Tworzenie stron internetowych

Działdowo
Działdowo z lotu ptaka
Herb Działdowa Flaga Działdowa
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	działdowski
Gmina	gmina miejska
Prawa miejskie	14 sierpnia 1344
Burmistrz	Grzegorz Mrowiński[1]
Powierzchnia	11,47 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	21 362[2] 1 862,4 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 23
Kod pocztowy	13-200
Tablice rejestracyjne	NDZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Działdowo
Położenie na mapie Polski Działdowo
53°14′10″N 20°10′40″E/53,236111 20,177778
TERC (TERYT)	2803011
SIMC	0930609
Hasło promocyjne: Chcesz poznać Mazury? Zacznij od Działdowa!
Urząd miejski ul. Zamkowa 12 13-200 Działdowo
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Działdowo (niem. Soldau, prus. Saldawa) – miasto w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim, położone nad rzeką Działdówką (nazwa odcinka Wkry). Jest największym miastem powiatu działdowskiego, 11. w województwie i 213. w Polsce.

Jedyne miasto na Mazurach, które leżało w granicach II Rzeczypospolitej.

Miasto liczy 21 619 mieszkańców (31 marca 2011)^[3].

Historia[edytuj]

Początki miasta[edytuj]

Zamek krzyżacki

Działdowo zostało założone na początku XIV wieku. Lokacja nastąpiła na ziemi sasińskiej, którą bez powodzenia próbowali sobie podporządkować książęta polscy, a ostatecznie podbił zakon krzyżacki^[4]; wykopaliska z 1983 roku wskazywały na osadnictwo pruskie na tym terenie już w XI i XII wieku^[5]. Stopniowo Krzyżacy kolonizowali zdobyte ziemie, w 1326 roku lokując pobliskie Dąbrówno. Budowę zamku działdowskiego rozpoczęto w 1340 roku na sztucznym wzniesieniu. Niedaleko przyszłego zamku znajdowały się dwie osady rybackie: Soldov oraz Rybaki, a na potrzeby rozbudowy budowli ustanowiono kolejną, zwaną Wolą. W 1344 osadzie Soldov zostały nadane prawa miejskie oraz nazwa Soldav, a pięć lat później dokumentem lokacyjnym powiększono obszar miasta^[4]. Etymologia nazwy miasta nie została wyjaśniona^[5].

Położenie przygraniczne oraz przyczyny polityczne stały się powodem do zaciekłych walk między państwami. W 1410 roku król Polski Władysław II Jagiełło na krótko zdobył Działdowo, miasto było również nękane przez wojska polskie w 1414 i 1422 roku. W 1466 po wojnie trzynastoletniej miasto pozostało w granicach Prus Książęcych, które w latach 1525–1657 stanowiły polskie lenno. Ukształtował się samorząd miejski z burmistrzem i radą miejską, a wskutek reformy administracyjnej Działdowo otrzymało status starostwa. Utraciło go w 1752 roku, już w ramach Królestwa Prus, na rzecz Nidzicy. W 1871 jako część Królestwa Prus miasto weszło w skład zjednoczonej II Rzeszy Niemieckiej^[6].

Działdowo w latach 1918–1945[edytuj]

Volksdeutsche z Litwy przesiedlani podczas wojny przez niemiecką organizację VoMi do Działdowa

Gdy w 1918 roku Niemcy przegrały I wojnę światową, 28 czerwca 1919 roku na mocy traktatu wersalskiego Działdowo wraz z okolicznymi wioskami przyznano odrodzonej Polsce bez przeprowadzania plebiscytu. 17 stycznia 1920 roku polskie oddziały wojskowe wkroczyły do miasta, a następnego dnia uroczyście włączono je do Rzeczypospolitej. Został utworzony odrębny powiat działdowski liczący 491,77 km², który stał się częścią województwa pomorskiego. Komisarycznym burmistrzem miasta został Georg Boenheim. Władze miejskie podczas wojny polsko–bolszewickiej ewakuowały się do Tucholi; od 14 do 18 sierpnia 1920 roku wojska bolszewickiej Rosji okupowały miasto. 23 sierpnia władze Działdowa powróciły do miasta. W 1938 roku powiat działdowski został włączony do województwa warszawskiego^[7]. W okresie międzywojennym stacjonował w miejscowości komisariat Straży Granicznej^[8].

