Tworzenie stron internetowych

Bielsko-Biała
Centrum miasta z lotu ptaka
Herb Bielska-Białej Flaga Bielska-Białej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Aglomeracja	bielska
Data założenia	XII w. – Bielsko ok. 1560 r. – Biała
Prawa miejskie	2. poł. XIII w. – Bielsko 9 stycznia 1723 – Biała połączenie miast – 1 stycznia 1951
Prezydent	Jacek Krywult
Powierzchnia	124,51 km²
Wysokość	262–1117 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	172 407[1] 1 384,7 os./km²
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	43-300 do 43-382
Tablice rejestracyjne	SB
Położenie na mapie województwa śląskiego Bielsko-Biała
Położenie na mapie Polski Bielsko-Biała
49°49′21″N 19°02′40″E/49,822500 19,044444
TERC (TERYT)	2461011
SIMC	0923584
Hasło promocyjne: Przeżyjesz dwa razy więcej
Urząd miejski plac Ratuszowy 1 43-300 Bielsko-Biała
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa
BIP

Bielsko-Biała (czes. Bílsko-Bělá, niem. Bielitz-Biala) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, na Pogórzu Śląskim, u stóp Beskidu Małego i Beskidu Śląskiego, nad rzeką Białą. Jest siedzibą władz powiatu bielskiego, Euroregionu Beskidy, diecezji bielsko-żywieckiej Kościoła rzymskokatolickiego i diecezji cieszyńskiej Kościoła ewangelicko-augsburskiego, a także głównym miastem aglomeracji bielskiej i centralnym ośrodkiem Bielskiego Okręgu Przemysłowego.

Bielsko-Biała formalnie powstało 1 stycznia 1951 r.^[2] z połączenia położonego na Śląsku Cieszyńskim Bielska, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1312 r. oraz małopolskiej Białej założonej w końcu XVI wieku. W latach 1975–1998 miasto było stolicą województwa bielskiego.

Bielsko-Biała pełni funkcję głównego ośrodka administracyjnego, przemysłowego, handlowo-usługowego, akademickiego, kulturalnego i turystycznego obszaru śląsko-małopolskiego pogranicza nazywanego często potocznie Podbeskidziem^[3]. Jest jednym z lepiej rozwiniętych gospodarczo miast Polski (m.in. 4,4% bezrobocia^[4]). Stanowi także ważny w skali kraju węzeł drogowy i kolejowy. Miasto jest członkiem m.in. Związku Miast Polskich.

Według danych z 30.06.2016 r. Bielsko-Biała liczyło 172 407 mieszkańców (22 miejsce w Polsce)^[5]. Powierzchnia miasta wynosi 124,51 km² (19. miejsce w Polsce)^[6] i dzieli się ono formalnie na 30 osiedli (jednostek pomocniczych gminy).

Nazwa miasta[edytuj]

Zapisywana z dywizem nazwa Bielsko-Biała powstała przez zestawienie nazw Bielska i Białej (Krakowskiej), które w 1951 r. utworzyły jeden organizm miejski. Odmienia się oba człony (Bielska-Białej, Bielsku-Białej). Błędna jest dość popularna, głównie w mediach, odmiana „Bielsko-Białej”

Obecna, złożona nazwa Bielsko-Biała jest niezamierzoną, choć faktyczną kalką językową z niemieckiej formy Bielitz-Biala, używanej już w XIX w. przez niemieckich i żydowskich mieszkańców Bielska, Białej i okolicznych wsi. Bielitz-Biala to stara, zwyczajowa nazwa zarówno zespołu dwóch sąsiadujących ze sobą miast (śląskiego Bielitz i galicyjskiego Biala), jak i niemieckiej wyspy językowo-kulturowej, powszechnie używana od XIX w. niemieckiej literaturze naukowej, kartografii i przewodnikach turystycznych.

Etymologia nazwy Bielsko najprawdopodobniej wywodzi się od rzeki Białej, której nazwa pochodzi od przymiotnika biały. Określał on ogólne wrażenie barwy wody – białej, czyli jasnej i czystej^[7]. Niektórzy badacze nazwę miasta wiążą również z bieleniem płótna^[8], co jest jednak wątpliwe ze względu na to, że w XIII w. Bielsko nie było jeszcze ośrodkiem tkackim ani sukienniczym. Od rzeki zapożyczyła nazwę także osada, a następnie miasto Biała. Nazwa Bielsko została utworzona za pomocą przyrostka -sko, natomiast Biała ponowiona z nazwy rzeki.

Po raz pierwszy łacińska nazwa „Bielici”, którą często utożsamia się z Bielskiem pojawiła się w dokumencie biskupa wrocławskiego z 1284 r.^[9] Najwcześniejsze zapisy nazwy Bielska w postaci zniemczonej można czytać jako Bielica: zu Bilitz (1312), Belicz (1420). Później pojawiły się również nazwy słowiańskie: w Bilsku (1420), na Bielsku (1465), miasta Byelska (1525), in oppido Bilsko (1652)^[7].

Szwajcarski kartograf i geograf Mateusz Merian w swoim dziele „Topographia” wydanym w roku 1650 podaje trzy formy nazwy miejscowości: „Bielitz”, „Bylitz” oraz „Bila”^[10].

Od XIX w. występowała już tylko jedna nazwa niemiecka – Bielitz i jedna czeska – Bílsko. W języku polskim natomiast istniały liczne oboczności: jeszcze na początku XX w. na równi z Bielsko występowały Bielsk, Bilsko i Bilsk^[11]. Ostatecznie nazwa Bielsko została uregulowana dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym. Procesowi latynizacji ani germanizacji nie uległa polska nazwa Białej – niem., łac. Biala, czes. Bělá.

W zapisie słowiańskiego etnolektu górnośląskiego stosuje się najczęściej formę Biylsko-Biŏłŏ lub Bjylsko-Bjoło, z kolei w dialekcie górnośląskim języka niemieckiego (używanym przed 1945 r. przez miejscową ludność niemiecką) nazywane było Beltz-Beil. Po wilamowsku, germańskim języku niedalekich Wilamowic, nazwa Bielska-Białej brzmi Byłc-Bejł. W spokrewnionym z nim etnolekcie hałcnowskim, dawnej mowie jednej z obecnych dzielnic miasta, miasto nazywało się Bülts-Biala^[12].

W XX w. wykształciły się niestosowane wcześniej obcojęzyczne nazwy Bielska-Białej, m.in. japońskie ビェルスコ＝ビャワ (Byerusuko-Byawa) i łotewskie Beļsko-Bjala.

Symbole miasta[edytuj]

Herb Bielska na kaflu z II poł. XV wieku

Logo Bielska-Białej

Symbole Bielska-Białej: herb, flagę, logo i hejnał oraz ich wygląd oficjalnie ustanowiono czterema uchwałami rady miejskiej z 7 grudnia 2004 r.

• Herb – składa się z dwóch gotyckich tarcz. Prawa (z punktu widzenia patrzącego na herb: lewa) to herb dawnego Bielska, natomiast lewa (z punktu widzenia patrzącego na herb: prawa) to herb dawnej Białej. Tarcza prawa jest dwudzielna w słup. W polu pierwszym błękitnym (niebieskim) pół złotego (żółtego) orła, bez korony, z głową zwróconą w prawo (połowa godła książąt cieszyńskich), natomiast w polu drugim czerwonym trzy białe (srebrne) lilie ułożone w słup (zmodyfikowana połowa herbu biskupów wrocławskich). Na tarczy lewej w polu zielonym dwie czerwone pięciopłatkowe róże ułożone w pas (symbol męczeństwa i krwi Chrystusa lub zapowiedź pomyślności i szczęścia „młodych” mieszczan).
• Flaga – stanowi prostokątny płat tkaniny o stosunku wysokości do długości jak 5:8. Istnieją dwie wersje flagi: flaga miejska i flaga honorowa. Barwy obu są żółto-biało-czerwone, przy czym flaga miejska składa się z trzech poziomych pasów równej szerokości, a na fladze honorowej, na szerszym środkowym pasie (w kolorze białym) umieszczony jest herb miasta.
• Logo – zostało stworzone w 1996 r. przez Wiesława Grzegorczyka – laureata konkursu rozpisanego przez władze miejskie^[13]. Tworzą je dwie wypełnione zielenią, obrócone ku sobie brzuszkami litery B, symbolizujące przedzielone rzeką Bielsko i Białą, z umieszczoną nad nimi czerwoną kropką. Całość przypomina górski krajobraz, nad którym świeci słońce^[14].
• Hejnał – został skomponowany z okazji obchodów 700-lecia miasta przez Piotra Stachurę, ucznia bielskiej szkoły muzycznej. Po raz pierwszy został wykonany 1 maja 1964 r. Na stronie Urzędu Miejskiego czytamy: „Hejnał jest ściśle związany ze specyfiką regionu, oddaje cały urok Beskidów. Rytm maszyn włókienniczych i szum lasu łączy się w pieśń optymistyczną, pieśń zwycięską”^[15]. Hejnał jest odtwarzany co trzy godziny z wieży ratuszowej.

Geografia[edytuj]

Położenie i powierzchnia[edytuj]

Krajobraz Pogórza Śląskiego. W tle Beskid Śląski

Bielsko-Biała znajduje się w południowej części województwa śląskiego, na granicy historycznych regionów: Śląska Cieszyńskiego (dzielnice lewobrzeżne, 57,89% powierzchni^[16]) i Małopolski, a ściślej ziemi krakowskiej (dzielnice prawobrzeżne, 42,11% powierzchni^[16]).

Większa część Bielska-Białej leży na Pogórzu Śląskim, które jest częścią makroregionu Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Teren miasta wchodzi w skład Działu Bielskiego i Działu Pisarzowickiego – mikroregionów Pogórza Śląskiego^[17]. W granicach administracyjnych Bielska-Białej (w dzielnicach południowych^[18]) znajdują się także masywy górskie Beskidu Małego i Beskidu Śląskiego.

Współrzędne geograficzne centrum miasta^[19] to 49°49′21″N 19°02′40″E/49,822500 19,044444.

Powierzchnia Bielska-Białej wynosi 124,51 km², w tym^[20]:

• tereny mieszkaniowe: 16,4%
• tereny usług: 2,6%
• tereny przemysłowo-składowe: 3,6%
• tereny komunikacyjne: 11%
• tereny rolne: 14,6%
• tereny leśne: 24,2%
• zieleń miejska: 2,2%
• tereny pozostałe: 25,4%

Miasto stanowi 1,01% powierzchni województwa i 0,04% powierzchni kraju^[21].

 Zobacz więcej w artykule Ludność i powierzchnia Bielska-Białej, w sekcji Powierzchnia Bielska-Białej.

Rozciągłość miasta w kierunku równoleżnikowym wynosi 13 km, a południkowym 17,5 km.

Bielsko-Biała graniczy:

• od północy z miastem Czechowice-Dziedzice, Gminą Bestwina (Bestwina i Janowice) oraz Gminą Wilamowice (Pisarzowice)
• od wschodu z gminą Kozy i Międzybrodziem Bialskim w Gminie Czernichów
• od południa z Gminą Wilkowice (Wilkowice i Bystra), Szczyrkiem (w górach) i Brenną (w górach)
• od zachodu z Jaworzem i Gminą Jasienica (Jasienica, Międzyrzecze Górne i Mazańcowice)

Miasto znajduje się (w linii prostej) 31 km od granicy z Czechami^[22] i 35 km od granicy ze Słowacją^[23].

Ukształtowanie powierzchni[edytuj]

Beskid Śląski

Ukształtowanie powierzchni Bielska-Białej jest dość zróżnicowane. W granicach administracyjnych miasta znajdują się tereny wyżynne (Pogórze Śląskie), jak i górskie (Beskid Śląski, Beskid Mały).

Centrum miasta^[19] znajduje się na wysokości 313 m n.p.m. Najniższym punktem są Stawy Komorowickie znajdujące się na wysokości 262 m n.p.m., natomiast najwyższym szczyt liczącego 1117 m n.p.m. Klimczoka w Beskidzie Śląskim.

Pogórze Śląskie zbudowane jest z mało odpornych na denudację serii fliszowych z wkładkami wapieni i cieszynitów. Złożona struktura podłoża geologicznego ścięta jest przez równinę denudacyjną obniżającą się od 400–450 m n.p.m. u podnóża progu Beskidu Małego i Beskidu Śląskiego do 280–300 m n.p.m. na granicy Kotliny Oświęcimskiej. Powierzchnię pogórza pokrywają gliny, na których rozwinęły się zespoły gleb o średniej produkcyjności^[17]. Dominują gleby brunatnoziemne. Na ograniczonych powierzchniach występują gleby płowe. Do niewielkich powierzchni ogranicza się zasięg gleb bielicowych, rozwiniętych na bezwęglanowych i bardzo przepuszczalnych zwietrzelinach. Gleby deluwialne, związane z łagodnie nachylonymi podnóżami stoków, występują w wielu obszarach, których łączna powierzchnia jest niewielka. Podobną cechą odznaczają się gleby aluwialne w dnach dolin^[24].

Wyżynna część Bielska-Białej składa się z kilkudziesięciu wzgórz, porozdzielanych dolinami rzek i potoków, z których centralną jest dolina Białej. Najwyższymi bielskimi wzgórzami są Drugi Kopiec Lipnicki (448 m n.p.m.), Hałcnowska Góra (404 m n.p.m.), Pierwszy Kopiec Lipnicki (393 m n.p.m.), Cieńciałowa Kępa (390 m n.p.m.), Malowany Dworek (390 m n.p.m.) i Trzy Lipki (386 m n.p.m.).

Beskid Śląski zbudowany jest z masywnych piaskowców godulskich i istebniańskich. W części południowej góry zbudowane są z fliszu magurskiego. Występują tu złoża mineralne: piaskowce, wapienie i kruszywa naturalne. Duże znaczenie mają piaskowce godulskie, które występują tu w dwóch rodzajach: godulskie środkowe oraz godulskie dolne. Znajdują się tu również źródła wód mineralnych.

Beskid Mały zbudowany jest z płaszczowin: podśląskiej i śląskiej. Składa się w 95% z piaskowców godulskich. Geologicznie jest jednorodny z Beskidem Śląskim.

