobliżu nieistniejącego już drewnianego kościoła pw. św. Wojciecha, znajdującego się niegdyś w miejscu obecnego kościoła Ewangelicko-Augsburskiego przy ulicy Brzeskiej^[22])
• Cmentarz przy kościele św. Jana Chrzciciela^[20]
• Cmentarz przy nieistniejącym już kościele św. Stanisława (w pobliżu katedry)^[20]
• Cmentarz przy kościele św. Witalisa^[20]
• Cmentarz wojenny przy ul. Wienieckiej – pochowano na nim rosyjskich i niemieckich żołnierzy po walkach z listopada 1914 r.^[23]; w okresie PRL na terenie cmentarza wybudowano blok Wieniecka 44 oraz duży sklep spożywczy^[24] (obecnie Biedronka)
• Stary cmentarz żydowski

Klimat[edytuj]

Wyjątkowo korzystny mikroklimat Włocławka kształtuje położenie wśród wysokopiennych lasów sosnowych. Oprócz drzew miasto osłania również wzniesienie szpetalskie, dzięki czemu wiatry są zwykle słabe. Przeważają wiatry zachodnie. Stopień nasłonecznienia jest stosunkowo wysoki. Teren jest ubogi w opady^[25].

Historia[edytuj]

Włocławek (Leßlau) na fragmencie pruskiej mapy H. Zella, wydanej w 1573 r., opracowanej na podstawie oryginału z 1542 r.^[26]

Włocławek (Wladislauia) na fragmencie polskiej mapy W. Grod(zi)eckiego, pochodzącej z atlasu Orteliusa, opracowanego w latach 1571–1584

Włocławek należy do najstarszych miast w Polsce. Około X wieku p.n.e. istniała tu osada kultury łużyckiej, natomiast w okresie późniejszym, około V wieku p.n.e., na terenie obecnego Włocławka funkcjonowała osada kultury pomorskiej^[27]. Otwarta osada wczesnośredniowieczna powstała w IX wieku n.e., nieopodal ujścia Zgłowiączki do Wisły. Zajmowano się w niej obróbką brązu, wytopem żelaza, hodowlą, rolnictwem, myślistwem i rybołówstwem, obecne były kontakty handlowe. Nie później niż w pierwszej połowie XI wieku powstał gród obronny, chroniony przez dwie rzeki, fosę i wał drewniano-ziemny. Powstanie grodu książęcego sprzyjało osadnictwu, rosło znaczenie Włocławka^[28]. W okresie panowania Bolesława Chrobrego był to ważny gród obok Poznania i Gniezna dla ówczesnego państwa, ponieważ wspierał on króla wojskami w ogromnej liczbie jak na ówczesne czasy (rzekomo „800 pancernych i 2000 tarczowników”)^[29].

Od 1123 miasto jest stolicą biskupstwa kujawskiego.

Zdaniem większości historyków opisujących okoliczności pierwszej lokacji, w połowie XIII wieku w najstarszej części dzisiejszego Włocławka funkcjonowały dwa miasta – miasto katedralne (dawny gród książęcy, zlokalizowany w okolicy dzisiejszego pałacu biskupiego) i miasto niemieckie („przez ludność napływową niemiecką na podgrodziu położone, zwane tak dlatego, że składało się z ludności napływowej niemieckiej”^[30], powstałe „poprzez przywołanie zagranicznych osadników”^[31]).

W 1255 książę kujawski Kazimierz I lokował tu miasto na prawie chełmińskim (odmiana prawa magdeburskiego), ale historycy przypuszczają, że Włocławek mógł uzyskać prawa miejskie znacznie wcześniej. Powiązanie miasta z katolicyzmem uformowało jego los na wiele wieków i kierunek jego rozwoju został uzależniony od decyzji biskupów, którzy wkrótce także przejęli na własność „niemieckie miasto”. Biskupi włocławscy byli bardzo zamożni, między innymi w XIV wieku wśród ich własności można wymienić wieś Łódź, która w późniejszym okresie rozwinie się jako jedno z największych miast Polski. Włocławek rywalizował gospodarczo z ówczesnym krzyżackim Toruniem. W latach 1308–1332, 1392 i 1431 miasto było pustoszone przez najazdy krzyżackie tak, że w 1339 trzeba było powtórnie lokować miasto na prawie chełmińskim. Podczas barbarzyńskich najazdów Krzyżacy nie oszczędzili Katedry niszcząc ją w 1329 roku^[32]. Ostatni najazd Krzyżaków miał miejsce w 1431 roku. Po Pokoju toruńskim w 1466 roku nastąpił najintensywniejszy rozwój miasta. Odbywały się w nim również szlacheckie sądy ziemskie^[33]. Zdaniem niektórych historyków, pod koniec XV wieku we Włocławku pobierał nauki Mikołaj Kopernik. Nauczycielem tego wielkiego astronoma, wówczas jeszcze młodzieńca, mógł być kanonik włocławski Mikołaj Wodka z Kwidzyna, dr medycyny zajmujący się również astronomią i astrologią, jeden z domniemanych konstruktorów zegara słonecznego, znajdującego się na katedrze włocławskiej^[34][35]. Włocławek był dużym ośrodkiem handlu zbożem w I Rzeczypospolitej. W 1520 r. powstała tu królewska komora celna przy porcie. W 1569 biskup Stanisław Karnkowski założył we Włocławku seminarium duchowne, które funkcjonuje do dzisiaj. Mieszczanie włocławscy posiadali własną flotyllę wiślaną, obsługującą spław towarów. W 1598 w mieście było 27 spichlerzy^[36]. Włocławek już w XVI wieku posiadał drewniane wodociągi, co dobitnie świadczy o zamożności miasta. W 1619 r. wybudowano dla seminarium nowy piętrowy budynek. Miasto zniszczone zostało przez pożar w 1620 roku (po pożarze komorę celną przeniesiono do Nieszawy), a w 1623 roku miała miejsce w nim epidemia.

Kres świetności przyniósł potop szwedzki, gdy w 1657 miasto zostało doszczętnie spalone przez Szwedów, a liczba ludności spadła do 1000 osób. W 1708 roku epidemia zabiła kilkuset mieszkańców.

Po II rozbiorze Polski, od kwietnia 1793 do połowy listopada 1806 Włocławek podlegał administracji zaboru pruskiego, w ramach Prus Południowych. Późną jesienią 1806 do miasta wkroczyło wojsko francuskie. Zwycięstwa napoleońskie doprowadziły do podpisania w lipcu 1807 pokoju w Tylży, na mocy którego powstało Księstwo Warszawskie. Włocławianie jako mieszkańcy Księstwa Warszawskiego musieli odtąd ponosić ciężary wojen francuskich. W maju 1809 przez Włocławek przeszło wojsko austriackie (brygada generała Mohra). Ostatecznie Francuzów pokonali Rosjanie – w lutym 1813 Księstwo Warszawskie zaczęło upadać, wkrótce w jego miejsce okupant rosyjski zaczął instalować Radę Najwyższą Tymczasową. Po kongresie wiedeńskim w 1815 miasto wcielono do Królestwa Polskiego, tzw. Kongresówki, co spowodowało, że przez następne dziesiątki lat stopniowo traciło resztki polskiej państwowości, stając się powoli coraz bardziej podporządkowane Imperium Rosyjskiemu^[37].

Włocławek ze względu na swoje dogodne położenie (pośrodku ziem polskich, na terenie żyznych Kujaw, nad żeglowną i zasobną w duże ilości wody dolną Wisłą) w latach rewolucji przemysłowej stał się miejscem, gdzie rozkwitająca międzynarodowa finansjera lokowała wiele swoich inwestycji^[38]. W 1816 uruchomiono tu przetwórnię cykorii Ferdynanda Bohma, w 1899 roku bracia Cassirerowie otworzyli Fabrykę Celulozy. W połowie XIX wieku pobudowano również fabryki maszyn rolniczych, fabrykę instrumentów i aparatów fizycznych, w mieście funkcjonowało także 14 browarów, huta szkła, cegielnia, tartaki oraz szereg innych przedsiębiorstw^[39]. We Włocławku zarejestrowano w tamtym okresie 42 różne rzemiosła skupiające ogromną ilość rzemieślników, w porcie włocławskim przy ulicy Gdańskiej stało w szczytowym okresie do 150 statków^[40]. W 1862 miasto uzyskało połączenie kolejowe z innymi ośrodkami miejskimi w Królestwie Polskim.

W okresie powstania styczniowego we Włocławku został stracony pułkownik Stanislao Bechi, Włoch, który walczył po stronie Polaków. Płaskorzeźba upamiętniająca jego bohaterstwo zdobi kościół Santa Croce we Florencji^[41]. Na początku XX wieku rozwinął się przemysł fajansowy, ceramiczny, chemiczny, poligraficzny, metalowy i spożywczy.

Okres II Rzeczypospolitej[edytuj]

 Osobny artykuł: Wojna polsko-bolszewicka na terenie Włocławka.

Ulica Wspólna (obecnie Kilińskiego)

Okupacja niemiecka w czasie I wojny światowej dokonała wielu zniszczeń w przemyśle. Dnia 16 sierpnia 1920 r. podczas wojny polsko-bolszewickiej oddziały przednie 4 armii sowieckiej pod dowództwem Gaja Gaj próbowały sforsować Wisłę w okolicach Włocławka. Wojsko polskie oraz miejscowa ludność broniła miasta w dniach 16–19 sierpnia 1920 r. skutecznie odpierając ataki bolszewików. We Włocławku stacjonował Batalion Zapasowy 14 Pułku Piechoty Ziemi Kujawskiej, którego żołnierze odznaczyli się w obronie miasta^[42]. Ostrzał artyleryjski uszkodził Katedrę i kościół farny św. Jana. Doszczętnie zniszczono również pałac biskupi^[43].