2 września 1939 roku Działdowo znalazło się pod okupacją wojsk hitlerowskich. Działalność rozpoczął aparat represji reprezentowany przez Einsatzgruppen i Selbstschutz. Miasto włączono do powiatu nidzickiego w ramach prowincji Prusy Wschodnie, a jego nazwę zmieniono na Soldau. W latach 1939–1945 istniał niemiecki obóz koncentracyjny KL Soldau, w którym zamordowano około 3 tysięcy więźniów, między innymi arcybiskupa płockiego Antoniego Juliana Nowowiejskiego i biskupa Leona Wetmańskiego^[9].

18 stycznia 1945 roku wojska radzieckie z 2 armii uderzeniowej oraz 5 armii pancernej wyzwoliły Działdowo oswobadzając m. in obóz koncentracyjny^[10]. Zaraz potem rozpoczęło się organizowanie aparatu represji pod nadzorem NKWD, które terroryzowało mieszkańców. Odnotowano przypadki rozstrzelań i gwałtów, działał Obóz Nakazowo Rozdzielczy w którym więziono żołnierzy Armii Krajowej i osoby z Deutsche Volksliste. Wojska sowieckie opuściły miasto w październiku 1945 roku^[11].

Dalsze losy[edytuj]

W lutym 1945 roku zorganizowane zostały nowe władze miasta pod nazwą Miejskiej Rady Narodowej, której przewodniczącym został Franciszek Weselik. W 1950 roku zlikwidowane zostało stanowisko burmistrza, zastąpione kolegialnym prezydium rady, a sam powiat działdowski został podporządkowany województwu olsztyńskiemu. W 1954 zorganizowane zostały pierwsze powszechne wybory do rad narodowych. W 1975 roku w wyniku reformy administracyjnej zlikwidowany został powiat działdowski, a powstała gmina Działdowo weszła w skład województwa ciechanowskiego^[12].

Po transformacji ustrojowej przeprowadzono w maju 1990 roku nowe wybory do rad narodowych, usuwając działaczy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; w tym samym roku zlikwidowano rady narodowe, a ustanowiony został sejmik samorządowy. Przywrócono urząd burmistrza, który objął Ryszard Duda. W 1991 roku dokonano rozdziału gminy miejskiej i gminy wiejskiej Działdowa. W 1999 roku Działdowo na mocy administracyjnej reformy stało się miastem powiatowym w ramach województwa warmińsko-mazurskiego^[13].

Powierzchnia i ludność[edytuj]

Przedmieścia Działdowa

Kamienice w Działdowie

Budynek przy ul. Jagiełły 11

Budynek przy ul. Jagiełły 16

Budynek przy ul. Jagiełły 22

Budynek przy ul. Jagiełły 28

Budynek na pl. Mickiewicza 26

Budynek przy ul. Waryńskiego 2

Działdowo ma powierzchnię 11,13 km² (2007), z czego 53% stanowią użytki rolne, a 6% – użytki leśne^[14]. Miasto liczy 21 592 mieszkańców (2012), z czego 10 432 stanową mężczyźni, a 11 160 – kobiety^[15].

Liczba mieszkańców Działdowa w przekroju historycznym^[16][15]:

• Piramida wieku mieszkańców Działdowa w 2014 roku^[2].

Samorząd[edytuj]

Ratusz zbudowany w 1796 roku, odbudowany w 1922

Mieszkańcy Gminy Miasta Działdowa wybierają 21 radnych, spośród których wybierany jest przewodniczący, wyznaczający dwoje wiceprzewodniczących. Przewodniczącym Rady Miasta Działdowa jest Romuald Remiszewski (1 stycznia 2015)^[17]. Zarząd nad miastem obejmuje burmistrz, którym na stan z 2015 roku jest Grzegorz Mrowiński, wybrany w 2014 roku w wyborach samorządowych^[18].

Miasto należy do trzech stowarzyszeń gmin: Związku Miast Polskich, Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich oraz Ekologicznego Związku Gmin „Działdowszczyzna”^[19].

Gospodarka i infrastruktura[edytuj]

Działdowo jest ośrodkiem przemysłowym oraz handlowo-usługowym. W tym mieście ukształtowane są między innymi przemysły szklarski (reprezentowany przez zakład Heinz Glas GmbH), meblarski, spożywczy (Mlekovita) i budowlany; działają też zakłady obuwnicze. Aktywną działalność podejmują spółki handlowo-usługowe. Lokalną przedsiębiorczość wspiera założona w 1997 roku Działdowska Agencja Rozwoju^[20]. W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie: nr 542, 544 i 545, istnieje też zelektryfikowane połączenie kolejowe ze stacją kolejową.