Pasma Beskidów rozdziela szeroka na 5 km Brama Wilkowicka łącząca Pogórze Śląskie z Kotliną Żywiecką.

W granicach administracyjnych miasta znajduje się 17 szczytów górskich:

Na południowo-zachodnich stokach Stołowa znajduje się Jaskinia w Stołowie, której korytarze liczą 21 m. W 2003 r. na stokach Stołowa odkryto również wejście do Jaskini Głębokiej w Stołowie. Z długością 554 m i głębokością 25 m jest jedną z największych jaskiń polskich Karpat fliszowych. Kilka mniejszych jaskiń znajduje się także w rejonie Klimczoka.

Zbiorniki i cieki wodne[edytuj]

Rzeka Biała

Jezioro Wielka Łąka

Główną rzeką przepływającą przez miasto jest Biała, prawy dopływ Wisły o długości 28,6 km. Od średniowiecza stanowi granicę Śląska i Małopolski. W roku 1457 stała się granicą państwową między Czechami a Polską, która była aż do 1772 r. Odtąd aż do 1918 r. odgraniczała Śląsk Austriacki od Galicji, a później województwo śląskie od krakowskiego. Funkcję graniczną straciła dopiero w 1951 r., kiedy połączono Bielsko i Białą Krakowską w jeden organizm.

Dopływami Białej są potoki, w dolinach których rozlokowały się wsie, a dziś dzielnice miasta:

• Dębowiec
• Kamieniczanka
• Kromparek
• Krzywa
• Niwka
• Olszówka
• Potok Starobielski
• Straconka

Drugą ważną rzeką jest Wapienica, prawy dopływ Iłownicy o długości 20,6 km. Jej główne dopływy to Barbara, Rudawka i Żydowski Potok. Od 1895 r. Wapienica, prowadząca wody I klasy czystości stanowi główne ujęcie wody dla bielskich wodociągów.

W 1932 r. w górnym biegu Wapienicy, u ujścia Barbary zbudowano zaporę wodną im. I. Mościckiego, a w wyniku spiętrzenia wód rzeki powstało sztuczne jezioro Wielka Łąka, które służy wyłącznie jako ujęcie wody.

Inne rzeki i strumienie w Bielsku-Białej to:

• Słonnica i jej dopływ Suchy Potok, przepływające przez Hałcnów
• Złoty Potok w Lipniku – dopływ Niwki
• Niper – skanalizowany dopływ Białej, płynący m.in. pod pl. Bolesława Chrobrego
• Sikornik – częściowo skanalizowany dopływ Białej, rozgraniczający Górne i Żywieckie Przedmieście
• Potok Mireckiego w Aleksandrowicach i Ruciana w Kamienicy – dopływy Kamieniczanki
• Potok Zajazdowy – dopływ Białej płynący przez ZPK Sarni Stok
• Mraźnica, Zimny Potok i Pasternik w Straconce – dopływy Straconki

Wiele, głównie w górskiej części miasta, jest także niewielkich, bezimiennych cieków wodnych.

Największym skupiskiem stawów w Bielsku-Białej są Stawy Komorowickie położone w północnej części Komorowic, nad rzeką Białą. Sąsiadują ze Stawami Bestwińskimi, położonymi w Gminie Bestwina.

Mniejszymi skupiskami stawów są Stawy Barkowskie i Stawy Nyczowe nad Kromparkiem, Stawy Hałcnowskie nd Słonnicą oraz grupa stawów nad Rudawką w zachodniej Wapienicy.

Klimat[edytuj]

Klimat Bielska-Białej cechuje się dużym zróżnicowaniem, ponieważ obszar miasta znajduje się w obrębie dwóch dzielnic klimatycznych – podkarpackiej (pogórza) i karpackiej (gór). Klimat wykazuje wyraźną zależność od czynników cyrkulacyjnych. Wyraża się to m.in. dużą nieregularnością stanów pogody i znacznymi wahaniami temperatur w ciągu roku. Największy wpływ na kształtowanie się pogody w mieście wywierają masy powietrza znad Atlantyku^[26].

Najczęściej występują wiatry zachodnie oraz południowo-zachodnie. W zimie częściej występują wiatry południowo-zachodnie i południowe, natomiast latem zachodnie i północno-zachodnie. Spory odsetek wiatrów południowych stanowią wiatry halne, obserwowane najczęściej zimą^[26].

Największe zachmurzenie na terenie Bielska-Białej występuje w miesiącach od listopada do stycznia. Najmniejszym średnim zachmurzeniem oraz najczęstszym występowaniem dni słonecznych cechuje się koniec lata i początek jesieni^[26].

Temperatura powietrza uwarunkowana jest przede wszystkim dopływem określonych mas powietrza, natomiast jej zróżnicowanie przestrzenne jest związane z rzeźbą terenu. Temperatura na obszarze miasta obniża się wraz ze wzrostem wysokości, stopniowo ku południu (średnio o 0,5 °C na 100 m). Wartość średniej temperatury powietrza zmienia się w granicach od 4 (w partiach grzbietowych Beskidów) do ok. 8 °C (w centrum). Najwyższe wartości średniej temperatury przypadają na lipiec (19 °C), najmniejsze natomiast na styczeń (–3 °C)^[27]. Okres bezprzymrozkowy trwa na pogórzu średnio 175 dni, w górach o ponad miesiąc krócej^[26].

Mgły występują średnio przez 40–50 dni w roku^[26].

Największą ilość opadów deszczu przynoszą wiatry zachodnie, północno-zachodnie i północne, najmniejszą – południowe. Najwyższe miesięczne sumy opadów notuje się w czerwcu, najniższe w styczniu i lutym. Opady śniegu występują od listopada do kwietnia, przy czym największą liczbę dni z opadem śniegu notuje się w styczniu^[26].

Pokrywa śnieżna jest bardzo zróżnicowana, ponieważ w granicach administracyjnych miasta znajdują się tereny górskie. Roczna liczba dni z pokrywą śnieżną waha się w granicach od około 70 dni w dzielnicach północnych do ponad 200 w szczytowych partiach Beskidów. Maksymalną grubość pokrywy śnieżnej zanotowano w Bielsku-Białej w latach 60. i wynosiła ona 55 cm^[26].

Podział administracyjny[edytuj]

Podział administracyjny Bielska-Białej

Bielsko-Biała oficjalnie podzielone jest na 30 osiedli, które stanowią jednostki pomocnicze gminy. Osiedla te działają na postawie statutów przyjętych w drodze uchwały Nr LXVII/1093/2002 Rady Miejskiej w Bielsku-Białej z dnia 8 października 2002 r.

Powszechnie występuje również nieoficjalny podział na „dzielnice”. Podział ten jest podziałem zwyczajowym, używanym przez mieszkańców miasta, podobnie jak nazwa dzielnica. Granicę między „dzielnicami” w większości przypominają granice historycznych części Bielska i Białej oraz wsi stopniowo włączanych w granica miasta. W ten sposób wyróżnia się:

Śródmieście Bielska-Białej z lotu ptaka

• Śródmieście, w tym Stare Miasto, Białą Krakowską, Dolne Przedmieście, Górne Przedmieście i Żywieckie Przedmieście
• Aleksandrowice
• Hałcnów
• Kamienicę
• Komorowice (Śląskie i Krakowskie)
• Lipnik
• Leszczyny
• Mikuszowice (Śląskie i Krakowskie)
• Obszary
• Olszówkę (Dolną i Górną)
• Stare Bielsko
• Straconkę
• Wapienicę
• Złote Łany

Przyroda[edytuj]

Zieleń miejska[edytuj]

Tereny zieleni miejskiej zajmują w Bielsku-Białej 272,6 ha, a tereny leśne około 2500 ha, stanowiąc odpowiednio ok. 2,21% oraz 20% ogólnej powierzchni miasta. Daje to w przeliczeniu na jednego mieszkańca 152 m² powierzchni terenów zielonych^[16]. Zieleń urządzoną na terenie miasta stanowią przede wszystkim chronione zabytkowe założenia zieleni parkowej, cmentarnej i przykościelnej oraz zieleńce, parki, skwery i bulwary ogólnodostępne o charakterze rekreacyjnym i estetycznym. Na terenie Bielska-Białej występują również obszary zieleni towarzyszącej zabudowaniom, ogródkom działkowym i zieleni izolacyjnej wokół tras komunikacyjnych. Na terenie miasta istnieje 36 cmentarzy, z czego większość pochodzi z XIX w. i pierwszej połowy XX w.^[16]

Parki i cmentarze[edytuj]

Park Słowackiego

Aleja drzew na Cmentarzu żydowskim

• Park Słowackiego – na Dolnym Przedmieściu, między ulicami Słowackiego a Chopina, w sąsiedztwie Bielskiego Centrum Kultury; został założony w 1898 r. jako „Park Jubileuszowy im. Cesarza Franciszka Józefa I”;
• Park Włókniarzy – na Żywieckim Przedmieściu, między ulicą Partyzantów a rzeką Białą; został założony w 1899 r. jako „Planty Blichowe”;
• Park nad rzeką Białą – między rzeką Białą a ratuszem; powstał w końcu XIX wieku; najciekawszym elementem parku jest głaz narzutowy z czasów epoki lodowcowej podarowany miastu Białej w 1908 r.
• Bulwary Straceńskie – na Leszczynach, wzdłuż ulicy Górskiej; park usytuowany wzdłuż potoku Straconka jest bardzo popularnym wśród bielszczan miejscem wypoczynku i rekreacji
• Park Strzygowskiego – wzdłuż ul. Partyzantów (za ul. Bora-Komorowskiego), na tzw. Stawach; niegdyś popularne kąpielisko rzeczne na Białej (dziś rzeka jest zbyt zanieczyszczona);
• Park Rosta – między Obszarami a Kępą Hałcnowską (w rejonie ul. Niepodległości);
• Park Wypoczynku Niedzielnego – w Wapienicy, w rejonie ulic Jaworzańskiej, Telimeny i Tadeusza, w sąsiedztwie stadionu LKS Zapora Wapienica;

Ponadto w Bielsku-Białej znajdują się liczne parki dworskie, fabrykanckie i willowe, zlokalizowane w sąsiedztwie d. pałaców i XIX-wiecznych willi, z ciekawymi okazami drzew, często egzotycznymi^[29]. W rejestrze zabytków znajduje się sześć tego typu parków^[16].

Enklawę dzikiej przyrody w centrum Bielska-Białej stanowią cmentarze. Szczególne walory przyrodnicze posiadają jednak tylko dwa z nich^[29]:

• Stary Cmentarz Ewangelicki, założony w 1833 r., zlokalizowany na Bielskim Syjonie
• Cmentarz żydowski, założony w 1849 r., położony w Aleksandrowicach (dawniej istniał też kirkut przy ul. Wyzwolenia).

Występują na nich liczne drzewa o wymiarach pomnikowych, oplecione dodatkowo przez bluszcz. Nagrobki, mury i alejki obrośnięte są wieloma gatunkami roślin, a z rzadka odwiedzane nekropolie stanowią oazę dla licznych ptaków. Pojawiają się również ślady bytowania drobnych ssaków^[29].

Obszary chronione[edytuj]

Widok z Jeziora Wielka Łąka w Dolinie Wapienicy na rezerwat przyrody Jaworzyna

Pomnik przyrody – głaz narzutowy w postaci czerwonego granitu skandynawskiego z okresu zlodowacenia w parku obok ratusza

Udział obszarów chronionych w powierzchni Bielska-Białej wynosi 35,8%. Daje to miastu trzecie, po Koszalinie i Kielcach, miejsce w Polsce^[30].

Większość terenów górskich w granicach Bielska-Białej leży w obrębie dwóch parków krajobrazowych: Parku Krajobrazowego Beskidu Małego i Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego.

W granicach miasta znajduje się cztery zespoły przyrodniczo-krajobrazowe:

• Dolina Wapienicy (data zał. 1990, pow. 1510 ha)
• Cygański Las (data zał. 1997, pow. 593 ha)
• Sarni Stok (data zał. 2002, pow. 11 ha)
• Gościnna Dolina (data zał. 2006, pow. 39 ha)

Dolina Wapienicy jest też pierwszym w Polsce miejscem, gdzie wprowadzono w życie ideę parku ekologicznego, czyli połączenia ochrony przyrody z edukacją ekologiczną opartą na jej bezpośrednim doświadczaniu i zaangażowaniu społecznym na jej rzecz^[29].

W Bielsku-Białej ustanowiono dwa rezerwaty przyrody:

• Stok Szyndzielni (data zał. 1953, pow. 54,96 ha)
• Jaworzyna (data zał. 2003, pow. 40,03 ha)

Ponadto istnieją dwa użytki ekologiczne^[31]:

• Uroczysko Jasionka (data zał. 2003, pow. 1,10 ha, dzieln. Wapienica)
• Żabiniec (data zał. 2006, pow. 0,7986 ha, dzieln. Mikuszowice)

Bielsko-Biała posiada 62 pomniki przyrody^[16], w tym:

• 52 pojedyncze drzewa
• 9 skupisk drzew
• 1 głaz narzutowy

Obecnie projektowane są w Bielsku-Białej kolejne obszary chronione^[29]:

• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: Bark, Dolina Białej, Dolina Złotego Potoku, Jeżynowa Dolina, Grodzisko, Trzy Lipki, Straconka
• rezerwaty przyrody: Barbara, Klimczok, Kołowrót, Las Gryndy, Leśne Wąwozy, Nad Kromparkiem, Piekielny
• użytki ekologiczne: Blachurowy Staw, Hałcnowskie Stawy, Diable Młyny, Nyczowe Stawy, Stawy Komorowickie, Storczykowe Łąki

Zanieczyszczenia środowiska[edytuj]

Bielsko-Biała należy do miast o stosunkowo dużym zanieczyszczeniu środowiska. W mieście emitowanych jest 2% zanieczyszczeń pyłowych i 1,7% zanieczyszczeń gazowych województwa śląskiego. Poziom zanieczyszczenia środowiska od 1991 r. stopniowo się zmniejsza^[16].

