Tworzenie stron internetowych

Zobacz też: inne znaczenia.

Bytom
Rynek w Bytomiu
Herb Bytomia Flaga Bytomia
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Aglomeracja	górnośląska
Prawa miejskie	1254[1]
Prezydent	Damian Bartyla
Powierzchnia	69,44[2] km²
Wysokość	249-330 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	170 059[3] 2 449,0 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	41-900 do 41-936
Tablice rejestracyjne	SY
Położenie na mapie województwa śląskiego Bytom
Położenie na mapie Polski Bytom
50°20′54″N 18°54′56″E/50,348333 18,915556
TERC (TERYT)	2462011
SIMC	0938670
Hasło promocyjne: Bytom – Energia Kultury
Urząd miejski ul. Parkowa 2 41-902 Bytom
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Bytom (śląs. Bytůń^[4], łac. Bitom, Bithom, niem. Beuthen, śl-niem. Beuthn^[5]) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, na Wyżynie Śląskiej, w centrum konurbacji górnośląskiej, historycznie na Górnym Śląsku.

Warunki naturalne[edytuj]

Położenie[edytuj]

Bytom położony jest w centralnej części Wyżyny Śląskiej na Wyżynie Miechowickiej, części Płaskowyżu Bytomsko-Katowickiego. Położenie geograficzne Bytomia wyznaczają współrzędne: 50°19′ i 50°26′ szerokości geograficznej północnej oraz 18°47′ i 18°58′ długości geograficznej wschodniej^[6].

Miasto znajduje się na średniej wysokości 280–290 m n.p.m., wahając się od 249 m n.p.m. w dolinie rzeki Bytomki do 346 m n.p.m. w rejonie rezerwatu Segiet^[7].

W rejonie Bytomia wydziela się kilka mniejszych jednostek morfologicznych. Centralny obszar miasta zajmuje Wyżyna Miechowicka otoczona od północy dolinami Dramy, Szarlejki i Brynicy, od południa Bytomką, natomiast od wschodu Wyżyna Miechowicka przechodzi w Wyżynę Siemianowicką. Północna część Bytomia znajduje się na terenie Garbu Tarnogórskiego.

Miasto graniczy z Zabrzem i gminą Zbrosławice na zachodzie, Rudą Śląską i Świętochłowicami na południu, Chorzowem na południowym wschodzie, Piekarami Śląskimi i Radzionkowem na wschodzie oraz Tarnowskimi Górami na północy.

Geologia[edytuj]

Podłoże Wyżyny Miechowickiej, na której leży Bytom, stanowią łupki i piaskowce z pokładami węgla kamiennego i rudy żelaza z okresu karbonu^[8]. W Niecce Bytomskiej, leżącej w północnej części wyżyny, zalegają triasowe skały od pstrego piaskowca do wapienia muszlowego z dolomitami, w których znajdują się rudy cynku, ołowiu i żelaza^[8]. Górną warstwę stanowią gliny, piaski i żwiry z epoki plejstocenu.

Gleba[edytuj]

Pierwotnie na terenie Bytomia występowały gleby bielicowe i brunatnice, powstałe na osadach polodowcowych lub w dolinie Bytomki, na nanosach rzecznych^[7]. Obecnie, ze względu na intensywną działalność człowieka oraz zanieczyszczenie gleby (szczególnie groźne metalami ciężkimi: ołowiem i kadmem), podobnie jak całe środowisko, zostały przeobrażone.

Klimat[edytuj]

Żabie Doły

Rów Graniczny – ciek wodny wpadający do Bytomki

Bytom wraz z całym obszarem Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego leżą w obrębie śląsko-krakowskiej dzielnicy klimatycznej. Charakteryzuje ją przewaga wpływów oceanicznych nad kontynentalnymi oraz sporadyczne oddziaływanie docierających tu od południowego zachodu przez Bramę Morawską mas powietrza zwrotnikowego. Docierają tu również zimne masy powietrza arktycznego z północy – głównie w chłodnej połowie roku.

Wilgotność względna powietrza waha się od 68 do 84%. Średnia temperatura stycznia wynosi ok. –3 °C, lipca +16,8 °C, roczna +8,12 °C^[6]. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 723 mm, najwyższe opady są w lipcu, a najniższe w lutym. Bytom, podobnie jak i cały obszar Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, cechuje także dość długi okres zalegania pokrywy śnieżnej oraz stosunkowo duża jej przeciętna grubość w porównaniu do nizinnych terenów Polski środkowej.

Wody[edytuj]

Bytom położony jest w wododziale Wisły i Odry. Większa część terytorium miasta leży w dorzeczu Odry i odwadniana jest przez Bytomkę oraz Potok Rokitnicki będący jej dopływem. Reszta miasta oddaje wody do Szarlejki i Brynicy.

Na terenie miasta znajduje się kilkadziesiąt stawów, utworzonych głównie w wyrobiskach i zapadliskach. Kilkanaście z nich znajduje się na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Żabie Doły”.

Przyroda[edytuj]

Kamieniołomy dolomitu Blachówka

Około 20 procent powierzchni miasta zajmują lasy znajdujące się głównie w północno-zachodniej części miasta. Większość z nich zostały nasadzone sztucznie, z przewagą sosny, świerka i buka^[9].

W mieście znajduje się szereg osobliwości przyrodniczych. Należą do nich rezerwat leśny Segiet. W jego sąsiedztwie ochroną objęto nieczynne kamieniołomy dolomitu Blachówka ze skamieniałościami morza triasowego, formami krasowymi dolomitu oraz miejsce gniazdowania ptaków, także drapieżnych.

Na granicy Bytomia, Chorzowa i Piekar Śląskich znajduje się zespół przyrodniczo-krajobrazowy Żabie Doły, na terenie którego występuje ponad 100 gatunków ptactwa.

Na terenie miasta znajduje się także park miejski założony w 1870 roku.

Rozwój administracyjny[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Dzielnice i osiedla Bytomia.

Sucha Góra

Górniki

Stroszek

Stolarzowice

Miechowice

Karb

Bobrek

Szombierki

Łagiewniki

Rozbark

Osiedle gen.
Jerzego Ziętka

Śródmieście

Pierwsze przedmieścia Bytomia powstały w średniowieczu i mieściły się poza murami obronnymi miasta, były to Błotnica, Dyngos, przedmieście Gliwickie oraz Krakowskie^[10]. Za przedmieściami rozciągały się należące do miasta grunty: Kleinfeld (‘małe pole’), Grossfeld (‘wielkie pole’) oraz rozległy las Dąbrowa Miejska (Städtisch Dombrowa). Do 1922 roku do miasta należał jako eksklawa (niełącząca się bezpośrednio z resztą miasta) Czarny Las (Schwarzwald – pierwotnie las, w XIX w. zajęty przez kolonie przemysłowe: Czarny Las, Frydenshutę = Nowy Bytom i Zgodę). Teren ten został odłączony od reszty miasta przez poplebiscytową granicę.

W 1927 roku do Bytomia przyłączono Rozbark, który obecnie został w większości wchłonięty przez centrum. W 1951 roku w wyniku reformy administracyjnej zlikwidowano powiat bytomski, a do miasta jako dzielnice przyłączono Bobrek i Karb (gmina Bobrek-Karb), Łagiewniki (gmina Łagiewniki), Miechowice (gmina Miechowice) oraz Szombierki (gmina Chruszczów)^[10]. Po reformie administracyjnej w 1975 roku zniesiono podział na dzielnice, a nowymi częściami Bytomia stały się Stolarzowice i Górniki (gmina Stolarzowice) oraz Radzionków z dzielnicami: Rojca, Stroszek, Wiktor (Vitor), Sucha Góra, Lazarówka i Blachówka^[10].

1 stycznia 1998 roku Radzionków, wraz z dzielnicą Rojca, ponownie stał się samodzielnym miastem^[11].

Demografia[edytuj]

 Osobny artykuł: Ludność Bytomia.

Ludność Bytomia na przestrzeni ostatnich 4 stuleci

Uwaga: do Bytomia w latach 1975–1997 włączony był Radzionków

Największą populację Bytom odnotował w 1987 r. – według danych GUS 239 800 mieszkańców^[12].

Piramida wieku mieszkańców Bytomia w 2014 roku^[3].

Nazwa miasta[edytuj]

Bytom w granicach Korony Królestwa Polskiego jako Bitom na mapie Wacława Grodzieckiego wydanej w 1592 roku.

Nazwa „Bytom” na mapie z roku 1792

W 1105 miejscowość wymieniona jako Bitom^[13]. Nazwę przytacza dokument papieża Idziego wystawiony dla zakonu tynieckiego z lat 1123–1125^[14] jako Bitom. Około roku 1164 gród bytomski upamiętniono na tak zwanym tympanonie Jaksy z Kopanicy, który znajduje się we wrocławskim kościele św. Michała. Jako fundator widnieje tam ówczesny książę krakowski Bolesław Kędzierzawy, trzymający w dłoniach model kościoła z napisem „Bitom”^[15]. Podobnie jak w przypadku Bytomia Odrzańskiego (w kronice Galla Anonima castrum Bytom) utworzona za pomocą przyrostka dzierżawczego -jь od nazwy osobowej Bytom, będącej skróceniem (jak Radom, Radzim) od imienia złożonego na Byto-/ps. bytъ- (np. Bytomir)^[16][17]

Niemiecki historyk Friedrich Gramer w monografii na temat miasta pt. „Chronik des Stadt Beuthen...” z 1863 roku podaje. że w historii nazwę notowano po polsku – „polnisch: Bythom, Bytom, Byti, Buthum”, łacińsku – „lateinisch: Bithomia, civitas bythomiensis” oraz niemiecku „deutsch: Beuthen (...) Ober-Beuther”^[18]. Podaje również znaczenie nazwy wywodząc ją od słowa być i na zasadzie analogii, przyrównując jego pierwszą funkcję do podobnych osad z łac. „mansio” jakie wcześniej w starożytnym Rzymie tworzyły się przy rzymskich drogach. Pisze on „Das wort Bytom zoll von dem slavischen byti (bydź) (...) daher Bytom gleich mansio, Niederlassung)”, czyli tłumacząc na język polski „Słowo Bytom pochodzi od słowiańskiego byti (bydź) (...) tak więc Bytom znaczy to samo co Mansio – siedziba”^[18]. Podobny wywód przedstawił niemiecki geograf oraz językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu gdzie wymienia dwie nazwy miasta zanotowane w dokumentach z 1200 roku Bytom oraz Biton podając ich znaczenie „wohnsitz” – „miejsce bytowania” oraz „niederlassung” – „siedziba”^[19]. W tym znaczeniu nazwa miejscowości wywodzi się więc od polskiej, potocznej nazwy egzystencji – bytu określającej miejsce do życia, bytowania^[19][20]. Obie te teorie wywodzące znaczenie nazwy nie są sprzeczne ponieważ w imieniu Bytomira zawarty jest również źródłosłów „być”.

Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Bythonia wymieniona jest w łacińskim dokumencie księcia Władysława Łokietka z 1315 roku wydanym w Krakowie^[21]. Miejscowość w zlatynizowanych formach Bithom oraz Bythom wymienia w latach (1470–1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[22]. Nazwę Bytóm oraz Bytom w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił górnośląski pisarz, ksiądz Józef Lompa^[23].

W 1612 roku polską nazwę miejscowości Bytom wspomina Walenty Roździeński w swoim staropolskim poemacie o górnośląskim hutnictwie pt. „Officina ferraria abo Huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego. W dziele opisuje leżące w pobliżu miejscowości obfite złoża rud srebra we fragmencie „Tym kruszcem przedtym Bytom, póki był nie zginął,, Srebrnym był zwan Bytomiem i tak wszędy słynął, W którym – mając srebra dość – mieszczanie k ozdobie, Srebrne stopnie stawiali u swych łożnic sobie.”^[24][25]

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Dolnego i Górnego Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod polską nazwą Bytom oraz niemiecką nazwą Beuthen we fragmencie „Bytom, polnische Benennung der Stadte Nieder u. Ober Beuthen„^[26]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie XIX i XX wieku notuje nazwę miasta pod polską nazwą Bytom oraz niemiecką Beuthen^[27].

Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: Historia Bytomia.

Fragment szczegółowej mapy z niemiecką nazwą (Beuthen – 1883 r.)

Mapa Bytomia z 1904 roku.

Kwatera Wojenna w Łagiewnikach, miejsce byłego cmentarza epidemiczno-wojennego

Zniszczony Rynek w Bytomiu (1945 r.)

Pomnik „Śpiącego Lwa” (1824 r.) na Rynku autorstwa Theodora Kalidego

Kamienica przy ul. Jainty 18 (pierwsza z prawej)

Kamienica przy ul. Webera 4

Kamienica przy ul. Kraszewskiego 1

Początki Bytomia sięgają już XI w., gdy król Bolesław Chrobry na Wzgórzu Małgorzaty zbudował gród obronny. Od XII w. jest siedzibą kasztelanii, rozwinął się w ważny ośrodek handlowy, rzemieślniczy i górniczy (kopalnie ołowiu i srebra). W 1241 r. został zniszczony przez Tatarów, w roku 1254 odbudowany i lokowany na prawie niemieckim. Pod rządami Piastów śląskich pozostał Bytom do chwili wygaśnięcia linii opolskiej, tj. do 1532 r.

Rozkwit gospodarczy przypada na wiek XIV w związku z rozbudową górnictwa i hutnictwa oraz handlem z Polską. W 1526 r. został odstąpiony przez Królestwo Czeskie Brandenburgii, następnie od 1697 r. należał do Austrii, a w 1741 r. wraz z całym Śląskiem został zajęty przez Prusy.

W okresie Wiosny Ludów dzięki działalności Józefa Łepkowskiego, Józefa Lompy i Ks. Józefa Szafranka powstał Klub Narodowy z gazetą „Dziennik Górnośląski”, który walczył z germanizacją Śląska. W późniejszych latach działali Karol Miarka i Ks. Norbert Bończyk. W 1921 r. przy podziale Górnego Śląska Bytom został w Niemczech (podczas plebiscytu za takim rozwiązaniem głosowało 74% mieszkańców miasta), ale z trzech stron otoczony granicą, co spowodowało spore problemy gospodarcze oraz m.in. transportowe. Wychodząc z bytomskiego rynku w ciągu kwadransa można było piechotą dotrzeć do najbliższego przejścia granicznego^[28].

W okresie międzywojennym Bytom jako jedyne miasto na terenie Niemiec (obok Kwidzyna – Polskie Gimnazjum w Kwidzynie) miał gimnazjum polskie. W latach 1919–1921 był siedzibą Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Działał tu pułk Strzelców Bytomskich, a w latach 1922–1931 Konsulat RP w Bytomiu.

W czasie kampanii wrześniowej dnia 1 września 1939 Bytom został ostrzelany ogniem artyleryjskim z terytorium Polski.

W czerwcu 1946 miasto zostało włączone administracyjnie do nowo powstałego województwa śląskiego^[29].

Bytom obejmował zwarte śródmieście wokół historycznego Starego Miasta oraz uprzemysłowione przedmieścia włączone do miasta w 1951 r.: Bobrek, Karb, Szombierki, Łagiewniki, Miechowice, a od 1975 r. Radzionków, Sucha Góra, Stolarzowice, Górniki. Zajmował powierzchnię 8252 ha i liczył nawet 236 400 mieszkańców. Był ważnym ośrodkiem przemysłowym (63 tys. zatrudnionych w 1970 r.) Posiadał 6 kopalni węgla kamiennego: Bobrek, Powstańców Śląskich, Dymitrow, Miechowice, Rozbark, Szombierki; 2 elektrownie: im. W. Drzymały i Szombierki; 2 huty żelaza: Bobrek i Zygmunt; zakłady górnicze rud cynku i ołowiu; zakłady wytwórcze maszyn hutniczych, lin i drutu, prefabrykatów budowlanych, odzieżowe (np. ZPO Bytom), mięsne, browarniane i inne.

Od 1945 r. Bytom jest siedzibą Opery Śląskiej.

Najważniejsze daty:

• 1123 – pierwsza wzmianka o miejscowości, pod nazwą Bitom
• 1179 – odłączenie Bytomia od Małopolski i włączenie do księstwa raciborskiego
• 1241 – najazd Tatarów (Mongołów)
• 1253 – pierwsza wzmianka o kościele NMP
• 1254 – lokacja miasta na prawie magdeburskim
• 1258 – powstaje kościół i klasztor franciszkanów
• 1281 – w granicach Księstwa Bytomskiego (Piastowie śląscy)
• 1289 – książę bytomski Kazimierz składa hołd lenny królowi Czech Wacławowi – Bytom zaczyna należeć do Królestwa Czech
• 1355 – umiera książę Bolko i wygasa bytomska linia Piastów
• 1367 – nałożenie interdyktu na miasto i kryzys gospodarczy
• 1369 – podział miasta i zamku
• 1428 – pierwsza wzmianka o istnieniu szkoły parafialnej
• 1430 – miasto zdobywają husyci
• 1526 – miasto przechodzi pod władzę austriackich Habsburgów
• 1697 – ziemia bytomska uzyskała status Wolnego Państwa Stanowego
• 1742 – po przegranej przez Austrię wojnie z Prusami Bytom staje się częścią Królestwa Prus
• 1821 – powstanie huty cynku Klara
• 1835 – powstanie huty żelaza Pokój
• 1859 – doprowadzenie linii kolejowej ze stacją w Karbiu
• 1862 – wprowadzono gazowe oświetlenie ulic
• 1868 – budowa pierwszego dworca kolejowego
• 1870 – powstaje kopalnia Rozbark (niem. Heinitz)
• 1871 – wraz z Prusami Bytom wchodzi w skład Rzeszy Niemieckiej
• 1872 – powstaje kopalnia Centrum (niem. Karsten Centrum)
• 1873 – powstaje kopalnia Szombierki (niem. Hohenzollern)
• 25 września 1895 – powstaje pierwsze na Górnym Śląsku Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Bytomiu regionalne gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” założone przez robotnika Józefa Tucholskiego^[30][31]
• 1898 – uruchomienie tramwaju elektrycznego
• 1900 – pierwsza premiera w nowym teatrze miejskim
• 1905 – założenie polskiego chóru „Jedność”
• 1918 – powstaje Naczelna Rada Ludowa (podkomisariat)
• 1919 – założenie w Bytomiu Głównego Komitetu Wykonawczego Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska
  

  Kamienice w południowej pierzei Rynku
• 21 lutego 1919 – założono klub sportowy Szombierki Bytom początkowo pod nazwą Poniatowski
• 18 sierpnia 1919 – w I powstaniu śląskim nieudany atak 150 powstańców Jana Lortza na koszary Reichswery oraz nieudany atak 9 powstańców na hotel Skrocha w celu opanowania wojskowej centrali telefonicznej.
• 4 stycznia 1920 – założono klub Polonia Bytom
• 1920 – założono w Bytomiu Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku
  

  Plac Akademicki
• 27/28 maja 1920 – nieudany atak niemieckich bojówek na Hotel Lomnitz, gdzie miał siedzibę Polski Komisariat Plebiscytowy
• czerwiec 1920 – powstaje w Bytomiu Związek Hallerczyków
• 25 sierpnia 1920 – w Bytomiu podpisano umowę kończącą II powstanie śląskie
• 20 marca 1921 – plebiscyt górnośląski: w Bytomiu 28.889 (74,1%) głosujących opowiada się za przynależnością miasta do Niemiec, 10.102 (25,9%) za przyłączeniem do Polski, natomiast w powiecie bytomskim proporcje były znaczne na korzyść Polski – 62 965 głosów za Polską wobec 43 646 głosów za Niemcami. Jednak wyniki plebiscytu odczytano globalnie, co spowodowało przyłączenie Bytomia do Niemiec
• 2/3 maja 1921 – podczas III powstania zajęcie na krótko Bytomia atakiem z Rozbarku i Miechowic przez powstańczy pułk Czesława Paula z Grupy „Wschód” i wyparcie powstańców przez rozjemcze wojska francuskie
• koniec maja 1921 – zajęcie przez powstańców dworca kolejowego
• 4 lipca 1921 – zabicie przez niemieckie bojówki dowódcy francuskiego garnizonu majora Bernarda Montallegre
• 5 lipca 1921 – zajęcie miasta przez wojska brytyjskie
• 1922 – ponowne przejęcie miasta przez Niemców
• listopad 1922 – siedziba Górnośląskiego Trybunału Rozjemczego
• 18 lutego 1923 – w Bytomiu powstaje 1. dzielnica Związku Polaków w Niemczech. Swoim zasięgiem obejmowała teren Śląska. Jej pierwszym prezesem wybrano Kazimierza Malczewskiego.
• 1929 – zbudowano stadion sportowy Hindenburg-Kampfbahn (obecny stadion TS Polonia Bytom) i wybudowanie budynku dzisiejszego Technikum Zespołów Szkół Mechaniczno – Elektronicznych
• 8 listopada 1932 – otwarcie polskiego gimnazjum w Niemczech (dziś budynek Szpitala Zakaźnego w al. Legionów), którego tradycje kontynuuje I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Smolenia przy ul. Strzelców Bytomskich
• 9 na 10 listopada 1938 – noc kryształowa, bojkot żydowskich sklepów i przedsiębiorstw, spalenie głównej synagogi
• 27 stycznia 1945 – zajęcie miasta przez Armię Czerwoną.
• 18 marca 1945 przekazanie miasta administracji polskiej.
• 1945 – przybycie do miasta pierwszych Polaków z Kresów Wschodnich, Bytom staje się jednym z większych skupisk Kresowian^[32].
• 14 czerwca 1945 – pierwsza premiera w Operze Śląskiej
• 1948 – powstanie Klubu Literackiego pod kierownictwem Władysława Studenckiego
• 17 marca 1951 do Bytomia przyłączone zostają jako jego dzielnice gminy Bobrek-Karb, Łagiewniki, Miechowice i Szombierki (wówczas Chruszczów).
• 1954 – Polonia Bytom mistrzem Polski w piłce nożnej
• 1962 – Polonia Bytom mistrzem Polski w piłce nożnej
• 1964/65 – Polonia Bytom zdobywcą Pucharu Karla Rappana
• 1965 – Polonia Bytom zdobywcą Pucharu Ameryki
• 1975 – kolejna reforma administracyjna – do Bytomia przyłączone zostają jako dzielnice Górniki, Radzionków, Stolarzowice i Sucha Góra
• 1979-1980 – wyburzenie kwartału zabytkowych kamienic w ścisłym centrum Bytomia pomiędzy: pl. Kościuszki – ul. Piekarską – ul. Jainty – ul. Pokoju – dziś w tym miejscu stoi Centrum Handlowe Agora
• 1980 – Szombierki Bytom mistrzem Polski w piłce nożnej
• 1988 – powstanie oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa (aktualnie) Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich i kabaretu Pacałycha.
• 1989 – powstanie oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Ludności Pochodzenia Niemieckiego przekształcone w Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego oddział w Bytomiu).
• 1998 – Radzionków oddziela się od Bytomia i ponownie staje się odrębnym miastem
• 1991 – powstanie Śląskiego Teatru Tańca
• 2007 – Bytom wchodzi w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego

Panorama Bytomskiego Rynku. Widok od strony pierzei południowej.

Polityka[edytuj]

Urząd Miasta Bytomia

Bytom jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do rady miasta 25 radnych. Organem wykonawczym jest prezydent miasta. Siedzibą władz jest Urząd Miasta przy ul. Parkowej.

Na czele bytomskiej Rady Miejskiej stoi Andrzej Wężyk, a jego zastępcami są Krzysztof Gajowiak i Mariusz Janas^[33].

Rada Miasta[edytuj]

W wyborach parlamentarnych w 2007 roku do sejmu i senatu trafiło trzech bytomskich polityków: Jacek Brzezinka (poseł PO), Wojciech Szarama (poseł PiS) oraz Andrzej Misiołek (senator PO)^[39].

Bytom jest członkiem Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Związku Miast Polskich oraz Związku Powiatów Polskich^[40].

Prezydent[edytuj]

Prezydentem Bytomia w wyborach samorządowych w 2010 roku został Piotr Koj. Wygrał w drugiej turze wynikiem 52,93%^[41].

W wyniku referendum, które odbyło się 17 czerwca 2012 r. prezydent został odwołany ze stanowiska. Na 28 925 głosów ważnych „za” głosowało 28 154 osób (97,3%). Frekwencja wyniosła: 21,76% (aby referendum było ważne musiało pójść nie mniej niż 21 835 bytomian – 3/5 głosów oddanych w poprzednich wyborach). Wraz z prezydentem odwołano również radę miejską, na 28 884 głosów ważnych „za” głosowało 28 019 bytomian (97%)^[42][43]. 16 września 2012 roku odbyła się pierwsza tura wyborów na prezydenta miasta. Do drugiej tury, która odbyła się 30 września, dostali się: bezpartyjny Damian Bartyla i Halina Bieda, reprezentująca Platformę Obywatelską. Przedterminowe wybory wygrał Bartyla, zdobywając ponad 70% poparcia wśród głosujących.

Prezydenci Bytomia:

• Janusz Paczocha (1990-1994)
• Józef Korpak (1994–1996)
• Marek Kińczyk (1996–1998)
• Krzysztof Wójcik (1998–2006)^[44]
• Piotr Koj (2006-2012)
• Halina Bieda (2012) (pełniąca obowiązki)
• Damian Bartyla (od 2012)

Zabytki, architektura i urbanistyka[edytuj]

Układ urbanistyczny[edytuj]

Pocztówka z ok. 1910 roku przedstawiająca wyburzoną zachodnią pierzeję rynku. Pierwszy z lewej ratusz w Bytomiu. W głębi z prawej Kościół Wniebowzięcia NMP

Bulwar – obecnie Plac Tadeusza Kościuszki

W Bytomiu zachowany został układ urbanistyczny średniowiecznego miasta typowy dla ówczesnych miast europejskich, lokowanych na prawie niemieckim.

Z rogów prostokątnego rynku wybiegały pod kątem prostym po dwie ulice, a ponadto dwie w połowie dłuższych boków – z pierzei północnej i południowej. Kościół farny ulokowany był poza rynkiem świadcząc o jego przedlokacyjnym pochodzeniu. Obecny wygląd rynku, odbiegający od pierwotnego, jest wynikiem przebudów po II wojnie światowej^[45].

Wyburzenie zniszczonego po wojnie kwartału zabudowy w pierzei zachodniej spowodowało, że dzisiejszy rynek jest dwa razy większy od średniowiecznego. W miejscu usuniętej zabudowy stały co najmniej dwa bytomskie ratusze, z tego ostatni pochodzący z 1877 roku. Z przeprowadzonych na płycie rynku wykopalisk wiadomo, że co najmniej do XVI wieku niewielki murowany ratusz znajdował się pośrodku placu^[45].

Pod koniec XIII wieku miasto posiadało mury obronne z łamanego kamienia, z łupinowymi basztami.

Starówka Bytomia z lotu ptaka. Dobrze zarysowany średniowieczny układ ulic.

W XVI wieku fortyfikacje zostały wzmocnione wałem ziemnym. W skład fortyfikacji wchodził także nieistniejący zamek książęcy znajdujący się na placu Grunwaldzkim od XIII wieku, a niszczejący po podziale w 1369 roku. Do miast prowadziły bramy Pyskowicka, Gliwicka i Krakowska. Mury obronne miasta wyburzono w pierwszej połowie XIX wieku, do dziś zachowały się zaledwie małe fragmenty. Pamiątką po warownym grodzie są nazwy ulic Wałowej i Murarskiej. Średniowieczne nazwy zachowały również Krakowska, Gliwicka, Krawiecka, Browarniana i Rzeźnicza.

Widocznym śladem po rozwoju przestrzennym Bytomia na przełomie XIX i XX wieku jest ciąg placów, prowadzący od Rynku poprzez plac Grunwaldzki, plac Sobieskiego do placu Akademickiego, uzupełniony leżącym nieco na uboczu placem Słowiańskim. Ścisłe centrum tworzy od drugiej połowy XIX wieku po dziś dzień położony na zachód od rynku plac Kościuszki wraz z głównym deptakiem miasta, ulicą Dworcową.

Zabytki[edytuj]

Kościół pw. Świętej Trójcy

Neorenesansowy gmach Poczty Głównej przy ul. Piekarskiej

Cmentarz Żydowski

Lista zabytków znajdujących się Bytomiu:

• Średniowieczny układ urbanistyczny centrum miasta. Owalny plan zabudowy, prostokątny rynek i szachownicowy układ ulic.
• Wzgórze św. Małgorzaty – od XI wieku istniał tu warowny gród. Dziś znajduje się tu kościół św. Małgorzaty z 1881 r. oraz cmentarz parafialny.
• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – wzniesiony przed 1254 r. (prawdopodobniej ok. 1230 r.); gotycki, przebudowany na początku XVI wieku i w połowie XIX wieku; we wnętrzu obraz Madonny Bytomskiej z ok. 1415 r.
• Park miejski założony w 1870 r.
• piwnice Domu Gorywodów – gotyckie podziemia z końca XIII wieku wymurowane z dolomitu.
• Kościół św. Wojciecha – (dawniej Mikołaja) wzniesiony w XIII wieku; w XV wieku przebudowany w XVIII w. W latach 1833–1945 kościół parafialny parafii ewangelicko-augsburskiej
• Kościół Świętego Ducha – barokowa kaplica wzniesiona w latach 1721–1728 na miejscu wcześniejszej drewnianej (wzniesionej przez Kazimierza księcia bytomskiego w XIII w.
• średniowieczny krzyż pokutny w Łagiewnikach
• Kościół św. Jacka – neoromański, wzniesiony w latach 1908–1911.
• Kościół Świętej Trójcy – neogotycki, wzniesiony w 1886.
• Kościół św. Barbary – neoromański, wzniesiony w 1928.
• Budynek Opery Śląskiej – wzniesiony w latach 1899–1903 w stylu neoklasycystycznym.
• Cmentarz Mater Dolorosa – założony w 1876 r. z wieloma zabytkowymi nagrobkami.
• Cmentarz Żydowski – założony w 1866 r.
• Budynek I LO – ekspresyjny wzniesiony w 1929 r.
• Budynek IV LO – secesyjny wzniesiony w 1901 r.
• Budynek Szkoły Muzycznej – wzniesiony w latach 1867–1870 w stylu neogotyckim.
• Budynki sądu i aresztu śledczego – neogotyk (1860); sąd w stylu neorenesansowym.
• Budynek Poczty – neorenesansowy wybudowany w latach 1905–1909.
• Budynek Muzeum Górnośląskiego – eklektyczny, wybudowany w latach 1897–1898.
• Liczne zabytkowe kamienice z XIX i XX wieku (secesyjne, neorenesansowe, neogotyckie, eklektyczne)
• Zabytkowe osiedle robotnicze „Kolonia Zgorzelec” z przełomu XIX i XX wieku
• Budynek spalarni śmieci z maszynownią i komin maszynowni w dawnej oczyszczalni ścieków z 1905 roku
• Budynki w zespole dawnej kopalni Preussen z 1908 roku
• remiza strażacka w Łagiewnikach z 1911 roku
• Ruiny Pałacu von Thiele-Wincklerów z lat 1812–1817 w dzisiejszej bytomskiej dzielnicy Miechowice (niem. Miechowitz), zniszczonego w 1945, wraz z pozostałością po dawnym parku pałacowym.
• Szyb Krystyna zabytkowy szyb Kopalni Szombierki z wieżą z 1929 roku o unikatowym kształcie
• zakład kąpielowy z 1934 roku
• wieża ciśnień z 1935 roku

Pomniki[edytuj]

Lista pomników i tablic upamiętniających:

• Pomnik „Śpiącego Lwa” na Rynku, autorstwa Theodora Kalidego
• Pomnik „Świetlika” przy ul. Dworcowej
  

  Popiersie Fryderyka Chopina przed Operą Śląską
• Pomnik Fryderyka Chopina na placu Sikorskiego, przed Operą Śląską
• Pomnik Stanisława Moniuszki
• Pomnik Wolności przy ul. Kraszewskiego
• Pomnik „Chłopiec na niedźwiedziu”
• Pomnik Ofiar terroru komunistycznego przed Urzędem Miejskim
• Pomnik ks. Jerzego Popiełuszki przy kościele Podwyższenia Krzyża Świętego
• Pomnik Karin Stanek przy Bytomskim Centrum Kultury
• Tablica upamiętniająca zburzenie bytomskiej synagogi w noc kryształową przy pl. Grunwaldzkim
• Tablica upamiętniająca istnienie w latach międzywojennych Polskiego Konsulatu Generalnego w Bytomiu przy ul. Gliwickiej
• Tablica upamiętniająca działanie Domu Polskiego „Ul”
• Pomnik Fryderyka II Wielkiego na koniu (nie istnieje)
• Pomnik Bismarcka w parku miejskim (nie istnieje)
• Pomnik poległych bojowników Selbstschutzu (nie istnieje)
• Pomnik upamiętniający mieszkańców powiatu bytomskiego poległych w wojnie francusko-pruskiej 1870-1871 (nie istnieje)
• Pomnik mieszkańców Rozbarku poległych w I wojnie światowej (nie istnieje)

Pomnik ku pamięci 150 ofiar wypadku na kopalni Heinitz (Rozbark)

• Pomnik ku pamięci 150 ofiar wypadku na kopalni Heinitz (Rozbark) 31 stycznia 1923 roku
• Pomnik żołnierzy Ententy zmarłych w niewoli niemieckiej
• Pomnik Horsta Wessela (nie istnieje)
• Pomnik żołnierzy 156 Pułku Piechoty poległych w I wojnie światowej (nie istnieje)
• Pomnik Karola Świerczewskiego Waltera (nie istnieje)
• Pomnik prezydenta Rzeszy Friedricha Eberta (nie istnieje)

Kultura i rozrywka[edytuj]

Opera Śląska

Budynek główny Muzeum Górnośląskiego przy pl. Jana III Sobieskiego

Filia Muzeum Górnośląskiego przy ul. Korfantego

Gmach Biblioteki Miejskiej przy pl. Jana III Sobieskiego

Kina[edytuj]

 Osobny artykuł: Kina w Bytomiu.

• Cinema City (CH Agora Bytom)
• BCKino (BCK)

Teatr i opera[edytuj]

• Opera Śląska
• Centrum Tańca i Choreografii Bytom (były Śląski Teatr Tańca)
• Teatr Tańca i Ruchu Rozbark

Chóry[edytuj]

• Chór Mieszany pw. św. Grzegorza Wielkiego

Biblioteki[edytuj]

• Miejska Biblioteka Publiczna w Bytomiu

Muzea[edytuj]

• Muzeum Górnośląskie

Galerie[edytuj]

• Centrum Sztuki Współczesnej Kronika
• Śląska Galeria Sztuki
• Galeria Sztuki Użytkowej Stalowe Anioły
• Galeria „Rotunda” MBP
• Galeria „Suplement”
• Galeria/Restauracja „Klub Brama”
• Galeria „Pod Czaplą”
• Galeria „Stara Platforma”
• Galeria „Pod Sztrychem” przy Młodzieżowym Domu Kultury – ul. Powstańców Warszawskich 12
• Galeria Sztuki „Od Nowa 2”
• Galeria SPAP „Plastyka” – Galeria „Kolor”
• Galeria „Stowarzyszenia.Rewolucja.Art.Pl”
• Galeria Pojazdów Zabytkowych

Inne instytucje kultury[edytuj]

• Bytomskie Centrum Kultury
• 2 Młodzieżowe Domy Kultury
• Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Woj. Śląskiego – Oddział Bytom

Imprezy cykliczne[edytuj]

• Bytomska Noc Świętojańska
• Poetycki Konkurs im. Stanisława Horaka
• Bytomska Jesień Literacka
• Bytomski Półmaraton
• Dni Bytomia
• Festiwal Dziwnie Fajne
• Festiwal Muzyki Nowej
• Festiwal Piosenki Poetyckiej „Kwiaty na kamieniach”
• Festiwal Teatralny Teatromania
• Festiwal im. Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego
• Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego
• Międzynarodowy Konkurs Wokalistyki Operowej im. Adama Didura
• Ogólnopolski Festiwal Fagotowo-Obojowy im. Wiktora Osadzina i Edwarda Mandery
• Międzynarodowy Festiwal Plastikowych Modeli Redukcyjnych
• Bytomski Jarmark Staroci w Szombierkach
• Światowy Zjazd Bytomian

Inne[edytuj]

Media[edytuj]

Istniejące[edytuj]

Prasa[edytuj]

W mieście wydawane jest kilka gazet lokalnych:

• Gazeta Bytomska (http://gazetabytomska.pl/) – tytuł ogólnodostępny

• Życie Bytomskie – tygodnik, nakład 9 tys. egz. – wydawany od 1956 roku
• Bytomski.pl – tygodnik, nakład 8 tys. egz. – wydawany od 24 stycznia 2014 roku
• Nasze Miasto

Internet[edytuj]

• BytomOnline.pl – Miejski portal informacyjny publikujący informacje z dziedziny aktualności, kultury i wydarzeń. Działający od 2009 roku.
• Bytomski.pl – Portal informacyjny z najpopularniejszym forum tematycznym w Bytomiu. Działający od 2006 roku.
• Stolarzowice.info – Portal informacyjny dla mieszkańców dzielnic Stolarzowice i Górniki. Działający od 2009 roku.
• bytom.naszemiasto.pl
• http://gazetabytomska.pl/

Nieistniejące[edytuj]

Prasa[edytuj]

• Kurier Bytomski
• Merkuriusz
• Dziennik Górnośląski
• Bytomska Gazeta Miejska – zlikwidowana w 2012 roku
• Bytomski.pl Tygodnik – bezpłatna gazeta wydawana przez serwis Bytomski.pl w okresie od stycznia 2014 r. do stycznia 2015 r.

Radio[edytuj]

• Radio Rodło Bytom – do 2013 roku istniało pod nazwą Planeta FM

Opieka zdrowotna[edytuj]

Szpitale publiczne^[46][edytuj]

• Szpital Specjalistyczny nr 1 w Bytomiu przy Stefana Żeromskiego 7
• Szpital Specjalistyczny nr 2 w Bytomiu przy Stefana Batorego 15
• Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 4 w Bytomiu przy Alei Legionów 10

Edukacja i nauka[edytuj]

I LO im. Jana Smolenia

IV LO im. Bolesława Chrobrego

Obecnie w mieście istnieją 2 żłobki, 43 przedszkola, 27 szkół podstawowych, 22 gimnazja (m.in. Gimnazjum nr 2 przy placu Klasztornym, Gimnazjum nr 1 z oddziałami integracyjnymi) i 34 szkoły średnie w tym 11 liceów ogólnokształcących (m.in. I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Smolenia, II Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego, IV Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego, X Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Śląskich przy Państwowych Szkołach Budownictwa oraz V Liceum Ogólnokształcące (o profilu sportowym: judo, lekkoatletyka, hokej) im. Kamili Skolimowskiej), 9 techników (m.in. Zespół Szkół Mechaniczno – Elektronicznych) i 7 branżowych szkół I stopnia^[47]. W Bytomiu działają także dwie szkoły artystyczne – Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa im. L. Różyckiego oraz Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna im. F. Chopina.

W Bytomiu i jego okolicy studiuje ok. 7 tys. studentów^[48], uczęszczających do siedmiu szkół wyższych:

• Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych, Wydział Zamiejscowy Informatyki w Bytomiu
• Politechnika Śląska w Gliwicach, Wydział Transportu w Bytomiu
• Śląski Uniwersytet Medyczny, Wydział Zdrowia Publicznego w Bytomiu
• Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, wydział zamiejscowy w Bytomiu
• Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Krakowie, Wydział Aktorski w Bytomiu (specjalizacja aktor teatru tańca)
• Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu
• Kolegium Nauczycielskie w Bytomiu

Turystyka[edytuj]

Piwnice Domu Gorywodów

Atrakcje turystyczne[edytuj]

• Stare Miasto liczące ponad 750 lat
• Rezerwat drzew bukowych Segiet w Suchej Górze
• Rezerwat ptactwa wodnego Żabie Doły pomiędzy Bytomiem, Chorzowem i Brzezinami Śląskimi
• Całoroczne centrum sportowo-rekreacyjne Dolomity Sportowa Dolina w wyrobisku nieczynnego kamieniołomu „Blachówka” w Suchej Górze
• Turystyczna linia kolejki wąskotorowej Bytom – Miasteczko Śląskie Zalew
• Najstarszy regularnie kursujący tramwaj w Polsce – Konstal N z 1949 roku na linii 38

Szlaki turystyczne[edytuj]

Znakowane:

• – Szlak Husarii Polskiej
• – Szlak Powstańców Śląskich
• – Szlak im. Zygmunta Kleszczyńskiego
• – Szlak Tysiąclecia

Spacerowe:

• – Bytom – szlakiem tradycji i kultury
• – Spacer po starym mieście

Ścieżki dydaktyczne:

• – Ciekawe drzewa Lasu Miechowickiego
• – Ścieżka dydaktyczna „Las Segiecki”

Pozostałe:

• 
  – Szlak Zabytków Techniki

Baza noclegowa[edytuj]

W mieście funkcjonuje niewielka baza noclegowa. Najstarszym hotelem jest dwugwiazdkowy „Bristol” działający w zabytkowej kamienicy Hotelu „Sanssouci” z 1858 roku przy ul. Dworcowej 16^[49].

Oprócz niego w mieście działa Hotel „Bytom” przy ul. Zabrzańskej 110, Hotel „Royal Inn” przy ul. Strzelców Bytomskich 87a, Motel „Tramp” przy ul. Dolnej 2 oraz Pensjonat Dolomity Sportowa Dolina przy ul. Blachówka 94 na Suchej Górze^[50].

Wspólnoty religijne[edytuj]

Kościół Ducha Świętego

Neoromański kościół św. Jacka

 Zobacz też: Obiekty sakralne w Bytomiu.

Na terenie Bytomia jest 18 parafii rzymskokatolickich, z czego 17 parafii należy do 2 dekanatów: Bytom oraz Bytom-Miechowice w diecezji gliwickiej, natomiast parafia św. Jana Nepomucena w Łagiewnikach należy do dekanatu Świętochłowice, w archidiecezji katowickiej.

W mieście działają także następujące kościoły protestanckie: parafia ewangelicko-augsburska, parafia ewangelicko-metodystyczna, zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów, zbór Kościoła Wolnych Chrześcijan, zbór Kościoła Bożego w Chrystusie, zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego, zbór Kościoła Reformowanego Adwentystów Dnia Siódmego, zbór Chrześcijan Dnia Siódmego, oraz zbór Kościoła Bożego.

Działalność prowadzą także wyznania restoracjonistyczne: 10 zborów Świadków Jehowy^[51] i Świecki Ruch Misyjny „Epifania”.

W latach 1982–1990 w Bytomiu funkcjonowała parafia Kościoła Starokatolickiego Mariawitów pw. Miłosierdzia Bożego. Obecnie mariawici z Bytomia należą do Parafii Matki Boskiej Różańcowej w Sosnowcu. W mieście znajduje się również siedziba parafii starokatolickiej św. Ojca Pio.

Na placu Grunwaldzkim znajdowała się do 2017 r. filia Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach^[52].

W mieście znajduje się również ośrodek buddyzmu Diamentowej Drogi.

W Bytomiu, w Kościele Ducha Świętego przy ulicy Krakowskiej, będącym kościołem filialnym bytomskiej fary, od 2005 roku można wysłuchać Mszy św. w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego (tzw. przedsoborowej).

Sport i rekreacja[edytuj]

 Osobne artykuły: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” (dzielnica śląska) i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Bytomiu.

Sztandar najstarszego na Górnym Śląsku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Bytomiu. Założone zostało w mieście w 1895 roku.

25 września 1895 roku w mieście zawiązało się Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Bytomiu pierwsza na Górnym Śląsku oraz trzecia po TG „Sokół” we Wrocławiu i TG„Sokół” w Żywcu sekcja gimnastyczna Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” utworzona na terenie Śląska. Gniazdo założone zostało w Bytomiu przez robotnika Józefa Tucholskiego. W 1920 roku miejskie gniazdo organizacji liczyło 154 członków, a w całym okręgu bytomskim towarzystwa było 2077 członków tej organizacji^[53].

Najważniejszym obiektem sportowym jest Stadion Miejski im. Edwarda Szymkowiaka, na którym rozgrywa spotkania piłkarskie Polonia Bytom. Stadion powstał w roku 1929, obecnie jest w przebudowie. Znajduje się przy ulicy Olimpijskiej 2. Aktualna pojemność: 6000 miejsc, w tym 1500 zadaszonych. Moc oświetlenia 1840 luksów. Wymiary boiska 106 na 78 m, płyta podgrzewana. Obok stadionu mieszczą się budynek klubowy i boiska treningowe.

Piłkarze Szombierek Bytom, występujących w sezonie 2016/2017 w IV lidze, rozgrywają mecze na stadionie klubowym w dzielnicy Szombierki przy ulicy Modrzewskiego 3. Stadion ten oddany został do użytku w roku 1968, w 2009 przeprowadzono jego modernizację – głównie zadaszenie, wstawienie 500 krzesełek oraz w 2011 roku naprawa historycznego zegara. Teoretyczna pojemność widowni to 20 tys. miejsc, z czego wykorzystywanych jest jednak tylko 1000 (500 krzesełek), brak sztucznego oświetlenia, wymiary boiska 105 na 66 m. Stadion jest częścią ośrodka sportowo-rekreacyjnego zajmującego 27 hektarów terenu.

Turnieje tenisowe odbywają się na kortach KS Górnik Bytom.

Mecze hokeja na lodzie, zarówno męskiej, jak i kobiecej drużyny TMH Polonia Bytom odbywają się na Sztucznym Lodowisku Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ulicy Pułaskiego 71.

Puchar Ameryki

• Lista klubów sportowych z Bytomia:
  • Polonia Bytom – klub piłkarski występujący w II lidze; dwukrotny mistrz Polski, czterokrotny wicemistrz Polski, trzykrotny finalista Pucharu Polski, zdobywca Pucharu Rappana i Pucharu Ameryki, najbardziej utytułowany klub piłkarski w Bytomiu.
  • TMH Polonia Bytom – klub hokeja na lodzie występujący w hokejowej PHL; sześciokrotny Mistrz Polski, trzykrotny wicemistrz Polski. W klubie grali i nadal grają Olimpijczycy i reprezentanci Polski w hokeju na lodzie m.in. Mariusz Puzio czy Krzysztof Kuźniecow. TMH jest również szesciokrotnym mistrzem Polski, dwukrotnym wicemistrzem i raz zajął trzecie miejsce w hokeju na lodzie kobiet^[54].
  • Szombierki Bytom – klub piłkarski mający na swoim koncie jedno mistrzostwo Polski oraz jedno wicemistrzostwo Polski, aktualnie występuje w IV lidze (grupa śląska I). Klub awansował do III ligi w sezonie 2012/2013.
  • Czarni Bytom – obecnie działają dwie sekcje: rugby oraz judo, w latach świetności istniała również drużyna piłkarska. Sekcja judo należy do najlepszych w Polsce, w swym gronie ma również olimpijczyków. Rugbiści z kolei swoje najlepsze lata mają już za sobą i obecnie skupiają się na szkoleniu młodzieży, swego czasu był to czołowy klub w Polsce.
  • Górnik Bytom – bardzo znany i ceniony klub tenisa ziemnego, w swych szeregach ma wielu utalentowanych i utytułowanych wychowanków. Organizuje turnieje zarówno rangi krajowej, jak i międzynarodowej.
  • Silesia Miechowice – klub sportowy posiadający sekcje piłki nożnej. Do 2013 roku działała również w klubie sekcja tenisa stołowego, której zawodnicy w sezonie 2011/12 zdobyli brązowy medal drużynowych Mistrzostw Polski. Piłkarska sekcja występuje w lidze okręgowej. Największym sukcesem piłkarzy jest awans do 1/8 finału Pucharu Polski edycji 1968/69.
  • MLKS Czarna Strzała Bytom – znany w Polsce, odnoszący sukcesy klub łuczniczy. Wychowankiem klubu jest Olimpijka Małgorzata Sobieraj. Klub ma też sporo utalentowanych juniorów.
  • GKS Rozbark – klub piłkarski który w całej swej historii najwyżej występował w III lidze (1970 rok), w 2006 roku został zlikwidowany z powodu kłopotów finansowych. Aktualnie klub występuje w Klasie A.
  • Bobrek Karb Bytom – klub piłkarski bez większych sukcesów. W sezonach 2001/02 oraz 2002/03 grał w IV lidze. Obecnie nie posiada drużyny seniorów.
  • Czarni Sucha Góra – klub piłkarski grający obecnie w klasie A. Powstał w 1920 roku. Do niedawna klub ten posiadał także kobiecą sekcję piłki nożnej.
  • Rodło Górniki – klub piłkarski grający na poziomie klasy B. Najbardziej znanymi wychowankami tego klubu są Józef Wandzik i Martin Max.
  • Tempo Stolarzowice – klub piłkarski uczestniczący w rozgrywkach klasy B.
  • Nadzieja Bytom – klub piłkarski, obecnie bierze udział w rozgrywkach klasy A.
  • ŁKS Łagiewniki – klub piłkarski w sezonie 2014/15 grający na poziomie ligi okręgowej. W sezonie 2015/16 seniorzy nie przystąpili do rozgrywek ligowych.
  • WTS Bytom – klub piłki wodnej który kontynuuje tradycje Polonii Bytom w tej dziedzinie sportu, obecnie skupia się głównie na szkoleniu młodzieży.
  • Zefir Bytom – narty wodne.
  • KK Polonia Bytom – klub koszykarski grający obecnie w rozgrywkach II ligi.
  • TTS Polonia Bytom – klub tenisa stołowego (sekcja przejęta od Silesii Miechowice) grający obecnie w rozgrywkach Superligi. W sezonie 2013/14 klub zdobył brązowy medal drużynowych Mistrzostw Polski.
  • KTS Polonia Bytom – kobiecy klub piłkarski, obecnie bierze udział w rozgrywkach III ligi.

Lista sportowców bytomskich:

• Zygmunt Anczok – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Henryk Apostel – piłkarz Rozbarku Bytom i Polonii Bytom, wiceprezes PZPN do spraw szkolenia
• Mariusz Bacik – koszykarz
• Jan Banaś – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Paul Freier – piłkarz
• Krzysztof Gajtkowski – piłkarz Szombierek Bytom
• Damian Jonak – bokser, młodzieżowy mistrz świata organizacji WBC w bokserskiej wadze junior średniej
• Henryk Kempny – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Ryszard Koncewicz – piłkarz i trener Polonii Bytom
• Edmund Kowal – były piłkarz m.in. Legii Warszawa, Górnika Zabrze i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Robert Krawczyk – judoka Czarnych Bytom
• Krzysztof Kuźniecow – hokeista Polonii Bytom i reprezentacji Polski
• Waldemar Legień – judoka, dwukrotny „złoty” mistrz olimpijski (Seul 1988 i Barcelona 1992)
• Jan Liberda – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Przemysław Matyjaszek – judoka Czarnych Bytom
• Grzegorz Panfil – tenisista klubu Górnik Bytom
• Marek Plawgo – lekkoatleta
• Michał Probierz – były piłkarz m.in. ŁKS Łagiewniki i Rozbarku Bytom grający na pozycji pomocnika. Obecnie trener z licencją UEFA Pro Licence.
• Roman Szewczyk – piłkarz Szombierek Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Józef Szmidt – polski lekkoatleta, trójskoczek, dwukrotny „złoty” mistrz olimpijski (Rzym 1960 i Tokio 1964), rekordzista świata
• Edward Szymkowiak – bramkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Kazimierz Trampisz – piłkarz Polonii Bytom
• Walter Winkler – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Janusz Wojnarowicz – judoka Czarnych Bytom, reprezentant Polski
• Bartłomiej Grabowski – judoka Czarnych Bytom, reprezentant Polski
• Marian Donat – judoka Czarnych Bytom
• Zygfryd Szołtysik – piłkarz m.in. Górnika Zabrze i reprezentacji narodowej w piłce nożnej

Gospodarka[edytuj]

Elektrociepłownia Miechowice

Rycina przedstawiająca EC Szombierki

Przemysł[edytuj]

W Bytomiu niegdyś działało 11 kopalń i 2 huty żelaza. Dziś z przemysłu ciężkiego w mieście została tylko kopalnia Bobrek-Centrum. W styczniu 2008 roku oddano do użytku 1. etap Bytomskiego Parku Przemysłowego na zrekultywowanych terenach po zamkniętych zakładach górniczo-hutniczych „Orzeł Biały”. Prowadzone z naruszeniem prawa prace górnicze skutkują szkodami górniczymi^[55].

Handel i usługi[edytuj]

Galeria handlowa Agora Bytom

 Z tym tematem związana jest kategoria: Centra handlowe w Bytomiu.

Handel jest jednym z głównych filarów gospodarki Bytomia. Jako miasto o długich tradycjach handlowych, nadal bardzo dobrze spełnia swoją rolę. Centrum Bytomia, a głównie ulica Dworcowa i Rynek są największą siedzibą sprzedawców w gminie. Ponadto 60 metrów od Rynku – na skwerze pomiędzy placem Kościuszki i ulicami Jainty, Piekarską, Dzieci Lwowskich – mieści się otwarta 15 listopada 2010 roku galeria handlowo-rozrywkowa „Agora”, wybudowana przez skandynawską firmę Braaten+Pedersen plus Partners (po otwarciu zostanie zakupiona za 263 mln zł przez brytyjską firmę „First Property Group”)^[56]. W Bytomiu działają centra handlowe takie jak: Centrum handlowe Plejada w Bytomiu, Agora, Centrum handlowe M1 w Bytomiu, a także supermarkety i hipermarkety takie jak: Carrefour, Lidl, Auchan, Selgros, Simply Market, Tesco, supermarkety specjalistyczne: Obi, Castorama i Praktiker oraz markety i sklepy należące do sieci handlowych: Biedronka, Lewiatan, Netto, Stokrotka, księgarnia Matras, Deichmann, Fielmann, Vision Express, Pszczółka, CCC, Społem, Żabka, Rossmann, RTV Euro AGD, Mix Electronics, Neonet, Media Expert, Empik, Aldi i inne.

Transport[edytuj]

Komunikacja miejska[edytuj]

 Osobny artykuł: Tramwaje w Bytomiu.

Kursujący liniowo (linia 38) do dziś wagon nr 954 typu N z 1949 roku na ul. Piekarskiej

Tramwaj Pesa Twist Step (Tramwaje Śląskie) jeżdżący również w Bytomiu

Mieszkańcy Bytomia korzystają z 53 linii autobusowych i 9 tramwajowych. Komunikację miejską w Bytomiu organizuje niemal całkowicie KZK GOP. Na jego zlecenie wszystkie linie tramwajowe obsługiwane są przez spółkę Tramwaje Śląskie, a obsługa linii autobusowych należy m.in. do PKM Katowice, PKM Świerklaniec i Nowak Transport.

Transport drogowy[edytuj]

Bytom leży na skrzyżowaniu głównych szlaków komunikacyjnych o charakterze regionalnym, krajowym oraz międzynarodowym. Zapewnia dzięki temu dobre połączenia z miastami aglomeracji górnośląskiej i ważnymi ośrodkami miejskimi w kraju, ale również z krajami: Czechami, Słowacją, Niemcami i Ukrainą. Dodatkowe połączenia drogowe z miastem na kierunku północ-południe zapewnia autostrada A1.

Drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 911: Bytom – Piekary Śląskie – Świerklaniec
• droga wojewódzka nr 925: Rybnik – Ruda Śląska – Bytom

Drogi krajowe:

• droga krajowa nr 11: Bytom – Lubliniec – Poznań – Piła – Kołobrzeg
• droga krajowa nr 78: Chałupki – Gliwice – Bytom – Zawiercie – Chmielnik
• droga krajowa nr 79: Bytom – Katowice – Kraków – Warszawa
• droga krajowa nr 88: Bytom – Gliwice – Strzelce Opolskie
• droga krajowa nr 94: Legnica – Wrocław – Bytom – Kraków

Autostrady:

• autostrada A1, fragment trasy europejskiej E75 – (Gdańsk – Toruń – Łódź – Częstochowa – Bytom – Gliwice – Żory – Gorzyczki)

Hala peronowa Dworca kolejowego

Ścieżka rowerowa wzdłuż Alei Marka Siennickiego

Transport kolejowy[edytuj]

Pociągi dalekobieżne TLK.

Połączenia o charakterze lokalnym realizowane są przez Koleje Śląskie:

• Lubliniec – Tarnowskie Góry – Bytom – Chorzów – Katowice – Mysłowice – Oświęcim

Z Bytomia do Miasteczka Śląskiego przez Tarnowskie Góry w sezonie letnim kursują pociągi turystyczne Górnośląskich Kolei Wąskotorowych.

Transport lotniczy[edytuj]

W odległości około 23 km na północ od Bytomia zlokalizowany jest międzynarodowy port lotniczy „Katowice” w Pyrzowicach. Posiada on roczną przepustowość 3,6 mln pasażerów (dwa terminale). W 2006 obsłużono 1,5 mln pasażerów. Poza tym ma także terminal cargo. Obsługuje stałe połączenia rejsowe z ponad dwudziestoma liniami lotniczymi: Ryanair, Centralwings, Eurolot, Lot, Lufthansa, oraz Wizz Air.

Ponadto w odległości około 80 km znajduje się międzynarodowe lotnisko w Krakowie-Balicach. Jest to największy port regionalny w kraju i drugi po warszawskim Okęciu pod względem liczby obsługiwanych pasażerów. Obsługuje stałe połączenia rejsowe z ponad dwudziestoma liniami lotniczymi: Air France, Eurolot, LOT, Lufthansa.

W niedalekiej odległości (ok. 70–90 km) od Bytomia znajduje się także międzynarodowy port lotniczy Ostrava-Mošnov w Czechach. Z jego usług korzystają linie lotnicze: Austrian Airlines, Air Europa i Fischer Air.

Honorowi obywatele miasta[edytuj]

Przed II wojną światową tytuł honorowego obywatela miasta otrzymali lekarz Moritz Mannheimer^[57], Paul von Hindenburg oraz nadburmistrz Georg Brüning^[58].

Tytuły powojenne:

• Hubert Kowol – proboszcz parafii św. Barbary w latach 1965–2000^[59]
• Jan Drabina – prof. dr hab., polski religioznawca, historyk, i mediewista, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Wiesław Ochman – śpiewak operowy
• Aleksander Sieroń – prof. zw. dr hab. n. med. dr h.c., kierownik Oddziału Klinicznego Chorób Wewnętrznych, Angiologii i Medycyny Fizykalnej Katedry Chorób Wewnętrznych ŚUM, Ośrodka Diagnostyki i Terapii Laserowej oraz Centralnej Pracowni Endoskopii.
• Johannes Gayda – urodzony i wychowany w Bytomiu działacz na rzecz pojednania polsko-niemieckiego.
• Jerzy Pieniążek – neurochirurg
• Waldemar Legień – judoka, dwukrotny mistrz olimpijski.
• Tadeusz Serafin – wieloletni dyrektor Opery Śląskiej^[60]

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Lista miast partnerskich Bytomia^[61]:

• Vsetín ( Czechy)
• Recklinghausen ( Niemcy)
• Butte (Montana) ( Stany Zjednoczone)
• Dmitrów ( Rosja)
• Drohobycz ( Ukraina)
• Żytomierz ( Ukraina)^[62]

Zobacz też[edytuj]

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Bytom

• Tripolis (Niemcy)
• Ulica Stanisława Witczaka w Bytomiu
• Ulica Wrocławska w Bytomiu
• b. Konsulat RP w Bytomiu

Przypisy[edytuj]

Bibliografia[edytuj]

• Johann Knie: Alpabetisch, Statistisch, Topographische Uebersicht aller Dorfer, Flecken, Stadt und andern Orte der Konigl. Preus. Provinz Schliesen... Breslau: Barth und Comp., 1830.
• Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.
• Bytom. Zarys rozwoju miasta, praca zbiorowa pod redakcją Wacława Długoborskiego, wyd. PWN, Warszawa-Kraków 1979.
• Halina i Zbigniew Łabęccy, Kościoły i kaplice Bytomia, Bytom 1992.
• Bytomskie zabytki, praca zbiorowa pod redakcją Jana Drabiny, Bytom 2000.
• Dzielnice Bytomia na starych fotografiach, pocztówkach i planach, praca zbiorowa pod redakcją Jana Drabiny, Bytom 1998.
• Bytom. Plan miasta 1978 r. PPWK.
• Beuthen O./S., Berlin 1929.
• Idzi Panic: Wczesnośredniowieczne osadnictwo w kasztelanii bytomskiej. W: Z dziejów dzielnic Bytomia. Jan Drabina (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 1991, s. 10, seria: Magazyn Bytomski tom VIII.
• Wincenty Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1937.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Oficjalna strona miasta
• 1 2 3 Bytom na starych pocztówkach
• Galeria zdjęć dawnego Bytomia
• Cyfrowa Biblioteka Bytomskiej Architektury
• Kamienice Bytomia
• Historia bytomskiego zamku
• Historia Żydów w Bytomiu na portalu Wirtualny Sztetl
• Bytom w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa, 1880.

p • d • e Dzielnice Bytomia Bobrek • Górniki • Karb • Łagiewniki • Miechowice • Osiedle gen. Jerzego Ziętka • Rozbark • Śródmieście • Stolarzowice • Stroszek • Sucha Góra • Szombierki

p • d • e Województwo śląskie Miasta na prawach powiatu Bielsko-Biała • Bytom • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice (siedziba) • Mysłowice • Piekary Śląskie • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tychy • Zabrze • Żory Powiaty będziński • bielski • bieruńsko-lędziński • cieszyński • częstochowski • gliwicki • kłobucki • lubliniecki • mikołowski • myszkowski • pszczyński • raciborski • rybnicki • tarnogórski • wodzisławski • zawierciański • żywiecki Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga • Metropolia

p • d • e Miasta województwa śląskiego Miasta powiatowe Będzin • Bielsko-Biała • Bieruń • Bytom • Cieszyn • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice • Kłobuck • Lubliniec • Mikołów • Mysłowice • Myszków • Piekary Śląskie • Pszczyna • Racibórz • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tarnowskie Góry • Tychy • Wodzisław Śląski • Zabrze • Zawiercie • Żory • Żywiec Miasta gminne Blachownia • Czechowice-Dziedzice • Czeladź • Czerwionka-Leszczyny • Imielin • Kalety • Kłobuck • Knurów • Koniecpol • Koziegłowy • Krzanowice • Krzepice • Kuźnia Raciborska • Lędziny • Łaziska Górne • Łazy • Miasteczko Śląskie • Ogrodzieniec • Orzesze • Pilica • Poręba • Pszów • Pyskowice • Radlin • Radzionków • Rydułtowy • Siewierz • Skoczów • Sławków • Sośnicowice • Strumień • Szczekociny • Szczyrk • Toszek • Ustroń • Wilamowice • Wisła • Wojkowice • Woźniki • Żarki

p • d • e Gminy górnicze Bełchatów • Bestwina • Będzin • Bieruń • Bobrowniki • Boguszów-Gorce • Bojszowy • Brzeszcze • Bytom • Chełm Śląski • Chełmek • Chorzów • Cyców • Czechowice-Dziedzice • Czeladź • Czerwionka-Leszczyny • Dąbrowa Górnicza • Gaszowice • Gierałtowice • Gliwice • Goczałkowice-Zdrój • Godów • Gorzyce • Imielin • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Jejkowice • Katowice • Kłodawa • Knurów • Kornowac • Lędziny • Libiąż • Lubomia • Ludwin • Lyski • Łaziska Górne • Marklowice • Miedźna • Mikołów • Mszana • Mysłowice • Nowa Ruda (gm. miejska) • Nowa Ruda (gm. wiejska) • Ornotowice • Orzesze • gm. wiejska Oświęcim • Pawłowice • Piekary Śląskie • Pilchowice • Psary • Pszczyna • Pszów • Puchaczów • Radlin • Radzionków • Ruda Śląska • Rybnik • Rydułtowy • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Sośnicowice • Suszec • Świerklany • Świętochłowice • Trzebinia • Tychy • Wałbrzych • Wodzisław Śląski • Wojkowice • Wyry • Zabrze • Zebrzydowice • Żory

p • d • e Podział administracyjny Prowincji Śląsk Rejencja legnicka Powiaty miejskie Glogau (od 1920) • Görlitz (od 1873) • Grünberg (1922-1933) • Hirschberg (od 1922) • Liegnitz (od 1874) Powiaty ziemskie Bolkenhain (1820-1932) • Bunzlau • Fraustadt (od 1938) • Freystadt (do 1932 i od 1933) • Glogau • Goldberg (od 1932) • Goldberg-Haynau (do 1932) • Görlitz • Grünberg • Hirschberg im Riesengebirge • Hoyerswerda (od 1825) • Jauer (do 1932 i od 1933) • Landeshut • Lauban • Liegnitz • Löwenberg • Lüben • Rothenburg (Oberlausitz) • Sagan (do 1932) • Schönau (do 1932) • Sprottau Rejencja opolska Powiaty miejskie Beuthen O.S. (od 1890) • Gleiwitz (od 1897) • Hindenburg (od 1927) • Kattowitz (1897-1922) • Königshütte (1898-1922) • Neisse (od 1911) • Oppeln (od 1899) • Ratibor (od 1904) Powiaty ziemskie Beuthen (do 1927) • Beuthen-Tarnowitz (od 1927) • Cosel • Falkenberg O.S. • Groß Strehlitz • Grottkau • Guttentag (1922-1939) • Hindenburg O.S. (1873-1927) • Kattowitz (od 1873) • Kreuzburg (od 1820) • Leobschütz • Lublinitz (do 1922 i od 1939) • Neisse • Neustadt • Oppeln • Pleß • Ratibor • Rosenberg O.S. • Rybnik (do 1927) • Tarnowitz (1873-1927) • Tost-Gleiwitz Rejencja wrocławska Powiaty miejskie Breslau • Brieg (od 1907) • Schweidnitz (od 1899) • Waldenburg (od 1924) Powiaty ziemskie Breslau • Brieg • Frankenstein (od 1820) • Glatz (od 1820) • Groß Wartenberg • Guhrau • Habelschwerdt (od 1820) • Kreuzburg (do 1820) • Militsch • Münsterberg (1820-1932) • Namslau • Neumarkt • Neurode (1854-1932) • Nimptsch (1820-1932) • Oels • Ohlau (do 1932 i od 1933) • Reichenbach (od 1820) • Schweidnitz (od 1820) • Steinau (do 1932) • Strehlen • Striegau (1820-1932) • Trebnitz • Waldenburg (od 1820) • Wohlau