Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta w województwie warmińsko-mazurskim. Zobacz też: inne znaczenia.

Zalewo
Widok z jeziora Ewingi
Herb Zalewa Flaga Zalewa
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Gmina	Zalewo gmina miejsko-wiejska
Data założenia	1299
Prawa miejskie	1305-1945, 1987
Burmistrz	Marek Błażej Żyliński
Powierzchnia	8,22 km²
Wysokość	106 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	2 162[1] 263,0 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	14-230
Tablice rejestracyjne	NIL
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Zalewo
Położenie na mapie Polski Zalewo
53°50′45,14″N 19°36′12,57″E/53,845872 19,603492
TERC (TERYT)	2807074
SIMC	0965000
Urząd miejski ul. Częstochowska 8 14-230 Zalewo
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Zalewo (dawniej Zełwałd, niem. Saalfeld i. Ostpreussen) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim (dawniej w powiecie morąskim), położone nad jeziorem Ewingi na Pojezierzu Iławskim, w bliskim sąsiedztwie Puszczy Pruskiej, na terenie krainy historycznej Prusy Górne. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zalewo.

Według danych z 31 grudnia 2012 miasto miało 2222 mieszkańców^[2].

Zalewo prawa miejskie otrzymało w 1305. Od 1525 przez ponad 200 lat pełniło funkcję miasta powiatowego. Po II wojnie światowej w 1945 utraciło prawa miejskie, by je odzyskać w 1987.

Obecnie miasto jest ośrodkiem handlowo-usługowym z rozwiniętym przemysłem (głównie drzewnym i metalurgicznym) i dużymi zasobami rolniczymi. Przebiega przez nie droga wojewódzka nr 519 ze Starego Dzierzgonia do Morąga. Zalewo w 1945 roku utraciło połączenie kolejowe na skutek demontażu szyn przez Armię Czerwoną^[3]. Miasto posiada oczyszczalnię ścieków, której budowa ma zredukować wysoki poziom zanieczyszczenia jeziora Ewingi.

Położenie[edytuj]

Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 8,22 km²^[4].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Instytucje publiczne[edytuj]

Główne instytucje publiczne w Zalewie to:

• Morąsko-Zalewski Bank Spółdzielczy
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
• Gminne Centrum Informacji
• Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych
• Poczta
• Posterunek policji
• Ochotnicza Straż Pożarna
• Zespół Szkół
• Przedszkole Miejskie
• Zakład Gospodarki Komunalnej w Zalewie
• Miejsko-Gminne Centrum Kultury

Historia[edytuj]

Kamień upamiętniający 700-lecie otrzymania praw miejskich

Miasto powstało w końcu XIII wieku założone przez Krzyżaków na pograniczu podbitych terytoriów plemiennych pruskich Pogezanów i Pomezanów. W strategicznym miejscu Krzyżacy wznieśli zamek obronny, w latach 1299-1301. Budowę zamku przypisuje się Henrykowi Zuckschwertowi – komturowi dzierzgońskiemu. Wokół zamku powstało osiedle (tzw. Podgrodzie). Miasto i zamek zbudowano jako jedno z miast Prus Górnych, która stanowiła najbardziej położną na zachód część Prus.

Pierwsi osadnicy byli Sasami. Prawa miejskie otrzymało w 1305 roku z nadania komtura dzierzgońskiego Sieghardta von Schwarzburga. Prawa poszerzono w 1320 i ponowiono w 1334 (na prawie chełmińskim). Miasto zasiedlili kolonizatorzy niemieccy, którzy nadali mu nazwę Saalfeld/Saale, od nazwy miasta w Turyngii. W XV wieku, po wojnach polsko-krzyżackich, do Zalewa zaczęła napływać również ludność polska (głównie z ziemi chełmińskiej) i wówczas pojawiła się spolszczona nazwa miasta – Zełwałd. Z czasem nazwa przyjęła współczesna formę – Zalewo.

Dawna pieczęć miasta Zalewo

Plan Zalewa z 1833

W roku 1410 i 1414 Zalewo zajęte było przez wojska Władysława Jagiełły. Przed wojną trzynastoletnią (1454–1466) miasto odmówiło wierności Zakonowi. W wyniku postanowień pokoju toruńskiego, pozostało podobnie jak całe Prusy Górne w granicach państwa zakonnego (od 1525 Prus Książęcych).

W latach 1525–1752 miasto było siedzibą powiatu (niem. Hauptort des Oberlāndisches Kreises), natomiast w latach 1587–1751 stanowiło także siedzibę konsystorza dla Pomezanii. Zalewo zniszczone zostało w czasie wojen szwedzkich (XVII wiek). Duże zniszczenia wniknęły na skutek pożaru w 1688, znacznie uszkodzony został także ratusz. Z kolei w roku 1710 w mieście wybuchła epidemia dżumy, z której ocalało zaledwie 7 rodzin.