Dworzec kolejowy

U początków swego istnienia Działdowo było głównie ośrodkiem rzemieślniczym. Ożywienie rozwoju miasta nastąpiło w XIX wieku; w latach 1861–1862 wybrukowano szosę do pobliskich Lidzbarka i Dąbrówna, w latach 1878–1888 zbudowano kilka połączeń kolejowych prowadzących przez miasto, otwarto też dworzec kolejowy. W latach 1910–1912 miasto zbudowało kanalizację oraz wodociągi, w 1937 roku natomiast podłączono je do sieci elektrycznej. Dynamiczny rozwój Działdowo przeżyło w II połowie XX wieku: w 1973 roku otrzymało gaz ziemny, rok później – szpital, w 1976 roku – nowy dworzec kolejowy (odnowiony w 2012 roku). W latach 80. XX wieku Działdowo zyskało dostęp do automatycznego połączenia telefonicznego oraz zelektryfikowanej linii kolejowej^[21].

Kultura i architektura[edytuj]

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z XIV wieku

W Działdowie działa lokalny Miejski Dom Kultury, w ramach którego organizowane są wydarzenia kulturalne; tam też znajdują się kino i teatr. Działalność prasową prowadzi lokalna „Gazeta Działdowska”, będąca filią „Gazety Olsztyńskiej”, a także „Tygodnik Działdowski”.

Architektura miejska zawiera liczne zabytki, między innymi kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z XIV wieku, kościół pw. św. Wojciecha z 1896 roku, gotycki zamek z XIV wieku, XVII-wieczny ratusz, budynek dawnej synagogi, wieżę ciśnień, budynek szkoły medycznej przy ulicy Wolności oraz ukształtowany na przełomie XVIII i XIX wieku rynek z zabudową koło ratusza. Przy ulicy Władysława Jagiełły znajduje się również kompleks zabytkowych kamienic.

W Działdowie znajduje się kilkanaście pomników i miejsc pamięci, między innymi przy ulicy Męczenników, przy ulicy Grunwaldzkiej, w lesie w Komornikach, na cmentarzu parafialnym, przy ulicy Nidzickiej oraz Jagiełły^[22]. Od 2013 roku działa także Interaktywne Muzeum Państwa Krzyżackiego^[23].

Od 2013 r. w historycznym Ratuszu miejskim w Działdowie funkcjonuje Interaktywne Muzeum Państwa Krzyżackiego. Muzeum obok tradycyjnej ekspozycji muzealiów oferuje edukację za pośrednictwem animacji i obrazów zrealizowanych w technice 3D. Wszystkie materiały prezentowane są w trzech wersjach językowych (polskim, angielskim i niemieckim). W 2014 r. działdowskie muzeum zostało laureatem ogólnopolskiego plebiscytu i zostało wybrane jednym z siedmiu cudów Polski w 2014 r. miesięcznika National Geographic Traveler. W 2015 r. Marszałek Województwa Warmińsko Mazurskiego przyznał działdowskiej placówce Laur „Najlepszym z Najlepszych” w kategorii turystyka^[24].

Sport i rekreacja[edytuj]

Sport[edytuj]

W Działdowie znajduje się rozwinięta baza sportowa. Miasto ma siedem boisk wielofunkcyjnych wybudowanych w ramach programu Orlik 2012^[25]. Na terenie Działdowa funkcjonują następujące kluby sportowe: Klub Sportowy „Dekorglass”, którego zawodnicy występują w Superlidze Tenisa Stołowego, piłkarski Start Kombet Działdowo, biorący udział w rozgrywkach III ligi, młodzieżowy piłkarski KS Wkra Działdowo, siatkarski SPS Działdowo oraz Działdowski Klub Teakwondo. Działają również Uczniowskie Kluby Sportowe specjalizujące się w lekkoatletyce, koszykówce, siatkówce, piłce ręcznej, base- i softballu. Koordynacją imprez sportowych w Działdowie zajmuje się Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji.