Największy wpływ na zanieczyszczenie powietrza mają lokalne kotłownie CO używane w gospodarstwach domowych oraz MŚP spalające węgiel w celach grzewczych i technologicznych. Utrzymanie na obszarze Śródmieścia tradycyjnych rozwiązań z indywidualnymi kotłowniami węglowymi, koksowymi i gazowymi powoduje pogarszanie się stanu środowiska w tej części miasta i może być przyczyną przekraczania dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń powietrza, co grozi konsekwencjami w postaci negatywnego oddziaływania na ludzi i budowle, w szczególności na zabytki^[16].

Źródłami zanieczyszczenia powietrza w Bielsku-Białej są również komunikacja samochodowa oraz energetyka, szczególnie niska emisja z lokalnych systemów grzewczych. Zanieczyszczenia wynikające z ruchu motoryzacyjnego koncentrują się w rejonach zwartej, wysokiej zabudowy miejskiej (w tzw. kanionach ulicznych). Istniejąca obecnie organizacja ruchu pojazdów samochodowych na terenie Bielska-Białej jest niekorzystna i sprzyja powstawaniu zjawiska smogu fotochemicznego^[16].

Nie bez znaczenia jest także emisja pochodzenia energetycznego z obszarów sąsiednich (GOP, ROW, Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie) oraz z procesów technologicznych realizowanych w zakładach przemysłowych^[16].

Wody przepływających przez miasto rzek są silnie lub ponadnormatywnie zanieczyszczone szkodliwymi substancjami. Pomimo złej oceny jakości wód rzeki Białej, badania wykazały stopniową poprawę wskaźników fizykochemicznych. Podobnie wygląda sytuacja wód podziemnych. Najbardziej zagrożone zanieczyszczeniem są wody czwartorzędowego poziomu wodonośnego w dolinie Białej, Wapienicy i ich dopływów^[16].

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Bielsko-Biała zostało sklasyfikowane jako dwudzieste siódme najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej^[32].

Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: Historia Bielska-Białej.

Ulica 3 Maja z synagogą, willami fabrykanckimi i kamienicami czynszowymi około 1902 roku

Bielsko-Biała formalnie powstało w styczniu 1951 roku, lecz historia miast, które były jego fundamentami jest o wiele dłuższa. Starszą częścią „dwumiasta” jest śląskie Bielsko powstałe w końcu XIII wieku. Od XVI w. miasto rozwijało się jako ośrodek handlu, sukiennictwa i ceramiki, a także jako stolica państwa stanowego, przekształconego później w księstwo. Małopolska Biała natomiast powstała ok. 1560 r. jako osada tkaczy. Na początku XIX w. zaczął się tu rozwijać przemysł, a już na przełomie XIX i XX stulecia okręg bielsko-bialski był jednym z największych ośrodków przemysłowych Austro-Węgier. Wtedy też rozpoczął się proces zrastania dwóch organizmów zakończony w 1951 r. połączeniem ich w jedno miasto Bielsko-Białą. Przez wieki charakterystyczną cechą dwumiasta była również wielonarodowość z przewagą etnikum niemieckiego (bielsko-bialska wyspa językowa) oraz różnorodność religijna (katolicy, protestanci i żydzi), przerwane II wojną światową (w której szczęśliwie uniknęło zniszczeń). W okresie powojennym Bielsko-Biała wciąż rozwijało się, w latach 1975–1998 jako stolica województwa bielskiego, aby stać się dziś jednym z bardziej prężnych gospodarczo miast Polski, a także istotnym ośrodkiem kulturalnym, turystycznym i akademickim.

Najważniejsze wydarzenia historyczne[edytuj]

Grodzisko w Starym Bielsku

Pozostałości murów miejskich

Państwo bielskie na mapie Matthäusa Seuttera (I poł. XVIII w.)

Bielsko i Biała na austriackiej mapie topograficznej z połowy XIX wieku

Rynek w Bielsku (1901)

Rynek w Białej (1908)

Nowa zabudowa okresu belle époque (ul. Barlickiego), 1913

Dzielnica przemysłowa, 1915

Aleje Sułkowskiego w latach 30.

3 września 1939 – wejście wojsk niemieckich

• XII wiek-1400 – funkcjonowanie osady rzemieślniczej w Starym Bielsku (grodzisko)
• 1285-1300 – wielka fala osadnicza organizowana przez księcia cieszyńskiego Mieszka I
• 6 czerwca 1312 – pierwsza wzmianka o mieście Bielsku (nadanie mieszczanom lasu „między Kamienicą a Mikuszowicami”)
• 1316 – rzeka Biała granicą między księstwami cieszyńskim i oświęcimskim
• 1327 – Bielsko wchodzi w skład Czech
• XV wiek – zaczęły powstawać przedmieścia bielskie: Dolne, Górne i Żywieckie
• 8 listopada 1424 – Bielsko otrzymało odnowione prawa miejskie
• 1447 – przeniesienie parafii ze Starego Bielska do miasta Bielska
• 1489 – Lipnik siedzibą starostwa niegrodowego
• 1526 – Bielsko, wraz ze wszystkimi ziemiami czeskimi, pod władzą Habsburgów
• 1545 – początek reformacji; w Bielsku powstaje najsilniejsza gmina protestancka na Śląsku Cieszyńskim
• 1548 – powstaje cech sukienników, a Wacław III Adam (ostatni piastowski władca Bielska) nadaje miastu przywilej cechowy
• 1560 – na terenie starostwa lipnickiego powstają trzy nowe wsie: Biała, Straconka i Międzybrodzie
• 1572 – z księstwa cieszyńskiego wydzielone zostaje państwo bielskie, będące wolnym państwem stanowym
• XVI-XVIII wiek – Bielsko ważnym ośrodkiem sukiennictwa, handlu i ceramiki
• 1592-1724 – Sunneghowie władają państwem bielskim
• 1613 – Biała została wyodrębniona z Lipnika jako samodzielna gmina wiejska
• 1630-1654 – po edyktach kontrreformacyjnych siłą odebrano protestantom wszystkie świątynie
• 1642-1660 – Bielsko i okolice kilkakrotnie najeżdżane przez Szwedów
• 1659, 1664 – pożary doszczętnie niszczą Bielsko
• 1710 – utworzenie komory celnej w Białej
• 9 stycznia 1723 – nadanie praw miejskich i herbu Białej
• 1742 – po podziale Śląska Bielsko wchodzi w skład austriackiej prowincji Śląsk Austriacki
• 1750 – powstają pierwsze manufaktury
• 1752 – państwo bielskie zakupił hrabia Aleksander Józef Sułkowski
• 2 listopada 1754 – państwo bielskie zostaje przekształcone w księstwo
• 1757 – Biała otrzymuje wielki przywilej miejski, na podstawie którego zostały założone cechy rzemieślnicze
• 1760 – w skład Białej wcielona zostaje zamieszkana przez Żydów jurydyka, o którą mieszczanie toczyli spory ze starostami lipnickimi
• 30 października 1769 – w bialskim ratuszu podpisano akt utworzenia Generalnej Rady Stanów Skonfederowanych; konfederaci barscy rezydowali w Białej do sierpnia 1771 r.
• 1772 – Biała wchodzi w skład austriackiej prowincji Galicja
• 1775 – Bielsko uzyskuje połączenie dyliżansowe z Wiedniem i Lwowem
• 13 października 1781 – Józef II Habsburg wydał Patent Tolerancyjny dla ewangelików; początek budowy Bielskiego Syjonu – dzielnicy ewangelickiej
• 1784 – zniesienie granicy celnej na rzece Białej
• 1 maja 1785 – otwarcie traktu środkowogalicyjskiego
• 1799 – pełne rozgraniczenie Białej od Lipnika
• 1806 – w Bielsku pojawia się pierwsza maszyna włókiennicza – przędzarka
• 1810 – Joachim Adler otwiera w Białej pierwszą fabrykę włókienniczą; początek rozwoju przemysłu w obu miastach (powstanie Bielskiego Okręgu Przemysłowego), który doprowadza do upadku tradycyjnego rzemiosła – sukiennictwa
• 1820-1850 – Biała, wraz z obszarem d. księstwa oświęcimskiego, wyłączona z Galicji i wcielona do Związku Niemieckiego
• 1849 – zniesienie księstwa bielskiego, powstanie powiatu bielskiego
• II połowa XIX w. – wprowadzeniu w Bielsku i Białej licznych nowinek technicznych (m.in. centrala telefoniczna, wodociągi, elektrownia czy gazownia)
• 1855 – utworzenie powiatu bialskiego
• 1855 – utworzenie linii kolejowej Bielsko – Dziedzice, odnogi Kolei Północnej
• 1871 – Bielsko i Biała organizują wielką wystawę przemysłową
• 1873 – założenie „Czytelni Polskiej” w Białej – pierwszej organizacji polskiej
• 1865 – założenie żydowskiej gminy wyznaniowej o charakterze postępowym w Bielsku oraz ortodoksyjnej w Białej
• 1869 – wprowadzenie w Galicji autonomii i polskiego języka urzędowego; początek polsko-niemieckiego konfliktu narodowościowego
• 1887-1890 – budowa nowego dworca kolejowego na Dolnym Przedmieściu
• 1890–1910 – okres bardzo szybkiego rozwoju przestrzennego obu miast, powstają liczne kamienice, wille, gmachy użyteczności publicznej, nowe fabryki; głównym kierunkiem rozbudowy jest Dolne Przedmieście przejmujące rolę centrum, znaczącą rolę odgrywa działalność architekta Karola Korna; liczba ludności się podwaja (z ok. 15 000 do ok. 30 000)
• 1888 – Biała uzyskuje połączenie kolejowe z Bielskiem i Krakowem
• 1890 – rok strajków; 28 kwietnia od salw żandarmerii ginie 11 uczestników demonstracji w Białej; 1 maja dochodzi w obu miastach do najpotężniejszej na ziemiach polskich manifestacji robotniczej
• 1890 – powstaje Garnizon Bielsko
• 1895 – w Bielsku powstaje pierwsza linia tramwaju elektrycznego (chronologicznie druga na ziemiach czeskich i trzecia w granicach obecnej Polski)
• 1899 – przygotowanie przez Maxa Fabianiego planu regulacji urbanistycznej Bielska
• 1902 – staraniem ks. S. Stojałowskiego w Bielsku zostaje otwarty „Dom Polski”
• 1914 – ewakuacja do Białej szeregu centralnych urzędów galicyjskich, w tym Namiestnictwa; do obu miast przybywają uchodźcy z terenów objętych walkami wojny światowej
• 1918 – rozpad Austro-Węgier i wybuch konfliktu o nową przynależność państwową Bielska i Białej:
  • 7 listopada 1918 – władze Bielska proklamują zjednoczenie miasta z Republiką Niemieckiej Austrii
  • 12 listopada 1918 – po dwutygodniowym konflikcie władze Białej podporządkowują się Polskiej Komisji Likwidacyjnej
  • 7 grudnia 1918 – uznanie przez władze Bielska tymczasowego zwierzchnictwa Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego
• luty 1919 – po wojnie siedmiodniowej Bielsko jako część polsko-czechosłowackiego obszaru spornego znajduje się pod kontrolą międzynarodową (Międzysojusznicza Komisja Kontroli)
• 28 lipca 1920 – podział Śląska Cieszyńskiego przez Radę Ambasadorów: Bielsko zostaje formalnie włączone do Polski i staje się częścią autonomicznego województwa śląskiego
• 1925 – Lipnik zostaje włączony do Białej, której nazwa zostaje zmieniona na „Biała Krakowska”
• 1927 – w Bielsku i Białej Krakowskiej wprowadzona zostaje komunikacja autobusowa
• lata 30. XX w. – drugi okres szybkiej rozbudowy obu miast (w Bielsku głównie Górne Przedmieście i Aleksandrowice oraz zabudowa d. parku zamkowego, w Białej – dzielnice południowe)
• 1936 – powstanie lotniska w Aleksandrowicach
• 3 września 1939 – zajęcie obu miast przez wojska niemieckie
• 8 października 1939 – Bielsko i Biała wraz z okolicą zostają formalnie włączone w granice III Rzeszy (rejencja katowicka)
• 1941-1943 – funkcjonowanie otwartego getta żydowskiego na tzw. Konfirunku na północnych przedmieściach Białej
• 1 lipca 1941 – przyłączenie zachodniej części miasta Biała do miasta Bielska, zaś wschodniej do nowo utworzonej gminy Lipnik (następcą prawnym Białej zostaje Bielsko) – po raz pierwszy Bielsko i Biała stają jednym miastem o nazwie Bielitz^[33]
• 8–12 lutego 1945 – zajęcie Bielska przez Armię Czerwoną i przywrócenie podziału administracyjnego z sierpnia 1939 r., tj. rozdzielenie Bielska i Białej na dwa odrębne miasta
• 1945-1948 – działalność podziemia antykomunistycznego, zwłaszcza oddziału Henryka Flamego
• 27 lipca 1946 – początek wielkiej akcji wysiedlania Niemców, przed wojną stanowiących w Bielsku 60% ludności, a w Białej – 30%; zanik bielsko-bialskiej wyspy językowej
• 1947 – założenie Studia Filmów Rysunkowych i Teatru Lalek Banialuka
• 1948 – powstanie Szybowcowego Zakładu Doświadczalnego
• 1 stycznia 1951^[2] – ponowne połączenie Bielska i Białej Krakowskiej w jeden organizm – tym razem o nazwie Bielsko-Biała
• 1949-1990 – powstanie kilkunastu osiedli mieszkaniowych (w tym siedem ZOR-ów – osiedli robotniczych), masowy napływ ludności z innych regionów Polski
• 1953 – budowa kolei linowej na Szyndzielnię
• 1968 – przyłączenie Mikuszowic i Kamienicy
• 1969 – utworzenie w Bielsku-Białej filii Politechniki Łódzkiej, przekształconej w 2001 r. w Akademię Techniczno-Humanistyczną
• 1969 – liczba ludności miasta przekracza 100 000
• 1972 – powstanie Fabryki Samochodów Małolitrażowych
• 1972-1974 – przebudowa układu komunikacyjnego miasta (m.in. budowa ul. Lwowskiej, Warszawskiej i Bystrzańskiej, kontrowersyjna przebudowa ul. Zamkowej i Partyzantów oraz likwidacja sieci tramwajowej)
• 1973 – przyłączenie Straconki
• 1975 – utworzenie województwa bielskiego
• 1977 – przyłączenie Starego Bielska, Komorowic, Hałcnowa i Wapienicy – ukształtowanie się obecnych granic miasta (z pewnymi korektami w roku 1990)
• 26 stycznia-6 lutego 1981 – strajk generalny NSZZ „Solidarność” Regionu Podbeskidzie
• 1992 – powstanie diecezji bielsko-żywieckiej
• 1994 – utworzenie 18 Bielskiego Batalionu Desantowo-Szturmowego
• 22 maja 1995 – wizyta papieża Jana Pawła II w Bielsku-Białej
• 1998 – likwidacja województwa bielskiego, Bielsko-Biała powiatem grodzkim i siedzibą powiatu ziemskiego w województwie śląskim
• 1999 – 18 Bielski Batalion Desantowo-Szturmowy wszedł w skład dywizji szybkiego reagowania NATO
• 2000 – utworzenie w mieście podstrefy Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (sukcesywnie rozbudowywanej)
• 2003 – rozpoczęcie programu rewitalizacji Starego Miasta
• 2008 – powstanie Parku Technologicznego Przemysłu Lotniczego, którego częścią jest lotnisko Kaniów

Zabytki[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Zabytki w Bielsku-Białej.

