Tworzenie stron internetowych

Białogard
Plac Wolności, otoczenie kościoła Narodzenia NMP
Herb Białogardu Flaga Białogardu
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	białogardzki
Gmina	gmina miejska
Prawa miejskie	2 sierpnia 1299
Burmistrz	Krzysztof Bagiński
Powierzchnia	25,73 km²
Wysokość	23 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	24 342[1] 946,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 94
Kod pocztowy	78-200
Tablice rejestracyjne	ZBI
Położenie na mapie powiatu białogardzkiego Białogard
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Białogard
Położenie na mapie Polski Białogard
54°00′11″N 15°59′32″E/54,003056 15,992222
TERC (TERYT)	3201011
SIMC	0949690
Urząd miejski ul. 1 Maja 18 78-200 Białogard
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Białogard (niem. Belgard) – miasto w Polsce, w województwie zachodniopomorskim, siedziba powiatu białogardzkiego oraz gminy wiejskiej Białogard. Dziewiąty ośrodek miejski województwa (pod względem liczby ludności).

Według danych z 31 grudnia 2011 r. miasto miało 24 450 mieszkańców^[2]

Białogard jest ośrodkiem handlowym i ma magazyn zbożowy.

Położenie[edytuj]

Położone jest na Równinie Białogardzkiej, nad rzeką Parsętą i mniejszą rzeką Liśnicą, ok. 145 km na północny wschód od Szczecina. Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 25,73 km²^[3]. Miasto stanowi 3% powierzchni powiatu.

Według danych z roku 2002^[4] Białogard posiada:

• użytki rolne: 48%
• użytki leśne: 9%

Toponimia[edytuj]

Nazwa notowana była wielokrotnie w czasie średniowiecza. Notuje go w roku 1124 Żywot Ottona, biskupa bamberskiego, jako Belgrod. W kronice Galla Anonima pojawia się jako civitas Albam^[5] (aczkolwiek nie można wykluczyć, że kronikarz miał na myśli Białogardę^[6]). W innych dokumentach historycznych nazwa notowana jest jako Belegarde (1159, 1176), Belegarda (1194), Belgard (1229). Końcówka -gard jest pozostałością pomorskiej formy będącej odpowiednikiem ogólnopolskiej -gród^[7].

Na polskiej mapie wojskowej z 1937 r. podano polski egzonim Białogród^[8].

Przez krótki okres po II wojnie światowej miasto nosiło nazwę Białogród^[9][10][11]. Obecna nazwa została wprowadzona rozporządzeniem ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 roku^[12].

Historia[edytuj]

Ta sekcja od 2009-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Mury obronne, bramy

Mury obronne

Brama Połczyńska

Brama Wysoka

Rynek i Kościół NNMP w Białogardzie ok. 1900 r.

Pierwsze wzmianki historyczne u Galla Anonima – miasto królewskie i znakomite, zwane Białym (łac. Urbus regia et egregia. Alba nomine)^[13]. Gród został zdobyty dwukrotnie w 1102 i 1107 roku przez Bolesława III Krzywoustego. W 1124 roku przez kilka dni przebywał w grodzie biskup Otton z Bambergu. W 1289 r. władał nim książę Przybysław, a w dokumencie zapisano, że Białogard położony jest w Kaszubii (in Cassubia)^[14]. 2 sierpnia 1299 roku książę Bogusław IV nadał istniejącej już osadzie przywilej lokacyjny według zasad regulowanych przez Prawo lubeckie. Na XIV wiek przypada wzrost znaczenia miasta w życiu gospodarczym Pomorza Zachodniego. W roku 1307 nadano miastu prawo składu na wszystkie towary. W roku 1315 książę Warcisław IV przenosi z Anklam do Białogardu rezydencję książęcą. Od roku 1386 Białogard przynależy do Związku Hanzeatyckiego.