Po odzyskaniu niepodległości wysadzono cerkiew ustawioną na środku dzisiejszego placu Wolności. W latach 30. powstały w mieście liczne nowe budynki, wśród których był budynek poczty przy ulicy Chopina. W okresie międzywojennym Włocławek był największym miastem ówczesnego województwa warszawskiego (miasto Warszawa było wydzielone) i 18. miastem pod względem liczby ludności w całej Polsce.

W 1934 roku odbyło się we Włocławku 10 dużych strajków robotniczych. W czerwcu 1936 roku odnotowano 64 strajki (w tym 8 okupacyjnych). W lipcu tego roku w strajku robotników zatrudnionych przy pracach publicznych wzięło udział ponad 2000 ludzi. W 1937 roku w wyborach do Rady Miejskiej 34 procent mandatów uzyskują ugrupowania lewicowe^[44].

U progu wojny Włocławek liczył ok. 68 tys. mieszkańców. Oprócz polskiej większości żyły tu również mniejszości – żydowska (17,8% włocławian) i niemiecka (1,5%)^[45].

II wojna światowa[edytuj]

Włocławska gazeta z czasów okupacji

Wojska niemieckie zajęły miasto 14 września 1939 roku. Tego dnia rozpoczął się we Włocławku okres okupacji hitlerowskiej, który trwał aż do wyparcia Niemców przez czerwonoarmistów 20 stycznia 1945 roku. Niemcy przemianowali Włocławek na Leslau, tę nieoficjalną niemiecką nazwę, narzuconą zaraz po wkroczeniu okupanta, zatwierdzono oficjalnie 21 maja 1941 roku jako Leslau an der Weichsel. Administracyjnie miasto zostało włączone do Rzeszy, w granice szeroko pojętej Wielkopolski, zwanej przez władze okupacyjne Krajem Warty (Wartheland). Komisarzem Leslau mianowano Hansa Cramera, byłego burmistrza Dachau. Po ponad dwóch latach sprawowania władzy nad ludnością Włocławka Cramer został przeniesiony do Kowna, 15 stycznia 1942 roku jego obowiązki we Włocławku przejął Oskar Schulz^[45].

Biskup, męczennik, bł. Michał Kozal – zdjęcie obozowe

Od pierwszych dni hitlerowcy prowadzili brutalną politykę wyniszczającą miejscową ludność. Oprócz mordów na Żydach doliczono się również od 700 do 1000 ofiar wśród Polaków, którzy nie byli Żydami. Liczby te obejmują tylko morderstwa hitlerowskie dobrze znane historykom na obecnym etapie badań, w chwili obecnej nie da się oszacować całości ogromu zbrodni, jakich Niemcy dopuścili się na mieszkańcach Włocławka. Niemcy szybko i bezwzględnie przystąpili do rozprawy z polską inteligencją, pierwsze aresztowania wśród tzw. warstwy przywódczej miały miejsce we wrześniu. W drugiej połowie października oraz w listopadzie aresztowano 34 księży i 24 kleryków, biskupa Michała Kozala oraz nauczycieli z terenu miasta i powiatu, a także wiele innych osób zasłużonych dla lokalnej społeczności. Przesłuchiwania były połączone z torturami. Około 200 aresztantów wywieziono do obozów pracy w okolicach Królewca, gdzie wkrótce większość zamordowano. Wywożono również do innych obozów. Wielu spośród aresztowanych (co najmniej sto kilkadziesiąt osób) zamordowano na miejscu, we Włocławku. Wśród inteligencji aresztowań uniknęła część kobiet (nauczycielki), niektóre osoby zwalniano z aresztu, niektóre wydalano do Generalnego Gubernatorstwa. Co najmniej kilkadziesiąt osób zamordowano podczas likwidacji biednej dzielnicy Grzywno, przy czym liczba ta może być znacznie wyższa. Po spaleniu ruder i lepianek Grzywna wielu mieszkańców pozostało bez dachu nad głową i musiało szukać schronienia gdzie indziej, więcej niż 1000 osób wysiedlono stamtąd do GG. Wielu włocławian zaangażowało się w działalność konspiracyjną, pod tym zarzutem aresztowano około 400 osób, niezależnie od treści zasądzonych wyroków większość z tych niezwykle odważnych ludzi poniosło śmierć^[45].

1 września 1939 roku w mieście przebywało około 12 000 Żydów^[45]. Mordów na tutejszych Żydach hitlerowcy dopuszczali się już od pierwszych dni okupacji, a 24 października Włocławek stał się pierwszym polskim okupowanym miastem, w którym Niemcy nakazali Żydom naszycie na ubrania żółtych trójkątów, tzw. łat. Na skutek prześladowań większość włocławskich Żydów postanowiła szukać ratunku w Generalnym Gubernatorstwie, wyjeżdżając najczęściej do Kutna, Lublina, Warszawy i Żychlina, około 2 tysiące osób wysiedlono z miasta przymusowo. W 1940 roku około 3 tysiące Żydów zostało przeniesionych do utworzonego przez hitlerowców getta żydowskiego w Rakutówku, wówczas najbiedniejszej dzielnicy Włocławka. Stłoczono ich w tamtejszych lichych domach i nienadających się do zamieszkiwania budynkach gospodarczych, które pozyskano wysiedlając około 600 Polaków. Od połowy 1941 roku zaczęto wywozić Żydów z getta włocławskiego, najpierw do Poznania i Chodzieży, a od września 1941 roku do getta łódzkiego. Poprzez getto w Łodzi oraz bezpośrednio z getta włocławskiego wszystkich tutejszych Żydów dowożono do obozu zagłady Kulmhof, zlokalizowanego w Chełmnie nad Nerem, gdzie zagazowywano ich spalinami. Pod koniec kwietnia 1942 roku odbyły się trzy ostatnie transporty, po czym getto spalono. Żydzi, którzy nie trafili do włocławskiego getta, wyjeżdżając wcześniej z miasta, w przeważającej większości również nie przeżyli Holocaustu, ocaleli jedynie nieliczni^[46][47].

W okresie początkowym okupacji hitlerowskiej Niemców we Włocławku było stosunkowo niewielu. Stacjonował tu kilkutysięczny garnizon Wehrmachtu, a liczbę Volksdeutschów szacowano na około tysiąc osób. Okupanci zmierzali do przekształcenia Włocławka w miasto niemieckie nie tylko pod względem narzuconej przynależności państwowej i kulturowej, ale także pod względem etnicznym. Włocławek miał być Judenfrei, docelowo nie widziano w nim również miejsca dla Polaków – byli na każdym kroku prześladowani, mieli służyć wyłącznie jako tania siła robocza, chwilowo potrzebna gospodarce wojennej Rzeszy, ale bez przyszłości. Wskutek niemieckich prześladowań oraz akcji wysiedleń ludności polskiej z terenów zaanektowanych przez III Rzeszę przesiedlano włocławian do Generalnego Gubernatorstwa, w pierwszej kolejności polską inteligencję, Żydów oraz osoby podejrzewane o brak przychylności względem niemieckiej okupacji („aspołecznych”). W pierwszych miesiącach wojny Włocławek zmuszonych było opuścić około 16 tysięcy osób. W okresie późniejszym kontynuowano wywózki tysięcy Polaków do Generalnego Gubernatorstwa, tysiące Polaków wywożono też na roboty przymusowe w głąb Rzeszy. Wysiedlenia były połączone z rabunkiem, osoba wysiedlana musiała zrzec się swojego majątku ruchomego i nieruchomego. Do Włocławka w ramach akcji przesiedleńczo-kolonizacyjnej Heim ins Reich przesiedlano Niemców. Byli to Volksdeutsche z krajów nadbałtyckich (m.in. Estonii i Łotwy) oraz innych terenów wschodnich (m.in. Bukowiny i Galicji)^[45][48]. Niemcy przybywali też do miasta z Wołynia, Besarabii i Dobrudży. W latach 1943/1944 pojawiały się również niemieckie kobiety i dzieci, które uciekały z miast Rzeszy bombardowanych przez aliantów. Na skutek przesiedleń liczba Niemców w mieście znacznie się zwiększyła, pod koniec wojny wynosiła ponad 11 tysięcy osób, Niemcy stanowili wtedy już blisko 22% mieszkańców Włocławka^[45].

 Osobny artykuł: Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej dokonane przez Niemców.

Wszystkie omówione wyżej działania okupanta doprowadziły do wyludnienia Włocławka w okresie II wojny światowej. Wczesne powojenne szacunki wskazywały, że wysiedlono i częściowo wymordowano niemal 3/4 mieszkańców miasta^[49], jednak obecnie, na podstawie dokumentów archiwalnych, prezentuje się inne dane, które wskazują na to, że ubytek ludności mógł nie być aż tak drastyczny – z dostępnych obecnie danych wynika, że najmniej mieszkańców Włocławek liczył pod koniec 1943 roku, zamieszkiwało go wówczas 49 148 osób, w tym 37 615 Polaków. 1 września 1939 r. liczba Polaków we Włocławku wynosiła ok. 55 000, natomiast 20 grudnia 1944 r., na miesiąc przed wycofaniem się Niemców, w mieście żyło 38 992 Polaków^[45].

Wojska 1 Frontu Białoruskiego – 47 Armia gen. lejtnanta F. Perchorowicza i 2 armia pancerna gwardii gen. płk. S. Bogdanowa – w ramach operacji wiślańsko – odrzańskiej – 20 stycznia 1945 roku stanęły na przedpolach Włocławka i po gwałtownych walkach wdarły się do miasta rozbijając garnizon niemiecki. W likwidacji utrzymujących się jeszcze do 22 stycznia niemieckich gniazd oporu brały udział również pododdziały 8 i 9 pułku 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta z 1 Armii Wojska Polskiego^[50].

