Tworzenie stron internetowych

Częstochowa
Kamienica Kupiecka, parki podjasnogórskie, Jasna Góra, Aleja Najświętszej Maryi Panny, zabytkowy ratusz
Herb Częstochowy Flaga Częstochowy
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Aglomeracja	częstochowska
Prawa miejskie	pomiędzy 1370 i 1377[1]
Prezydent	Krzysztof Matyjaszczyk
Powierzchnia	159,71[2] km²
Wysokość	253 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	227 270[3] 1 423,0 os./km²
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-200 do 42-229, 42-263, 42-271, 42-280, 42-294
Tablice rejestracyjne	SC
Położenie na mapie województwa śląskiego Częstochowa
Położenie na mapie Polski Częstochowa
50°49′04″N 19°08′18″E/50,817778 19,138333
TERC (TERYT)	2464011
SIMC	0930868
Hasło promocyjne: Jasne, że Częstochowa (dawniejsze: Częstochowa to dobre miasto)
Urząd miejski ul. Śląska 11/13 42-217 Częstochowa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Częstochowa (ros. Ченстохова lub Ченстохов rzadko Ченстохово, niem. Tschenstochau, jid. טשענסטאָכאָוו; Czenstochow)^[4] – miasto na prawach powiatu w województwie śląskim w południowej Polsce, siedziba powiatu częstochowskiego. W latach 1975–1998 była stolicą województwa częstochowskiego.

Częstochowa jest położona w Małopolsce^[5], nad rzeką Wartą, w trzech mezoregionach fizycznogeograficznych, należących do Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. 30 września 2014 r. miasto miało 231 115 mieszkańców^[2]. Jest to 13. miasto w Polsce pod względem zajmowanej powierzchni i pod względem liczby ludności (drugie wśród miast niewojewódzkich)^[6].

Stara Częstochowa, obecnie część Częstochowy, została założona między 1370 i 1377 rokiem^[1] i była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[7]. Współczesna Częstochowa powstała z połączenia Starej Częstochowy z Częstochówką 19 sierpnia 1826 roku^[8].

Częstochowa jest centralnym miastem aglomeracji częstochowskiej, a także największym ośrodkiem gospodarczym, kulturalnym i administracyjnym w subregionie północnym województwa śląskiego^[9]. W mieście znajduje się bazylika jasnogórska oraz klasztor na Jasnej Górze z, uważanym przez chrześcijan za cudowny, obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej – główny ośrodek kultu maryjnego i pielgrzymowania w Polsce^[10].

Nazwa[edytuj]

Istnieje kilka wersji pochodzenia nazwy miasta. Etymologia ludowa wywodzi ją bezpośrednio od brzmienia nazwy złożonej z dwóch słów często oraz chować się. Nazwa Częstochowa miałaby powstać z powodu częstego chowania się widoku miasta wśród okolicznych wzgórz przed zbliżającymi się do miasta podróżnikami. Wywód ten zdecydowanie odrzucił Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, wywodząc nazwę od imienia legendarnego założyciela Częstocha^[11], którego imię w formie „Chestoch” pojawia się w gnieźnieńskiej bulli protekcyjnej papieża Innocentego II datowanej na 7 lipca 1136 i wystawionej w Pizie, w której zawarto pierwsze znane zapisy polskich nazw miejscowości i imion^[12] (por. imiona Częstobor, Częstogoj, Częstomir, Częstowoj).

Pierwsza wzmianka o Częstochowie pochodzi z 1220 roku, z dokumentu biskupa krakowskiego Iwa Odrowąża^[13], w którym miejscowość wymieniona jest jako Czanstochowa. Dokument wymienia także wsie, które stały się dzielnicami miasta: Mirów jako Myrow oraz Częstochówka-Parkitka jako Czanstochowka^[14]. Kolejna wzmianka o miejscowości znajduje się w łacińskim dokumencie z 1250 roku wydanym przez papieża Innocentego IV w Lyonie gdzie miejscowość zanotowana została w zlatynizowanej, staropolskiej formie „Chanstochova”^[15].

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Czanstochowa wymienia w latach (1470-1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[16]. W księdze tej wymienia również jako osobne miejscowości obecne dzielnice miasta jak: Błeszno jako Bleyschno, Dźbów w formie Dzbow, Wrzosowiak w formie Wrzossowa, Kiedrzyn w formie Kyedrzin, Wyczerpy-Aniołów w formie Wyczyrpi, Gnaszyn-Kawodrza w formach Gwaschyn oraz Krowodrza, Grabówka w formie Grabowka, Częstochówka-Parkitka jako Czanstochowka. Miejscowości te w wyniku procesów urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stały się jego dzielnicami.

Geografia[edytuj]

Mapa Częstochowy

Częstochowa leży na styku trzech mezoregionów geograficznych – Wyżyny Częstochowskiej, zwanej potocznie Jurą, Obniżenia Górnej Warty oraz Wyżyny Wieluńskiej. Mezoregiony te należą do wspólnej podprowincji – Wyżyny Śląsko-Krakowskiej^[17].

Powierzchnia[edytuj]

Rozwój terytorialny Częstochowy XX wieku

Obszar Częstochowy po utworzeniu miasta na początku XIX wieku wynosił 33,06 km² i nie zmieniał się do okresu międzywojennego, gdy w latach 1928 i 1930 przyłączono do miasta obszary o powierzchni 14,13 km². Powierzchnia miasta wynosiła wówczas 47,16 km². Ponowne rozszerzenie granic miało miejsce w 1952 roku, gdy przyłączono obszary o łącznej powierzchni 45,88 km², co dało powierzchnię 93,04 km²^[18]. Od 1977 roku powierzchnia miasta wynosi 160 km²^[2].

Ukształtowanie terenu[edytuj]

W obrębie miasta dominują wysokości bezwzględne 250–270 m n.p.m. Na terenie miasta znajduje się kilka wzniesień o wysokościach od 280 do 300 metrów. Najwyższym wzgórzem jest Góra Ossona, która ma wysokość 316,7 m n.p.m. Najniżej położonym punktem jest miejsce nad rzeką Wartą na wschód od Mirowa – 236 m n.p.m.^[17]

Geologia[edytuj]

Terytorium miasta wchodzi w skład monokliny śląsko-krakowskiej, znajduje się na jej południowo-wschodnim krańcu, w pobliżu granicy z niecką nidziańską. Obszar miasta jest zróżnicowany geologicznie, wierzchnia część to osady polodowcowe: żwiry, piaski, gliny, zaś głębsza to wapienie z okresu górnej jury^[17].

Rzeki[edytuj]

Kucelinka i most na ul. Mirowskiej w dzielnicy Zawodzie po powodzi w 2010 r.

Demografia[edytuj]

 Osobny artykuł: Ludność Częstochowy.

Liczba mieszkańców (2012): 234 472.

Struktura demograficzna mieszkańców Częstochowy według danych z 31 grudnia 2012^[2]:

Powierzchnia Częstochowy: 159,71 km²^[2].

Wykres liczby ludności Częstochowy na przestrzeni dwóch ostatnich stuleci:

Największą populację Częstochowa odnotowała w 1993 r. – według danych GUS miasto miało 259 864 mieszkańców^{[potrzebny przypis]}.

Piramida wieku mieszkańców Częstochowy w 2014 roku^[3].

Klimat[edytuj]

Częstochowa leży w strefie klimatu umiarkowanego. Średnio na dobę przypadają 4 godziny z bezpośrednim promieniowaniem słonecznym. W przebiegu rocznym największe usłonecznienie obserwuje się w czerwcu, ze względu na największą długość dnia^[17].

W Częstochowie niewiele jest dni bezwietrznych. Okresy ciszy w skali roku stanowią średnio 9,2%. Przeważają tu wiatry zachodnie – 18% i południowo-zachodnie – 18,2%. Jednocześnie osiągają one z tych kierunków największe prędkości – 2,2 m/s. Najrzadziej występują wiatry północne – 7,7% i północno-wschodnie – 7,4%^[17].

Tereny zielone[edytuj]

Park im. Staszica – fontanna

Skwer Solidarności

Łączna powierzchnia lasów w granicach Częstochowy wynosi 648,8 ha^[20], ponadto powierzchnia parków i skwerów wynosi 155 ha^[21].