Stare Miasto z lotu ptaka

Stare Miasto – Rynek i ul. Cieszyńska

Okrąglak przy ul. Boh. Warszawy

Zamek Sułkowskich – Muzeum Historyczne

Choć historia Bielska-Białej sięga XIII wieku, większość zabytków pochodzi z XIX stulecia, kiedy miasto, wtedy jeszcze podzielone formalnie na dwa organizmy, stało się ważnym ośrodkiem przemysłowym i znacznie się rozrosło. Obiekty zabytkowe są różnorodne stylowo, przy czym dominują formy historyzmu – neogotyk, neorenesans, neobarok i eklektyzm – a w mniejszym stopniu również klasycyzm oraz secesja. W dwudziestoleciu międzywojennym powstały liczne budowle modernistyczne, a w okresie powojennym socrealistyczne. Pozostałe style architektoniczne reprezentują przede wszystkim budowle sakralne oraz zachowany sprzed epoki industrialnej zespół staromiejski.

Zabytkowe zespoły architektoniczne i urbanistyczne

• średniowieczny układ urbanistyczny Starego Miasta wraz z zabudową pochodzącą głównie z XVI-XIX wieku:
  • Rynek
  • zaułki staromiejskie, w tym ul. Podcienie, Pankiewicza oraz Schodowa
  • pozostałości murów miejskich przy ul. Orkana
• Bielski Syjon – klasycystyczne założenie urbanistyczne, powstałe po 1781 r. jako dzielnica ewangelicka
• Grodzisko w Starym Bielsku – pozostałość XI-wiecznej osady rzemieślniczej
• modernistyczne osiedle mieszkaniowe w rejonie ul. Bohaterów Warszawy i S. Grota-Roweckiego z lat 1934–1937
• osiedle robotnicze przy ul. Michałowicza z lat 1909–1911
• socrealistyczne Osiedle Grunwaldzkie z lat 1951–1957

Zamki, pałace i dwory

• Zamek książąt Sułkowskich, który powstał w XIII w. i pełnił funkcję rezydencji Piastów cieszyńskich, a później właścicieli państwa bielskiego.
• Dwór Lipnicki – d. rezydencja starostów lipnickich, powstała w XVI w.
• klasycystyczny Dwór Pruszyńskich z końca XVIII w., położony w Hałcnowie.
• Pałac Zipsera

Kościoły

Katedra św. Mikołaja

• Katedra św. Mikołaja, zbudowana w latach 1443–1447, obecny kształt uzyskała w latach 1909–1911
• neogotycki Kościół Zbawiciela – katedra ewangelicka, zbudowana w latach 1782–1790
  • obok znajduje się jedyny w Polsce pomnik Marcina Lutra z 1900 r.
• barokowy Kościół Opatrzności Bożej z II poł. XVIII w., ze słynną amboną w kształcie łodzi św. Piotra
• klasycystyczny ewangelicki Kościół Marcina Lutra
• gotycki Kościół św. Stanisława w Starym Bielsku
• drewniany Kościół św. Barbary w Mikuszowicach
• późnogotycki Kościół garnizonowy św. Trójcy z lat 1604–1608
• ewangelicki Kościół Jana Chrzciciela w Starym Bielsku, zbudowany w stylu klasycystycznym latach 1818–1827
• barokowy Kościół Nawiedzenia NMP w Hałcnowie z lat 1777–1784 – sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej
• neogotycki Kościół Matki Boskiej Pocieszenia w Straconce z lat 1872–1873
• neogotycki Kościół Narodzenia NMP w Lipniku z 1893 r.
• Kościół św. Małgorzaty w Kamienicy, zbudowany w stylu neogotyckim i neoromańskim w latach
  1897-1898
• neogotycko-modernistyczny katolicki Kościół Jana Chrzciciela w Komorowicach z lat 1929–1931

Kamienice, wille i obiekty użyteczności publicznej

Ratusz

Ulica 11 Listopada wytyczona jako część traktu galicyjskiego z józefińską zabudową

Kamienica Pod Żabami

Patria

Willa Emanuela Rosta sen.

• neorenesansowy ratusz zbudowany w latach 1895–1897
• Dworzec Główny PKP zbudowany w stylu austriackich dworców prowincjonalnych w 1890 r.
• klasycystyczno-palladiański Teatr Polski z 1890 r.
• józefińska zabudowa ulicy 11 Listopada – głównego deptaku miasta, powstałego jako część traktu środkowogalicyjskiego
• secesyjna Kamienica Pod Żabami z 1905 r.
• Poczta Główna z 1898 r.
• neorenesansowy Hotel President z 1893 r.
• neobarokowo-klasycystyczny Hotel Pod Orłem z 1905 r.
• kamienice mieszczańskie przy ul. 3 Maja, powstałe w latach 1890–1913
• domy sukienników z XVIII wieku przy ul. Sobieskiego i Cieszyńskiej, w tym drewniany Dom Tkacza, siedziba oddziału bielskiego muzeum
• Kamienica Patria z 1889 r. o cechach neorenesansowych i neobarokowych
• barokowa Kamienica Kałuży przy pl. Bolesława Chrobrego z II poł. XVIII w.
• secesyjno-neoromański gmach Sądu Rejonowego, a niegdyś Izraelickiej Gminy Wyznaniowej z 1904 r.
• neobarokowy gmach Bielskiej Szkoły Przemysłowej z 1913 r.
• neobarokowa kamienica Burdy przy ul. 11 Listopada z lat 1892–1893
• neorenesansowy Gmach Szkół Średnich przy ul. Słowackiego z 1883 r.
• neoklasycystyczny gmach I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika z lat 1925–1927
• secesyjny gmach Banku Gospodarstwa Krajowego przy ul. Stojałowskiego z 1923 r.
• neoromańsko-secesyjny gmach Kolegium Nauczycielskiego przy ul. Legionów z lat 1897–1898
• secesyjny gmach Zespołu Szkół Ekonomicznych przy ul. Komorowickiej z 1910 r.
• modernistyczny gmach Komunalnej Kasy Oszczędności (dziś bank ING) przy pl. Bolesława Chrobrego zbudowany w 1938 r.
• d. Dom Cechowy przy pl. Wolności, zbudowany w stylu późnobarokowym w 1812 r.
• klasycysyczny Dwór Thomkego, d. zajazd zbudowany w końcu XVIII w.
• gmach Narodowego Banku Polskiego z 1930 r.
• dworek Mänhardta przy ul. 1 Maja z pocz. XIX w.
• modernistyczny gmach Straży Pożarnej przy ul. Grunwaldzkiej z 1928 r.
• modernistyczny Dom Oficerski przy ul. Sobieskiego z 1928 r.
• neorenesansowe budynki Szpitala Ogólnego im dr. E. Wojtyły z lat 1891–1893
• secesyjne budynki Beskidzkiego Centrum Onkologii z lat 1910–1912
• Dom Żołnierza zbudowany w stylu zakopiańskim w 1915 r.
• biurowce Urzędu Miejskiego przy pl. Ratuszowym z 1869 i 1922 r.
• neoklasycystyczne budynki mieszkalne przy ul. Kościuszki i Legionów wybudowane jako „Domy Pensyjne” w latach 20. XX wieku
• drewniana leśniczówka w Lipniku Górnym z 1884 r.
• liczne wille fabrykanckie z XIX w. i pocz. XX w., m.in.:
  • neobarokowa Willa Rosta juniora przy ul. Komorowickiej z 1903 r., mieszcząca Wojewódzką Bibliotekę Pedagogiczną
  • neorenesansowa Willa Sixta przy ul. Mickiewicza z 1883 r., w gestii Akademii Techniczno-Humanistycznej
  • neorenesansowa Willa Korna przy ul. Mickiewicza z 1883 r.
  • neobarokowo-secesyjna Willa Schneidera przy ul. Mickiewicza z 1904 r.
  • neobarokowa Willa Bathelta przy ul. 1 Maja z 1902 r.
  • neobarokowa Willa Steffana przy ul. 1 Maja z 1901 r.
  • neorensansowa Willa Wiesnera przy ul. Sobieskiego z końca XIX w.
  • Willa barona Klobusa (tzw. „Dworek”) przy ul. Żywieckiej z 1870 r.
  • neorenesansowa Willa Rosta seniora przy ul. Legionów z 1889 r.
  • neoromańska Willa Wolfa przy ul. Lompy z 1920 r.
  • secesyjna Willa Matusiaka przy ul. Sobieskiego z 1924 r.

Architektura przemysłowa

Dawna fabryka sukna Büttnerów – siedziba Starej Fabryki

• d. fabryka sukna Büttnerów budowana od 1868 r., siedziba Starej Fabryki
• zespół fabryczno-willowy Bogmar przy ul. Partyzantów z lat 70. XIX w., dziś centrum handlowe
• budynek d. browaru przy ul. Cieszyńskiej z 1875 r.
• budynek d. elektrowni miejskiej przy ul. Partyzantów z 1893 r.
• d. hale Polmosu przy ul. Stojałowskiego zbudowane z lat 80. XIX w.
• gazownia miejska z 1860 r., rozbudowana w 1914 r.
• hala d. fabryki sukna Tugendhatów z 1870 r.
• d. fabryka sukna K. Hessa przy ul. Piłsudskiego z 1869 r.
• zespół budynków fabrycznych przy ul. Podwale z lat 80. XIX w.
• budynek d. farbiarni J. Schlesingera przy przy ul. Piłsudskiego z 1872 r.
• zabudowania Fabryki Maszyn Elektrycznych Indukta przy ul. Grażyńskiego z 1899 r.
• zabudowania fabryki włokienniczej Lenko SA przy ul. Grażyńskiego/Podwale powstałe między r. 1890 a 1928
• hala d. odlewni metali G. Josephy’ego przy ul. Sikornik z 1900 r.
• hala zakładów Eltek przy ul. Komorowickiej z 1907 r.
• hala d. Bielsko-Bialskiej Przędzalni Czesankowej przy ul. Komorowickiej z 1908 r.
• hala d. fabryki maszyn włókienniczych Befama przy ul. Powstańców Śląskich z 1926 r.

Cmentarze

Cmentarz żydowski

• Cmentarz ewangelicki przy ul. Piłsudskiego z 1783 r.
• Cmentarz katolicki przy ul. Cmentarnej z 1790 r.
• Stary Cmentarz Ewangelicki z 1833 r.
• Cmentarz żydowski z 1849 r.
• Cmentarz katolicki przy ul. Grunwaldzkiej z 1884 r.
• Nowy Cmentarz Ewangelicki z 1911 r.
• Cmentarz wojskowy w Aleksandrowicach z 1921 r.
• Cmentarz Żołnierzy Radzieckich z 1948 r.
• Cmentarz Komunalny przy ul. Ignacego Krasickiego^[34]

Demografia[edytuj]

 Osobny artykuł: Ludność i powierzchnia Bielska-Białej.

1 stycznia 2015 liczba ludności Bielska-Białej wyniosła 173 013 osób, w tym 81 641 mężczyzn i 91 372 kobiet. Oznacza to, że na 100 mężczyzn przypadało 112 kobiet^[35]. Liczba ludności miasta stanowi 3,77% ludności województwa śląskiego. Gęstość zaludnienia wynosi 1390 os./km², a przyrost naturalny w 2014 r. wyniósł -0,72‰. Saldo migracji było ujemne i wyniosło –408 osób. Liczba małżeństw zawartych w 2014 r. wyniosła 818, a rozwodów 411^[36].

W 2014 r. w wieku produkcyjnym znajdowało się 105 749 osób (61,1%), w wieku poprodukcyjnym 38 025 osób (22,0%), natomiast w wieku przedprodukcyjnym było 29 239 mieszkańców miasta (16,9%)^[38].

Według danych na koniec marca 2016 r. stopa bezrobocia wynosiła 4,4%, co oznacza, że bez pracy jest 4,5 tys. osób^[4]. W 2011 r. spośród 68 538 osób zatrudnionych 51 753 (75,5%) pracowało w sektorze prywatnym, a 16 785 (24,5%) w sektorze publicznym^[39].

Bielsko-Biała jest także centrum aglomeracji bielskiej (ok. 325 tys. mieszkańców^[40]).

Na przestrzeni lat liczba ludności Bielska-Białej wzrastała wraz z rozwojem przemysłu i przyłączaniem pobliskich miejscowości. Najwyższą liczbę ludności (184 421) miasto osiągnęło w 1991 r. Odtąd, podobnie jak w całej Polsce, obserwuje się wyraźny spadek liczby ludności. Według prognoz GUS w 2025 r. Bielsko-Biała ma liczyć 162,0 tys., a w 2050 r. 133,3 tys. mieszkańców^[41].

• Piramida wieku mieszkańców Bielska-Białej w 2014 roku^[1].