Większość budynków, które uległy zniszczeniu w trakcie wojny to budynki gospodarcze (471), spłonęło lub zostało wyburzonych także 112 budynków o innym przeznaczeniu. Włocławek nie doświadczył masowych bombardowań, straty w nieruchomościach dotyczyły przede wszystkim spalonych przez Niemców dzielnic biedy – Grzywna i Rakutówka. Przemysł i miejska infrastruktura w znacznej mierze ocalały – Niemcy wycofywali się bardzo szybko i choć mieli szerokie plany działań destrukcyjnych, by nie pozwolić aby cokolwiek wartościowego dostało się w ręce wroga, to większości z nich nie zdążyli zrealizować. Wysadzili w powietrze most na Wiśle, uszkodzili jedną z turbin w miejskiej elektrowni. Niektóre zakłady straciły od kilku do aż kilkudziesięciu procent parku maszynowego, dokonywano też podpaleń, część z utraconych maszyn udało się jednak odzyskać, większość fabryk przetrwała dwie fale zniszczeń (pierwsza to dzieło hitlerowców, druga to efekt aktywności plądrujących miasto czerwonoarmistów)^[51][45][46].

Okres Polski Ludowej[edytuj]

Po wojnie władze komunistyczne przejęły tysiące mieszkań, setki zakładów produkcyjnych i warsztatów, dziesiątki lokali instytucji społeczno-kulturalnych i religijnych. Kosztem wszystkich przedwojennych właścicieli nieruchomości wprowadzono nowy ład prawny, uniemożliwiający egzekwowanie czynszów z posiadanych nieruchomości, uniemożliwiający wymeldowanie meldowanych przymusowo przez władze obywateli^[52], wymagający od właściciela budynku ubieganie się o urzędową zgodę nawet na możliwość zamieszkania we własnym domu.

Lata 1947-49 to okres najbardziej intensywnej odbudowy ze zniszczeń wojennych. Uruchomiono zakłady pracy, odbudowano most drogowy przez Wisłę, wybudowano szkołę dla ponad tysiąca dzieci oraz stadion sportowy. W okrasie planu 6-letniego, w latach 1950–1955, nastąpiła dalsza rozbudowa zakładów przemysłowych, m.in. Zakładów Metalowych, Zakładów Ceramiki i Fabryki Fajansu. „Celuloza” – jeden z największych tego rodzaju zakładów w kraju zostaje rozbudowany i otrzymuje imię Juliana Marchlewskiego. W następnych latach wybudowano m.in. Zakłady Włókiennicze i Fabrykę Waniliny. W 1967 roku rozpoczęła się budowa Zakładów Azotowych^[53]. W 1969 r., realizując projekt Kaskada dolnej Wisły, wybudowano zaporę na Wiśle. W okresie PRL-u Włocławek z racji kumulacji dużego przemysłu był kreowany przez komunistów jako „czerwone miasto”, ale nie pokrywało to się ze stanem faktycznym^[54].

W 12 maja 1966 roku Włocławek „za wkład w budownictwo socjalistyczne Polski Ludowej” otrzymał od Rady Państwa Order Sztandaru Pracy I klasy^[55]

Holocaust, a później emigracja (skutek powojennego bezprawia, doniesień o pogromach, powstania państwa Izrael oraz antyżydowskich działań władz komunistycznych, szczególnie z lat 1956, 1967 i 1968 r.), sprawiły, że Włocławek utracił około 12 000 swoich obywateli – polskich Żydów, którzy przed wojną byli w mieście znaczącą mniejszością. Dziś identyfikuje się z nimi tylko kilka włocławskich rodzin^[56].

Okres po 1989 roku[edytuj]

W związku z transformacją ustrojową i silnym charakterem przemysłowym miasta, w latach 90., po kłopotliwych i niejednokrotnie pełnych nieprawidłowości przekształceniach dużych przedsiębiorstw państwowych, gwałtownie wzrosło bezrobocie. Stan ten pogłębiła utrata statusu miasta wojewódzkiego w 1998 roku. Włocławscy politycy wsparli ówcześnie aspiracje Bydgoszczy do stworzenia województwa, które pomimo początkowych protestów Torunia udało się ostatecznie utworzyć. W 2006 roku Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Demokracji Lokalnej wystąpiło z oddolną inicjatywa konsultacji społecznych w sprawie zmiany przynależności administracyjnej miasta. Inicjatywa ta jednak nie uzyskała poparcia MSWiA^[57]. Postępująca marginalizacja Włocławka spowodowała, ze w 2007 roku miasto zostało zakwalifikowane jako ośrodek subregionalny w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Kujawsko-Pomorskiego^[58].

Obecnie podejmowane są działania mające na celu przyspieszenie rozwoju miasta. W roku 2008 roku miasto zakupiło działki w okolicach Anwilu i utworzyło na ich terenie Włocławską Strefę Rozwoju Gospodarczego, która z założenia ma umożliwić dalszy rozwój gospodarczy miasta. Również w tym samym roku rozpoczęła się budowa instalacji kwasu tereftalowego na terenie obok Anwilu, oddanej do użytku w roku 2011, kosztem około 3,75 mld zł^[59].

Podział na jednostki funkcjonalno-przestrzenne[edytuj]

Stare miasto i nowa zabudowa

Południe – wielki zespół mieszkaniowy

We Włocławku znajduje się 500 ulic^[60]. W Statucie Miasta Włocławek nie określono podziału administracyjnego miasta, ale w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Włocławka mamy do czynienia z podziałem miasta na obszary:

• Śródmieście (obszar składający się ze starego miasta i centrum, położony centralnie, kumulujący usługi, kulturę, rozrywkę, 27 867^[61] mieszkańców);
• Zazamcze (obszar głównie zabudowy wielorodzinnej, położony w zachodniej części miasta, przylegający bezpośrednio do śródmieścia, 22 668^[61] mieszkańców);
• Południe (obszar zabudowy wielorodzinnej i jednorodzinnej, położony w południowej części miasta, przylegający bezpośrednio do śródmieścia, 36 209^[61] mieszkańców);
• Wschód Mieszkaniowy (obszar zabudowy wielorodzinnej, jednorodzinnej i przemysłowej, położony we wschodniej części miasta, przylegający bezpośrednio do Śródmieścia, 17 620^[61] mieszkańców);
• Zawiśle (obszar zabudowy jednorodzinnej, położony w północnej, prawobrzeżnej, części miasta, 3393^[61] mieszkańców);
• Michelin (obszar głównie zabudowy jednorodzinnej, położony w najbardziej wysuniętej na południe części miasta, 7605^[61] mieszkańców);
• Rybnica (obszary zabudowy jednorodzinnej, przemysłowej, wypoczynkowej, położony w najbardziej wysuniętej na wschód części miasta, 609^[61] mieszkańców);
• Wschód Leśny (obszar niezabudowany, położony we wschodniej części miasta, m.in. tereny po byłym poligonie wojskowym);
• Zachód Przemysłowy (najbardziej na zachód wysunięta część miasta, głównie przemysłowa, 930^[61] mieszkańców);
• Wschód Przemysłowy (obszar głównie przemysłowy, położony we wschodniej części miasta, 322^[61] mieszkańców)^[62].

Na ogólnie dostępnych mapach (planach miasta) zwykle nie zaznacza się podziału na urzędowe obszary funkcjonalno-przestrzenne, wschodnie dzielnice określane są jako Wschód i Kazimierza Wielkiego, nie występuje nazwa Zachód Przemysłowy, a Michelin traktowany jest jako dzielnica położona na południe od Mielęcina, a nie obszar obejmujący oba te osiedla. Nazwy włocławskich dzielnic i osiedli to często nazwy miejscowości wcielonych do miasta na przestrzeni dziejów (np. Zazamcze, Rybnica), na mapach i w powszechnym użyciu znalazły się również nazwy stosunkowo nowe (np. Śródmieście, Zawiśle, Południe).

Rada Miasta[edytuj]

Patron miasta[edytuj]

8 października 2002 roku patronem miasta został uznany błogosławiony Michał Kozal (1893-1943) – biskup i męczennik II wojny światowej^[67].

Symbole miasta i Święto Miasta[edytuj]

W Uchwale nr 65/XII/2003 Rady Miasta Włocławka z dnia 6 października 2003 roku w sprawie uchwalenia Statutu Miasta Włocławek określono symbole miejskie.

Herb[edytuj]

 Osobny artykuł: Herb Włocławka.

Herb miejski zmieniał się na przestrzeni dziejów, a najstarsze jego wizerunki zachowały się na pieczęciach miejskich z XIII wieku. Jeszcze w 1990 roku herb miasta wyglądał inaczej niż ten obecnie obowiązujący. W 1950 roku zmieniono herb wyrzucając infułę biskupią i umieszczając na środkowej baszcie tarczę z półlwem i półorłem, która przypominała herb książąt kujawskich (herb miejski nie posiadał korony). W 1990 roku powrócono do herbu opisanego przez Magistrat Włocławka w 1925 roku^[68]

Obecny herb został określony w uchwale w następujący sposób: „w czerwonej tarczy srebrny mur blankowany ze złotą zamkniętą bramą, nad murem trzy baszty z których dwie boczne mniejsze blankowane, zaś środkowa większa blankowana z nakrytą złotą infułą biskupią”^[69].

Barwy miasta[edytuj]

Barwy miejskie określają dwa kolory dominujące na fladze miasta: żółty i czerwony. Połączenie tych dwóch kolorów również jest wykorzystywane w Warszawie, Łodzi, Wrocławiu, Białymstoku. Kolory te stosuje włocławskie MPK do malowania swoich autobusów.

Flaga miejska[edytuj]

 Osobny artykuł: Flaga Włocławka.

Flaga składa się z dwóch pionowych pasków (czerwonego i żółtego) oraz trójkątnego ogona (schwenkla). Na czerwonym pasku umieszczony jest herb miasta.