W mieście są dwa parki miejskie. Pierwszy z nich imienia Honorowych Dawców Krwi znajduje się na rogu ulic Wolności oraz Sportowej. W tym parku w 1987 roku ustanowiono pomnik przyrody w postaci dębu szypułkowego o obwodzie w chwili powołania 397 cm^[26]. Drugi z parków, umiejscowiony jest wzdłuż ulicy Męczenników, otrzymał imię Jana Pawła II. W 2011 roku poddany został rewitalizacji, w wyniku czego powstało oczko wodne. Na jego terenie znajduje się także plac zabaw oraz tor do jazdy na wrotkach lub deskorolce^[27].

Szlaki turystyczne przechodzące przez miasto[edytuj]

Szlak Grunwaldzki – Olsztyn, Gietrzwałd, Zawady Małe, Stare Jabłonki, Ostróda, Pietrzwałd, Wysoka Wieś, Lubawa, Sampława, Bratian, Nowe Miasto Lubawskie, Boleszyn, Lidzbark, Działdowo, Nidzica, Łyna, Dąbrówno, Grunwald, Olsztynek, Dorotowo, Olsztyn

Oświata i religia[edytuj]

Dawny szpital, zespół szkół medycznych, ob. Miejski Dom Kultury

Kościół św. Wojciecha

Dzieci oraz młodzież w Działdowie pobierają naukę w licznych placówkach edukacyjnych. Należą do nich:

• przedszkola miejskie (nr 1 im. Jana Brzechwy, nr 3, nr 4, nr 5),
• szkoły podstawowe (nr 3 im. Bronisława Malinowskiego, nr 4 im. Jana Pawła II),
• gimnazja (nr 1 im. Władysława Jagiełły, nr 2 im. Królowej Jadwigi),
• szkoły średnie (I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego, II Liceum Ogólnokształcące), a także Branżowa Szkoła I Stopnia i Szkoła Policealna.

Uczniowie podejmują aktywną działalność między innymi w kołach Caritas i Polskiego Czerwonego Krzyża, a także organizują imprezy ekologiczne^[28].

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą^[29]:

• Kościół Rzymskokatolicki (parafie: Podwyższenia Krzyża Świętego, św. Wojciecha oraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej – Sanktuarium Działdowskich Męczenników),
• Kościół Ewangelicko-Augsburski (parafia Zbawiciela),
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy (Sala Królestwa)^[30].
• Kościół Chrystusowy ^[31]

Miasta i powiaty partnerskie[edytuj]

• Powiat Hersfeld-Rotenburg^[32]
• Truskawiec^[33]

Zobacz też[edytuj]

• Działdowo (stacja kolejowa)
• Powiat działdowski
• Cmentarz żydowski w Działdowie

Przypisy[edytuj]

Bibliografia[edytuj]

• Zbigniew Mogilnicki: 660 lat Działdowa. Cztery lata po urodzinach miasta. Działdowo: Burmistrz Miasta Działdowo, 2008. ISBN 83-917066-8-0.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Działdowo w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881.
• Działdowo w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo. Warszawa, 1900.
• Strona internetowa miasta Działdowo
• Portal Informacyjno-Społecznościowy Powiatu i Miasta Działdowo
• Historia Żydów w Działdowie na portalu Wirtualny Sztetl

p • d • e Miasta województwa warmińsko-mazurskiego Miasta powiatowe Bartoszyce • Braniewo • Działdowo • Elbląg • Ełk • Giżycko • Gołdap • Iława • Kętrzyn • Lidzbark Warmiński • Mrągowo • Nidzica • Nowe Miasto Lubawskie • Olecko • Olsztyn • Ostróda • Pisz • Szczytno • Węgorzewo Miasta gminne Barczewo • Biała Piska • Biskupiec • Bisztynek • Dobre Miasto • Frombork • Górowo Iławeckie • Jeziorany • Kisielice • Korsze • Lidzbark • Lubawa • Mikołajki • Miłakowo • Miłomłyn • Młynary • Morąg • Olsztynek • Orneta • Orzysz • Pasłęk • Pasym • Pieniężno • Reszel • Ruciane-Nida • Ryn • Sępopol • Susz • Tolkmicko • Zalewo

p • d • e Powiat działdowski Miasta Działdowo • Lidzbark Gminy miejskie Działdowo Gminy miejsko-wiejskie Lidzbark Gminy wiejskie Działdowo • Iłowo-Osada • Płośnica • Rybno