Gospodarka[edytuj]

Fiat Auto Poland

Bielsko-Biała stanowi historycznie ważny ośrodek gospodarczy, który przed laty zyskało miano „miasta 100 przemysłów” oraz „śląskiego Manchesteru”. Od średniowiecza miasto rozwijało się przede wszystkim jako ośrodek handlu, sukiennictwa, ceramiki oraz wyrobu i sprzedaży alkoholi. W XIX w., wraz z rewolucją przemysłową, oba miasta weszły w okres dynamicznego rozwoju gospodarczego – stały się nowoczesnymi ośrodkami przemysłowymi, tworząc z czasem zwarty organizm gospodarczy. W drugiej połowie XIX w. okręg bielsko-bialski był jednym z największych ośrodków przemysłowych Austro-Węgier, a w okresie międzywojennym jednym z największych w II RP. Po II wojnie światowej, Bielsko-Biała było jednym z największych w PRL ośrodków przemysłu samochodowego, włókienniczego oraz elektromaszynowego. Transformacja ustrojowa po 1989 r. doprowadziły do kryzysu w wielu branżach gospodarki oraz upadku licznych zakładów, czego skutki tego znacząco odczuło także Bielsko-Biała. Polepszająca się koniunktura gospodarcza po 2000 r. oraz wejście Polski do UE przyczyniły się do ponownego rozwoju handlu, przemysłu oraz usług w mieście.

Dziś Bielsko-Biała jest jednym z najlepiej rozwiniętych gospodarczo miast Polski, bezrobocie wynosi 4,8%, a według rankingu magazynu „Forbes” jest drugim najatrakcyjniejszym dla biznesu miastem w kraju w kategorii „Miasta 150–300 tys. mieszkańców”.

Pod koniec 2007 r. w Bielsku-Białej w rejestrze REGON zarejestrowanych było 23 368 podmiotów gospodarki narodowej. Zdecydowaną większość, 22 605 (96,7%) ogólnej liczby podmiotów skupiał sektor prywatny. Miasto miało w 2007 r. najwyższy wśród powiatów i miast na prawach powiatu województwa śląskiego wskaźnik liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą – na 1000 osób ogółem: 95 – oraz wskaźnik podmiotów gospodarczych nowo zarejestrowanych – na 1000 osób: 9,4. Wskaźnik liczby podmiotów gospodarczych na 1000 osób był w 2007 r. w Bielsku-Białej wysoki i wyniósł 133, co uplasowało miasto na drugiej pozycji (po Katowicach) w województwie. Najwyższy udział w ogólnej liczbie podmiotów działających w mieście (31%) stanowi branża obejmująca handel hurtowy i detaliczny, naprawę samochodów i motocykli oraz artykułów użytku osobistego. Kolejne miejsce co do liczebności zajmują firmy z branży obejmującej obsługę nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Przemysł[edytuj]

Zakłady Eatona w Specjalnej Strefie Ekonomicznej (obszar Wapienica)

Zakłady Tłuszczowe Bielmar

Beskidzki Inkubator Technologiczny

Bielsko-Biała jest głównym miastem Bielskiego Okręgu Przemysłowego – jednego z jedenastu okręgów przemysłowych Polski, obejmującego obszar od Cieszyna po Andrychów. W okręgu rozwija się głównie przemysł maszynowy, samochodowy, włókienniczy, metalurgiczny, oraz spożywczy.

Zakłady przemysłowe w mieście koncentrują się nad rzeką Białą, w Wapienicy, Komorowicach oraz w rejonie ul. Komorowickiej i Piekarskiej.

Do największych działających tu zakładów należą^[42]: Fiat Auto Poland, Fiat-GM Powertrain Polska, Nemak Poland, Eaton Automotive Systems, Finnveden Polska, Adler Polska, Cooper-Standard Automotive Polska, Magneti Marelli Suspension Systems Bielsko, Techmex, GE Power Controls, EnerSys, Hutchinson Poland, Philips Lighting Bielsko, Zakłady Tłuszczowe Bielmar, Electropoli-Galwanotechnika oraz Avio Polska.

Na terenie Bielska-Białej znajdują się cztery obszary Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, na których zainwestowało ponad 150 firm, stwarzając blisko 32 tys. miejsc pracy^[43]:

• Wapienica – obszar włączony do Katowickiej SSE w 2001 r. położony jest w sąsiedztwie Bielskiego Parku Przemysłowego i Usługowego oraz drogi ekspresowej S1; na terenie strefy znajduje się Eaton Automotive;
• Fiat Auto Poland – włączony w 2000 r. obszar KSSE obejmuje kilkanaście budynków i hal należących do Fiat Auto Poland;
• Komorowice Krakowskie – włączony w 2005 r. obszar obejmuje sześć działek inwestycyjnych przy ul. Bestwińskiej;
• Lipnik – włączony do KSSE w 2006 r. obszar znajduje się przy ul. Piekarskiej; na jego terenie znajduje się zakład Cooper-Standard Automotive;

W 2005 r. w sąsiedztwie Specjalnej Strefy Ekonomicznej i drogi ekspresowej S1 powstał Bielski Park Przemysłowy i Usługowy o powierzchni 5,17 ha^[44]. Wiodącym inwestorem na jego terenie jest koncern Hutchinson Poland (przemysł motoryzacyjny). Swoje hale posiadają także Multiform Dariusz Krywult z branży budowlanej i motoryzacyjnej oraz TI Poland (przemysł motoryzacyjny)^[42]. W obrębie PPiU położony jest Beskidzki Inkubator Technologiczny, na którego terenie znajduje się Centrum Szkoleniowo-Konferencyjne oraz biura zajmowane przez 30 firm. Inkubator technologiczny, który wybudowała Agencja Rozwoju Regionalnego, ma na celu rozwój przedsiębiorczości i wdrażanie nowych technologii^[45].

Handel i usługi[edytuj]

Galeria Sfera (budynek północny)

Centrum handlowe Sarni Stok

SDH Klimczok od strony pl. Wojska Polskiego

Bielsko-Biała jest ważnym ośrodkiem handlowo-usługowym w południowej Polsce. W mieście zlokalizowane są liczne firmy sektora usług, w szczególności rozwinięta jest branża usług finansowych – 57 oddziałów krajowych oraz zagranicznych banków, 37 firm ubezpieczeniowych, 9 domów maklerskich i inwestycyjnych^[42].

Największe centrum handlowe w Bielsku-Białej to Galeria Sfera, położona przy ul. Mostowej, w miejscu d. fabryk włókienniczych. Jej powierzchnia wynosi 132 000 m², przez co jest największym centrum handlowym województwa śląskiego. Drugą galerią handlową jest Sarni Stok (35 000 m²), położony przy drodze wyjazdowej w kierunku Katowic. W ramach rozbudowy hipermarketu, we wrześniu 2008 r. otwarto przy ul. Warszawskiej Pasaż Tesco. Wiosną 2009 r. przy ul. Leszczyńskiej otwarto Gemini Park (35 000 m²). Planowana jest budowa Koniczynki (30 000 m²) przy ul. Warszawskiej.

W Bielsku-Białej znajduje się dziesięć hipermarketów: Tesco (w Pasażu Tesco), Carrefour (w Sarnim Stoku), bi1 (w Gemini Parku), Auchan, Makro Cash and Carry i Kaufland oraz budowlane – Castorama, Specjalista i Leroy Merlin.

Poza wielkimi hipermarketami i centrami handlowymi w Bielsku-Białej znajduje się wiele supermarketów i mniejszych sklepów.

Głównym pasażem handlowym miasta jest ul. 11 Listopada. Przy niej istnieje większość ekskluzywnych (i nie tylko) sklepów, restauracji itp. Największe sklepy przy deptaku to: DH Oscar, CH Biała oraz pasaż „Pod Orłem” (w d. hotelu „Pod Orłem”).

W centrum miasta, w rejonie rzeki Białej i pl. Wojska Polskiego znajdują się: SDH Klimczok (w latach 80. XX w. największy dom handlowy w Polsce, obecnie nadal prowadzony przez PSS Społem^[46]), DH Wokulski oraz kompleks Finex (we wnętrzach d. fabryki włókienniczej). Typowym domem handlowym jest również Ratuszowy przy ul. Stojałowskiego.

Na terenie miasta istnieją również dwa targowiska – przy ul. Sikorskiego (Górne Przedmieście) oraz przy ul. Broniewskiego (Osiedle Grunwaldzkie).

Największą imprezą targową w Bielsku-Białej są Międzynarodowe Energetyczne Targi Bielskie ENERGETAB, największe w Polsce targi elektroenergetyczne, odbywające się we wrześniu. Organizatorem tych dwu imprez jest ZIAD Bielsko-Biała SA, będący spółką miejską.

Liczące się imprezy targowe i wystawiennicze – Bielskie Targi Edukacyjne, Targi Budownictwa „Twój Dom” Targi Budownictwa i Mieszkań, Targi Technik Grzewczych i Instalacyjnych „Instal-System” – organizuje w mieście Biuro Promocji i Wystaw „Astra”.

Infrastruktura[edytuj]

Infrastruktura sieciowa[edytuj]

Elektrociepłownia Bielsko-Biała

Jednostką odpowiedzialną za eksploatację oraz właścicielem urządzeń związanych z dostawą energii elektrycznej na obszarze Bielska-Białej jest Beskidzka Energetyka S.A., wchodząca w skład koncernu Enion S.A.^[42] Gaz rozprowadza Gazownia Zabrzańska poprzez 955 km sieci oraz 30 stacji gazowych, obsługiwanych przez Rozdzielnię Gazu w Bielsku-Białej^[42]. Obsługą sieci wodociągowej (1894 km^[42]) i kanalizacyjnej (918 km^[42]) zajmuje się spółka „Aqua” S.A., do której należy 13 ujęć wodociągowych i dwie oczyszczalnie ścieków. Zaopatrzenie w ciepło realizuje Przedsiębiorstwo Komunalne „Therma” Sp. z o.o. poprzez sieć liczącą 175 km. System ciepłowniczy zasilany jest z trzech centralnych źródeł ciepła: Elektrociepłowni Bielsko-Biała i Elektrociepłowni Bielsko-Północ, wchodzących w skład Zespołu Elektrociepłowni Bielsko-Biała, oraz Ciepłowni Rejonowej P.K. „Therma” Sp. z o.o.^[42]

Infrastruktura socjalna i bezpieczeństwo[edytuj]

Szpital Wojewódzki

Największym obiektem służby zdrowia w mieście jest Szpital Wojewódzki przy al. Armii Krajowej, dysponujący 18 oddziałami i 24 poradniami specjalistycznymi^[47]. Inne publiczne szpitale w Bielsku-Białej to: Szpital Ogólny im. dr Edmunda Wojtyły przy ul. Wyspiańskiego, Beskidzkie Centrum Onkologii im. Jana Pawła II przy ul. Wyzwolenia, Szpital Pediatryczny przy ul. Sobieskiego oraz Subrejonowy Ośrodek Leczenia Psychiatrycznego przy ul. Olszówka. Usługi w zakresie lecznictwa szpitalnego prowadzi również czternaście placówek niepublicznych^[42].

Bielskie pogotowie ratunkowe obejmuje zasięgiem miasto Bielsko-Biała i powiat bielski.

Sieć podstawowej opieki zdrowotnej tworzy czternaście przychodni rejonowych oraz dwie specjalistyczne i kilka zakładowych. Uzupełniają je indywidualne praktyki lekarskie.

W mieście swoją siedzibę ma delegatura Narodowego Funduszu Zdrowia.

Opieką socjalną zajmuje się Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (z siedzibą przy ul. K. Miarki), prowadzący dwa żłobki, noclegownię i Dom dla Bezdomnych. W mieście znajduje się kilka domów pomocy społecznej, dwa hospicja, dwa domy dziecka i pogotowie opiekuńcze, a także dwa centra pomocy rodzinie: Podbeskidzki Ośrodek Interwencji Kryzysowej (ul. Piękna) i Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie (ul. Piastowska).

Nad bezpieczeństwem mieszkańców czuwają: Państwowa Straż Pożarna z komendą przy ul. Bora-Komorowskiego i jednostką ratowniczo-gaśniczą przy ul. Wapienickiej, dziesięć jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej oraz Policja z Komendą Miejską przy ul. Rychlińskiego i czterema komisariatami na terenie miasta^[42]. Porządku strzeże Straż Miejska (z siedzibą przy ul. Kołłątaja), która ponadto jest operatorem miejskiego monitoringu.

Transport[edytuj]

Transport kolejowy[edytuj]

 Osobny artykuł: Bielsko-Biała Główna.

Dworzec kolejowy Bielsko-Biała Główna – widok z kładki od strony peronów

Bielsko-Biała jest ważnym węzłem kolejowym w południowej Polsce. Pierwszy pociąg wjechał na bielską stację 17 grudnia 1855 r., a obecny układ linii w granicach miasta istnieje od roku 1888.

Obecnie przez miasto przebiegają trzy linie kolejowe:

• nr 139 Katowice – Skalite Serafinów
• nr 190 Bielsko-Biała – Czeski Cieszyn
• nr 117 Bielsko-Biała – Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona

Na terenie miasta znajduje się dwanaście stacji i przystanków kolejowych, jednak większość połączeń obsługuje dworzec Bielsko-Biała Główna, położony na Dolnym Przedmieściu (ul. Warszawska 2), posiadający według klasyfikacji PKP kategorię B (roczna odprawa podróżnych w przedziale 1 – 2 mln).

Bielsko-Biała posiada połączenie m.in. z Gdańskiem, Poznaniem, Warszawą, Krakowem, Żyliną, Wrocławiem, Katowicami, Szczecinem, Bydgoszczą i Łodzią. Najwięcej pociągów kursuje do Żywca i Katowic przez Czechowice-Dziedzice, Pszczynę oraz Tychy (w takcie godzinnym/półgodzinnym).