Logo miasta[edytuj]

Logo miejskie stworzył Józef Stolorz w 1994 r. Logo przedstawia widok na bulwary im. J. Piłsudskiego^[70].

Hejnał miasta[edytuj]

„Hejnałem Miasta Włocławek jest utwór instrumentalny na trąbkę, fragment melodii ludowej – kujawiaka”^[69].

Święto Miasta i Dni Włocławka[edytuj]

„Świętem Miasta jest 14 czerwca”. „Dni Włocławka odbywają się w pierwszą sobotę i niedzielę po 14 czerwca”^[69]. Dzięki temu przedsięwzięciu miasto sławi już co najmniej kilkanaście legend włocławskich, wśród których prym wiedzie „Utrata”, autorstwa Grażyny Ode-Zwolińskiej, zaprezentowana podczas Dni Włocławka w 2009 roku^[71].

Demografia[edytuj]

 Osobny artykuł: Ludność Włocławka.

Liczba mieszkańców miasta na przestrzeni wieków kształtowała się różnie. W okresie istnienia grodu książęcego (X wiek) Włocławek wsparł Bolesława Chrobrego znaczącym wojskiem jak na ówczesne czasy (rzekomo „800 pancernych i 2000 tarczowników”^[29]), a to świadczy o istnieniu dużego grodu już w X wieku. W XIV wieku ta sytuacja diametralnie się zmieniła pod wpływem najazdów krzyżackich, a kolejne spustoszenie wśród liczby ludności wywołał potop szwedzki w XVII wieku. Dynamiczny przypływ ludności nastąpił wraz z rozwojem przemysłu we Włocławku na przełomie XIX wiek i XX wieku. Obecnie miasto dotknął proces suburbanizacji, który jest charakterystyczny dla krajów Europy Zachodniej i USA. Sama tylko gmina Fabianki w okresie 1995-2007 zwiększyła swoją liczbę ludności o 15%^[72], przy jednoczesnym spadku liczby mieszkańców Włocławka. Jest to proces charakterystyczny dla większości dużych polskich miast. Na spadek liczby włocławian mogła wpłynąć również likwidacja województwa włocławskiego i związana z tym redukcja etatów w lokalnej administracji – spadek liczby mieszkańców odnotowuje się we Włocławku od 1999 r., a wtedy właśnie weszła w życie reforma administracyjna.

Największą liczbę ludności Włocławek odnotował w 1998 r. – 123 373 mieszkańców^[73].

Piramida wieku mieszkańców Włocławka w 2014 roku^[2].

Gospodarka[edytuj]

Fragment zakładów chemicznych Anwil SA

Kompleks petrochemiczny Orlenu

Nowy magazyn Delecty przy ul. Wyszyńskiego, nawiązujący architekturą do zabytkowych budynków firmy

Według danych za rok 2014 w mieście funkcjonowały 11 823 podmioty gospodarcze^[74]. Wartość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wynosiła 3531 zł brutto^[75]. Stopa bezrobocia wynosiła we Włocławku 18,9%, tym samym Włocławek obok Radomia i Przemyśla należał do pierwszej trójki polskich miejscowości dotkniętych największym bezrobociem, spośród wszystkich 66 miast na prawach powiatu^[76].

Według danych za rok 2016 w mieście funkcjonują 11 544 podmioty gospodarcze^[77].

Przedsiębiorstwa[edytuj]

W mieście obecny jest m.in. przemysł chemiczny, energetyczny, spożywczy, precyzyjny, metalowy i materiałów budowlanych, w mniejszej skali niż w przeszłości również maszynowy, papierniczy oraz innych branż^{[potrzebny przypis]}. We Włocławku ma swoją siedzibę 9 z 2000 największych polskich przedsiębiorstw (według rankingu „Rzeczpospolitej”)^[78]:

• Anwil SA
• Brügmann sp. z o.o.
• Drumet Liny i Druty sp. z o.o.
• Guala Closures DGS Poland SA
• Indorama Ventures Poland sp. z o.o.
• Molewski sp. z o.o.
• PSH Lewiatan
• Delecta SA; w latach 2002–2014 przedsiębiorstwo działało pod nazwą Rieber Foods Polska SA^[79][80]
• WIKA Polska sp. z o.o. sp. k.

Dawniej do największych włocławskich zakładów należały:

• fabryki fajansu
• fabryki maszyn rolniczych
• fabryki mebli
• Kombinat Budowlany („fabryka domów” z wielkiej płyty)
• Kujawska Fabryka Farb i Lakierów Nobiles
• Ursus
• Zakłady Celulozowo-Papiernicze im. Juliana Marchlewskiego we Włocławku (powstały w 1899 r., ogłosiły upadłość w 1994 r.)

W przeszłości działał tu również Zakład Rybacki Włocławek, wchodzący w skład Państwowego Gospodarstwa Rybackiego Bydgoszcz^[81].

Przy ulicy Wiklinowej, nieopodal zakładów chemicznych, funkcjonuje ponad 33-hektarowa Włocławska Strefa Rozwoju Gospodarczego^[82], która jest podstrefą Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej^[83]. W roku 2011 na terenie obok Anwilu ukończono jedną z większych inwestycji przemysłowych w Polsce – budowę instalacji kwasu tereftalowego za około 3,75 mld zł^[59]. W roku 2013 Orlen rozpoczął budowę dodatkowego bloku energetycznego przy Anwilu (gazowo-parowego, o mocy 463 MW), inwestycję realizuje konsorcjum składające się z koncernów General Electric International oraz SNC-Lavalin Polska, jej koszt oszacowano na blisko 1,4 mld zł^[84].

Oprócz zakładów przemysłowych w mieście istnieje szereg spółek miejskich, świadczących usługi dla mieszkańców i odbiorców komercyjnych. Do ważniejszych zaliczamy:

• Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej „Saniko”
• Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej
• Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne
• Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji

Infrastruktura[edytuj]

Rozwój przemysłu energetycznego i chemicznego umożliwia bogata infrastruktura Włocławka i okolic. Nieopodal miasta znajduje się tłocznia gazu, która powstała w związku z wybudowaniem gazociągu Jamał – Europa^[85], w pobliżu krzyżowania się polskich magistral gazowych^[86][87]. Niedawno (w 2011 r.) oddano do użytku gazociąg Włocławek – Gdynia^[88]. Korzystny dla perspektyw włocławskiego przemysłu może być też przebieg trasy rurociągu Płock – Nowa Wieś Wielka, który jest przeznaczony do transportu różnych paliw płynnych na potrzeby krajowe^[89][62]. Największa włocławska dzielnica przemysłowa (Zachód Przemysłowy) jest znacznie oddalona od gęstej zabudowy mieszkaniowej, dzięki czemu mogą powstawać tu zakłady o dużej uciążliwości oddziaływania na środowisko naturalne. Położona jest nad Wisłą, co umożliwia dostawy wielkogabarytowych elementów konstrukcyjnych. Transport drogowy ułatwia będąca w zasięgu kilku kilometrów autostrada A1. Za przemysłowy transport kolejowy odpowiada stacja Włocławek Brzezie. W zasięgu terenów inwestycyjnych funkcjonuje wiele przemysłowych ujęć wody oraz przemysłowych oczyszczalni ścieków.

Handel[edytuj]

Plac Grodzki

Przy ul. Pułaskiego znajduje się wielofunkcyjne centrum handlowe – efekt rewitalizacji terenów po fabrykach fajansu i fabryce maszyn rolniczych Hugo Mühsama. W ramach pierwszych inwestycji, firmowanych jako „CH City”, oddano do użytku wielkopowierzchniowy obiekt handlowy, kilka dużych lokali, hotel, multipleks (Multikino) i parking na kilkaset samochodów. W późniejszym okresie powstały: galeria handlowa Wzorcownia (składająca się z kilkudziesięciu sklepów, rozmieszczonych na kilku poziomach), dwa apartamentowce, parking podziemny i budynek usługowo-rozrywkowy. Wzorcownia to ważny projekt urbanizacyjny dla miasta, ze względu na rewaloryzację rozległych terenów ruin pofabrycznych w śródmieściu. Jest to największy projekt rewitalizacyjny dotychczas realizowany we Włocławku.

Najstarszym i największym skupiskiem wielkopowierzchniowych obiektów handlowych są okolice ulic Witosa i Komunalnej.

Stosunkowo dużo sklepów, banków i punktów usługowych znajduje się na placu Wolności, a także na przyległych ulicach (Chopina, Kościuszki, 3 Maja, Zduńska).

W mieście znajdują się obecnie dwa targowiska miejskie, pierwsze przy ul. Związków Zawodowych, w zrewitalizowanych ceglanych halach przemysłowych, a drugie przy ul. Kaliskiej.

Ponadto w niedziele w dawnej zajezdni autobusowej nr 2 przy alei Kazimierza Wielkiego funkcjonuje pchli targ.

Baza turystyczna[edytuj]

Zapora na Wiśle we Włocławku

Zapora we Włocławku

W 2013 roku roku baza turystyczna miasta składała się z 8 obiektów hotelowych, które w ciągu 12 miesięcy udzieliły 48,1 tys. noclegów, w tym 4363 turystom zagranicznym^[90].

Hotele[edytuj]

Obecnie we Włocławku funkcjonują hotele spełniające standardy:

• czterogwiazdkowe: Młyn – ul. Okrzei 77^[91],
• trzygwiazdkowe: Pałac Bursztynowy – ul. Okrężna 21, Portofino – al. Kazimierza Wielkiego 6E, Victoria – ul. Przechodnia 1 B, Zajazd Polski – plac Wolności 5^[91]
• dwugwiazdkowe: Ratuszowy – ul. J. Bojańczyka 7^[91],
• jednogwiazdkowe: Kujawy – ul. Kościuszki 20^[91].