Parki i skwery o powierzchni ponad 1 ha według wielkości^[21]:

• Park Leśny Aniołów (Północ) – 69 ha
• Park Lisiniec (Lisiniec) – 36 ha
• Promenada Czesława Niemena i Park Tysiąclecia (Północ) – 13,4 ha
• parki podjasnogórskie (Śródmieście) – 11,6 ha
• Park Narutowicza (Stare Miasto) – 3,8 ha
• park przy ul. Fieldorfa (Północ) – 3,5 ha
• Park Piastów (Stare Miasto) – 3,3 ha
• skwer przy ul. Zagłoby (Sabinów) – 2 ha
• Park Parkitka (Częstochówka-Parkitka) – 1,8 ha
• skwer między al. Niepodległości i al. WP (Wrzosowiak) – 1,4 ha
• skwer między al. AK i ul. Kiedrzyńską (Tysiąclecie) – 1,4 ha
• Skwer Solidarności (Śródmieście) – 1,3 ha
• Skwer Kaliny Jędrusik (Tysiąclecie) – 1,2 ha
• skwer przy ul. św. Barbary (Śródmieście) – 1,2 ha

Planowane^[21]:

• park przy ul. Gajowej (Wrzosowiak) – 1,7 ha
• tzw. promenada śródmiejska (Śródmieście)

Najwyższe budowle[edytuj]

Najwyższe budowle w Częstochowie:

• komin Zakładu Elektroenergetycnego Elsen S.A. – 151 m^[22]
• wieża klasztoru na Jasnej Górze – 106,3 m^[22]
• biurowiec "Centrum" przy ul. Dekabrystów – 40 m (najwyższy biurowiec)^[22]
• budynek przy ul. POW (tzw. pierwszy wieżowiec) – 26,34 m^[22]

Częstochowa w Małopolsce[edytuj]

Częstochowa w granicach Korony Królestwa Polskiego jako Czestochow na mapie Wacława Grodzieckiego wydanej w 1592 roku.

W wyniku reformy administracyjnej z 1999 roku Częstochowa została przyłączona do województwa śląskiego. Ponieważ Częstochowa należała przed II wojną światową do województwa kieleckiego, część lokalnych polityków ubiegała się (wraz z Kielcami i Radomiem) o utworzenie województwa staropolskiego.

Częstochowa, chcąc podkreślić swoje historyczne i kulturowe związki z regionem małopolskim, przystąpiła w kwietniu 2007 do Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski, skupiającego obszary należące historycznie do Małopolski, a w wyniku reform administracyjnych przyłączonych do innych województw. W tym samym roku miasto otrzymało tytuł Lidera Małopolski za rewaloryzację alei Najświętszej Maryi Panny^[23]. 23 sierpnia 2006 roku w krakowskich Sukiennicach wywieszony został herb Częstochowy^[24]. W 2008 roku, po raz kolejny, Częstochowa otrzymała tytuł Lidera Małopolski, tym razem za rewaloryzację parków podjasnogórskich^[25].

Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: Historia Częstochowy.

Według legendy, nazwa Częstochowa oznacza osadę założoną przez osobę o imieniu Częstoch, jednak pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1220 roku, z dokumentu biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża. W pobliżu Częstochowy leżała wówczas druga wieś, Częstochówka^[26]. Kwestia daty nadania osadzie praw miejskich jest niejednoznaczna^[27], ale określa się to zdarzenie na okres pomiędzy 1370 i 1377 rokiem^[1]. Częstochowa przeżyła dynamiczny rozwój w wieku XIV, któremu sprzyjało położenie na szlaku łączącym Małopolskę z Wielkopolską^[26].

W latach 1370–1393 Częstochowa stanowiła lenno Władysława Opolczyka^[1]. W tym okresie ustaliło się określenie miasta Częstochowy nazwą Stara Częstochowa, a należącej do ufundowanego w 1382 r. klasztoru Jasna Góra wsi na wzgórzu Częstochówką. W okresie staropolskim miasto Stara Częstochowa wielokrotnie procesowało się z klasztorem jasnogórskim w sprawie łamania praw miejskich przez zakon i zagarniania zysków z handlu z pielgrzymami^[27]. Kolejny okres rozwoju nastąpił w XVI wieku w związku ze szczodrością króla Polski Zygmunta I, który nadał miastu liczne przywileje^[28]. W latach 1625–1630 region dotknięty został zarazą^[28].

W 1587 roku wojsko pretendenta do korony królewskiej Maksymiliana III Habsburga złupiło miasto. Ze względu na peryferyjne położenie klasztoru jasnogórskiego królowie z dynastii Wazów zdecydowali obwarować go nowoczesnymi fortyfikacjami typu holenderskiego z bastionami.

Po rozpoczęciu potopu szwedzkiego jasnogórscy paulini złożyli hołd poddaństwa królowi Szwecji, a jednocześnie zaczęli przygotowania do obrony klasztoru na wypadek ataku na klasztor^[29].

Obrona Jasnej Góry na obrazie Januarego Suchodolskiego

18 listopada 1655 r. pod Jasną Górą znalazły się szwedzkie wojska, które zaczęły oblężenie klasztoru, które składało się głównie z drobnych potyczek i wymiany ognia artyleryjskiego. Kilkukrotnie przerywano też chaotyczne działania zbrojne z powodu rokowań, a polska załoga kilkukrotnie usiłowała zmusić przeora Augustyna Kordeckiego do poddania twierdzy przeciwnikowi. W nocy z 26 na 27 grudnia wojska szwedzkie ostatecznie wycofały się spod twierdzy^[29].

W okresie potopu miasto zostało w znacznej części zniszczone^[30] i odbudowywało się długo i powoli^[31]. W 1665 roku miała tu miejsce bitwa pod Częstochową, część rokoszu Lubomirskiego^[32]. 27 lutego 1670 roku w klasztorze na Jasnej Górze odbył się ślub polskiego króla Michała z arcyksiężniczką Eleonorą^[33].

Kazimierz Pułaski i konfederaci barscy pod Częstochową

29 lutego 1768 roku została zawiązana konfederacja barska. Konfederaci zajęli twierdzę Jasna Góra^[33], kierował nimi Kazimierz Pułaski^[34].

Okres po potopie był natomiast pomyślny dla Częstochówki, która dynamicznie rozwijała się i rozbudowywała. Będący właścicielem wsi klasztor intensywnie zabiegał o rozwój osady. W 1717 roku klasztor otrzymał przywilej nadający Częstochówce prawa miejskie jako Nowa Częstochowa^[35]. Nowe miasto zostało jednak zrujnowane w okresie konfederacji barskiej^[36].

Kościół św. Zygmunta, miejsce odbycia jedynego w historii Częstochowy sejmiku

Po uchwaleniu Konstytucji 3 maja na miejsce sejmiku dla powiatów lelowskiego i ksiąskiego wyznaczono Starą Częstochowę^[37].

Po II rozbiorze Polski obie miejscowości znalazły się w Prusach^[37], po 1807 roku w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 roku w składzie Królestwa Polskiego^[37].

Plan połączenia miast podjęto w 1823 roku, a jego opracowaniem zajął się inżynier wojewódzki Jan Bernhard, który w 1819 roku wytyczył Aleję Panny Maryi (obecnie Aleja Najświętszej Maryi Panny). Formalnie oba miasta zostały połączone w jedno 19 sierpnia 1826 roku^[8]. Po połączeniu obu miast Częstochowa pod względem liczby ludności wysunęła się na czwarte miejsce w Królestwie, po Warszawie, Lublinie i Kaliszu.

Oddział powstańców styczniowych pod Jasną Górą

W okresie powstania styczniowego w okolicach miasta dochodziło do licznych potyczek oddziałów powstańczych z wojskami rosyjskimi^[38].

Przemysł zaczął rozwijać się w Częstochowie na początku lat 70. XIX wieku^[39]. Pierwszym większym przedsiębiorcą w Częstochowie był Berek Kohn, który w 1869 r. uruchomił razem z Adolfem Oderfeldem drukarnię i zakład litograficzny. W 1897 r. w podczęstochowskim Rakowie Bernard Hantke uruchomił obecną Hutę Częstochowa.

W 1904 r. w Częstochowie zaczął tworzyć się ruch rewolucyjny. Po wybuchu rewolucji w styczniu 1905 r. robotnicy częstochowscy ogłosili w lutym strajk powszechny^[40]. W 1909 roku w mieście odbyła się Wielka Wystawa Rolniczo-Przemysłowa.

Wkrótce po wybuchu I wojny światowej Częstochowa została bez walk zajęta (3 sierpnia 1914) przez wojska niemieckie. W okresie okupacji sytuacja ludności miasta uległa gwałtownemu pogorszeniu, z miasta wyjechało ponad 20 000 robotników^[41]. Już 7 sierpnia 1914 r. dokonano mordów w dzielnicy podjasnogórskiej. W odróżnieniu od miasta Jasna Góra znalazła się od kwietnia 1915 r. pod okupacją katolickich Austro-Węgier^[41].

10 listopada 1918 r. częstochowianie rozpoczęli rozbrajanie stacjonujących w mieście wojsk niemieckich^[41]. 12 listopada 1918 roku przemaszerowały częstochowskimi Alejami trzy kompanie Wojska Polskiego pod dowództwem kpt. Ludwikowskiego.

27 maja 1919 r. doszło w mieście do pogromów Żydów^[42] w wyniku których zginęło 7 osób^[43].

W okresie powstań śląskich Częstochowa była głównym ośrodkiem pomocy dla powstańców. W mieście organizowano zbiórki pieniędzy i lekarstw oraz punkty werbunku ochotników. Po załamaniu się polskiej ofensywy na Kijów w 1920 roku Częstochowa musiała przez kilka miesięcy zakwaterować i wyżywić rząd ukraiński Semena Petlury wraz z dwoma tysiącami uchodźców^[44].

W okresie dwudziestolecia międzywojennego trwał dalszy rozwój miasta, jednak lokalny przemysł podupadł i rozwijał się w znacznie wolniejszym tempie, co było skutkiem zniszczeń wojennych i załamania koniuktury^[44]. W 1939 roku Częstochowa liczyła już 138 tys. mieszkańców, co plasowało ją na 8 miejscu pod względem największych miast Polski.

Od 1925 roku w Częstochowie mieściła się siedziba biskupstwa (od 1992 arcybiskupstwa).

W czerwcu 1937 roku doszło w mieście do rozruchów antyżydowskich. Przez tydzień plądrowano żydowskie sklepy^[45].

II wojna światowa[edytuj]

Żołnierze niemieccy na ziemi częstochowskiej w czasie kampanii wrześniowej

Po wybuchu II wojny światowej Niemcy wkroczyli do miasta 3 września 1939 roku i już następnego dnia dokonali mordów, które do historii przeszły pod nazwą krwawego poniedziałku. W okresie okupacji miały miejsce represje wymierzone w elitę społeczną i ludność żydowską. W 1942 r. utworzona została utworzona dla coraz liczniej napływającej społeczności niemieckiej wydzielona dzielnica^[46].

W 1941 r. została utworzona w Częstochowie dzielnica żydowska, którą rozpoczęto likwidować w 1942 r. wywożąc ludność do obozu zagłady w Treblince. Ludność pozostałą po tej akcji terroryzowano i mordowano w kilku kolejnych akcjach, m.in. 25 czerwca 1943 r, gdy ludność żydowska stawiła zbrojny opór^[47].

W czasie wojny i bezpośrednio po niej w rejonie Częstochowy działały silne oddziały partyzanckie niepodległościowego podziemia. Po upadku powstania warszawskiego Częstochowa była stolicą Polskiego Państwa Podziemnego. 16 stycznia 1945 roku, po całodziennych walkach, Częstochowę opuścił garnizon niemiecki, a miasto zostało wyzwolone przez sowieckie oddziały mjra Siemiona Chochriakowa.

Okres powojenny[edytuj]

W okresie Polski Ludowej szybka rozbudowa huty, która zyskała imię Bolesława Bieruta, spowodowała dynamiczny rozwój miasta. Z inicjatywy prof. Jerzego Kołakowskiego powołana została Wyższa Szkoła Inżynierska w Częstochowie, obecna Politechnika Częstochowska^[48].

Jan Paweł II odwiedził Częstochowę sześciokrotnie: w latach 1979, 1983, 1987, 1991, 1997 i 1999. 15 sierpnia 1991 odprawiona z jego udziałem msza św. (kończąca VI Światowe Dni Młodzieży) zgromadziła 1,5 mln wiernych, a papież od władz miasta otrzymał klucz do jego bram oraz tytuł honorowego obywatela. Częstochowa stała się pierwszym miastem na świecie, od którego przyjął takie wyróżnienie.

III RP[edytuj]

15 listopada 2009 w mieście odbyło się referendum w sprawie odwołania prezydenta Tadeusza Wrony^[49]. Prezydent został odwołany 39 284 głosami^{[49][50][51][52]}. Obecnie (2016) prezydentem miasta jest Krzysztof Matyjaszczyk, reprezentant SLD.

Panorama z wieży jasnogórskiej

Gospodarka[edytuj]

W mieście działa około 26 tysięcy przedsiębiorstw, których reprezentantem jest Regionalna Izba Przemysłowo-Handlowa w Częstochowie^[53]. Tereny inwestycyjne w Częstochowie należą do Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Głównym inicjatorem działań związanych z rozwojem i inwestycjami w gospodarce jest Agencja Rozwoju Regionalnego w Częstochowie. W 2007 roku na terenach zwalnianych przez Hutę Częstochowa i zlikwidowaną firmę Polnam utworzony został Częstochowski Park Przemysłowy. W 2011 r. w Częstochowie utworzono trzy klastry przemysłowe – Klaster Przetwórstwa Polimerów Plastosfera^[54], Częstochowski Klaster Komunalny Aglomeracja^[53] oraz Regionalny Częstochowski Klaster Budownictwa i Infrastruktury „Budosfera”^{[potrzebny przypis]}.

W Częstochowie nadal prowadzi działalność kilkudziesięciu producentów wózków dziecięcych^[55].

Przemysł[edytuj]

Tereny hutnicze

 Osobny artykuł: Częstochowski Okręg Przemysłowy.

Częstochowa jest głównym ośrodkiem Częstochowskiego Okręgu Przemysłowego, trzeciego co do wielkości w województwie śląskim. Od średniowiecza rozwijał się tu przemysł metalowy, dzięki licznemu występowaniu rud żelaza. Do największych i najbardziej znanych zakładów przemysłowych na terenie miasta należą:

• ISD Huta Częstochowa – jedna z największych hut stali w Polsce^[56]
• TRW Automotive – producent systemów bezpieczeństwa do samochodów^[57]
• CSF Poland (grupa Cooper Standard; daw. Systemy Polimeryczne Barre Thomas Poland) – producent m.in. przewodów, systemów antywibracyjnych i uszczelek do samochodów^[58]
• Brembo Poland – wytwórca elementów układów hamulcowych^[59]
• CGR Polska – producent podzespołów motoryzacyjnych dla takich firm jak TRW, Faurecja
• Koksownia Częstochowa Nowa – czołowy producent koksu w kraju, wyodrębniony ze struktury Huty Częstochowa^[60]
• Guardian Industries Poland – huta szkła^[61]
• Stölzle-Częstochowa – huta szkła artystycznego i użytkowego^[62]
• Odlewnia Żeliwa Wulkan – odlewnia żeliwa, najstarsza fabryka działająca na terenie miasta. Została założona w 1894 roku.
• Metalplast-Częstochowa – czołowy producent zamków i okuć budowlanych. Założona w 1899 roku.
• ViperPrint – jedna z największych drukarni internetowych w Polsce. Założona w 2002 roku^[63].
• Dospel – producent systemów wentylacji
• Bud-Trans -zakres firmy obejmuje głównie prace związane z transportem nieczystości budowlanych, rozbiórki oraz prace porządkowe

Handel[edytuj]

Centrum handlowe M1 w Częstochowie

W Częstochowie znajduje się Galeria Jurajska (2009 r.), hipermarkety (Auchan Północ (wcześniej Real) – 1997 r., Tesco – 1999 r., Auchan Częstochowa-Poczesna – 2001 r.) i wiele mniejszych marketów i sklepów^[64].

Początkowo w mieście mogło działać tylko 87 sklepów sprzedających alkohol. W 2001 roku limit podwyższono do 245, w 2009 roku do 440, w 2010 roku do 500^[65], a w 2015 roku do 550^[66].

Transport[edytuj]

Transport drogowy[edytuj]

Droga krajowa nr 1 w częstochowskiej dzielnicy Ostatni Grosz

Częstochowę przecina umożliwiająca transport samochodowy z największymi miastami Polski sieć dróg krajowych:

• Droga krajowa nr 1, fragment trasy europejskiej E75: Gdańsk – Grudziądz – Toruń – Łódź – Piotrków Trybunalski – Częstochowa – Wojkowice Kościelne – Dąbrowa Górnicza – Tychy – Bielsko-Biała – Cieszyn-Boguszowice – granica państwa
• droga krajowa nr 43: Wieluń – Rudniki – Kłobuck – Częstochowa
• droga krajowa nr 46: Kłodzko – Nysa – Pakosławice – Jaczowice – Niemodlin – Karczów – Opole – Ozimek – Lubliniec – Blachownia – Częstochowa – Janów – Szczekociny
• droga krajowa nr 91: Gdańsk – Tczew – Piotrków Trybunalski – Kamieńsk – Radomsko – Kłomnice – Częstochowa

Sieć uzupełniają drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 483: Łask – Szczerców – Nowa Brzeźnica – Częstochowa
• droga wojewódzka nr 491: Działoszyn (Droga 42) – Łobodno – Częstochowa
• droga wojewódzka nr 494: Bierdzany – Olesno – Wręczyca Wielka – Częstochowa
• droga wojewódzka nr 786: Częstochowa – Św. Anna – Koniecpol – Włoszczowa – Łopuszno – Ruda Strawczyńska – Kielce
• droga wojewódzka nr 908: Częstochowa – Tarnowskie Góry (Droga 78)

W przyszłości przez północne i zachodnie obrzeża miasta przebiegać będzie autostrada A1. Utworzy ona zachodnią, autostradową obwodnicę Częstochowy.

Transport kolejowy[edytuj]

Plac Rady Europy i dworzec Częstochowa Osobowa

 Osobny artykuł: Transport kolejowy w Częstochowie.

Przez miasto przebiegają linie kolejowe nr 61 Lubliniec–Kielce (uruchomiana stopniowo w latach 1903–1911)^[67] oraz nr 1 Warszawa Centralna–Katowice wraz z odgałęzieniem (linia nr 146) do stacji Chorzew Siemkowice, które łączy miasto z magistralą węglową.

17 listopada 1846 r. Częstochowa uzyskała kolejowe połączenie z Warszawą (Kolej Warszawsko-Wiedeńska), w 1903 z Herbami, a w 1911 z Kielcami (Kolej Herbsko-Kielecka). Częstochowski węzeł kolejowy uzyskał obecny kształt w okresie II wojny światowej.

Pasażerski transport kolejowy obsługiwany jest przez stacje Częstochowa Gnaszyn, Częstochowa Raków, Częstochowa Stradom, Rząsawa, Częstochowa Aniołów oraz w największym stopniu przez nowoczesny – otwarty po przebudowie w 1996 roku – dworzec Częstochowa Osobowa (dawniej Częstochowa Główna) mieszczący się w samym centrum miasta, przy placu Rady Europy.

Komunikacja miejska[edytuj]

Schemat tramwajowy w Częstochowie z zaznaczonymi przystankami

PESA Twist MPK Czestochowa w zajezdni tramwajowej

Ikarus 280 częstochowskiej komunikacji mieskiej przy placu Daszyńskiego

 Osobne artykuły: Komunikacja miejska w Częstochowie i Tramwaje w Częstochowie.

Częstochowa posiada jeden z dwóch najmłodszych systemów komunikacji tramwajowej na terenie Polski, który został uruchomiony w 1959 roku. Tramwaje poruszają się po torach o rozstawie szyn 1435 mm i sieci składającej się z 14,7 km. De facto jest to jedna trasa przebiegająca przez miasto z północy na południe z dwoma drobnym odgałęzieniem na jej południowym krańcu.

Organizatorem publicznego transportu zbiorowego w mieście Częstochowa i części gmin ościennych jest Miejski Zarząd Dróg i Transportu w Częstochowie. Na zlecenie MZDiT przewozy realizuje na wyłączność będąca własnością miasta spółka Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Częstochowie. Publiczna komunikacja obejmuje 3 linie tramwajowe, 24 autobusowe miejskie oraz 8 podmiejskich w gminach Blachownia, Konopiska, Mstów, Poczesna i Olsztyn. Nocną komunikację miejską tworzy codzienna linia tramwajowa oraz cztery weekendowe linie autobusowe. 13 lipca 2007 r. MPK Częstochowa wprowadziło uniwersalny bilet elektroniczny.

Firma Bus Expres oferuje przewóz osób na trasie z centrum miasta do Blachowni.

Darmowy transport do hipermarketu Auchan zapewnia firma BK Bursiak, natomiast do hipermarketu Tesco zapewnia firma Kris-Tour. Przejazdy na terenie miasta oferuje także PKS Częstochowa, które obsługuje linie z dworca PKS do Kłobucka, Blachowni i innych okolicznych miejscowości, a także PKP – 5 przystanków w Częstochowie oferuje transport osobowy.

Komunikację z gminą Rędziny zapewnia GZK w Rędzinach liniami R, Rm oraz Rk do Dworca Głównego PKP.

Transport lotniczy[edytuj]

Najbliższym międzynarodowym lotniskiem jest regionalny port województwa śląskiego – Katowice Airport w Pyrzowicach. Znajduje się on około 60 km na południe od Częstochowy.

Najbliższym czynnym lądowiskiem jest lądowisko Częstochowa-Rudniki, oddalone od centrum miasta o 15 km. Jest ono lądowiskiem powojskowym w prywatnych rękach, z zastosowaniem sportowym – na części jego terenu operuje Aeroklub Częstochowski. Nie jest ono przystosowane do obsługi dużych samolotów, istnieje możliwość lądowania tylko małych samolotów pasażerskich. Posiada zaniedbaną betonową drogę startową (2000 × 60 m). Wieloletnie zamierzenia włodarzy miasta przeistoczenia lotniska w pasażerskie lub towarowe dotychczas nie zaowocowały wsparciem finansowym z żadnego źródła, lub nawet uregulowaniem prawnym jego statusu po myśli samorządowców^[68]. Ostatni raz lotnisko zostało użyte przez linie lotnicze w 1983 – przez jeden sezon Polskie Linie Lotnicze LOT oferowały z niego połączenia.

Zabytki i turystyka[edytuj]

Bazylika jasnogórska – nawa główna

Częstochowa – Aleja Najświętszej Maryi Panny – deptak

Pałacyk Hantkego obecnie Młodzieżowy Dom Kultury

Bazylika archikatedralna Świętej Rodziny

Kościół św. Jakuba Apostoła dawna cerkiew św. Cyryla i Metodego z 1872 roku

Częstochowa jest miastem powstałym w średniowieczu. Na przestrzeni wieków w mieście zostały zbudowane liczne budowle, mające obecnie charakter zabytków i atrakcji turystycznych. Do najważniejszych należą zabytkowe kamienice oraz sam układ urbanistyczny historycznych centrów Starej i Nowej Częstochowy oraz łączącej je Alei Najświętszej Maryi Panny. Największym i najczęściej odwiedzanym z częstochowskich zabytków jest zespół klasztorny na Jasnej Górze, a turystyka związana z klasztorem to głównie ruch pielgrzymkowy.

Atrakcje turystyczne[edytuj]

• Aleja Najświętszej Maryi Panny – zespół zabytkowych kamienic
• Parki podjasnogórskie i znajdujące się w nim ekspozycje Muzeum Częstochowskiego – Muzeum Górnictwa Rud Żelaza i inne
• Ulica 7 Kamienic z XIX-wieczną zabudową
• Ulica Wieluńska z XVIII i XIX-wieczną zabudową
• Ratusz w Częstochowie – XIX-wieczny klasycystyczny
• Stary Rynek – rynek Starego Miasta z kamienicami
• Muzeum Produkcji Zapałek w Częstochowie – zabytkowa fabryka zapałek
• Pałacyk Hantkego w Częstochowie – neobarokowa willa
• układ urbanistyczny Częstochówki (ul. Wieluńska, Rynek Wieluński, ul. św. Barbary)
• Muzeum Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej
• Muzeum Haliny Poświatowskiej
• Dom Władysława Biegańskiego

Zabytki sakralne[edytuj]

• Jasna Góra – zespół klasztorny zakonu paulinów, największy i najbardziej znany zabytek Częstochowy
• neogotycka archikatedra Świętej Rodziny – zbudowana w latach 1901–1927
• Kościół św. Jakuba – umiejscowiony na placu Biegańskiego, będący pierwotnie cerkwią prawosławną
• kościół św. Zygmunta – najstarszy w Częstochowie, na placu Daszyńskiego
• Katedra Matki Boskiej Królowej Apostołów – kościół polskokatolicki przy ul. Jasnogórskiej
• Cerkiew Częstochowskiej Ikony Matki Bożej przy ul. Kopernika
• kościół ewangelicko-augsburski Wniebowstąpienia Pańskiego w Śródmieściu przy ulicy Kopernika
• kościół św. Barbary w dzielnicy podjasnogórskiej
• sanktuarium św. Józefa na Rakowie przy ul. Okrzei
• kościół Najświętszego Imienia Maryi w alei NMP
• kościoły Pana Jezusa Konającego i Podwyższenia Krzyża Świętego w Częstochówce
• kaplica Przemienienia Pańskiego w centralnej części cmentarza Kule
• kościół świętych Rocha i Sebastiana na cmentarzu św. Rocha
• pałac biskupi

Zabytkiem o charakterze religijnym jest cmentarz żydowski w dzielnicy Zawodzie.

Szlaki turystyczne[edytuj]

Wycieczki po Częstochowie łączone są często ze zwiedzaniem Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W mieście rozpoczynają bieg następujące szlaki turystyczne:

• Szlak Orlich Gniazd
• Szlak Jury Wieluńskiej
• Szlak Walk 7 Dywizji Piechoty
• Częstochowa – Olsztyn im. Z. Łęskiego
• Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego

 Zobacz też: pomniki w Częstochowie.

Kultura[edytuj]

Instutycje kulturalne[edytuj]

Na terenie Częstochowy działa wiele miejskich i niezależnych instytucji kulturalnych których zaangażowana działalność tworzy różnorodną ofertę kulturalną miasta.

Muzea i galerie[edytuj]

Oprócz klasztoru Jasnogórskiego działalność muzealną i wystawienniczą prowadzą również inne instytucje.

Muzeum Częstochowskie

 Osobny artykuł: Muzeum Częstochowskie.

Najstarsza instytucja muzealna. Do jej obiektów wystawienniczych należą:

• Ratusz miejski – zabytkowy zespół budynków byłego ratusza, obecnie główna siedziba Muzeum
• Rezerwat archeologiczny kultury łużyckiej w dzielnicy Raków – unikatowy rezerwat archeologiczny
• Galeria Dobrej Sztuki w Częstochowie
• Muzeum Górnictwa Rud Żelaza
• Muzeum Haliny Poświatowskiej, częstochowskiej poetki

Inne

Inne instytucje wystawiennicze w mieście:

• Miejska Galeria Sztuki – zajmuje się wystawianiem malarstwa, rzeźby, grafik i fotografii – kładąc szczególny nacisk na dzieła współczesne. Szczególnie znana jest wystawa prac Zdzisława Beksińskiego, która w 2006 przekształciła się w stałe Muzeum Zdzisława Beksińskiego
• Muzeum Produkcji Zapałek – nieczynna fabryka posługującą się technologią z trzeciej dekady XX wieku (prywatne)
• Muzeum Historii Kolei na dworcu Częstochowa Stradom (przejściowo zamknięte, prywatne)
• Muzeum Archidiecezji Częstochowskiej
• Muzeum Zdzisława Beksińskiego
• Muzeum Wyobraźni – galeria i pracownia Tomasza Sętowskiego (prywatne)
• Muzeum Monet i Medali Jana Pawła II (prywatne)
• Galeria Konduktorownia
• Galeria Lonty Petry (prywatne)

Filharmonia Częstochowska im. Bronisława Hubermana[edytuj]

 Osobny artykuł: Filharmonia Częstochowska im. Bronisława Hubermana.

Orkiestra filharmonii zainaugurowała działalność w 1945 roku, dając koncert w miejskim teatrze. W 1955, w miejscu zniszczonej przez okupujących Częstochowę Niemców Nowej Synagogi, rozpoczęto budowę gmachu filharmonii. Budowa zakończyła się w 1965 roku. W styczniu 1976 roku Państwowa Orkiestra Symfoniczna w Częstochowie otrzymała miano Filharmonii^[69]. 3 października 2012 roku otrzymała imię Bronisława Hubermana^[70].

Teatr im. Adama Mickiewicza[edytuj]

 Osobny artykuł: Teatr im. Adama Mickiewicza w Częstochowie.

Teatr w Częstochowie rozpoczął działalność w 1927 roku. W latach 20. XX wieku powstała obecna siedziba teatru – wybudowany specjalnie dla jego potrzeb gmach przy ulicy Kilińskiego. W 1949 roku teatr został upaństwowiony, a sześć lat później nadano mu imię Adama Mickiewicza^[71].

Ośrodek Promocji Kultury Gaude Mater[edytuj]

 Osobny artykuł: Gaude Mater.

Miejska instytucja kulturalna która jest głównym organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” i Festiwalu im. Kaliny Jędrusik „Kalinowe Noce, Kalinowe Dni”.

Kina[edytuj]

W Częstochowie działają dwa kina wielosalowe należące do sieci Cinema City: Cinema City Wolność, otwarte w 2004 roku, oraz znajdujący się w Galerii Jurajskiej multipleks, uruchomiony w 2009 roku. W mieście działa także od 1991 kino studyjne Ośrodka Kultury Filmowej.

Muzyka[edytuj]

Na terenie Częstochowy działają liczne chóry żeńskie, męskie oraz mieszane. Najstarszym jest Chór Męski „Pochodnia”. Do innych należą: Chór Filharmonii Częstochowskiej „Collegium Cantorum” (dyr. J.Siadlak), Jasnogórski Zespół Wokalny „Camerata”, Jasnogórski Chór Chłopięco-Męski „Pueri Claromontani” (dyr. Jarosław Jasiura) oraz Chór Archikatedry pw. Św. Rodziny „Basilica Cantans” (dyr. Włodzimierz Krawczyński, obecnie Zygmunt Nitkiewicz). Chóry te zdobywały liczne nagrody na festiwalach krajowych oraz zagranicznych.

Festiwale muzyczne w Częstochowie

• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej „Gaude Mater”
• Jazz Spring Częstochowa
• Frytka OFF
• ReggaeON
• Aleje tu się dzieje
• HIP HOP Elements

Edukacja kulturalna[edytuj]

W Częstochowie działa Zespół Szkół Plastycznych im. Jacka Malczewskiego oraz Zespół Szkół Muzycznych im. Marcina Żebrowskiego. Na terenie miasta istnieje także kilka ognisk muzycznych dla dzieci i młodzieży oraz Społeczna Szkoła Baletowa.

Działalność prowadzi Młodzieżowy Dom Kultury oraz Regionalny Ośrodek Kultury, organizujący wiele cyklicznych imprez, m.in. Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Haliny Poświatowskiej. Poetka ta urodziła się i wychowała w Częstochowie. W jej domu rodzinnym jest zorganizowane skromne muzeum, które gromadzi eksponaty związane z życiem Poświatowskiej.

Media[edytuj]

Prasa[edytuj]

W Częstochowie wydawane są następujące dzienniki:

• „Gazeta Wyborcza” – od 1991 wydawana z lokalnym dodatkiem
• „Dziennik Zachodni” – znajduje się tu terenowy oddział tej gazety
• „Życie Częstochowskie” – kontynuacja Życia Częstochowy, ukazującej się od 1947 gazety, dla której pierwowzorem było Życie Warszawy”

Tygodniki:

• „Gazeta Częstochowska” – od 1956
• Częstochowski Tygodnik Regionalny „7 Dni”
• „Niedziela” – ogólnopolski tygodnik katolicki
• „Poniedziałek”
• „Tydzień wCzestochowie.pl” – cotygodniowe, papierowe czasopismo portalu wCzestochowie.pl^[72]

Wydawanych jest również kilka pism kulturalnych m.in.: kwartalniki Aleje 3, Bulion, miesięcznik Puls Regionu oraz rocznik „Ziemia Częstochowska”

Radio[edytuj]

Radiostacje lokalne:

• Radio Jasna Góra – stacja radiowa działająca przy klasztorze na Jasnej Górze^[73]
• Radio Fiat – katolicka stacja radiowa należąca do Archidiecezji częstochowskiej^[74]
• Radio Jura – stacja radiowa o charakterze lokalnym, uruchomiona przez Radio 90 FM, które 14 lipca 2010 roku otrzymało koncesję na nadawanie w Częstochowie^[75]
• Radio Polska Muzyka – stacja radiowa o charakterze lokalnym, prezentująca muzykę polską i wiedzę o tej muzyce. Właścicielem jest Agencja Reklamowa Radio Park, która koncesję na nadawanie otrzymała 13 lipca 2017 roku^[76]

Studia lokalne w Częstochowie posiadają:

• Polskie Radio Katowice
• Radio Złote Przeboje
• RMF Classic
• RMF Maxxx – emitująca w tzw. rozszczepieniach lokalnych wiadomości z Częstochowy, w 2006 zastąpiła istniejące od 1995 miejscowe Radio Fon.

W latach 1995–2001 w mieście lokalną redakcję posiadało radio RMF FM.

Telewizja[edytuj]

Mieszkańcy dzielnicy Tysiąclecie i Północ mają dostęp do miejskiej TV Orion. W mieście istnieją ponadto lokalne redakcje TVP3 Katowice, NTL i TVSilesia.

Internet[edytuj]

• „Częstochowski Portal Sportowy” – portal informujący o wydarzeniach sportowych z Częstochowy i okolic
• „wczestochowie.pl” – portal informujący o wydarzeniach z Częstochowy i okolic
• „CzestochowaForum.pl” – niezależne i niekomercyjne, największe forum, z bieżącymi informacjami o Częstochowie

W mieście działa kilka lokalnych portali. Pracuje tu także kilku dziennikarzy gazet internetowych.

Ochrona zdrowia[edytuj]

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny, gmach przy ul. Nowobialskiej

Pierwszy szpital w Częstochowie sięga historią do 1834 roku, gdy Rada Miasta przeznaczyła grunt pod jego budowę. Wkrótce potem został zbudowany szpital św. Benedykta, w 1854 r. przemianowany na szpital Najświętszej Maryi Panny. Przez lata zatrudniony był w nim jeden lekarz, pierwszym był Walenty Józef Siekaczyński. Dopiero dr Władysław Biegański sprowadził do niego specjalistów różnych dziedzin medycyny, poczynając w 1883 roku od sprowadzenia chirurga dra Władysława Wrześniowskiego^[77].

Na początku XX wieku w Częstochowie powstał szpital izraelicki przy ul. Mirowskiej (budynki wykorzystywane do XXI wieku). W czasie I wojny światowej przy ul. Wieluńskiej powstał szpital weneryczny, a przy Waszyngtona szpital zakaźny (przeniesiony z czasem na ul. Dąbrowskiego). W okresie II RP otwarto nowoczesny szpital Kasy Chorych przy ul. Mickiewicza (budynki wykorzystywane do XXI wieku). W czasie II wojny światowej na szpital przebudowano budynki przy ul. Kordeckiego i przy ul. Bony. Szpital w Alejach zlikwidowano w końcu lat 1950., a w 1966 lub 1969 r. budynek rozebrano i rozpoczęto w tym miejscu budowę domu towarowego^[77]. W 1961 roku zbudowano szpital w dzielnicy Tysiąclecie (później wojewódzki), a w 1988 roku uruchomiono szpital w dzielnicy Parkitka (również wojewódzki)^[78].

W 2000 roku szpitale przy ul. Bony, Mirowskiej i Mickiewicza połączony w Zespół Szpitali Miejskich, a w 2004 roku przekształcono je w Miejski Szpital Zespolony^[79]. W 2009 roku szpital na Tysiącleciu włączono do szpitala na Parkitce^[78].

Szpitale publiczne^[80][edytuj]

• Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie (ul. Nowobialska, ul. PCK, al. Pokoju)^[81]
• Miejski Szpital Zespolony w Częstochowie (ul. Bony, ul. Mickiewicza, ul. Mirowska)^[82]
• Szpital im. R. Weigla w Blachowni k. Częstochowy

Oświata[edytuj]

W Częstochowie działa 45 przedszkoli, w tym 6 niepublicznych i 2 przedszkola integracyjne. Funkcjonuje tu również 50 szkół podstawowych, w tym 3 niepubliczne, 5 specjalnych i 3 prowadzące oddziały integracyjne. Część z placówek kształcenia podstawowego jest prowadzonych przez duchowieństwo katolickie.

Naukę na etapie gimnazjum prowadzi 30 placówek, w tym 4 katolickie i 1 z oddziałami integracyjnymi. Działa tu 36 szkół ponadgimnazjalnych w tym 12 policealnych, 10 liceów ogólnokształcących i kilkanaście zespołów szkół o różnorodnych profilach, w tym Centralna Szkoła Państwowej Straży Pożarnej.

Wśród uczelni, których w mieście działa 8, największymi są: Politechnika Częstochowska, Akademia im. Jana Długosza (która w zamierzeniach ma stać się uniwersytetem), Akademia Polonijna oraz Wyższa Szkoła Zarządzania.

 Osobny artykuł: Oświata w Częstochowie.

Oświata w ujęciu historycznym[edytuj]

Po utworzeniu Częstochowy w początkach XIX wieku szkolnictwo stało w mieście na niskim poziomie. W dotychczas istniejących miastach Starej i Nowej Częstochowy działało po jednej szkole elementarnej, a każda z nich prowadzona była przez jednego nauczyciela. Zaraz po upadku powstania listopadowego działały oprócz tych dwóch szkół trzy prywatne pensje. W 1835 r. została założona niedzielna szkoła rzemieślnicza, która jednak cieszyła się niewielkim zainteresowaniem. W 1861 r. działały w mieście już cztery szkoły elementarne, jedna męska szkoła czteroklasowa i jedna pensja żeńska. Szkoły mieściły się w prywatnych domach, nauczyciele utrzymywali się ze składek i niewielkiej dotacji miejskiej^[83].

Szkolnictwo średnie zostało utworzone w mieście dopiero w 1862 roku, gdy powołano szkołę powiatową specjalną, przekształconą później w pięcioklasowe progimnazjum, a od 1867 r. działającą jako czteroklasowe gimnazjum filologiczne. Siedzibą szkoły był budynek poklasztorny w III Alei, obecnie działa w nim liceum im. Sienkiewicza. Natomiast pierwsze prywatne szkoły średnie powstały w 1871 i 1891 r^[83].

W 1906 r. otwarte zostało polskie gimnazjum. W następnym roku istniało 7 szkół średnich i 13 szkół powszechnych, a także szkoły zawodowe i żydowskie^[84].

W 1918 roku w mieście nie było ani jednego budynku o przeznaczeniu typowo szkolnym, a szkoły powszechne mieściły się w lokalach wynajętych, które nie spełniały norm. W celu poprawy sytuacji w oświacie w latach 1924–1936 Zarząd Miasta wybudował w mieście kosztem 2,5 mln zł sześć budynków^[85] (przy ul. Chłopickiego, Narutowicza, Olsztyńskiej, Waszyngtona, w parku Narutowicza, na Ostatnim Groszu i Stradomiu^[86]), a w latach 1937–1939 kolejne dwie kosztem prawie 0,5 mln zł. Z powodu braku czasu, a następnie wybuchu wojny, nie zrealizowano kolejnych sześciu^[85].

W 1919 roku do 14 szkół powszechnych uczęszczało ok. 7.000 uczniów, co stanowiło połowę znajdujących się w wieku szkolnym. W 1936 roku istniały w mieście 34 szkoły powszechne, w tym 21 publicznych^[85], do których uczęszczało ok. 15.000 uczniów, tj. ok. 87% dzieci. W szkołach publicznych istniały 303 klasy, które odbywały zajęcia w 193 salach. Pomimo niedoboru sal część zajęć uczniowie musieli odbywać w innych budynkach, często oddalonych od siebie^[86].

W tym czasie istniało 8 średnich szkół powszechnych, z czego 3 publiczne, oraz 16 szkół zawodowych. Ponadto w latach 1935–1936 funkcjonował w mieście Uniwersytet Powszechny, mający 160 słuchaczy^[85].

W okresie okupacji hitlerowskiej szkolnictwo średnie zostało zlikwidowane, a powszechne znacząco ograniczone. Dodatkowo część budynków szkolnych zajętych zostało na potrzeby koszar. W późniejszym okresie okupacji część nauczycieli aresztowano i umieszcono w obozach koncentracyjnych, a wyposażenie większości szkół uległo zniszczeniu^[86].

Po wyzwoleniu miasta spod okupacji rozpoczęto odbudowę szkolnictwa. W 1945 roku uruchomiono 17 państwowych szkół podstawowych i 3 religijne; te ostatnie zlikwidowano w 1949 i 1953 roku. Spośród tych 17 szkół tylko 10 dysponowało budynkami o przeznaczeniu szkolnym. W 1947 roku istniały już 24 szkoły podstawowowe, w 1948/49 30, w 1956/57 33, a w 1960/61 36. W 1952 roku zbudowano też pierwszy po wojnie budynek o przeznaczeniu typowo szkolnym. W roku 1956/57 obowiązek szkolny realizowało w sumie 99,3% dzieci^[86].

Sport[edytuj]

Hala Sportowa Częstochowa

Stadion Arena Częstochowa przed meczem z ZKŻ Zielona Góra w 2008

 Osobny artykuł: Sport w Częstochowie.

Sport w Częstochowie to przede wszystkim siatkówka, żużel i piłka nożna, choć w mieście działa wiele, bardzo różnorodnych klubów sportowych. Najbardziej znanymi są klub siatkarski AZS Częstochowa i klub żużlowy Włókniarz Częstochowa. Drużyny te prezentują najwyższy światowy poziom w swoich dyscyplinach, co potwierdzają osiągnięciami na arenie międzynarodowej. Kibicom piłkarskim znany jest również były pierwszoligowiec, Raków Częstochowa.

Największymi obiektami sportowymi, użytkowanymi przez profesjonalne kluby w Częstochowie są:

• stadion żużlowy Arena Częstochowa
• Hala Sportowa Częstochowa – obiekt AZS-u Częstochowa
• Miejski Stadion Piłkarski Raków
• hala sportowo-widowiskowa Polonia

Administracja[edytuj]

Częstochowa jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy Częstochowy wybierają do swojej rady miasta 28 radnych^[87]. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta Częstochowa przy ul. Śląskiej 11/13. Miasto jest siedzibą wielu urzędów i instytucji o znaczeniu regionalnym. Znajduje się tu m.in.: starostwo powiatu częstochowskiego ziemskiego.

Mieszkańcy Częstochowy wybierają posłów w okręgu 28, a senatorów w okręgu 69.

Podział administracyjny miasta[edytuj]

Podział administracyjny Częstochowy

Gęstość zaludnienia w dzielnicach administracyjnych Częstochowy

Mapa centrum miasta

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Częstochowy.

Obszar Częstochowy podzielony jest na 20 jednostek pomocniczych miasta zwanych dzielnicami. Mieszkańcy każdej jednostki pomocniczej wybierają radę dzielnicy, która jest jej organem uchwałodawczym. Organem wykonawczym dzielnicy jest zarząd, a na jego czele stoi przewodniczący, który reprezentuje dzielnicę na zewnątrz^[88].

Dzielnice Częstochowy^[89]:

W rejestrze TERYT wyróżnionych jest 47 integralnych części miasta. Są to^[90]:

Współpraca międzynarodowa samorządu[edytuj]

Miasta zaprzyjaźnione[91]:
Państwo	Miasto
Niemcy	Altötting
Palestyna	Betlejem
Izrael	Nazaret
Łotwa	Rzeżyca
Austria	Styria
Litwa	Szawle
Meksyk	Zapopan
Miasta bliźniacze[92]:
Kraj	Miasto
Portugalia	Fátima
Ukraina	Kamieniec Podolski (od 2008[93])
Włochy	Loreto
Francja	Lourdes
Niemcy	Pforzheim
Stany Zjednoczone	South Bend
Rosja	Irkuck

Władze[edytuj]

Urząd Miasta

Prezydent[edytuj]

 Osobny artykuł: Prezydenci Częstochowy.

Od 10 grudnia 2010 roku prezydentem Częstochowy jest Krzysztof Matyjaszczyk.

Rada Miasta[edytuj]

Od IV kadencji (2002-2006) Rada Miasta Częstochowy składa się z 28 członków (wcześniej 50), wybieranych zgodnie z polską ordynacją na czteroletnie kadencje. Obecnie (kadencja 2014-2018) zasiadają w niej przedstawiciele PiS (10), SLD (9), PO (5) i lokalnego ugrupowania Mieszkańcy Częstochowy (4).

 Osobny artykuł: Rada miasta Częstochowy.

Religia[edytuj]

Cerkiew Częstochowskiej Ikony Matki Bożej

Kościół ewangelicko-augsburski Wniebowstąpienia Pańskiego

• Kościół rzymskokatolicki: katedra, klasztor na Jasnej Górze, liczne klasztory i parafie
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny: cerkiew Częstochowskiej Ikony Matki Bożej (parafialna)
• Kościoły starokatolickie:
  • Kościół Polskokatolicki w RP: katedra Matki Boskiej Królowej Apostołów (świątynia diecezjalna i parafialna)
• Kościoły protestanckie:
  • Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP: parafia Wniebowstąpienia Pańskiego
  • Kościół Chrześcijan Baptystów: „Studnia”, zbór w Częstochowie
  • Kościół Chrześcijański „Słowo Wiary”: zbór w Częstochowie
  • Kościół Wolnych Chrześcijan: zbór w Częstochowie
  • Kościół Zielonoświątkowy w RP: zbór „Hosanna” w Częstochowie
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego: zbór w Częstochowie
• Świadkowie Jehowy: 8 zborów z własnymi Salami Królestwa^[94]
• Związki buddystów:
  • Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu^[95]
• Wspólnota żydowska

 Zobacz też: Synagogi w Częstochowie.

Osoby związane z Częstochową[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Częstochową.

 Zobacz też: Honorowi obywatele miasta Częstochowa.

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Colmar Grünhagen: Regesten zur Schleisischen Geschichte. Breslau: Josef Max & COMP., 1866.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Oficjalna strona miasta Częstochowy
• Portal Miejskiego Systemu Informacji Turystycznej
• Biuletyn Informacji Publicznej miasta Częstochowa
• Częstochowa wczoraj i dziś
• Częstochowa w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa, 1880.

p • d • e Częstochowa Zagadnienia Chorągiew • Herb • Historia • Ludność • Prezydenci • Rada miasta • Ratusz Gospodarka Aglomeracja • Transport kolejowy • Komunikacja miejska • Przemysł • Tramwaje Kultura Częstoch • Edukacja • Honorowi obywatele • Jasna Góra • Muzea • Pomniki • Sport Dzielnice Błeszno • Częstochówka-Parkitka • Dźbów • Gnaszyn-Kawodrza • Grabówka • Kiedrzyn • Lisiniec • Mirów • Ostatni Grosz • Podjasnogórska • Północ • Raków • Stare Miasto • Stradom • Śródmieście • Trzech Wieszczów • Tysiąclecie • Wrzosowiak • Wyczerpy-Aniołów • Zawodzie-Dąbie Kategoria:Częstochowa • Wikiprojekt:Częstochowa • Galeria mulitmediów w Wikimedia Commons • Wiadomości w Wikinews

p • d • e Województwo śląskie Miasta na prawach powiatu Bielsko-Biała • Bytom • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice (siedziba) • Mysłowice • Piekary Śląskie • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tychy • Zabrze • Żory Powiaty będziński • bielski • bieruńsko-lędziński • cieszyński • częstochowski • gliwicki • kłobucki • lubliniecki • mikołowski • myszkowski • pszczyński • raciborski • rybnicki • tarnogórski • wodzisławski • zawierciański • żywiecki Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga • Metropolia

p • d • e Miasta województwa śląskiego Miasta powiatowe Będzin • Bielsko-Biała • Bieruń • Bytom • Cieszyn • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice • Kłobuck • Lubliniec • Mikołów • Mysłowice • Myszków • Piekary Śląskie • Pszczyna • Racibórz • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tarnowskie Góry • Tychy • Wodzisław Śląski • Zabrze • Zawiercie • Żory • Żywiec Miasta gminne Blachownia • Czechowice-Dziedzice • Czeladź • Czerwionka-Leszczyny • Imielin • Kalety • Kłobuck • Knurów • Koniecpol • Koziegłowy • Krzanowice • Krzepice • Kuźnia Raciborska • Lędziny • Łaziska Górne • Łazy • Miasteczko Śląskie • Ogrodzieniec • Orzesze • Pilica • Poręba • Pszów • Pyskowice • Radlin • Radzionków • Rydułtowy • Siewierz • Skoczów • Sławków • Sośnicowice • Strumień • Szczekociny • Szczyrk • Toszek • Ustroń • Wilamowice • Wisła • Wojkowice • Woźniki • Żarki

Historyczna przynależność administracyjna Częstochowy p • d • e Powiat częstochowski (1867-1975) Siedziba powiatu – Częstochowa Przynależność wojewódzka gubernia piotrkowska (1867-1915) • woj. kieleckie (II RP) (1919-39) • woj. kieleckie (1945-50) • woj. katowickie (1950-53) • woj. stalinogrodzkie (1953-56) • woj. katowickie (1956-75) Miasta Blachownia (od 1967) • Częstochowa (do 1928 →) • Janów (do 1870) • Kłobuck (do 1870 i 1919-52 →) • Krzepice (do 1870 i 1919-52 →) • Mstów (do 1870) • Olsztyn (do 1870) • Przyrów (do 1870) Osiedla (1954-72) Blachownia (1959-66) Gminy wiejskie (1867-1954 i 1973-75) Bargły (1868-187?) • Cykarzew Stary (1952-54) • Dankowice (do 1868) • Dźbów (do 1954) • Gnaszyn Dolny (od 1952) • Grabówka (do 1954) • Huta Stara (do 1931) • Hutki (1952-54) • Iwanowice (do 1868) • Janów (od 1952) • Kamienica Polska (od 1868) • Kamyk (do 1952 →) • Klepaczka (do 1868) • Konopiska (od 1952) • Krasice (do 1868) • Krzepice (1870-1919) • Kuźniczka (1868-1952) • Lipie (do 1952 →) • Lubojna (1952-54) • Miedźno (do 1954) • Mokrzesz (1952-54) • Mstów (od 1952) • Mykanów • Olsztyn • Opatów (1868-1952 →) • Ostrowy (1952-54) • Panki (do 1952 →) • Poczesna (do 1868 i od 1923) • Popów (do 1952 →) • Potok Złoty (Złoty Potok) (do 1952) • Przyrów (od 1870) • Przystajń (do 1952 →) • Rędziny • Rększowice (do 1952) • Staropole (do 1877/1880) • Wancerzów (1868-1952) • Węglowice (1868-1952 →) • Wrzosowa (1931-54) • Zrębice (1952-54) • Żuraw (1952-54) Gromady (1954-72) Aleksandria (1954-61) • Biskupice (1954-57) • Blachownia (1954-59) • Borowno (← 1958-72) • Broniszew Nowy (1954-57) • Brzeziny Wielkie (1954-61) • Brzyszów (1954-61) • Bystrzanowice (1954-61) • Cykarzew Stary (1954-72) • Dźbów (1954-72) • Gnaszyn Dolny (1954-72) • Grabówka (1954-72) • Hutki (1954-72) • Janów (1954-72) • Kamienica Polska (1954-72) • Kawodrza Dolna (1954-61) • Konopiska (1954-72) • Kościelec (1954-59) • Krasice (1954-59) • Lubojna (1954-72) • Łojki (1954-57) • Mokrzesz (1954-72) • Mstów (1954-72) • Mykanów (1954-72) • Nierada (1954-59) • Olsztyn (1954-72) • Ostrowy (1954-72) • Piasek (1954-59) • Poczesna (1954-72) • Przyrów (1954-72) • Rędziny (1954-72) • Rudniki (1954-72) • Rybna (1954-61) • Siedlec (1954-57) • Starcza (1954-72) • Szarlejka (1954-61) • Turów (1954-59) • Wanaty (1954-61) • Wrzosowa (1954-72) • Wyczerpy Górne (1954-61) • Zalesice (1954-68) • Zarębice (1954-57) • Zawada (1954-59) • Zrębice (1954-61) • Żuraw (1954-68) p • d • e Województwo kieleckie (II Rzeczpospolita) miasto wojewódzkie – Kielce Powiaty miejskie Częstochowa (od 1928) • Radom (od 1932) • Sosnowiec (od 1928) Powiaty będziński • częstochowski • iłżecki • jędrzejowski • kielecki • konecki (do 1939) • kozienicki • miechowski • olkuski • opatowski • opoczyński (do 1939) • pińczowski • radomski • sandomierski • stopnicki • włoszczowski • zawierciański (od 1927) p • d • e Dawne powiaty Generalnego Gubernatorstwa Miasta na prawach powiatu Kielce • Krakau • Lemberg (Lwów) (od 1941) • Lublin • Radom • Tschenstochau (Częstochowa) • Warschau (Warszawa) Powiaty Biala-Podlaska (Biała Podl.) • Bilgoraj (Biłgoraj) • Brzezany (Brzeżany) (od 1941) • Cholm (Chełm) • Czortkow (Czortków) (od 1941) • Debica (Dębica) • Drohobycz (od 1941) • Garwolin • Grojec (Grójec) • Hrubieszow (Hrubieszów) • Jaroslau (Jarosław) • Jaslo (Jasło) • Jedrzejow (Jędrzejów) • Kalusz (Kałusz) (od 1941) • Kamionka-Strumilowa (Kamionka Strumiłowa) (od 1941) • Kielce-Land (Kielce) • Kolomea (Kołomyja) (od 1941) • Konskie (Końskie) • Krakau-Land (Kraków) • Krasnystaw • Krosno (od 1941) • Lemberg-Land (Lwów) (od 1941) • Lowitsch (Łowicz) • Miechow (Miechów) • Minsk (Mińsk Maz.) • Neumarkt (Nowy Targ) • Neu-Sandez (Nowy Sącz) • Opatow (Opatów) • Ostrow (Ostrów Maz.) • Petrikau (Piotrków Tryb.) • Przemysl (Przemyśl) • Pulawy (Puławy) • Radom-Land (Radom) • Radzyn (Radzyń Podl.) • Rawa Ruska (od 1941) • Reichshof (Rzeszów) • Sambor (od 1941) • Sanok • Siedlce • Sochatschew (Sochaczew) • Sokolow-Wengrow (Sokołów-Węgrów) • Stanislau (Stanisławów) (od 1941) • Starachowice • Stryj (od 1941) • Tarnopol (od 1941) • Tarnow • Tomaschow Mazowiecki (Tomaszów Maz.) • Warschau-Land (Warszawa) • Zamosc (Zamosc) • Zloczow (Złoczów) (od 1941) p • d • e Województwo częstochowskie (1975-1998) Miasta Blachownia • Częstochowa • Dobrodzień • Gorzów Śląski • Kalety • Kłobuck • Koniecpol • Koziegłowy • Krzepice • Lubliniec • Myszków • Olesno • Pajęczno • Praszka • Szczekociny • Woźniki • Żarki Gminy Blachownia • Boronów • Ciasna • Częstochowa • Dąbrowa Zielona • Dobrodzień • Gidle • Gorzów Śląski • Herby • Irządze • Janów • Kalety • Kamienica Polska • Kłobuck • Kłomnice • Kochanowice • Koniecpol • Konopiska • Koszęcin • Koziegłowy • Kroczyce • Kruszyna • Krzepice • Lelów • Lipie • Lubliniec • Miedźno • Moskorzew • Mstów • Mykanów • Myszków • Niegowa • Nowa Brzeźnica • Olesno • Olsztyn • Opatów • Pajęczno • Panki • Pawonków • Poczesna • Popów • Poraj • Praszka • Przyrów • Przystajń • Radków • Radłów • Rędziny • Rudniki • Secemin • Starcza • Strzelce Wielkie • Szczekociny • Włodowice • Woźniki • Wręczyca Wielka • Żarki • Żytno Wojewodowie Mirosław Wierzbicki • Grzegorz Lipowski • Jerzy Guła • Cezary Marek Graj • Szymon Giżyński