Szkoła w Zalewie istniała od XV do XVIII wieku, jej ukończenie uprawniało do studiów uniwersyteckich. Uczono w niej także języka polskiego. W latach 1777–1780 uczył się w niej Mrongowiusz. Podczas wojen napoleońskich w roku 1807 w Zalewie kwaterowały wojska generała Jana Henryka Dąbrowskiego.

W drugiej połowie XIX wieku Zalewo przeżywało rozwój gospodarczy, spowodowany budową Kanału Elbląskiego i linii kolejowej Ostróda-Elbląg (wybudowana w 1893, rozebrana w 1945).

Pod koniec XIX wieku w okolicach Zalewa swoje badania prowadziła Elisabeth Lemke, badaczka folkloru, pradziejów oraz botaniki Prus Górnych.

W czasie II wojny światowej zostało zniszczone w 70% i utraciło prawa miejskie. Przyczyną zniszczeń były podpalenia kamienic Rynku Głównego przez wojska radzieckie prowadzone notorycznie od 22 do 29 stycznia 1945 roku. Materiały budowlane uzyskane ze zgliszczy kamienic Starego Miasta zostały odesłane do Warszawy, aby wykorzystać je przy odbudowie stolicy.

Miasto odzyskało prawa miejskie dopiero w 1987 roku. Po reformie administracyjnej w 1999 roku Zalewo ulokowano w granicach powiatu iławskiego. W 2005 obchodzono 700. rocznica nadania pierwszych praw miejskich.

Budynki Ekomariny Zalewo

W 1991 roku w trakcie budowy garaży w okolicach starego miasta został odnaleziony skarb złotych monet z lat 1252–1334.

W kwietniu 2013 roku, na brzegu jeziora Ewingi, została oddana do użytku Ekomarina Zalewo – nowoczesna, ekologiczna przystań żeglarska^[5].

W remizie strażackiej w Zalewie reżyser Piotr Trzaskalski, przy udziale mieszkańców miasta, nakręcił kilka scen do polskiego dramatu obyczajowego "Mistrz"^[6].

Archeologia[edytuj]

W maju 2016 na polu poza miastem odkryto przypadkowo skarb składający się z 86 srebrnych denarów datowanych na I i koniec II wiek n.e. Najstarsza moneta datowana jest na 96 r. pochodzi z mennicy cesarza Nerwy, najmłodsza z przełomu lat 194-195, z czasów Septymiusza Sewera. Monety spod Zalewa zostały po raz pierwszy zaprezentowane na zamku w Ostródzie 14 maja 2016 podczas Nocy Muzeów^[7].

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Zalewa w 2014 roku ^[1].

Zabytki[edytuj]

Baszta

• gotycki kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty z XIV wieku
• pozostałości murów miejskich, XIV – XVI wiek, wraz z czworoboczną basztą
• domy z XIX wieku (przy ulicach: Elbląskiej, 1 maja, gen. Traugutta i Kolejowej)
• budynek Zespołu Szkół
• cmentarz żydowski
• kaplica Świętej Rodziny
• stary młyn przy ul. Kolejowej
• wieża ciśnień przy ul. Kasztanowej
• ul. Ślusarska
• niemiecka kamienica przy ul. Żeromskiego 7 (tzw. "Jedynka")
• dom przy dawnym dworcu kolejowym przy ulicy Jesionowej

Edukacja[edytuj]

Zespół Szkół w Zalewie

Szkoła w Zalewie prawdopodobnie powstała już w XIV w. Pierwsza informacja w dokumentach o jej istnieniu pochodzi z 1404 r. i nosiła nazwę "prowincjonalnej". Od roku 1599 nosiła nazwę szkoły książęcej. W tamtych czasach szkoła w Zalewie była na wysokim poziomie, a jej ukończenie uprawniało do studiów uniwersyteckich (podobnie jak szkół w Bartoszycach, Ełku, Kętrzynie i Pasłęku). Podstawowym przedmiotem w zalewskiej szkole była łacina. Od połowy XVI w. aż do XVIII uczono w niej także języka polskiego. W latach 1777–1780 uczył się w niej Mrongowiusz. W 1801 r. w szkole uczyło się 51 uczniów. Wkrótce po tej dacie szkołę zastąpiono dwiema odrębnymi placówkami: wyższą szkołą miejską przeznaczoną dla dzieci mieszczan oraz szkołą dla ubogich (Armenschule). Jednak żadna z nich nie dawała już prawa wstępu na uczelnie wyższe. Pod koniec XIX obie te placówki połączono, tworząc szkołę ludową (podstawowa, powszechna). W roku 1927 utworzono w Zalewie gimnazjum. W 1935 r. do szkoły ludowej uczęszczało 383 dzieci, natomiast do gimnazjum 129.