Obiekty szkolne i uczelniane[edytuj]

• Akademik PWSZ we Włocławku – ul. Obrońców Wisły 1921 nr 21/25,
• Bursa Szkolna nr 2 – ul. Mechaników 1,
• Internat Zespołu Szkół im. ks. Jana Długosza – ul. Łęgska 26,
• Schronisko Młodzieżowe Druktur – Łęgska 10.

Kempingi i pola namiotowe[edytuj]

• Marina Zarzeczewo we Włocławku,
• przystań miejska nad Jeziorem Włocławskim.

Transport[edytuj]

 Osobny artykuł: Most łyżwowy we Włocławku.

Most im. Edwarda Śmigłego-Rydza we Włocławku

Transport drogowy[edytuj]

Na zachód od miasta przebiega autostrada A1, łącząca Gdańsk z Łodzią, Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym i Czechami. Węzłem autostradowym położonym najbliżej centrum miasta jest znajdujący się w Pikutkowie węzeł Włocławek Zachód, do którego od strony Włocławka prowadzi droga krajowa nr 62.

Przez miasto przebiegają następujące drogi:

• droga krajowa nr 62 (Strzelno – Włocławek – Płock – Nowy Dwór Mazowiecki – Wyszków – Siemiatycze),
• droga krajowa nr 67 (Włocławek – Lipno),
• droga krajowa nr 91 (Gdańsk – Toruń – Włocławek – Łódź – Częstochowa),
• droga wojewódzka nr 252 (Włocławek – Bądkowo – Zakrzewo – Inowrocław).

W latach 1963–2007 budowano obwodnicę Włocławka. Pierwszy odcinek (al. Kazimierza Wielkiego) ukończono na początku lat osiemdziesiątych, drugi (al. Królowej Jadwigi) w 2005 r.^[92] Przygotowano się już do wykupu terenów pod dalsze odcinki, jednak ostatecznie plany ukończenia obwodnicy porzucono, ponieważ mieszkańcy osiedla Południe obawiali się uciążliwości zwiększonego ruchu samochodów oraz protestowali przeciwko wywłaszczeniom. Pojawiały się również argumenty, że obwodnica miastu jest niepotrzebna, ponieważ ciężar tranzytu częściowo zdejmuje z dróg lokalnych autostrada A1. W miejsce projektu obwodnicy powołano do życia wstępny i modyfikowany na bieżąco projekt „drogi międzyosiedlowej”. Projekt ten zakłada, że ruch miejski można rozładować przez przebudowę i modernizację istniejącej już sieci dróg^[93] oraz budowę kilku nowych odcinków, nawiązujących do dawnego przebiegu obwodnicy, lecz planowanych już jako węższe drogi, nie 4-pasmowe^[94]. Poszerzane są wybrane drogi osiedla Południe, a lepsze skomunikowanie Południa z Zazamczem zapewnia już nowy most na Zgłowiączce przy ul. Obwodowej oraz przebudowane ulice: Miła, Węglowa, Kapitulna, Gajowa, Zgodna i Fredry^[95]. Z rządowych funduszy przeznaczonych na budowę dróg lokalnych przebudowano drogę gruntową Planty (odcinek Kapitulna-Wiejska, tzw. Planty II) w nową drogę twardą^[96]. W 2009 r. oficjalnie powiadomiono o zaniechaniu realizacji ogłoszonego w 2006 r. projektu budowy wiaduktu nad torami przy ul. Wienieckiej^[97]. Odciążyć tunel przy ul. Kapitulnej (z którego korzystają zarówno mieszkańcy Zazamcza, jak i Południa) miał przejazd pod/nad torami łączący ul. Kaliską ze Spółdzielczą, uznano jednak, że takie połączenie dróg jest technicznie niewykonalne (zdaniem rzeczniczki byłego prezydenta „nie ma takich możliwości technicznych”^[98]), zdaniem Andrzeja Pałuckiego pomysł na tego typu inwestycję „od dobrych trzydziestu lat jest nieaktualny”^[99], gdyż ewentualny „tunel musiałby się zaczynać na ulicy POW, a kończyć przy Plantach”^[99], natomiast „Jeśli chodzi o wielopoziomowe skrzyżowanie, to takie dywagacje też nie mają sensu. Bo ta inwestycja wiązałaby się z koniecznością wyburzenia budynków”^[99].

Włocławek samodzielnie utrzymuje prawie 15 kilometrów drogi krajowej nr 91, znajdującej się w granicach administracyjnych miasta. Ostatnia przebudowa drogi miała miejsce w latach 2010–2014^[100][101], inwestycję krytykowano za problemy z terminowością i jakością prac, jeszcze przed jej zakończeniem konieczne okazało się frezowanie kilku wadliwie wykonanych fragmentów nawierzchni i położenie na nich nowej warstwy ścieralnej (w ramach gwarancji)^[102].

Na zachód od Włocławka przebiega autostrada A1. W pobliżu miasta znajdują się trzy węzły autostradowe: na północny zachód od centrum węzeł Włocławek Północ (zlokalizowany w Brzeziu), na zachód od centrum węzeł Włocławek Zachód (zlokalizowany w Pikutkowie) oraz na południe od centrum węzeł Kowal. Autostrada odciąża drogi przechodzące przez miasto, zdejmując z nich w znacznym stopniu ciężar tranzytu. Odcinek autostrady przebiegający w pobliżu Włocławka będzie płatny.

Włocławek dysponuje dwiema przeprawami drogowymi przez rzekę Wisłę. Są to: stalowy kratownicowy most im. Edwarda Śmigłego-Rydza oraz włocławska zapora (al. Księdza Jerzego Popiełuszki). Most stalowy – przedwojenny, dwukrotnie wysadzany w powietrze i odbudowywany, w roku 2008 przeszedł gruntowny remont, we wrześniu 2009 roku została na nim zainstalowana iluminacja^[103]. Włocławska zapora, która od kilkudziesięciu lat jest nadmiernie eksploatowana (samodzielnie miała funkcjonować maksymalnie 10-15 lat, od dziesięcioleci przyjmuje na siebie zbyt duży napór wody), powszechnie uważana jest za obiekt zagrożony katastrofą budowlaną, wymaga częstych remontów, funkcjonuje jednak poprawnie.

W 2013 roku we Włocławku było zarejestrowanych 61 244 pojazdów^[104]. Najważniejsze ciągi komunikacyjne dla miasta spośród 500 ulic to: Chopina, Okrzei, Toruńska, aleja Kazimierza Wielkiego, Płocka, aleja Księdza Popiełuszki, Kruszyńska, aleja Jana Pawła II, plac Wolności, Kaliska, Wieniecka, Most Marszałka Rydza-Śmigłego, Kapitulna, Wiejska, Wronia, Stodólna, Prymasa Stefana Wyszyńskiego, Brzeska, Wojskowa.

Transport autobusowy[edytuj]

Plan miasta z naniesionym układem tras komunikacyjnych MPK

Organizatorem komunikacji miejskiej we Włocławku jest Referat Publicznego Transportu Zbiorowego w Urzędzie Miasta Włocławek. Operatorem wykonującym usługi przewozowe w ramach komunikacji miejskiej jest MPK Włocławek, posiadające w parku taborowym 61 autobusów: marki Solaris (57 sztuk) oraz Jelcz (4 sztuki)^[105]. Na terenie miasta funkcjonuje 19 linii stałych i 4 linie pospieszne, okresowo uruchamiane są także linie na cmentarz i 2 linie nad jezioro^[106]. W roku 2016 przewoźnik przewiózł 10,0 mln pasażerów, wykonując 3,44 mln wozokilometrów^[107].

Usługi przewozowe w ruchu podmiejskim wykonuje Kujawsko-Pomorski Transport Samochodowy SA (dawny PKS), ZUT Rzadka Wola, Auto-Tur, Busmar, Usługi Transportowe Firma „Marcin”, Zaxima^[108] oraz MPK Włocławek.

Od 1 września 2008 roku na terenie województwa kujawsko-pomorskiego został uruchomiony bilet regionalny, który uprawnia do podróżowana koleją na linii Toruń – Włocławek (największy ruch pasażerski w województwie w 2007 roku), a także do bezpłatnego podróżowania komunikacją miejską w wybranym mieście przez 60 minut od wyjścia z pociągu.

Transport kolejowy[edytuj]

Dworzec kolejowy, widok od południa

Historia kolei żelaznych we Włocławku sięga II połowy XIX wieku. 5 grudnia 1862 uruchomiono 154,1 km linię kolejową Kutno – Włocławek – Bydgoszcz Bielawy (2-torową na 108,7 km odcinku Kutno – Toruń Główny)^[109].

Obecnie na terenie miasta pociągi pasażerskie zatrzymują się na stacji Włocławek oraz przystankach Włocławek Zazamcze i Włocławek Brzezie (zburzony dworzec). Ponadto w mieście znajduje się działający dworzec towarowy w zachodniej części miasta. Miasto przecina na pół linia kolejowa nr 18 Kutno – Piła Główna.

Kolej wąskotorowa[edytuj]

We Włocławku do dziś zachował się dworzec kolei wąskotorowej przy ul. Kaliskiej. Ostatni pociąg osobowy odjechał z niego 21 kwietnia 1978 r. o godzinie 18:10, a następnego dnia o godzinie 4:19 odjechał ostatni pociąg towarowy.

Transport lotniczy[edytuj]

Trawiaste Lotnisko Kruszyn, użytkowane przez Aeroklub Włocławski, zlokalizowane jest około 9 km od centrum miasta, poza jego granicami administracyjnymi. Najbliższe porty lotnicze znajdują się w Bydgoszczy (104 km), Łodzi (115 km), Nowym Dworze Mazowieckim (122 km) i Warszawie (169 km). Od wielu lat miasto wraz z Aeroklubem Włocławskim planują przystosowanie kruszyńskiego lotniska do obsługi małego ruchu pasażerskiego^[110], jednak w 2012 r. do tych planów negatywnie ustosunkowała się Gmina Włocławek, wobec czego dalsze losy tego przedsięwzięcia stoją pod znakiem zapytania^[111].