Transport drogowy[edytuj]

Droga ekspresowa S1

Śródmiejska Obwodnica Zachodnia

Węzeł drogowy Bielsko-Biała – Komorowice

Estakada na obwodnicy północno-wschodniej Bielska-Białej

Przez Bielsko-Białą przechodzą drogi:

• droga ekspresowa S1 z Bielska-Białej przez Żywiec do Zwardonia (docelowo Pyrzowice – Zwardoń), gdzie połączy się z budowaną słowacką autostradą D3.
• droga krajowa nr 1, fragment trasy europejskiej E75 i E462 z Bielska-Białej przez Czechowice-Dziedzice i Pszczynę do konurbacji górnośląskiej
• droga ekspresowa S52, fragment trasy europejskiej E75 i E462 z Cieszyna do Bielska-Białej;
• droga krajowa nr 52 z Bielska-Białej przez Andrychów i Wadowice do podkrakowskiego Głogoczowa, gdzie łączy się z drogą krajową nr 7
• droga wojewódzka nr 940 łącząca zjazd z drogi ekspresowej S1 Bielsko-Biała „Rosta” w Hałcnowie z początkiem ul. Krakowskiej w Lipniku (droga krajowa nr 52).
• droga wojewódzka nr 942 z Bielska-Białej przez Szczyrk i przeł. Salmopolską do Wisły

Bielsko-Biała posiada Śródmiejską Obwodnicę Zachodnią, która łączy dzielnicę Złote Łany i DW 942 (w Kamienicy) poprzez osiedle Karpackie i Beskidzkie, Aleksandrowice oraz Stare Bielsko z drogą ekspresową S52. W jej ciągu znajduje się jedno z największych skrzyżowań w południowej Polsce – węzeł Hulanka.

Odcinek drogi ekspresowej S1 (Bielsko-Biała – Żywiec – Zwardoń) o długości 11,9 km stanowi północno-wschodnią obwodnicę Bielska-Białej. Rozpoczyna się on w Komorowicach, a kończy w Mikuszowicach, biegnąc wcześniej przez Obszary, Lipnik, Złote Łany i Straconkę.

Długość w granicach miasta^[42]

• 4 dróg w zarządzie GDDKiA wynosi 19,3 km
• 1 drogi wojewódzkiej – 9,3 km
• 81 dróg powiatowych – 104,7 km
• 1145 dróg gminnych – 438,7 km
• 6 dróg wewnętrznych – 1,6 km

W mieście znajduje się także 116 obiektów infrastruktury drogowej, takiej jak mosty, wiadukty i tunele, 27 kładek dla pieszych oraz 8 przejść podziemnych^[42].

Według danych Urzędu Miejskiego, największy ruch kołowy przypada na ul. Bora-Komorowskiego (wschodni odcinek obwodnicy), Warszawską (DK 1 i północny odcinek DW 942), 3 Maja (DW 942 w ścisłym centrum miasta), Krakowską (DK 52), Piastowską i Cieszyńską (główna droga wylotowa w kierunku zachodnim, poza S1), Partyzantów (DW 942) oraz Wyzwolenia (odcinek DK 52 i wylotowa w kierunku północno-wschodnim)^[42].

Rolę deptaka – głównej ulicy handlowej miasta – spełnia wytyczona w XVIII w. ulica 11 Listopada oraz przylegające do niej place: Wojska Polskiego i Wolności, a także jej przecznica – ul Cechowa.

Największe bielskie skrzyżowania to:

• węzeł drogowy Komorowice, na którym krzyżują się S1, S52, DK 1 oraz DW 942
• węzeł drogowy Hulanka, składający się z pięciowlotowego ronda oraz tunelu Śródmiejskiej Obwodnicy Zachodniej.

W ciągu S52 znajdują się także węzły Stare Bielsko (zjazd na obwodnicę zachodnią) oraz Wapienica (przy Parku Przemysłowym). Obwodnica północno-wschodnia ma cztery zjazdy: Rosta, Suchy Potok, Krakowska oraz Żywiecka-Bystrzańska.

Komunikacja miejska[edytuj]

Niskopodłogowy Solaris Urbino 12 z MZK Bielsko-Biała na al. Armii Krajowej

 Osobne artykuły: Komunikacja miejska w Bielsku-Białej i Tramwaje w Bielsku-Białej.

System komunikacji miejskiej w Bielsku-Białej istnieje od 1895 r. W latach 1895–1971 wchodziła w jego skład sieć tramwajowa (początkowo jedna, następnie dwie linie), a od roku 1927 także autobusowa, obecnie jedyna.

Obecnie po mieście kursuje 45 linii autobusowych, w tym 38 dziennych miejskich, 5 dziennych podmiejskich i 2 nocne. Całkowita długość linii wynosi ok. 498 km, a dzienna liczba pasażerów – 90 000.

Głównym przewoźnikiem jest Miejski Zakład Komunikacyjny w Bielsku-Białej (MZK Bielsko-Biała), zakład budżetowy miasta utworzony w 1991 r., dwie linie obsługiwane są także przez PKM Czechowice-Dziedzice. Tabor MZK składa się ze 145 autobusów, natomiast PKM obsługuje swoje trasy 21 pojazdami.

Poza granicami administracyjnymi miasta, autobusy komunikacji miejskiej kursują do sąsiednich miejscowości: Bestwiny, Bystrej, Czechowic-Dziedzic, Janowic, Mazańcowic i Międzyrzecza Dolnego (przez Międzyrzecze Górne).

Transport lotniczy[edytuj]

Lotnisko Bielsko-Biała Aleksandrowice

 Osobny artykuł: Lotnisko Bielsko-Biała Aleksandrowice.

W dzielnicy Aleksandrowice znajduje się cywilne lotnisko sportowe z 660-metrową trawiastą drogą startową, oddane do użytku w 1936 r., należące obecnie do Aeroklubu Bielsko-Bialskiego.

W latach 2006–2008 w podbielskim Kaniowie wybudowano Park Technologiczny Przemysłu Lotniczego, składający się hangarów o powierzchni 2500 m², stacji paliw, hal produkcyjnych o łącznej powierzchni 7500 m², a także lądowisko Kaniów z 700-metrową betonową drogą startową. Jego zarządcą jest Bielski Park Techniki Lotniczej Sp. z o.o..

W 2010 otwarto sanitarne lądowisko, zlokalizowane przy Szpitalu Wojewódzkim.

W odległości do 100 km od Bielska-Białej znajdują się trzy lotniska międzynarodowe:

• port lotniczy Kraków-Balice
• port lotniczy Katowice-Pyrzowice
• port lotniczy Ostrawa-Mosznów

Turystyka[edytuj]

Informacja turystyczna[edytuj]

Oznakowanie skrzyżowania – tablice MSI

W Bielsku-Białej znajdują się trzy punkty informacji turystycznej:

• Miejskie Centrum Informacji Turystycznej przy pl. Ratuszowym
• Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego przy ul. Wzgórze (na Starym Mieście)
• informacja turystyczna w Domu Turysty PTTK przy ul. Krasińskiego

Na obszarze miasta znajdują się cztery punkty Systemu informacji turystycznej Bielska-Białej i powiatu bielskiego (SiTBB) (tzw. infokiosków), rozlokowanych w najważniejszych punktach miasta. Na pl. Ratuszowym i pl. Wojska Polskiego znajdują się punkty darmowego dostępu do internetu (Hotspot).

W 2009 r. rozpoczęło się wprowadzanie Miejskiego Systemu Informacji – systemu lokalnego oznakowania, którego elementami są tablice z nazwami ulic i numerami budynków, a także dwujęzyczne kierunkowskazy do najważniejszych obiektów, podświetlane mapy i moduły z najważniejszymi informacjami^[48].

Szlaki turystyczne i trasy rowerowe[edytuj]

 Osobny artykuł: Szlaki turystyczne w Bielsku-Białej.

Dom Tkacza – dawny dom i warsztat sukienniczy na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego

W rejonie Bielska-Białej znajduje się bardzo gęsta sieć górskich szlaków turystycznych. Prowadzą one na wszystkie szczyty w mieście i okolicach. Łącznie jest ich 16, a ich długość wynosi 81 km^[42]. Dotarcie w góry umożliwia również wybudowana w 1953 r., gruntownie zmodernizowana na przełomie lat 1993/94 jedna z najnowocześniejszych kolei linowych w Polsce, która w swoich gondolach wwozi turystów z Olszówki na wysokość 960 m n.p.m. tuż pod szczytem Szyndzielni.

Przez tereny wchodzące w skład miasta biegnie też 9 szlaków narciarskich (6 w Beskidzie Śląskim i 3 w Beskidzie Małym) o długości 59,3 km^[42].

Ponadto w granicach Bielska-Białej przebiegają trzy nizinne szlaki turystyczne: zielony Szlak 700-lecia Bielska, żółty Szlak Najazdu Szwedzkiego i nie nazwany, oznaczony kolorem czarnym.

Bielsko-Biała leży także na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego oraz Szlaku Architektury Drewnianej. Bielskie obiekty znajdujące się na pierwszym to Dworzec Główny PKP oraz Stara Fabryka, a na drugim – Dom Tkacza i kościół św. Barbary.

Przez Bielsko-Białą przebiega Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń. Na terenie miasta biegnie ona przez wzgórze Trzy Lipki, Stare Bielsko i Wapienicę.

Ponadto w ostatnich latach powstały w stolicy Podbeskidzia (głównie w dzielnicach południowych – Kamienica, Olszówka, Mikuszowice, Leszczyny, Wapienica) liczne ścieżki rowerowe, biegnące najczęściej wzdłuż głównych dróg. W 2007 r. długość tras i ścieżek rowerowych wyniosła 155,4 km^[42].

W 2015 roku za pomocą środków z budżetu obywatelskiego otwarto górskie ścieżki rowerowe Enduro Trails Bielsko-Biała. Cztery trasy o różnych poziomach trudności rozpoczynają się na Koziej Górze. W 2016 roku rozpoczęła się budowa trzech kolejnymi tras oraz trasy podjazdowej na Kozią Górę. W planach jest dalsza rozbudowa ścieżek.

Baza noclegowa[edytuj]

Parkhotel Vienna

Bielsko-Biała posiada rozbudowaną bazę noclegową, na którą składają się hotele, pensjonaty, schroniska turystyczne i kwatery prywatne.

Hotelem najwyższej klasy jest usytuowany w południowej części miasta (Mikuszowice) nowoczesny, czterogwiazdkowy Parkhotel Vienna, wyposażony m.in. w 110 pokoi (w tym apartamenty), cztery sale konferencyjne, salę balową i „kawiarnię wiedeńską”. W zabytkowym gmachu w ścisłym centrum, przy ul. 3 Maja 12 znajduje się liczący 115 lat, czterogwiazdkowy hotel President (dawniej nosił nazwę Dwór Cesarski, niem. Kaiserhof). Innymi czterogwiazdkowymi obiektami w mieście są Papuga Park Hotel w Wapienicy oraz Qubus Hotel w Galerii Sfera. Trzygwiazdkowe obiekty w mieście to: Hotel „Stara Szmergielnia” w Mikuszowicach Krakowskich, Ibis Styles (dawny hotel „Magura”) na Leszczynach, oraz hotel Sahara.

Ponadto w Bielsku-Białej znajdują się: dwugwiazdkowy Hotel Dębowiec (były ośrodek wypoczynkowy „ZIAD”), ośrodek wypoczynkowy Transportowiec oraz kilkanaście hoteli niższej klasy (Olimp, Elektron, Beskid, Folwark, Beskidzka, Widok, Rekord, Victoria, Błonie, Nico, BBOSiR, Budowlani, Zajazd Kasztelański), schroniska młodzieżowe Bolek i Lolek oraz Dom Turysty PTTK, kilka pensjonatów i moteli, cztery kempingi (Pod Dębowcem, Ondraszek, Polana, Wapienica) oraz schroniska górskie na szczytach Beskidu Śląskiego (Klimczok, Szyndzielnia, Stefanka, Dębowiec).

Kultura[edytuj]

Ośrodki kultury[edytuj]

Bielskie Centrum Kultury – Dom Muzyki

Największą instytucja kulturalną w Bielsku-Białej jest Bielskie Centrum Kultury – placówka samorządową, która jest m.in. głównym organizatorem odbywających się w mieście imprez cyklicznych.

Na promocji i działalności edukacyjnej w zakresie folkloru i twórczości ludowej skupia się działalność, podlegającego samorządowi wojewódzkiemu, Regionalnego Ośrodka Kultury – organizatora Tygodnia Kultury Beskidzkiej.

Miejski Dom Kultury, posiadający 10 placówek na terenie całego miasta, jest z kolei instytucją, w ramach której działają różne zespoły taneczne, wokalne i teatralne, a także świetlice i kółka zainteresowań.

Centro Italiano di Cultura to jeden z kilku instytutów kultury włoskiej w Polsce, przy którym działa Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych ze specjalnością język włoski oraz Przedstawicielstwo Konsularne Republiki Włoskiej.

Ponadto w Bielsku-Białej istnieje wojskowy ośrodek kultury – Klub 18bbpd (znany jako Dom Żołnierza) – prowadzący również działalność otwartą dla środowiska cywilnego, Wojewódzkie Centrum Wychowania Estetycznego Dzieci i Młodzieży im. Wiktorii Kubisz (placówka oświatowa, która prowadzi grupy zainteresowań dla młodzieży) oraz Spółdzielcze Centrum Kultury „Best” – ośrodek kultury działający przy spółdzielni mieszkaniowej „Złote Łany”.

Muzea[edytuj]

Stara Fabryka – ekspozycja włókiennicza w dawnej fabryce Büttnerów

Najważniejszym z bielskich muzeów jest Muzeum w Bielsku-Białej (d. Muzeum Okręgowe), którego siedziba mieści się na Zamku książąt Sułkowskich. Utworzone w 1945 r. jest kontynuatorem muzeów miejskich w Białej (od 1904) i Bielsku (od 1906). Muzeum w Bielsku-Białej posiada oddział – Starą Fabrykę (utworzoną w 1979 r. w celu udokumentowania przemysłowych tradycji miasta, zajmuje d. fabrykę Büttnerów) oraz dwie ekspozycje zewnętrzne – Willa Juliana Fałata w Bystrej (muzeum biograficzno-artystyczne malarza) oraz Dom Tkacza (mieści się w drewnianym budynku przy ul. Sobieskiego i prezentuje wygląd domu i warsztatu sukienniczego).