Obecnie w Zalewie istnieje Zespół Szkół, w skład którego wchodzą:

• Szkoła Podstawowa im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego
• Gimnazjum w Zalewie

Wspólnoty religijne[edytuj]

Kościół Świętego Jana Apostoła

• Parafia św. Jana Apostoła w Zalewie

Sport[edytuj]

Kluby sportowe w Zalewie:

• KS Ewingi Zalewo – piłka nożna mężczyzn
• UKS Zefir – żeglarstwo

Urodzeni w Zalewie[edytuj]

• Georg Walter (1420–1475) – pierwszy profesor prawa Uniwersytetu w Gryfii
• Robert Roberthin (1600–1648) – poeta barokowy, jeden z pierwszych poetów z regionu, tajny radca pruski
• Adam Friedrich Werner (ur. 1610) – poeta barokowy
• Jakob Elsner (1692–1750) – teolog luterański
• Karl Friedrich Pauli (1723–1778) – profesor prawa i historyk, autor "Historii Państwa Pruskiego"
• Otto Brausewetter (1833–1904) – malarz
• Eugen Sierke (1845–1925) – historyk kultury i publicysta
• Elisabeth Lemke (1849-1925) – badaczka folkloru i prehistorii okolic Zalewa
• Herbert Kelletat (1907–2007) – muzyk, organista, muzykolog
• Kurt Gerdau (1930–2007) – żeglarz, autor książek i opowiadań, głównie o tematyce morskiej
• Grażyna Prokopek (ur. 1977) – lekkoatletka

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Ta sekcja od 2011-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Miasta i gminy partnerskie:

• Saalfeld/Saale
• Rudziszki

Współpraca bez umowy o partnerstwie:

• Sokolov

Przypisy

Zobacz też[edytuj]

• Zalewo (stacja kolejowa)
• Synagoga w Zalewie
• Ewingi

Bibliografia[edytuj]

• Antoni Łukaszewski, "Zalewo" w: "Morąg – z dziejów miasta i powiatu", Pojezierze, Olsztyn 1973, str.: 123-127.
• "Dzieje ziemi zalewskiej 1305-2005" aut. Kazimierz Lech Skrodzki; współaut. Wanda Cydzik, Janusz Sokołowski, Zalewo 2005.
• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ​ISBN 83-902165-0-7​, s. 147-148

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Miasto i Gmina Zalewo
• Zalewo al. Zełwałd w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIV: Worowo – Żyżyn. Warszawa, 1895.
• Zapiski Zalewskie

p • d • e Osiedla Zalewa Centrum • Kościelne • Wileńskie • Osiedle 40-lecia

p • d • e Miasta województwa warmińsko-mazurskiego Miasta powiatowe Bartoszyce • Braniewo • Działdowo • Elbląg • Ełk • Giżycko • Gołdap • Iława • Kętrzyn • Lidzbark Warmiński • Mrągowo • Nidzica • Nowe Miasto Lubawskie • Olecko • Olsztyn • Ostróda • Pisz • Szczytno • Węgorzewo Miasta gminne Barczewo • Biała Piska • Biskupiec • Bisztynek • Dobre Miasto • Frombork • Górowo Iławeckie • Jeziorany • Kisielice • Korsze • Lidzbark • Lubawa • Mikołajki • Miłakowo • Miłomłyn • Młynary • Morąg • Olsztynek • Orneta • Orzysz • Pasłęk • Pasym • Pieniężno • Reszel • Ruciane-Nida • Ryn • Sępopol • Susz • Tolkmicko • Zalewo

p • d • e Gmina Zalewo Siedziba gminy: miasto Zalewo Sołectwa Bajdy • Barty • Bądki • Boreczno • Dajny • Dobrzyki • Duba • Gajdy • Girgajny • Janiki Wielkie • Jaśkowo • Jerzwałd • Kupin • Matyty • Mazanki • Międzychód • Półwieś • Rąbity • Urowo • Wielowieś • Wieprz • Witoszewo Miejscowości niesołeckie Bednarzówka • Brzeziniak • Bukowiec • Gubławki • Huta Wielka • Janiki Małe • Jezierce • Karpowo • Kątki • Kiemiany • Koziny • Likszany • Mozgowo • Murawki • Nowe Chmielówko • Nowe Jaśkowo • Piekło • Polajny • Pomielin • Pozorty • Półwieś (osada) • Rucewo • Rudnia • Sadławki • Skitławki • Surbajny • Śliwa • Tarpno • Woryty Zalewskie • Zatyki

p • d • e Powiat iławski Miasta Iława • Kisielice • Lubawa • Susz • Zalewo Gminy miejskie Iława • Lubawa Gminy miejsko-wiejskie Kisielice • Susz • Zalewo Gminy wiejskie Iława • Lubawa