W 2012 roku przy ul. Wienieckiej otworzono sanitarne lądowisko na jednym z budynków szpitala.

Transport rzeczny[edytuj]

Przystań miejska u ujścia Zgłowiączki do Wisły

Stare włocławskie porty na Wiśle (przystań na wprost Starego Rynku, port letni i port zimowy) nie funkcjonują prawidłowo ze względu na zbyt niski poziom wody poniżej zapory^[112]. Pomimo tych trudności wybudowano kolejną wiślaną przystań – przy ujściu Zgłowiączki^{[113][114][115]}.

Powyżej zapory działa port przy śluzie, przeznaczony dla pchaczy, holowników, barek i lodołamaczy, nieosłonięta przystań miejska nad Jeziorem Włocławskim, przeznaczona dla statków spacerowych, jachtów i mniejszych jednostek, oraz zlokalizowana w zatoce Zarzeczewo Marina Zarzeczewo, największy port jachtowy w mieście, zarządzany przez Yacht Club Anwil.

Najstarszym portem włocławskim była przystań towarowa przy dzisiejszej ulicy Gdańskiej, co zresztą znalazło odzwierciedlenie w nazwie tej ulicy. W 1865 roku, w związku z budową drewnianego mostu łyżwowego, przystań przeniesiono w okolice kościoła św. Jana^[116]. Owa przystań teoretycznie istnieje do dziś^[117], choć już jako pasażerska, a nie towarowa. O jej funkcjonowaniu świadczą głównie polery, ucha cumownicze i drabinki na bulwarach, od dawna nie cumują tu większe jednostki.

Poniżej zapory łodzie można slipować ze zwykłych betonowych zjazdów – w dawnym porcie letnim (przy ul. Płockiej) oraz przy ulicy Solnej^[118] (obok przystani miejskiej).

Bezpieczeństwo[edytuj]

Policja i straż miejska[edytuj]

Od wielu lat na terenie Włocławka funkcjonuje straż miejska, która wraz z policją dba o porządek publiczny w mieście. Z bazy przy ul. J. Bojańczyka 11/13 codziennie wyruszają całodobowe patrole piesze, rowerowe, samochodowe straży miejskiej. Obecnie na terenie Włocławka przy ul. Okrężnej 25 działa zespół budynków tworzący komendę miejską policji, poliklinikę, areszt śledczy, areszt deportacyjny dla województwa Kujawsko-Pomorskiego, Wojskową Komendę Uzupełnień, wydział Centralnego Biura Śledczego. Wcześniej we Włocławku funkcjonowało kilka komisariatów policji, bądź milicji przy ul. Chopina (komenda milicji), Okrzei (posterunek dworcowy), Brzeskiej, Stodólnej, Toruńskiej (koszary ZOMO), Kapitulnej.

Straż pożarna[edytuj]

Zabytkowa remiza straży pożarnej przy ul. Żabiej 8

We Włocławku ma swoją siedzibę Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej (ul. Rolna 1). W jej strukturze funkcjonują dwie jednostki ratowniczo-gaśnicze (na ul. Rolnej 1 i Płockiej 7a), których obszarem działania jest miasto Włocławek i powiat włocławski. W planach jest budowa strażnicy przy ul. Brzezinowej (między innymi obsługa autostrady), a także na Zawiślu. Do dziś zachowała się zabytkowa strażnica na starym mieście przy ul. Żabiej 8, ale obecnie pełni rolę ośrodka kultury (klub „Stara remiza” działający przy Włocławskim Centrum Kultury). Na terenie miasta działa komenda zakładowej straży pożarnej Anwil. W mieście funkcjonuje również Parafialna Ochotnicza Straż Pożarna Pod Wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego przy ulicy Ostrowskiej 8, której działalność skupia się na działaniach prewencyjnych i szkoleniach młodzieży w zakresie udzielania pomocy przedmedycznej^{[potrzebny przypis]}. Na lotnisku aeroklubu włocławskiego w Kruszynie stacjonuje śmigłowiec wykorzystywany do akcji gaszenia pożarów lasów.

Pogotowie ratunkowe i szpitale[edytuj]

Przy ulicy Lunewil 15 działa stacja pogotowia ratunkowego (dawniej wojewódzka), a jeden z zespołów wyjazdowych dyżuruje przy ul. Kaliskiej 104a. W okresie remontu mostu dodatkowy zespół wyjazdowy znajdował się na Zawiślu. Dawny szpital miejski przy ul. Szpitalnej obecnie jest zespołem przychodni, natomiast szpital właściwy obecnie mieści się w zespole budynków przy ul. Wienieckiej 49 i ma status wojewódzki. Na jednym z jego budynków w 2012 roku otworzono sanitarne lądowisko. Ponadto na terenie miasta działają NZOZ Diagmed Plus (naprzeciwko dworca PKP), a także niepubliczny szpital specjalistyczny „Barska”. Obie placówki świadczą podobne usługi i mają podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Na terenie miasta działa kilkanaście publicznych i niepublicznych przychodni, sam Miejski Zespół Opieki Zdrowotnej posiada swoje przychodnie w 10 różnych częściach miasta. Od 2002 roku przy Królewieckiej 2 mieści się Centrum Diagnostyczno-Lecznicze które jest filią Szpitala – Centrum Onkologii w Bydgoszczy.

Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe[edytuj]

Na terenie Włocławka działa Miejskie WOPR przy ul. Chopina 10/12, a także Kujawskie WOPR przy ul. Komunalnej 4.

Oświata[edytuj]

 Osobny artykuł: Edukacja we Włocławku.

Uczelnie[edytuj]

Wyższe Seminarium Duchowne

• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa we Włocławku – jedyna państwowa uczelnia w mieście
• Studium Teologii we Włocławku – oddział zamiejscowy Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie
• Kujawska Szkoła Wyższa we Włocławku – uczelnia niepubliczna, założona w 1995 roku przez Włocławskie Towarzystwo Naukowe; do 1997 funkcjonowała jako Wyższa Szkoła Pracy Socjalnej, w latach 1997–2015 Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku^[119]
• Wyższa Szkoła Informatyki i Umiejętności w Łodzi – Wydział Zamiejscowy we Włocławku
• Wyższe Seminarium Duchowne we Włocławku – jedno z najstarszych seminariów w Polsce, założone 16 sierpnia 1569; współpracuje z Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Statystyki szkół[edytuj]

Dane Banku Danych Regionalnych (obecnie Bank Danych Lokalnych) z 2006 roku, zawierające także liczbę szkół dla dorosłych, uzupełniających, niepublicznych:

• szkoły podstawowe: 19,
• gimnazja: 20,
• zasadnicze szkoły zawodowe: 10,
• technika: 17,
• szkoły artystyczne: 3,
• licea ogólnokształcące: 23,
• szkoły policealne: 16.

Kultura[edytuj]

Centrum Kultury Browar B

Włocławek jest centrum kulturalnym wschodnich Kujaw. W mieście ma siedzibę wiele instytucji kulturalnych. Do najważniejszych należą:

• Centrum Kultury Browar B – powstało z połączenia Włocławskiego Centrum Kultury oraz Włocławskiego Ośrodka Edukacji i Promocji Kultury, organizuje kilkadziesiąt imprez rocznie. Jest to instytucja interdyscyplinarna, realizująca inicjatywy z różnych dziedzin sztuki (muzyka, taniec, plastyka, teatr, film, literatura etc.). Główna siedziba znajduje się u zbiegu ulic Łęgskiej i Bechiego, w zabytkowych murach dawnego Browaru Bojańczyka, wzniesionych w latach 1832–1880. W ramach CKBB funkcjonują również małe placówki kulturalne – rozmieszczone w różnych częściach miasta kluby „Stara Remiza”, „Zazamcze” i „Łęg”^[120].
• Teatr Impresaryjny im. Włodzimierza Gniazdowskiego – na jego deskach niejednokrotnie występują najlepsi polscy aktorzy. W sezonie 2000/2001 teatr odwiedziło 86,8 tys. widzów^[121]. Ponadto teatr skupia kilka amatorskich zespołów teatralnych.
• Stowarzyszenie Edukacyjno-Teatralne „Teatr Nasz” – bardzo aktywnie działający amatorski zespół teatralny, organizujący poza przedstawieniami cykliczne imprezy kulturalne o zasięgu ogólnopolskim

Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej

• Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, w skład którego wchodzi pięć oddziałów:
  • Gmach Główny – dla turystów dostępne są tu wystawy czasowe oraz stałe: Fajans włocławski (najbogatsza kolekcja w Polsce, ponad 500 eksponatów fajansu z Włocławka, datowanych od 1873 r.) i Galeria portretu polskiego (kolekcja portretów autorstwa najwybitniejszych polskich malarzy, m.in. Leona Wyczółkowskiego, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Wojciecha Kossaka czy Olgi Boznańskiej, a także autorstwa polskich malarzy mniej znanych, niejednokrotnie jednak wykształconych w zagranicznych pracowniach takich wybitnych postaci jak Antoon van Dyck czy Marcello Bacciarelli)^[122],
  • Muzeum Historii Włocławka,
  • Zbiory Sztuki.
  • Muzeum Stanisława Noakowskiego w Nieszawie,
  • Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce.
• Obserwatorium Astronomiczne przy ul. Fredry
• Muzeum Diecezjalne

Obraz autorstwa Guercina ze zbiorów Muzeum Diecezjalnego

Muzeum posiada bardzo bogate zbiory, z których większość jest publicznie dostępna. Do najcenniejszych eksponatów należą m.in.: pastorał biskupa Macieja z Gołańczy, pochodzący z trzeciej ćwierci XIII wieku, kielich liturgiczny z 1368 roku^{[potrzebny przypis]}, drzeworyty autorstwa Albrechta Dürera, wartościowe obrazy (m.in. Powrót syna martnotrawnego Giovanniego Francesca Barbieriego, znanego również jako Guercino), liczne znaleziska archeologiczne z obszaru Diecezji Włocławskiej oraz meble^[123].