W wieku XV i XVI Białogard dzielił zmienne losy Pomorza Zachodniego, związane z rywalizacją książąt pomorskich z Brandenburgią. W 1469 r. miał miejsce zatarg między Białogardem a Świdwinem, który przeszedł do historii jako tzw. wojna o krowę. Upadek znaczenia miasta związany był z okresem wojny trzydziestoletniej, kiedy to liczba ludności spadła o dwie trzecie, a miasto popadło w długi z powodu konieczności utrzymywania garnizonów wojsk cesarskich i szwedzkich. Od kończącego wojnę Pokoju westfalskiego w roku 1648 Białogard wchodził w skład Brandenburgii. Od 1714 roku Białogard był miastem garnizonowym. Od połowy XIX wieku nastąpił rozwój przemysłu, głównie przetwórczego opartego na miejscowych produktach i surowcach rolno-leśnych. W połowie XIX wieku Białogard otrzymał też połączenie kolejowe ze Szczecinem, Koszalinem i Kołobrzegiem (1859) oraz Szczecinkiem (1878). W 1911 roku uruchomiono dwie linie kolei wąskotorowej: Białogard-Bobolice oraz Białogard-Rarwino (Białogardzka Kolej Dojazdowa).

W latach 1900–1901 wybudowano nowe koszary (ul. Kołobrzeska). Następne koszary oraz szpital wojskowy powstały w 2. połowie lat 30. XX wieku. W 1939 roku stacjonowały tu pułki zmechanizowane 32 dywizji, której sztab zlokalizowany był w Koszalinie. W okresie II wojny światowej na terenie miasta i w jego okolicach zlokalizowano kilka obozów dla robotników przymusowych i jeńców wojennych. Białogard został zdobyty w dniu 5 marca 1945 roku przez oddziały radzieckie 19 Armii, 1 Armii Pancernej, 2 Samodzielnego Korpusu Kawalerii Gwardii oraz 1 Armii Wojska Polskiego.

Po wojnie Białogard został siedzibą powiatu, obejmującego swoim zasięgiem tereny przedwojennego powiatu białogardzko-świdwińskiego (Kreis Belgard-Schievelbein). W latach 50. i 60. XX wieku, m.in. w następstwie braku ujęcia w tzw. planie 6-letnim, nastąpił regres przemysłu, który rozwijał się tylko przez rozbudowę i modernizację istniejących zakładów. W latach 70. XX wieku Białogard był znaczącym ośrodkiem przemysłu elektronicznego (filia Warszawskich Zakładów Radiowych „RAWAR”, przekształcona następnie w nowy zakład „UNITRA-ELTRA”); firma pod nazwą „UNICON” funkcjonuje do dziś, choć w znacznie ograniczonym zakresie. Jak dawniej zajmuje ciekawe architektonicznie zabudowania po dawnej elektrowni miejskiej między dwiema liniami kolejowymi.

W okolicy Białogardu, niedaleko wsi Podborsko znajdowała się jednostka wojskowa Armii Radzieckiej na terenie której przechowywana była broń nuklearna^[15].

Do lat 90.^[16] stacjonowały tu 3 znaczne zgrupowania jednostek Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej – obecnie dawne koszary są wyremontowane i zagospodarowane (mieszkania, szkoły, urzędy, przedsiębiorstwa).

Zabytki[edytuj]

Stary Ratusz

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[17][18]:

• śródmieście miasta – stare miasto
• kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia NMP, gotycki z 1310 r. do XIX wieku, rzymskokatolicki należący do dekanatu Białogard, diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, metropolii szczecińsko-kamieńskiej
• kościół filialny pod wezwaniem św. Jerzego, ul. Świdwińska, wybudowany około XIV wieku na starych fundamentach dawnej pogańskiej świątyni. Pierwotnie była to kaplica i dom trędowatych położony poza murami miasta. Przebudowany w XV/XVI wieku. Murowana, ceglana budowla w układzie wendyjskim z elementami gotyckimi wznosi się na planie prostokąta. Kościół kilkakrotnie był niszczony przez pożary. w roku 1858 przeszedł gruntowny remont, podczas którego został też znacznie przebudowany. Obecny wygląd pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Dzisiaj jest to filiał rzymskokatolicki należący do parafii ewangelicko-augsburskiej Jezusa Dobrego Pasterza w Koszalinie, diecezji pomorsko-wielkopolskiej
• dawny cmentarz ewangelicki, obecnie komunalny wielowyznaniowy, ul. Szpitalna, z XIX wiek wieku
• pozostałości murów obronnych, ul. Matejki, z XIV/XV wiek wieku
• Brama Wysoka, inaczej Połczyńska, ul. Grottgera; zbudowana łącznie z murami miejskimi w początkach XIV wieku. Murowana budowla z cegły, na planie prostokąta stoi na fundamencie kamiennym. Brama ma dwie kondygnacje, i ostrołukowy przejazd. Fortyfikacja zachowała się jako jedyna z dwóch istniejących dawniej. Do końca XIX wieku służyła jako areszt miejski i mieszkanie dozorcy. Później, od roku użytkowana była przez Muzeum Regionalne. Obecnie jest siedzibą białogardzkich artystów^[19]
• piwnice zamku, ul. Płowiecka 3, z XVIII wiek wieku
• ratusz, pl. Wolności 5, Rynek, z pierwszej połowy XIX wieku
• spichlerz, obecnie magazyn, ul. Piłsudskiego 25, szachulcowo-murowany, z końca XVIII wieku, w połowie XIX wiek wieku, budynek przemysłowy
• dom z dwiema oficynami, ul. Najświętszej Marii Panny 3, z 1880 roku
• dom, obecnie bank PKO, pl. Wolności 17, z 1910 roku

inne zabytki:

• cmentarz żydowski

Pomniki i miejsca pamięci narodowej

• 

  • Tablica upamiętniająca elektryfikację kolei

• 

  • Pomnik ku czci ofiar komunizmu

• 

  • Pomnik Orła Białego

• 

  • Pomnik upamiętniający 700 lat praw miejskich

• 

  • Pomnik strajku w zakładach UNITRA-UNITECH.

• cmentarz żołnierzy radzieckich – cmentarz wojenny 763 oficerów i żołnierzy radzieckich 1. Frontu Białoruskiego, poległych podczas walk o Białogard w 1945 r. wraz z pomnikiem ku czci poległych żołnierzy z 1970 r.

Demografia[edytuj]

Struktura demograficzna mieszkańców miasta Białogard 31 grudnia 2007^[20]:

Gminę miejską Białogard zamieszkuje 50,5% ludności całego powiatu. Na 1 km² przypada 948 osób – tym samym jest to gmina o największej gęstości zaludnienia w powiecie.

• Piramida wieku mieszkańców Białogardu w 2014 roku^[1].

Gospodarka[edytuj]

Na terenie Białogardu istnieje podstrefa Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej obejmującą wyznaczone 2 kompleksy^[21].

W III kwartale 2012 r. Białogard miał 1989 zarejestrowanych bezrobotnych^[22]

W 2016 r. wykonane wydatki budżetu gminy wynosiły 93,2 mln zł, a dochody budżetu 92,5 mln zł. Zobowiązania samorządu (dług publiczny) według stanu na koniec 2016 r. wynosiły 22 mln zł, co stanowiło 23,7% dochodów^[23].

W Białogardzie znajduje się zakład produkcji płyt klejonych^[24]. Ponadto w mieści ma miejsce produkcja w sektorze zbóż i traw^[25].

Kolejny zakład zbożowo-młynarski zajmuje się produkcją mąki pszennej i żytniej^[26].

W mieście zlokalizowany jest szpital powiatowy z 6 oddziałami^[27].

Transport[edytuj]

Dworce, infrastruktura kolejowa

Dworzec kolejowy

Stacja kolejowa Białogard widok od strony peronów z kładki dla pieszych

Dawny dworzec Biłogard Wąsk.

Nieużywany most kolei wąskotorowej nad Kanałem Ulgi

Przez miasto przebiegają dwie drogi wojewódzkie:

• nr 163: Kołobrzeg – Białogard – Połczyn-Zdrój – Czaplinek – Wałcz
• nr 166: DK6 – Lulewice – Białogard

W Białogardzie działa komunikacja autobusowa prowadzona przez ZKM Białogard.

Przy stacji Białogard przecinają się dwie linie kolejowe (jednotorowe, zelektryfikowane):

• nr 202 Gdańsk – Stargard
• nr 404 Szczecinek – Kołobrzeg

Do lat 90. XX wieku Białogard był także stacją końcową dla dwóch linii kolejki wąskotorowej tzw. Białogardzka Kolej Dojazdowa, która obecnie nie funkcjonuje.^{[potrzebny przypis]}

Oświata[edytuj]

W Białogardzie znajduje się biblioteka publiczna przy ulicy Grunwaldzkiej 46, która posiada trzy filie:

• Filia nr 1 - ul. Chopina 29
• Filia nr 2 - ul. Komara 25
• Filia nr 3 - Biblioteka Pedagogiczno-Naukowa - ul. Dworcowa 2

Miasto posiada 3 przedszkola miejskie:

• Przedszkole miejskie nr 1 „Bajka” - ul. 1 Maja 12
• Przedszkole miejskie nr 2 „Słoneczne” - ul. Chopina 4A
• Przedszkole miejskie nr 3 „Niezapominajka” ul. Kochanowskiego 21

Lista szkół publicznych działających w Białogardzie od września 2017:

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marii Skłodowskiej-Curie - ul. Świdwińska 7
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Bolesława Krzywoustego - ul. Chopina 8
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Mikołaja Kopernika - ul. Grunwaldzka 53 i ul. Kościelna 1
• Szkoła Podstawowa nr 5 im. Władysława Broniewskiego - ul. Kołobrzeska 23
• Liceum Ogólnokształcące im. Bogusława X - ul. Grunwaldzka 46
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, w ramach którego działa Technikum i Zasadnicza Szkoła Zawodowa - ul. Wyszyńskiego 14
• Zespół Szkół Specjalnych, im. Jana Pawła II - ul. Zamoyskiego 3A
• Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia. - ul. Dworcowa 4

Lista szkół prywatnych działających w mieście:

• I Prywatne Gimnazjum „Sukces” - ul. Mickiewicza 24
• I Prywatne Liceum Ogólnokształcące „Sukces” - ul. Mickiewicza 24
• Gimnazjum „Scholar” - ul. Grunwaldzka 44
• Prywatne Liceum „Scholar” - ul. Grunwaldzka 44

Kultura[edytuj]

Od października 2008 roku na terenie Białogardu otwarte jest Centrum Kultury i Spotkań Europejskich, które organizuje różne imprezy kulturalne, np.: koncerty, przedstawienia teatralne. W CKiSE działają różne grupy artystyczne, m.in. Teatr Lalek Marko, Białogardzki Chór Kameralny Bel Canto i teatr RÓŻ. W Białogardzie co roku odbywają się Międzynarodowe Dni Kultury Chrześcijańskiej.

Od roku 1969, rokrocznie w czerwcu, na przemian w Świdwinie i Białogardzie, odbywa się impreza rozrywkowa nawiązująca do wojny o krowę z 1469 roku.

Każdego roku w Białogardzie, w lipcu lub sierpniu organizowana jest tu impreza kulturalna, trwająca 2–3 dni, zwana Dniami Białogardu. Wtedy na białogardzkiej scenie występują polscy i zagraniczni artyści.

Sport[edytuj]

W kompleksie rekreacyjno-wypoczynkowym istnieje stosunkowo niedawno odnowiony stadion oraz klub sportowy z wieloma sekcjami. W lecie działają baseny miejskie.

• Atletyczny klub sportowy sekcja zapasy „AKS BIAŁOGARD”
• Hala sportowa przy LO
• Klub Lekkoatletyczny „Iskra”
• Klub Piłkarski Iskra Białogard
• Klub Piłkarski „UKS Unia”
• Klub Piłkarski „Konsorcjum Białogard”
• Klub Sportowy Karate Kyokushin
• Kryta pływalnia BOSiR przy ul. Moniuszki 29
• Letnie baseny miejskie przy ul. Moniuszki 49
• Sekcja Karate Kyokushin
• Sekcja MMA, BJJ, zapasy, boks „AKS GRAPPLING BIAŁOGARD”
• Sekcja podnoszenia ciężarów
• Sekcja tenisa stołowego „UKS T-Tenis 2005”
• Stowarzyszenie Pływackie „AQUA” w Białogardzie
• UKS Herkules Białogard – zajęcia dla młodych koszykarzy i koszykarek

Wspólnoty religijne[edytuj]

Kościół pw. św. Jerzego

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i wspólnoty wyznaniowe:

• Kościół ewangelicko-augsburski
  • filiał parafii w Koszalinie
• Kościół ewangeliczny
  • zbór Kościoła Wolnych Chrześcijan,
  • zbór Wspólnoty Kościołów Chrystusowych,
  • zbór Kościoła Zielonoświątkowego w RP
• Kościół rzymskokatolicki 3 parafie należące do dekanatu Białogard diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej.
  • Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa
  • Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
  • Parafia św. Jadwigi
• Kościół Nowoapostolski.
• Świadkowie Jehowy
  • Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy (Sala Królestwa)^[28]
• Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego
  • zbór Zrzeszenia Wolnych Badaczy Pisma Świętego^{[potrzebny przypis]}

Administracja[edytuj]

Siedziba władz miasta

Białogard ma status gminy miejskiej, miasto posiada 168 ulic. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Białogardu 21 radnych^[29]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedziba władz miasta znajduje się przy ul. 1 Maja.

Burmistrzowie Białogardu:

• Stefan Zdzisław Strzałkowski (2002–2009)
• Zbigniew Raczewski (2009–2010)
• Krzysztof Bagiński (od 2010)

Nowy Ratusz, obecnie siedziba Starostwa Powiatowego

Miasto jest siedzibą władz powiatu białogardzkiego, a także władz wiejskiej gminy Białogard. W Białogardzie działa prokuratura rejonowa, znajduje się tu również sąd rejonowy^[30].

Białogard jest członkiem Związku Miast Polskich i Nowej Hanzy. W 2005 r. miasto otrzymało Dyplom Europejski, a od 5 sierpnia 2007 r. posiada Flagę Europy^[31].

Mieszkańcy Białogardu wybierają posłów z okręgu wyborczego nr 40, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasto posiada umowy partnerskie z następującymi miastami i gminami^[32]:

• Teterow, Niemcy – od 1970 r.
• Aknīste, Łotwa – od 1999 r.
• Binz, Niemcy – od sierpnia 2002 r.
• Gmina Gnosjö, Szwecja – od 28 marca 2003 r.
• Maardu, Estonia – od 4 sierpnia 2004 r.
• Olen, Belgia – od 12 listopada 2004 r.
• Albano Laziale, Włochy – od 2 grudnia 2004 r.
• Caracal, Rumunia – od 4 sierpnia 2007 r.
• Montana, Bułgaria – od 20 września 2014 r.

Osoby urodzone w Białogardzie[edytuj]

• Dariusz Białkowski (ur. 1970) – polski kajakarz, dwukrotny brązowy medalista olimpijski
• Jerzy Borowczak (ur. 1957) – polityk i działacz związkowy, poseł na Sejm III kadencji
• Otto Busse (ur. 1867, zm. 1922) – patolog
• Anna Chitro (ur. 1956) – polska aktorka teatralna i filmowa
• Maximilian Grävell (ur. 1781, zm. 1860) – prawnik
• Ludwig Ferdinand Hesse (ur. 1795, zm. 1876) – architekt
• Lech M. Jakób (ur. 1953) – pisarz
• księżna Anna Komorowska (ur. 24 września 1946) – matka Matyldy d’Udekem d’Acoz, żony Filipa I Koburga, króla Belgów
• Jacek Kosmalski (ur. 1976) – polski piłkarz grający w Polonii Warszawa
• Aleksander Kwaśniewski (ur. 1954) – prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1995–2005
• Ewald von Massow (ur. 1869, zm. 1942) – niemiecki generał
• Hans Martin Schaller (ur. 1923, zm. 2005) – niemiecki historyk
• Dariusz Szubert (ur. 1970) – polski piłkarz, srebrny medalista olimpijski z 1992
• Joachim Utech (ur. 1889, zm. 1960) – rzeźbiarz
• Andrzej Wasilewicz (ur. 1951, zm. 2016) – polski aktor Teatru Powszechnego w Warszawie
• Damian Skoczyk (ur. 1995) polski piosenkarz

Osoby związane z Białogardem[edytuj]

• Josquinus ab Holtzen (zm. 1657 w Ratzebuhr) – kompozytor; pełnił w Białogardzie funkcję kantora od 1631 roku
• Leon Mroczkiewicz (ur. 1900, zm. 1971) – profesor, leśnik, mieszkał w Białogardzie
• Erika Fuchs (ur. 1906, zm. 2005) – tłumaczka, mieszkała w Białogardzie
• Czesław Niemen (ur. 1939, zm. 2004) – kompozytor, multiinstrumentalista, piosenkarz i autor tekstów piosenek. W młodości mieszkał w Białogardzie.
• Marcin Jurecki (ur. 1976, zm. 2008) – polski zapaśnik, wielokrotny reprezentant Polski w stylu wolnym, mieszkał w Białogardzie

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Białogard
• Historia Żydów w Białogardzie na portalu Wirtualny Sztetl
• Białogard w starej fotografii
• Białogród, Białagarda w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa, 1880.

p • d • e Powiat białogardzki Miasta Białogard • Karlino • Tychowo Gminy miejskie Białogard Gminy miejsko-wiejskie Karlino • Tychowo Gmina wiejska Białogard

p • d • e Miasta województwa zachodniopomorskiego Miasta powiatowe Białogard • Choszczno • Drawsko Pomorskie • Goleniów • Gryfice • Gryfino • Kamień Pomorski • Kołobrzeg • Koszalin • Łobez • Myślibórz • Police • Pyrzyce • Sławno • Stargard • Szczecin • Szczecinek • Świdwin • Świnoujście • Wałcz  Miasta gminne Barlinek • Barwice • Biały Bór • Bobolice • Borne Sulinowo • Cedynia • Chociwel • Chojna • Czaplinek • Człopa • Darłowo • Dębno • Dobra k. Nowogardu • Dobrzany • Drawno • Dziwnów • Golczewo • Gościno • Ińsko • Kalisz Pomorski • Karlino • Lipiany • Maszewo • Mielno • Mieszkowice • Międzyzdroje • Mirosławiec • Moryń • Nowe Warpno • Nowogard • Pełczyce • Płoty • Polanów • Połczyn-Zdrój • Recz • Resko • Sianów • Stepnica • Suchań • Trzcińsko-Zdrój • Trzebiatów • Tuczno • Tychowo • Węgorzyno • Wolin • Złocieniec

p • d • e Związek Hanzeatycki Wykaz miast hanzeatyckich WERSALIKAMI PÓŁGRUBYMI oznaczono miasta-przywódców rejonów lub okręgów; WERSALIKAMI — miasta które odegrały poważną rolę w Hanzie Region nadreński (Ren – Moza) Dinant • Duisburg • Düsseldorf • Emmerich • Grieth (de) • KOLONIA • Neuss • Nijmegen • Roermond • Tiel • Venlo • Wessel • Zaltbommel Region Ijssel i Zuiderzee Arnhem • DEVENTER • Doesborg • Elburg • Harderwijk • Hasselt • Hattem • KAMPEN • Ommen • Stavoren • Zutphen • Zwolle Wybrzeże Morza Północnego Groningen • BREMA • Stade • Buxtehude • HAMBURG Między Renem i Wezerą (Westfalia) Ahlen • Allendorf (de) • Altena • Arnsberg • Attendorn • Beckum • Belecke (de) • Bielefeld • Blankenstein (de) • Bocholt • Bochum • Bodefeld (de) • Borgentreich • Borken • Brakel • Breckerfeld • Brilon • Coesfeld • Dorsten • DORTMUND • Drolshagen • Dülmen • Essen • Eversberg (de) • Freienohl (de) • Fürstenau • Geseke • Grevenstein (de) • Hachen (de) • Hagen • Haltern • Hamm • Hattingen • Herford • Hirschberg (de) • Hörde • Hüsten (de) • Iburg (de) • Iserlohn • Kallenhardt (de) • Kamen • Langscheid (de) • Lemgo • Lüdenscheid • Lünen • Melle • Menden • Minden • MÜNSTER • Neheim (de) • Neuenrade • Neustadt • Nieheim • Oldenzaal • Olpe • OSNABRÜCK • Paderborn • Peckelsheim (de) • Plettenberg • Quakenbrück • Ratingen • Recklinghausen • Rheine • Rüthen • Schwerte • SOEST • Solingen • Sundern • Telgte • Unna • Vörden (de) • Vreden • Warburg • Warendorf • Warstein • Wattenscheid (de) • Werl • Werne • Westhofen (de) • Wetter • Wiedenbrück (de) Między Wezerą i Łabą (Dolna Saksonia) Alfeld • Aschersleben • Bockenem • BRUNSZWIK • Einbeck • Gardelegen • GOSLAR • Gronau • Halberstadt • Hameln • Hanower • Helmstedt • HILDESHEIM • LÜNEBURG • MAGDEBURG • Osterburg • Quedlinburg • Salzwedel • Seehausen • Stendal • Tangermünde • Ulzen • Werben Niemcy środkowe (na południe do Harzu między górną Wezerą i Soławą) Duderstadt • Erfurt • Getynga • Halle • Merseburg • Mühlhausen • Naumburg • Nordhausen • Northeim • Osterode • Uslar Brandenburgia Berlin • Brandenburg • Frankfurt nad Odrą • Havelberg • Kolno (de) • Kyritz • Perleberg • Przestawilk Wybrzeże Bałtyku (na zachód od Odry) Kilonia • LUBEKA • WYSZOMIERZ • ROZTOKA • STRZAŁÓW • Gryfia • Dymin • Guczkowo • SZCZECIN Pomorze Zachodnie (na wschód od Odry) Białogard • Darłowo • Goleniów • Gryfice • Kamień • Kołobrzeg • Koszalin • Sławno • Słupsk • Stargard • Trzebiatów • Wolin Prusy, Polska Braniewo • Chełmno • GDAŃSK • Elbląg • KRÓLEWIEC • TORUŃ • WROCŁAW • KRAKÓW Inflanty DORPAT • Goldingen • Kokenhusen • Lemsal • Parnawa • REWEL • Roop • RYGA • Valmiera • Viljandi • Wenden • Windawa Szwecja Kalmar • Nyköping • SZTOKHOLM • VISBY