Ponadto w Bielsku-Białej znajdują się cztery muzea prywatne:

• Muzeum Literatury im. Władysława Reymonta – znajduje się tutaj kolekcja ręcznie przepisywanych i ilustrowanych przez Tadeusza Modrzejewskiego dzieł Reymonta i Mickiewicza
• Dom Przyrodnika im. E. i St. Forysiów – jedna z największych kolekcji entomologicznych w Polsce oraz fauna z terenów Podbeskidzia
• Muzeum Motoryzacji – zbiory zabytkowych pojazdów należących do członków Automobilklubu Beskidzkiego
• Muzeum Broni Pancernej i Militariów im. Franciszka Biera – współorganizator corocznego Międzynarodowego Zlotu Pojazdów Militarnych „Operacja Południe”

Teatry[edytuj]

Teatr Polski

• Teatr Polski, usytuowany w eklektycznym gmachu przy ul. 1 Maja powstał w 1890 r. jako Teatr Miejski w Bielsku i od początku swego istnienia uważany był za jedną z najbardziej renomowanych tego typu placówek na terenie obecnej Polski.
• Teatr Lalek Banialuka utworzony przez Jerzego Zitzmana i Zenobiusza Zwolskiego w 1947 r. Jest to jeden z najbardziej znanych teatrów lalkowych w Polsce, który brał już udział w wielu prestiżowych festiwalach na świecie. Od 1966 r. Banialuka jest organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Lalkarskiej, jednego z najważniejszych na świecie przeglądów teatrów lalek.
• Teatr Komedii^[49] Kuby Abrahamowicza

Kina[edytuj]

• Helios (dawny Kinoplex) – siedmiosalowy multipleks, znajdujący się w Galerii Sfera; posiada 1587 miejsc;
• Cinema City – dziesięciosalowy multipleks, znajdujący się w Gemini Parku; posiada 1301 miejsc;
• Studio – studyjne kino działające przy Studiu Filmów Rysunkowych;
• Cinemaoff – działa przy DKF „Szpula”'; jego siedzibą jest Galeria Wzgórze; jest jedną ze scen festiwalu Kino Niezależne Filmowa Góra;
• Dyskusyjny Klub Filmowy „KOGUCIK” – działa przy Kinie Studio; klub powstał 25 września 1961 roku i z krótkimi przerwami działa do dziś.

Galerie[edytuj]

Galeria Bielska BWA

W Bielsku-Białej znajduje się kilkanaście galerii, które niejednokrotnie oprócz eksponowania dzieł sztuki pełnią funkcję placówek kulturalnych.

Najstarszą z bielskich galerii, a zarazem największą dziś, jest Galeria Bielska BWA, założona w 1975 r., usytuowana przy ul. 3 Maja (w miejscu d. synagogi). Prezentuje sztukę współczesną, a także prowadzi działalność edukacyjną i jest organizatorem ogólnopolskiego konkursu malarstwa „Bielska Jesień”.

Przykładem galerii, będącej przede wszystkim placówką kulturalną jest Galeria Wzgórze, założona w 1987 r. Mieści się w niej m.in. klub muzyczny i kino Cinemaoff.

Duża liczba niewielkich galerii sztuki znajduje się na Starym Mieście. Są to: Akcent, Apollon, Ars Nova, Artwood, Galeria 27, Galeria Oli. Galeria ubioru i przedmiotu, Nad Smokiem, Parawan.

Galerie sztuki działają również przy publicznych ośrodkach kultury: Galeria Środowisk Twórczych przy BCK, Galeria Regionalnego Ośrodka Kultury oraz Galeria Zamkowa Muzeum w Bielsku-Białej.

Pozostałe bielskie galerie to Galeria Fotografii B&B, Fraktal w Sferze, Galeria Instrumentów, Pro Arte, Przy Jakubowej Studni, Time, akademicka Galeria 3-2-0, a także zlokalizowana na stacji kolejowej Bielsko-Biała Lipnik – Na stacji.

Biblioteki[edytuj]

Gmach główny Książnicy Beskidzkiej

Największą bielską biblioteką jest Książnica Beskidzka (pełni funkcję biblioteki miejskiej i powiatowej), która w swoich zbiorach ma ponad 700 tys. książek oraz materiały multimedialne. Książnica Beskidzka posiada 17 filii na terenie miasta.

Ponadto w Bielsku-Białej znajdują się: Biblioteka Główna Lekarska, Wojewódzka Biblioteka Pedagogiczna, Biblioteka Główna Akademii Techniczno-Humanistycznej, Wojskowa Biblioteka Oświatowa Klubu 18bbpd oraz Biblioteka Instytutu Teologicznego.

Chóry[edytuj]

• Bielski Chór Kameralny
• Chór Młodzieżowy „Ave Sol”
• Chór Akademii Techniczno-Humanistycznej
• Chór Mieszany „Echo”
• Chór Kameralny „Brevis”
• Chór Gospel Państwowej Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej w Bielsku-Białej
• Luterański Chór GRADUALE przy kościele katedralnym Zbawiciela
• Dziecięcy Chórek „Pinokio”
• Schola Verba Dei
• Luterański Chór „GRADUALE”

Bielska Orkiestra Kameralna[edytuj]

Bielska Orkiestra Kameralna, mająca charakter orkiestry symfonicznej powstałą w 1982 r. Koncertuje w Bielskim Centrum Kultury oraz w obiektach sakralnych na terenie miasta. BOK wykonuje bardzo zróżnicowany repertuar od muzyki baroku po muzykę współczesną, a nawet rozrywkową. Bielska Orkiestra Kameralna bierze udział w wielu festiwalach na terenie miasta (Festiwal Kompozytorów Polskich, Festiwal Muzyki Sakralnej i inne). Z orkiestrą współpracują liczne chóry, m.in. Bielski Chór Kameralny i Chór Filharmonii Śląskiej.

Orkiestra im. Telemanna[edytuj]

Orkiestra im. Telemanna powstała w 1993 roku w Bielsku-Białej, celem jej jest propagowanie i upowszechnianie muzyki dawnej. Muzycy grają repertuar XVII i XVIII w. na instrumentach historycznych, a repertuar XIX i XX w. na instrumentach współczesnych.

Imprezy cykliczne[edytuj]

 Osobny artykuł: imprezy cykliczne w Bielsku-Białej.

Media[edytuj]

W Bielsku-Białej swoją siedzibę mają stacje radiowe i telewizyjne, a także redakcje gazet i czasopism o zasięgu regionalnym.

Telewizja:

• oddział TVP3 Katowice
• TV Bielsko (kablowa, operator – Vectra)
• Bielsat (kablowa)
• Super-Nowa TV (internetowa)
• Bielska Telewizja Internetowa

Radio:

• Radio Bielsko 106,7 FM
• Radio Zet Gold 87,9 FM
• Anioł Beskidów – Beskidzkie Radio Katolickie 90,2 FM (rozgłośnia diecezji bielsko-żywieckiej)
• Radio Express – Siedziba w Bielsku-Białej, nadaję na aglomerację śląską na 92,3 FM
• Twoje Radio Bielsko-Biała 1485 AM
• oddział Polskiego Radia Katowice 103,0 FM

Do 25 września 2004 roku w Bielsku-Białej nadawało również Radio Delta – najstarsza komercyjna stacja w byłym województwie bielskim – przekształcona później w Planetę FM.

Prasa:

• Kronika Beskidzka – tygodnik wydawany od 1956 r.
• Gazeta Region – bezpłatny dwutygodnik
• bielsko.biala.pl^[50] – portal internetowy
• super-nowa.pl^[51] – portal internetowy
• bielsko.info^[52] – portal internetowy
• Jarmark – tygodnik ogłoszeniowy
• oddział Dziennika Zachodniego
• Gazeta Bielska – codzienny dodatek Gazety Wyborczej (także w wersji internetowej)
• W Bielsku-Białej – magazyn samorządowy, wydawany co dwa tygodnie
• Kurier Bielski – bezpłatny miesięcznik informacyjno-reklamowy
• Pełna Kultura – bezpłatny miesięcznik kulturalny, wydawany przez Bielskie Centrum Kultury
• Nasze Miasto – bezpłatny dwutygodnik

Edukacja i nauka[edytuj]

 Osobny artykuł: Oświata w Bielsku-Białej.

Willa Sixta – były rektorat Akademii Techniczno-Humanistycznej

Budynek I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika

W Bielsku-Białej działa jedna publiczna szkoła wyższa – Akademia Techniczno-Humanistyczna, utworzona w 2001 r. z przekształcenia filii Politechniki Łódzkiej i posiadająca obecnie pięć wydziałów. W latach 1966–2014 funkcjonowała również filia Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, a w latach 1991–2015 Kolegium Nauczycielskie z pięcioma specjalnościami.

Bielskie uczelnie niepubliczne to:

• Instytut Teologiczny im. św. Jana Kantego – oddział Uniwersytetu Papieskiego w Krakowie
• Bielska Wyższa Szkoła im. J. Tyszkiewicza
• Wyższa Szkoła Finansów i Prawa
• Wyższa Szkoła Administracji
• Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Humanistyczna
• Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania
• Prywatne Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych
• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych przy Centro Italiano di Cultura
• Beskidzkie Szkoły Sztuki Użytkowej

Ponadto w mieście znajdują się:

• 52 przedszkola (45 publicznych i 7 niepublicznych)
• 34 szkoły podstawowe (28 publicznych i 6 niepublicznych)
• 30 gimnazjów (23 publiczne i 7 niepublicznych)
• 46 szkół ponadgimnazjalnych (33 publiczne i 13 niepublicznych)
• 16 szkół policealnych (8 publicznych i 8 niepublicznych).

Organizacją, obsługą ekonomiczno-administracyjną, zapewnieniem warunków działania oraz nadzorem nad funkcjonowaniem publicznych placówek oświatowych zajmuje się Miejski Zarząd Oświaty, powstały 1 lipca 2007 r. z połączenia Wydziału Edukacji Urzędu Miejskiego oraz Zakładu Obsługi Szkół i Przedszkoli Miejskich^[42].

Badaniami naukowymi zajmuje się przede wszystkim Akademia Techniczno-Humanistyczna (obejmują one budowę i eksploatację maszyn, automatykę i robotykę, mechanikę, informatykę, inżynierię tekstyliów i materiałów polimerowych, inżynierię i ochronę środowiska, nauki o zarządzaniu, socjologię, językoznawstwo, literaturoznawstwo, pedagogikę i pielęgniarstwo)^[42].

Sport i rekreacja[edytuj]

 Osobny artykuł: Sport w Bielsku-Białej.

W Bielsku-Białej funkcjonuje 96 organizacji sportowych, w tym: 55 klubów sportowych, 20 uczniowskich klubów sportowych, 5 parafialnych klubów sportowych, 2 towarzystwa krzewienia kultury fizycznej, 7 stowarzyszeń oraz 7 związków sportowych^[53]. Szkoleniem sportowym objętych jest ok. 5 tysięcy zawodniczek i zawodników, którzy biorą udział w zorganizowanych zajęciach treningowych i zawodach, obejmujących 40 dyscyplin sportowych^[53].

Samorządową instytucją zajmującą się krzewieniem kultury fizycznej, sportu i rekreacji, a także mającą za zadanie utrzymanie części obiektów sportowych i prowadzenie sekcji sportowych jest Bielsko-Bialski Ośrodek Sportu i Rekreacji, którego siedziba znajduje się przy ul. Konopnickiej 5.

W Bielsku-Białej istnieją 4 kluby, których drużyny biorą udział w rozgrywkach ogólnopolskich i regionalnych: 1 ligowe TS Podbeskidzie Bielsko-Biała, trzecioligowy BKS Stal Bielsko-Biała oraz Rekord Bielsko-Biała (występuje również w rozgrywkach Ekstraklasy futsalu) oraz LKS Zapora Wapienica (klasa A). Miasto posiada dwa pełnowymiarowe stadiony: Stadion Miejski przy ul. Żywieckiej oraz Stadion „Na Górce” przy ul. Młyńskiej. Swoje obiekty mają też Zapora (przy ul. Jaworzańskiej) i Rekord (przy ul. Startowej), a Podbeskidzie również niewielki stadion przy ul. Laurowej.

Najbardziej utytułowanym klubem siatkarskim jest żeńska drużyna BKS Stal Bielsko-Biała, W rozgrywkach drugoligowych w siatkówce biorą udział kluby BKS II Bielsko-Biała i MKS Pro Bielsko-Biała. Ponadto istnieje męska drużyna BBTS Bielsko-Biała, która występuje w Plus lidze. Największe hale sportowe należą do BKS Stal (przy ul. Rychlińskiego) i BBTS (przy ul.Karbowej).

Na początku 2008 r. w hali sportowej przy ul. Filarowej zamontowano tymczasowo tory curlingowe. Odbywały się na nich zawody podczas Mistrzostw Polski Juniorów w marcu 2008 r. oraz podczas IX Zimowego Europejskiego Festiwalu Młodzieży „Śląsk-Beskidy 2009”.

Od 1945 r. istnieje czterosekcyjny Aeroklub Bielsko-Bialski, którego bazą jest aleksandrowickie lotnisko. Co roku we wrześniu na organizuje on imprezę pod nazwą Piknik Lotniczy. Z zawodników klubu obecnie największe sukcesy odnosi Sebastian Kawa, ośmiokrotny mistrz świata w konkurencjach szybowcowych (najwięcej tytułów mistrzowskich w światowej historii szybownictwa), obecny mistrz świata w klasie 15 metrów i jeden z kandydatów do tytułu Sportowca Roku 2012 w plebiscycie Przeglądu Sportowego^[54].

Stadion lekkoatletyczny

W mieście działa klub lekkoatletyczny KS Sprint z własnym stadionem przy ul. Jaworzańskiej, na którym organizowany jest międzynarodowy mityng lekkoatletyczny Beskidianathletic. Co roku odbywa się 10-kilometrowy maraton – Bieg Fiata w roku 2017 miał miejsce jubileuszowy 25 bieg. W 2003 r. w Bielsku-Białej odbyły się Mistrzostwa Polski seniorów w lekkoatletyce^[55]. Ponownie mistrzostwa Polski seniorów miasto gościło w 2010 r.^[56] Miasto było gospodarzem seniorskich mistrzostw kraju także w 2012^[57].

Wśród klubów sportowych z Bielska-Białej jest jeszcze kilka klubów żeglarskich (największe to Yacht Klub Polski Bielsko oraz Klub Żeglarski „Halny”), zawodowy klub ping-pongowy BISTS „Polsport”, Beskidzki Klub Motorowy oraz KS Gwardia Bielsko-Biała (judo).

Bielsko-Biała dziesięciokrotnie gościło prestiżowy wieloetapowy szosowy wyścig kolarski Tour de Pologne i jeden raz Wyścig Pokoju. Dwa razy w roku odbywa się 35-kilometrowy rajd rowerowy o charakterze rodzinnym.

Znaczące bielskie wydarzenia sportowe to również: rozgrywki Bielskiej Ligi Koszykówki, rozgrywki Bielsko-Bialskiej Amatorskiej Ligi Tenisa Stołowego oraz Grand Prix w tenisie stołowym. Od 2008 r. w Galerii Sfera odbywa się zaproszeniowy turniej snookerowy Klimat Cup.

Kolej linowa na Szyndzielnię

Stok Dębowca z obsługującymi go wyciągami kanapowymi

Z Klimczoka przez Szyndzielnię na Dębowiec i do dolnej stacji kolei gondolowej prowadziła nartostrada (aktualnie jest nieczynna). Na stoku Dębowca działa kolej krzesełkowa. Na grzbietach Hrobaczej Łąki, Gaików i Magurki Wilkowickiej, a także Szyndzielni, Klimczoka oraz Błatniej panują dobre warunki do uprawiania narciarstwa biegowego. Przy ul. Skalnej, u podnóża Dębowca, znajduje się całoroczny tor saneczkowy. W planach jest budowa ośrodka narciarskiego na Szyndzielni^[58]. Swoją siedzibę ma w mieście Polski Związek Snowboardu^[59].

Bielskie Błonia

W Bielsku-Białej nie brakuje terenów rekreacyjnych. Najpopularniejsze z nich to:

• Bielskie Błonia w Mikuszowicach Śląskich, w sąsiedztwie Cygańskiego Lasu i Akademii Techniczno-Humanistycznej
• Cygański Las – park leśny w Olszówce
• Bulwary Straceńskie, zwane również Bulwarami Młodości, położone w dzielnicy Leszczyny, wzdłuż potoku Straconka
• rejon leśniczówki i amfiteatru w Lipniku Górnym
• Polana pod Dębowcem.

Spośród obiektów sportowo-rekreacyjnych, miasto posiada:

Hala widowiskowo-sportowa

• halę widowisko-sportową
• kolej linową na Szyndzielnię
• Bielsko-Bialski Ośrodek Rekreacyjno-Narciarski „Dębowiec”
• kompleks skoczni narciarskich
• liczne boiska sportowe
• osiem pływalni, w tym dwie odkryte i siedem krytych
• sześć kortów tenisowych
• siedem ośrodków jeździeckich
• kilka całorocznych centrów zabaw ruchowo-sprawnościowych dla dzieci
• park linowy w Bielsko-Bialskim Ośrodku Rekreacyjno-Narciarskim „Dębowiec”
• sztuczne lodowisko w Parku Słowackiego i Parku Włókniarzy
• centrum wspinaczkowe „Totem” przy ul. Powstańców Śląskich.

Religia[edytuj]

Katedra ewangelicka pw. Zbawiciela

Aż do 1945 r. Bielsko i Biała były istną mozaiką narodowościową i religijną: Polacy zazwyczaj byli wyznania katolickiego, a Niemcy ewangelickiego. Wyjątkiem była wieś Stare Bielsko w której mieszkało stosunkowo dużo Niemców-katolików. Sporą grupę ludności stanowili również Żydzi. Po II wojnie światowej władze ostro zwalczały religię, jednakże wieloreligijność do dzisiaj jest charakterystyczną cechą miasta.

Bielsko-Biała jest stolicą rzymskokatolickiej diecezji bielsko-żywieckiej. Na obszarze Bielska-Białej funkcjonują cztery dekanaty Kościoła rzymskokatolickiego, które obejmują 22 parafie. W Bielsku-Białej działa również parafia Kościoła Polskokatolickiego.

Wyznawcy prawosławia pozostają pod opieką duszpasterską parafii w Sosnowcu^[60].

Miasto jest stolicą diecezji cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Kościół ten obejmuje trzy parafie. W mieście działalność duszpasterską prowadzą także inne kościoły protestanckie. Należą do nich zbory Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego, Kościoła Chrześcijan Baptystów, Kościoła Zielonoświątkowego (Zbór Filadelfia), Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna, Kościoła Wolnych Chrześcijan, Chrześcijańskiej Wspólnoty Zielonoświątkowej, Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego (zbór pierwszy i drugi), Kościoła Chrześcijan Dnia Sobotniego i Zborów Bożych Chrześcijan Dnia Siódmego.

W Bielsku-Białej znajdują się także: Gmina Wyznaniowa Żydowska, trzy ośrodki buddyjskie, jeden ośrodek Związku Garuda (religia bon), a także zbory Świeckiego Ruchu Misyjnego „Epifania” oraz dziewięć zborów Świadków Jehowy^[61].

Polityka[edytuj]

Budynek delegatury Urzędu Wojew. i Urzędu Marszałkowskiego oraz starostwa powiatowego

Organem wykonawczym gminy jest Prezydent Miasta Bielska-Białej. Urząd ten utworzono w 1951 r. po połączeniu Bielska i Białej Krakowskiej (wcześniej Bielsko posiadało prezydenta, natomiast Biała burmistrza).

Od 2002 r. funkcję prezydenta miasta pełni Jacek Krywult, który w 2014 r. wybrany został w drugiej turze na IV kadencję. Jego zastępcami są Waldemar Jędrusiński, Lubomir Zawierucha i Przemysław Kamiński, natomiast pełnomocnikiem Henryk Juszczyk^[62].

Urząd Miejski składa się z 35 wydziałów^[63].

Przewodniczącym Rady Miejskiej jest Jarosław Klimaszewski, wiceprzewodniczącymi są Ryszard Batycki i Przemysław Drabek, a w jej skład wchodzi 25 radnych wybieranych na 4-letnią kadencję. Rada Miejska posiada siedem komisji stałych^[64]. W czasie wyborów samorządowych wyznaczonych jest w granicach miasta pięć okręgów wyborczych^[65].

Bielsko-Biała jest siedzibą władz powiatu bielskiego oraz jedną z trzech (obok Żyliny i Frydka-Mistka) stolic Euroregionu Beskidy. Znajdują się tu również delegatury Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego. W latach 1999–2004 w Bielsku-Białej mieścił się konsulat Republiki Rumunii^[70]. Miasto należy do Związku Miast Polskich, Stowarzyszenia Gmin „Polska Sieć Energie-Cities”, Stowarzyszenia Zdrowych Miast Polskich, Stowarzyszenia „Energie Cities – Association de Municipalites Europeennes”, Stowarzyszenia „Region Beskidy”, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Stowarzyszenia Gmin i Powiatów „Śląsk-Beskidy”^[42].

Bielsko-Białą obejmują dwa okręgi parlamentarne: nr 27 do Sejmu RP (składający się również z powiatów: bielskiego, cieszyńskiego, pszczyńskiego i żywieckiego) – wybiera się w nim 9 posłów – oraz nr 78 do Senatu RP (składający się również z powiatów bielskiego i pszczyńskiego) – obsadzany jest w nim 1 mandat senatorski^[71]. Ponadto miasto wchodzi w skład okręgu wyborczego nr 11 do Parlamentu Europejskiego w Polsce (razem z całym województwem śląskim)^[71] oraz okręgu wyborczego nr 1 do Sejmiku Województwa Śląskiego (także powiaty: bielski, cieszyński i żywiecki)^[72].

Miasta partnerskie[edytuj]

Miasto Kraj Data podpisania umowy  Tienen  Belgia 2 lutego 1991  Grand Rapids  Stany Zjednoczone 22 października 1991  Rancagua  Chile 29 maja 1993  Lilienthal  Niemcy 4 czerwca 1993  Stadskanaal  Holandia 4 czerwca 1993  Szolnok  Węgry 23 września 1995  Wolfsburg  Niemcy 8 marca 1996  Akka  Izrael 30 maja 1997  Kirklees  Wielka Brytania 13 października 1997  Żylina  Słowacja 13 października 1997

Miasto Kraj Data podpisania umowy  Frydek-Mistek  Czechy 14 lipca 1999  Trzyniec  Czechy 15 grudnia 1999  Besançon  Francja 25 maja 2000  Berdiańsk  Ukraina 17 września 2000  Shijiazhuang  Chiny 20 grudnia 2000  Baia Mare  Rumunia 19 maja 2001  Monreale  Włochy 7 września 2001  Kragujevac  Serbia 18 maja 2002  Ustka  Polska 20 lipca 2002  Olsztyn  Polska 15 marca 2005

Bielsko-Biała jako garnizon wojskowy[edytuj]

Brama główna jednostki wojskowej

 Osobny artykuł: Garnizon Bielsko-Biała.

Bielsko stało się garnizonem wojskowym w 1890 r., natomiast Biała była miastem garnizonowym do roku 1870 oraz w okresie II Rzeczypospolitej. W obu miastach stacjonowały jednostki austro-węgierskie, polskie i niemieckie. W 1951 r. garnizony Bielsko i Biała połączono w jeden garnizon Bielsko-Biała.

Obecnie w jednostce wojskowej przy ul. Bardowskiego w dzielnicy Leszczyny stacjonuje Jednostka Wojskowa 1328 – 18 Bielski Batalion Desantowo-Szturmowy im. kpt. Ignacego Glazurka, będący elitarną jednostką Wojska Polskiego. Od 1998 roku stanowi odwód strategiczny Naczelnego Dowództwa SFOR i wchodzi w skład natowskiej dywizji sił natychmiastowego reagowania. Jego żołnierze w latach 2001–2014 roku brali udział w misjach w Afganistanie, wcześniej walczyli także w Iraku.

W Bielsku-Białej znajduje się placówka Żandarmerii Wojskowej oraz Wojskowa Komenda Uzupełnień.

Osoby związane z miastem[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Bielskiem-Białą.

Zobacz też[edytuj]

• miejscowości o nazwie Bielsko
• znaczenia słowa Biała

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Teksty źródłowe w Wikiźródłach

Wiadomości w Wikinews

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Oficjalna strona Urzędu Miejskiego
• Miejskie Centrum Informacji Turystycznej
• Bielsko w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa, 1880.
• Biała w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa, 1880.

p • d • e Województwo śląskie Miasta na prawach powiatu Bielsko-Biała • Bytom • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice (siedziba) • Mysłowice • Piekary Śląskie • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tychy • Zabrze • Żory Powiaty będziński • bielski • bieruńsko-lędziński • cieszyński • częstochowski • gliwicki • kłobucki • lubliniecki • mikołowski • myszkowski • pszczyński • raciborski • rybnicki • tarnogórski • wodzisławski • zawierciański • żywiecki Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga • Metropolia

p • d • e Miasta województwa śląskiego Miasta powiatowe Będzin • Bielsko-Biała • Bieruń • Bytom • Cieszyn • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice • Kłobuck • Lubliniec • Mikołów • Mysłowice • Myszków • Piekary Śląskie • Pszczyna • Racibórz • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tarnowskie Góry • Tychy • Wodzisław Śląski • Zabrze • Zawiercie • Żory • Żywiec Miasta gminne Blachownia • Czechowice-Dziedzice • Czeladź • Czerwionka-Leszczyny • Imielin • Kalety • Kłobuck • Knurów • Koniecpol • Koziegłowy • Krzanowice • Krzepice • Kuźnia Raciborska • Lędziny • Łaziska Górne • Łazy • Miasteczko Śląskie • Ogrodzieniec • Orzesze • Pilica • Poręba • Pszów • Pyskowice • Radlin • Radzionków • Rydułtowy • Siewierz • Skoczów • Sławków • Sośnicowice • Strumień • Szczekociny • Szczyrk • Toszek • Ustroń • Wilamowice • Wisła • Wojkowice • Woźniki • Żarki

p • d • e Województwo bielskie (1975–1998) miasto wojewódzkie – Bielsko-Biała Gminy miejskie Andrychów (do 1991 →) • Bielsko-Biała • Chełmek (do 1991 →) • Cieszyn • Kalwaria Zebrzydowska (do 1991 →) • Kęty (do 1991 →) • Maków Podhalański (do 1991 →) • Oświęcim • Skoczów (do 1991 →) • Strumień (do 1991 →) • Sucha Beskidzka • Szczyrk • Ustroń • Wadowice (do 1991 →) • Wilamowice (do 1991 →) • Wisła • Zator (do 1991 →) • Żywiec Gminy miejsko-wiejskie (od 1992) Andrychów • Chełmek • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Maków Podhalański • Skoczów • Strumień • Wadowice • Wilamowice • Zator Gminy wiejskie Andrychów (do 1991) • Brenna • Brody (do 1976) • Brzeźnica • Buczkowice (do 1976 i od 1990) • Budzów • Chełmek (do 1991) • Chybie • Czernichów • Dębowiec • Gilowice (do 1976 → i ← od 1991) • Gilowice-Ślemień (1976–1991) • Goleszów • Hażlach • Istebna • Jasienica • Jaworze (← od 1991) • Jeleśnia • Kalwaria Zebrzydowska (1976–1991) • Kęty (do 1991) • Komorowice (do 1976 →) • Koszarawa • Kozy • Lanckorona • Lipowa • Łękawica (do 1976 → i ← od 1991) • Łodygowice • Maków Podhalański (do 1991) • Milówka • Mucharz • Osiek • Oświęcim • Polanka Wielka (← od 1992) • Porąbka • Przeciszów • Radziechowy-Wieprz • Rajcza • Skoczów (do 1991) • Spytkowice • Stare Bielsko (do 1976) • Strumień (do 1991) • Stryszawa • Stryszów • Szczyrk (← 1976–1990 →) • Ślemień (do 1976 → i ← od 1991) • Świnna • Tomice • Ujsoły • Wadowice • Wapienica (do 1976) • Węgierska Górka • Wieprz • Wilamowice (do 1991) • Wilkowice • Zator (do 1991) • Zawoja • Zembrzyce Urzędy rejonowe (od 1990) Bielsko-Biała • Cieszyn • Oświęcim • Wadowice • Żywiec