• Galeria Sztuki Współczesnej
• Miejska Biblioteka Publiczna
• Multikino Włocławek – funkcjonuje tu 6 sal kinowych
• Czarny Spichrz, siedziba Dobrzyńsko-Kujawskiego Towarzystwa Kulturalnego oraz Klubu Środowisk Twórczych „Piwnica” (zajmuje się m.in. organizacją koncertów zespołów grających muzykę alternatywną)
• Klub Literacki „Bartnicka 10”, działający przy Zakładzie Karnym we Włocławku

W przeszłości w mieście funkcjonowało również Wojewódzkie Muzeum Pożarnictwa, jednak w 1989 roku zostało zamknięte, zbiory przekazano innym podmiotom^[124].

 Osobny artykuł: Amfiteatr we Włocławku.

W mieście działa wiele zespołów artystycznych, spośród których największe sukcesy osiągnęli:

• Chór Vladislavia,
• Chór Rzemieślniczy Lutnia,
• Zespół Pieśni i Tańca Kujawy,
• Echo Kujaw,
• Grupa Taneczna Fantazja,
• Chór Canto,
• Teatr „Skene” – zespół teatralny dzieci i młodzieży.

Od 1995 r. w mieście działa aktywnie włocławska Drużyna Rycerska. W ostatnich latach, szczególnie w Parku Miejskim i na bulwarach, organizowane są liczne imprezy plenerowe, na które ściągają mieszkańcy miasta i okolic. Wśród najsłynniejszych imprez należy wymienić Finał Turnieju Poezji Śpiewanej Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego, Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych „Brukarnia”, ogólnopolskie zawody taneczne.

Narodowy Bank Polski w dniu 18 listopada 2005 roku wprowadził do obiegu monetę „Włocławek” o nominale 2 zł, wykonaną stemplem zwykłym w stopie Nordic Gold.

Media[edytuj]

Włocławscy dziennikarze

We Włocławku działają liczne media, które przekazują mieszkańcom informacje z miasta i regionu:

• Telewizja
  • Telewizja Kujawy
  • CW 24tv
• Radio
  • Radio Hit Włocławek – nadające na fali 107,6 MHz
  • Radio PiK – częstotliwość 100,3 MHz
  • RMF Maxxx Włocławek – dawniej Radio Gra, pierwotnie Radio W, nadające na częstotliwości 89,2 MHz
• Prasa
  • „Gazeta Pomorska” (dawniej wydawana również jako „Gazeta Kujawska”)
  • „Nowości” włocławskie (mutacja „Nowości” toruńskich)
  • „Puls Regionu”
  • „Tygodnik Kujawski”
  • „Tu i Teraz”, gazeta Włocławka i powiatu włocławskiego (miesięcznik)

Zabytki[edytuj]

Kościół św. Witalisa, w tle Katedra

Kościół św. Jana Chrzciciela

tzw. Pałac Mühsama

Dawny budynek starostwa z lat 1836–1844, obecnie rektorat PWSZ

Wnętrze Bazyliki katedralnej

• bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – kościół gotycki, którego początki sięgają 1340 r. (data poświęcenia kamienia węgielnego), konsekrowany w 1411 r., później rozbudowywany, a na przełomie wieków XIX i XX, na skutek rozpoczęcia prac nad regotycyzacją w 1875 r., gruntownie przebudowany (np. w 1881 r. do trzykondygnacyjnych wież dobudowano dwie następne kondygnacje)^[125]. Znajdują się tu najstarsze witraże w kościele katolickim w Polsce (z 1360 roku), nagrobek bpa Piotra z Bnina, wykonany przez Wita Stwosza, a także liczne cenne rzeźby i malowidła, do powstania których przyczynili się tacy artyści jak np. Jan Florentczyk czy Juan Correa de Vivar. Na zewnątrz znajduje się zegar słoneczny, być może wykonany przez Mikołaja Kopernika i (lub) jego domniemanego nauczyciela Mikołaja Wodkę. Katedra włocławska jest jednym z najwyższych kościołów w Polsce, jej wysokość sięga 85 metrów^[126][127].
• plac Kopernika – tu znajdują się najważniejsze zabytki Włocławka: bazylika katedralna WNMP, kościół św. Witalisa, budynki Wyższego Seminarium Duchownego, a także Muzeum Diecezjalne czy pomnik astronoma Mikołaja Kopernika, który mógł uczyć się w szkole katedralnej we Włocławku^[128]
• gotycki kościół św. Witalisa z ok. 1330 r., który jest najstarszym zachowanym obiektem ceglanym w mieście.
• późnogotycki kościół św. Jana Chrzciciela z I połowy XVI w., dawna fara miejska; na uwagę zasługują m.in.: kaplica zaprojektowana w 1565 r., która mogła zostać wykonana przez płockiego budowniczego Jana Baptystę Wenecjanina oraz cegły z datami w elewacji, pokazujące stan Wisły w czasie podtopień miasta.
• Wyższe Seminarium Duchowne, powstałe w 1569 r, jedno z najstarszych w Polsce. Obecny zespół budynków pochodzi z lat 1843, 1882-1900 (przebudowa) i lat 80. XX wieku, charakteryzuje go styl historyzujący, z przewagą neogotyku. Biblioteka Seminaryjna pochodzi z 1843 r.
• kościół i klasztor oo. franciszkanów reformatów pw. Wszystkich Świętych – zespół klasztorny, znajdujący się przy placu Wolności, powstał w latach 1639–1644; na uwagę zasługują m.in. unikalne w Polsce drzwi pomiędzy prezbiterium kościoła a krużgankiem klasztoru, techniką intarsji posłużono się tu tak, aby zdobienie ukazywało trójwymiarowy obraz.
• Pałac Biskupi, zbudowany na miejscu średniowiecznego zamku, przebudowany w latach 1720–1738, 1861 i 1925 w stylu klasycystycznym. W czasie wojen napoleońskich szpital wojskowy, następnie szkoła. Od 1858 ponownie należy do biskupów.
• budynek dawnej kanonii przy ul. Gdańskiej z roku 1649 – jest to jeden z najstarszych obiektów świeckich zachowanych w mieście, mieści się tu Muzeum Biskupa Michała Kozala oraz Izba Pamięci Prymasa Stefana Wyszyńskiego.
• prałatówka przy pl. Kopernika, wybudowana w 1801 r.
• Czarny Spichrz, wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w., usytuowany przy rogu ul. Wyszyńskiego i ul. Piwnej.
• Wzorcownia, centrum handlowo-usługowe, nawiązujące architekturą do XIX-wiecznych fabryk, w miejscu których powstało; prowadzili tu działalność różni przemysłowcy, wśród nich m.in. Teichfeld i Asterblum, przez wiele lat właściciele Włocławskich Fabryk Fajansu^[129].
• tzw. Pałac Mühsama przy ul. Kościuszki.
• Szkoła Handlowa przy ul. Mickiewicza, obecnie Liceum Ziemi Kujawskiej.
• Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej przy ul. Słowackiego.
• dawna kaplica cmentarna, przebudowana na Cerkiew św. Mikołaja.
• kościół św. Stanisława, częściowo wybudowany w dwudziestoleciu międzywojennym, oddany do użytku długo po wojnie, konsekrowany w 1958 r.^[130] Położony między ulicami Wiejską i Żeromskiego.
• dawny Browar Bojańczyka, wzniesiony w latach 1832–1880; przebudowany na główną siedzibę Centrum Kultury Browar B.
• zespół budynków Sądu Rejonowego i Sądu Okręgowego przy ul. Kilińskiego i Wojska Polskiego; zabudowania wzniesiono na przełomie XIX i XX wieku, pierwotnie mieściła się tu m.in. Fabryka Wód Gazowych i Spirytusu, należąca do Ludwika Bauera^{[potrzebny przypis]}
• kościół ewangelicko-augsburski przy ul. Brzeskiej; na uwagę zasługuje obraz autorstwa Kazimierza Mireckiego, będący kopią dzieła Paula Delaroche’a, przedstawiającego Chrystusa w Ogrójcu.
• zespół budynków przy ul. Wyszyńskiego 14, należący do firmy Delecta SA; dawna siedziba XIX-wiecznej fabryki kaw zbożowych i cykorii Ferdynanda Bohma, w XX wieku mocno rozbudowanej
• budynek Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy u zbiegu ulic Wyszyńskiego i Szpitalnej; wybudowany na wzór dawnego XIX-wiecznego szpitala św. Antoniego^[131], zburzonego w 2012 roku, wiele lat po zamknięciu i wyłączeniu z użytkowania.
• dawna siedziba straży ogniowej przy ul. Żabiej 8; obecnie klub „Stara Remiza”, funkcjonujący w ramach Centrum Kultury Browar B
• liczne kamienice w Śródmieściu.
• dawny solny młyn parowy, należący niegdyś do Lejba Sterna; wzniesiony w 1902 roku przy obecnej ul. Okrzei, na początku XXI stulecia przebudowany na hotel
• dawne zespoły fabryczne i ich pozostałości (między innymi przy ul. Związków Zawodowych, Łęgskiej, w lasach w Michelinie – pozostałości niemieckiej fabryki z czasów II wojny światowej^[132]).

Wiele zabytków nie doczekało obecnych czasów, wśród nich można między innymi wymienić: zamek biskupi, katedrę romańską, ratusz na Starym Rynku, kościół św. Stanisława, położony nieopodal zamku książęcego, klasztor cystersów i kościół św. Gotarda na Zawiślu, kościół św. Jerzego przy ul. Jurskiej, kościół św. Wojciecha przy ul. Brzeskiej, synagogi przy ul. Żabiej 14 i Królewieckiej 17, cerkiew św. Mikołaja na placu Wolności, pałacyk przy ulicy Chopina, dworzec kolejowy, zabytkowe fabryki, średniowieczne stare miasto, koszary wojskowe przy ul. Żytniej. W roku 2008 wykaz obiektów zabytkowych we Włocławku zawierał 574 obiekty^[133]. Wykaz nie obejmuje wszystkich zabytków, a tym samym nie są one chronione przez miejskiego konserwatora zabytków.

 Osobne artykuły: Pomnik Żołnierza Polskiego we Włocławku, Pomnik Juliana Marchlewskiego we Włocławku i Pomnik Ludziom Pracy we Włocławku.

Religia[edytuj]

Kościół parafialny Wszystkich Świętych i klasztor Franciszkanów reformatów

Kościół ewangelicko-luterański przy ul. Brzeskiej

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Judaizm[edytuj]

• Żydzi stanowili przed II wojną światową blisko 18%^[134] mieszkańców Włocławka. Do września 1939 r. funkcjonowały dwie synagogi – „stara” przy ul. Żabiej 14 oraz „nowa” przy ul. Królewieckiej 17, obie zostały spalone przez Niemców. Przed wojną w mieście było 14 domów modlitwy^[135], obecnie nie działa żaden^{[potrzebny przypis]}. W latach 90. zadecydowano, że opiekę nad mniejszością żydowską na terenie Włocławka ma sprawować Gmina Żydowska we Wrocławiu, ustalenia te nadal obowiązują^[136].

Katolicyzm[edytuj]

• Kościół Rzymskokatolicki – liczne parafie oraz organizacje religijne – diecezja włocławska oraz dekanaty Włocławski I i Włocławski II

Prawosławie[edytuj]

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – na placu Wolności znajdowała się pokaźna cerkiew, wysadzona w powietrze w 1925. Obecnie jej tradycje kultywuje parafialna cerkiew św. Mikołaja z 1895 roku, znajdująca się na cmentarzu komunalnym przy alei Fryderyka Chopina (raz w miesiącu msza).

Protestantyzm[edytuj]

• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – zbór,
• Kościół Chrześcijan Baptystów – placówka,
• Kościół Ewangelicko-Augsburski – parafia,
• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan – zbór,
• Kościół Zielonoświątkowy – Zbór Chrystusa Zbawiciela.

Świadkowie Jehowy[edytuj]

• cztery zbory, Sala Królestwa^[137]

Sport[edytuj]

Włocławscy sportowcy mają wiele osiągnięć (m.in. mistrzostwo Polski w boksie, wioślarstwie, koszykówce, lekkiej atletyce, judo, karate). Największą popularnością cieszą się w mieście koszykówka i piłka nożna, funkcjonuje tu amatorska liga koszykówki i amatorska liga futsalu^{[potrzebny przypis]}. Do najaktywniejszych włocławskich stowarzyszeń sportowych należą:

• Anwil Włocławek – męski zespół koszykarski, grający w polskiej ekstraklasie (obecnie Tauron Basket Liga – TBL), nieprzerwanie od 1992 roku; Mistrz Polski w sezonie 2002/2003.
• Włocławskie Towarzystwo Wioślarskie – klub wioślarski założony w 1886 r., najstarszy i najbardziej utytułowany klub sportowy na Kujawach

Stadion OSiR

• WKP Włocłavia Włocławek – zespół piłki nożnej; od sezonu 2008/2009 Włocłavia występuje w IV lidze – grupie kujawsko-pomorskiej.
• WKB Start Włocławek – klub bokserski, założony w 1954 roku, w którym trenuje wielu bokserów amatorskich.
• Aeroklub Włocławski – jeden z najstarszych aeroklubów w Polsce, organizator wielu imprez, także o randze światowej.
• Włocławski Klub Biegacza Maratończyk – stowarzyszenie zrzeszające amatorów biegania, założone w 2009 roku.
• Włocławski Krajoznawczy Klub Rowerowy PTTK „Cyklista” – jeden z najliczniejszych i najaktywniejszych klubów turystyki rowerowej w Polsce^{[potrzebny przypis]}.
• Yacht Club Anwil – stowarzyszenie żeglarskie, działające przy Marinie Zarzeczewo.
• LKS Vectra-DGS Włocławek – młody klub z dużymi sukcesami na arenie międzynarodowej, od medali w mistrzostwach Europy (Michał Rosiak, Katarzyna Kowalska), po reprezentację Polski na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie w 2008 roku (Katarzyna Kowalska).
• TKM Włocławek – szkółka koszykarska, która powstała dnia 1 stycznia 2008 r.
• Nowy Styl Duet Włocławek – klub koszykarski z sukcesami w lidze kujawsko-pomorskiej.
• MMKS Junak Włocławek – klub koszykówki młodzieżowej, w przeszłości trenujący sportowców różnych dyscyplin (np. Jerzy Engel trenował tu piłkę nożną).
• WAP Włocławek – klub piłkarski, założony we wrześniu 2008 roku, składający się z seniorów, grających w B-klasie, a także dziewcząt oraz żaków (dzieci)^{[potrzebny przypis]},
• WTS KDBS Bank Włocławek – damski, młodzieżowy klub siatkarski, założony w 2009 roku, sezon 2012/2013 młodziczki kończą z mistrzostwem województwa kujawsko-pomorskiego i w rozgrywkach finałowych Mistrzostw Polski w Człuchowie zajmują 6. miejsce.
• liczne kluby sportów walki

Obiekty sportowe[edytuj]

• trzy stadiony piłkarskie (OSiR, Włocłavia, Przylesie). Stadion OSIR jest wyposażony w bieżnię lekkoatletyczną i sztuczne oświetlenie
• dwa boiska treningowe (dla piłki nożnej) ze sztucznym oświetleniem i murawą

Hala Mistrzów

• dwie hale sportowo-widowiskowe. Hala Mistrzów jest w stanie pomieścić 4200 osób.
• korty tenisowe (między innymi przy Hali Mistrzów)
• zadaszone korty tenisowe (ul. Żytnia)
• dwie średniej wielkości pływalnie miejskie („Delfin” i „Słodowo”), niewielki basen szkolny przy Zespole Szkół Elektrycznych oraz kilka małych basenów komercyjnych^[138]
• lotnisko Aeroklubu Włocławskiego w Kruszynie
• sezonowe sztuczne lodowisko na powietrzu
• dwa rekreacyjne porty rzeczne (Marina Zarzeczewo i przystań miejska nad Jeziorem Włocławskim)
• dwie kręgielnie (w budynkach miejskich pływalni)
• skatepark (stadion Przylesie)
• zespół boisk do kosza (ul. Wieniecka)
• klub jeździecki „Michelin”
• pole golfowe (Wieniec-Zalesie – 6 km od Włocławka)

Honorowi obywatele[edytuj]

• Jan Paweł II^[139]
• Henryk Józef Muszyński^[139]
• Tadeusz Reichstein^[139]
• Ludwik Bauer^[139]
• Władysław Nowca^[139]
• Edward Śmigły-Rydz^[139]
• Maria Danilewicz-Zielińska^[139]
• Władysław Sołtan^[139]

Urodzeni we Włocławku[edytuj]

Związani z Włocławkiem[edytuj]

• Katy Carr – piosenkarka polsko-brytyjska, w dzieciństwie mieszkała we Włocławku^[142]
• Charles de Gaulle – francuski wojskowy i polityk, prezydent Francji, w 1920 r. zostaje zakwaterowany we Włocławku w ramach Francuskiej Misji Wojskowej^[143]
• Maryla Rodowicz – piosenkarka, we Włocławku spędziła dzieciństwo i lata szkolne
• Alfred Szklarski – pisarz, twórca serii o Tomku Wilmowskim, przed wyjazdem na studia kształcił się we Włocławku
• Tadeusz Kościuszko – działacz polityczny, mieszkał krótko (w 1790 r.) we Włocławku, jego pobyt upamiętnia tablica na Kościele św. Jana Chrzciciela
• Irena Matuszkiewicz – pisarka, autorka kilkudziesięciu powieści
• Aleksander Laszenko – malarz orientalista ukraińskiego pochodzenia, prawdopodobnie uczestnik wyprawy H. Cartera, która odkryła grobowiec Tutenchamona
• Maria Kuncewiczowa – pisarka, mieszkała i uczyła się we Włocławku

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie:

• Mohylew^[144] Białoruś
• Bedford^[144] Wielka Brytania
• Izmaił^[144] Ukraina
• Saint-Avold^[144] Francja

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Strona Urzędu Miasta Włocławek
• Włocławskie media
• Włocławek na Skyscrapercity.com
• Włocławek w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIII: Warmbrun – Worowo. Warszawa, 1893. – S. 697–711.
• Mapy historyczne: plan m. Włocławka z 1911 r. • plan m. Włocławka z 1922 r. • mapa Włocławka i okolic z 1930 r. • mapa Włocławka i okolic z 1944 r.

p • d • e Województwo kujawsko-pomorskie Miasta na prawach powiatu Bydgoszcz (siedziba wojewody) • Grudziądz • Toruń (siedziba sejmiku) • Włocławek Powiaty aleksandrowski • brodnicki • bydgoski • chełmiński • golubsko-dobrzyński • grudziądzki • inowrocławski • lipnowski • mogileński • nakielski • radziejowski • rypiński • sępoleński • świecki • toruński • tucholski • wąbrzeski • włocławski • żniński Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga