Tworzenie stron internetowych

Dzierżoniów
Ratusz w Dzierżoniowie
Herb Dzierżoniowa Flaga Dzierżoniowa
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	dzierżoniowski
Gmina	gmina miejska
Data założenia	XII wiek
Prawa miejskie	połowa XIII
Burmistrz	Dariusz Kucharski
Powierzchnia	20,07 km²
Wysokość	ok. 261 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	33 851[1] 1 686,6 os./km²
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-200 do 58-205
Tablice rejestracyjne	DDZ
Położenie na mapie powiatu dzierżoniowskiego Dzierżoniów
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Dzierżoniów
Położenie na mapie Polski Dzierżoniów
50°43′41″N 16°39′04″E/50,728056 16,651111
TERC (TERYT)	0202021
SIMC	0983988
Urząd miejski Rynek 1 58-200 Dzierżoniów
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Dzierżoniów (do 1946 pol. Rychbach, też Rychonek^[2], niem. Reichenbach im Eulengebirge) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, na Dolnym Śląsku, w województwie dolnośląskim, siedziba władz powiatu powiatu dzierżoniowskiego oraz władz gminy wiejskiej Dzierżoniów. Położone w Kotlinie Dzierżoniowskiej, nad rzeką Piławą.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Obecna, polska nazwa miasta, została nadana na cześć Jana Dzierżonia – śląskiego pszczelarza.

31 grudnia 2015 miasto liczyło 33 946 mieszkańców.

W 2013 r. liczba mieszkańców wyniosła 33 372 (kobiety – 17 936, mężczyźni – 15 436)^[3]

Warunki naturalne[edytuj]

Dzierżoniów jest położony w Kotlinie Dzierżoniowskiej u podnóża Gór Sowich od południa i Masywu Ślęży od północy. Miasto leży nad rzeką Piława.

Według danych z roku 2002^[4] Dzierżoniów ma obszar 20,07 km² (287. lokata w kraju), w tym:

• użytki rolne: 63%
• użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 4,19% powierzchni powiatu.

Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: zakony średniowiecznego Dzierżoniowa.

Kalendarium:

• XII w. – legendarne początki miasta.
• 1159 – legendarna data wybudowania kościoła św. Jerzego przez księcia Bolesława Kędzierzawego.
• 13 lutego 1258 – pierwsza pisemna wzmianka o Reichenbach i kościele św. Jerzego.
• 1290 – miasto otrzymało pieczęć przedstawiającą św. Jerzego zabijającego smoka na tle murów miejskich – obecny herb miasta.
• 1291 – miasto przeszło pod władzę Piasta świdnicko-ziębickiego – Bolka I Surowego.
• pocz. XIV w. – budowa kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP przez zakon augustianów-eremitów.
• 1337 – uniezależnienie się od księcia świdnicko-jaworskiego.
• 1338 – przekazanie przez księcia Bolka II kościoła św. Jerzego zakonowi rycerskiemu joannitów.
• 1392 – miasto przeszło wraz z księstwem jaworsko-świdnickim do Korony Czeskiej.
• XVI w. – rozwój miasta jako ośrodka tkactwa.
• 1526 – przejście pod zwierzchnictwo Habsburgów.
• 1618–1648 (wojna trzydziestoletnia) – pożary, wyludnienie i upadek miasta.
• 1742 – przejście pod panowanie Prus.
• 1750 – w polskojęzycznym dokumencie pruskim miejscowość jest wymieniona jako Reychenbach^[5]
• 1780–1784 – wyburzenie starych domów i budowa w ich miejscu jednopiętrowych domów kalenicowych.
• 1790 – spotkanie dyplomatów Prus, Szwecji, Anglii i Rzeczypospolitej, którego rezultatem było przymierze polsko-pruskie.
• 1795–1798 – budowa kościoła ewangelickiego (obecnie rzymskokatolicki pw. NMP Matki Kościoła).
• 1805 – założenie ewangelickiego cmentarza z kaplicą grobową Sadebecków.
• 1813 – zawarcie tajnych układów, które zapoczątkowały powstanie VI koalicji antynapoleońskiej; spotkanie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III oraz cara Aleksandra I.
• 1815–1820 – stolica pruskiej rejencji dzierżoniowskiej.
• 1815 – powstanie w Dzierżoniowie loży masońskiej „Aurora zur ehernen Kette”^[6]
• 1871 – Prusy stają się częścią zjednoczonych Niemiec.
• 1872–1875 – gruntowna przebudowa siedziby władz miejskich (ratusza).
• 1945
  • styczeń – zbliżanie się Armii Czerwonej spowodowało ucieczkę i ewakuację ludności niemieckiej z terenów Pomorza i Śląska^[7][8] zarządzonej przez władze niemieckie bez przygotowania^[9]. Z tego powodu wielu ludzi zginęło, w wyniku działań frontowych, bądź wskutek silnych mrozów^[10].
  • 8 maja – wkroczenie do miasta Armii Czerwonej
  • włączenie miasta wraz z Dolnym Śląskiem do państwa polskiego
  • zaczęli przybywać Polacy z obszarów, które po konferencji jałtańskiej znalazły się poza nową wschodnią granicą Polski. Polaków tych wysiedlano na podstawie umów z ZSRR, które podpisał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego^[10].
  • początek wysiedlenia niewielu pozostałych jeszcze po zimowej ucieczce i ewakuacji dotychczasowych mieszkańców miasta do Niemiec
  • specyfiką miasta był silny napływ osadników pochodzenia żydowskiego, wskutek czego stało się ono wówczas jednym z 6 największych skupisk ludności żydowskiej w Polsce^[11].
  • uruchomienie Państwowej Fabryki Odbiorników Radiowych, późniejszych Zakładów Radiowych Diora.
• 1946 – zmiana nazwy miasta z Rychbach na Dzierżoniów^[12][13], – na cześć ks. Jana Dzierżona, sławnego pszczelarza.
• 1948 – Dzierżoniów liczy ok. 24 000 mieszkańców, w tym ok. 26% Żydów^[14].
• lata 50. – emigracja ludności pochodzenia żydowskiego za granicę.
• lata 60. – wyburzenie 13 zabytkowych kamienic, tworzących północną pierzeję rynku.
• 1999 – uzyskanie przez Urząd Miasta certyfikatu ISO 9002 (pierwsza jednostka samorządowa w Polsce z certyfikatem ISO 9002).

Filia Groß-Rosen[edytuj]

W miejscowości znajdowała się filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen^[15].

Architektura[edytuj]

Zabytki[edytuj]

Mury miejskie

Ratusz Miejski oraz Rynek

Kościół pw. św Jerzego

Poaugustiański kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP

Kościół poewangelicki (obecnie rzymsko-katolicki pw. NMP Matki Kościoła

Kościół (kaplica) pw. św. Trójcy

 Osobny artykuł: Zabytki Dzierżoniowa.

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[16]:

• zespół urbanistyczny miasta
• kościół par. pw. św. Jerzego, z drugiej poł. XIV w., XVI w.; wybudowany według legendy za czasów księcia Bolesława Kędzierzawego w 1159, faktycznie około roku 1230; w 1338 r. przekazany przez księcia Bolka II zakonowi rycerskiemu joannitów. Przebudowany w okresie XV-XVI w.
• zespół klasztorny augustianów, ul. Hempla 16 / Klasztorna, z XIV w., 1713 r., 1845 r.:
  • kościół, ob. par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP; wybudowany w pocz. XIV w. przez zakon augustianów-eremitów
  • klasztor
• zbór ewangelicki, obecnie kościół rzym.kat. par. pw. MB Królowej Polski; klasycystyczny kościół wybudowany w latach 1795-1798 według projektu architekta Carla Gottharda Langhansa; do 1962 r. funkcjonował jako świątynia ewangelicka, potem został przejęty przez miasto i używany jako magazyn meblowy. Pozbawiony właściwej opieki spłonął częściowo w 1973 r. Przekazany w 1978 r. parafii katolickiej, został konsekrowany w 1979 r. i do 1984 r. odremontowany; kolumny w kościele są utrzymane w porządku spiętrzonym obejmującym trzy style: toskański, joński i koryncki; współczesny ołtarz został przeniesiony z kościoła pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP który pochodzi z XVIII w.; ołtarz jest przykładem barokowego malarstwa tablicowego
• kościół pw. Świętej Trójcy, wybudowany w XV w. jako kaplica cmentarna; przebudowany po pożarze w 1831 i 1851 r. - w XIX w.
• kaplica grobowa rodziny Sadebecków na cmentarzu ewangelickim, ul. Daszyńskiego, wzniesiona w 1805 r. przez patrycjuszowski ród Sadebecków, jako centrum cmentarza ewangelickiego; ma postać rotundy
• synagoga, wybudowana w 1875 r., ul. Krasickiego 28
• mury obronne – wzniesione pod koniec XIII w. na polecenie księcia świdnickiego Bolka II; wzmocnione basztami i półbasztami łupinowymi; po wojnie husyckiej dobudowano mury zewnętrzne, tworząc w ten sposób pas zieleni (międzymurze); w XVIII w. częściowo zlikwidowane
• ratusz i wieża ratuszowa – pozostałość po starym średniowiecznym ratuszu; pełniła wtedy rolę strażnicy i punktu obronnego; dziś jest punktem widokowym, skąd można podziwiać panoramę miasta i okolic, Rynek, XV, z l. 1873-75; ratusz wybudowano jako dom handlowy i centrum kupieckie; od 1337 siedziba władz miejskich; w latach 1872-1875 gruntownie przebudowany
• sukiennice, Rynek 2, z XV w., XIX w.
• dom, ul. Klasztorna 7, z XVI-XVII w., XIX w.
• dom, ul. Klasztorna 12, z XVIII/XIX w.
• dom, ul. Kościelna 30, z pocz. XIX w.
• dom, ul. Krasickiego 21, z XVIII w.
• dom, ob. przedszkole, ul. Miernicza z drugiej i trzeciej ćw. XIX w.
• dom, ul. Przedmieście 27
• hotel „Polonia”, ul. Sienkiewicza 4 ( d. Świerczewskiego), z 1908 r., 1920 r.
• willa, ul. Szkolna 14, z 1894 r.
• kamienica, ul. Świdnicka 2, z XVIII w., XIX/XX w.
• willa, ul. Świdnicka 30, z 1897 r.
• willa, ul. Świdnicka 32, z 1870 r.
• dom, pl. Wolności 4 (Rynek), z pocz. XIX w. XIX/XX w.
• dom, pl. Wolności 5 (Rynek), z XVIII w., XIX/XX w.
• domy, pl. Wolności 5-9 (d. Rynek 6-9), z XVIII w., XIX w.
• domy, pl. Wolności 11 (d. Rynek nr 12/13), z XIX w.
• dom, pl. Wolności 17 (Rynek), z XVIII/XIX/XX w.
• domy, pl. Wolności 18, 19 (Rynek), z XIX/XX w.
• kamienica, pl. Wolności 20 (Rynek), z XVIII w., XIX w.
• dom, pl. Wolności 21 (Rynek), z XVIII-XX w.
• kamienica, pl. Wolności 22 (Rynek), z XVIII w.
• domy, pl. Wolności 23/24 (Rynek), z 1800 r., przeb. w pocz. XX w.
• kamienica, pl. Wolności 25 (Rynek), z pocz. XIX w.
• kamienica, pl. Wolności 26 (Rynek), z XIX/XX w.
• kamienica, pl. Wolności 27 (Rynek), z k. XIX w.
• domy, pl. Wolności 28, 29, 30 (Rynek), z XVIII-XIX w.
• kamienica, pl. Wolności 31 (Rynek), z XVIII w. , 1905 r.
• domy, pl. Wolności 33, 35, 36 (Rynek), z XVIII-XX w.
• dom, pl. Wolności 34 (Rynek), z XVIII w., przebudowany pocz. XX w.
• dom, pl. Wolności 37 (Rynek), z XIX w.
• dom, pl. Wolności 39 (Rynek), z pierwszej poł. XIX w.
• kamienica, pl. Wolności 51 (Rynek), z XVIII-XIX w.
• kamienica, pl. Wolności 54 (Rynek), z XVII-XIX w.
• kamienica, pl. Wolności 55 (Rynek), z XIX/XX w.
• domy, ul. Ząbkowicka 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, z XVIII/XIX w.
• sąd, ul. Ząbkowicka 57, z czwartej ćw. XIX w.
• budynki tkalni d. E.F. Haina, ul. Kilińskiego 14, z l. 1887-89
• dwa budynki produkcyjne
• kotłownia
• parowozownia wachlarzowa, ul. Kolejowa 8 b, z 1910 r.

Kultura[edytuj]

• Dzierżoniowski Ośrodek Kultury (DOK) – położony jest przy ulicy Świdnickiej 23. Do Dzierżoniowskiego Ośrodka Kultury należy też kino „Zbyszek”^[17].
• Kino-teatr „Zbyszek” (Kino im. Zbigniewa Cybulskiego), należące do Dzierżoniowskiego Ośrodka Kultury, położone przy ulicy Ignacego Daszyńskiego. Zostało nazwane imieniem Zbigniewa Cybulskiego, który w latach 1945–1947 mieszkał i uczył się w Dzierżoniowie.
• Muzeum Miejskie Dzierżoniowa, mieści się w budynku willowym przy ulicy Świdnickiej 30.

Powiązani z Dzierżoniowem[edytuj]

• Zbigniew Cybulski – w latach 1945–1947 mieszkał w Dzierżoniowie i uczęszczał do gimnazjum im. Jędrzeja Śniadeckiego (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Jędrzeja Śniadeckiego)
• Katarzyna Glinka – wychowała się w Dzierżoniowie
• Piotr Ligienza – urodził się i wychował w Dzierżoniowie
• Sylwester Chęciński – w 1950 roku ukończył I Liceum Ogólnokształcące im. Jędrzeja Śniadeckiego

Gospodarka[edytuj]

Największe firmy to^{[potrzebny przypis]}: Tailor, Technika Szpitalna i Frankonia Poland, Dionar, Kamitech, Galwanizer, Hak-Hol, Diotech, Faro i S.I."Elektromet" oraz działające w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej Invest-Park podstrefa Dzierżoniów: Metzeler Automotive Profile Systems, Henkel Ceresit, Orion, Broen DZT, Libra, Ermosoga, Pamax, Domex.

Demografia[edytuj]

Struktura demograficzna mieszkańców Dzierżoniowa według danych z 31 grudnia 2007^[18]:

Piramida wieku mieszkańców Dzierżoniowa w 2014 roku^[1].

Transport[edytuj]

Pierwsze połączenie kolejowe Dzierżoniów uzyskał 24 listopada 1855. Było to 1-torowa 25 km linia do Świdnicy, wzbogacona o dodatkowy, drugi tor w 1908. Niespełna 3 lata później, 1 listopada 1858 uruchomiono 2-torową 21 km linię do Ząbkowic Śląskich. Obydwa odcinki pozbawiono drugiego toru latem 1945, niedługo po wkroczeniu wojsk radzieckich^[19]. Trzecią linią był krótki 1-torowy 5,9 km odcinek do Bielawy, otwarty 25 maja 1891. Po 86 latach eksploatacji, w maju 1977 wstrzymano na nim ruch pasażerski (w 2001 zawieszono przewozy towarowe, a od 2006 odcinek ten jest już nieprzejezdny). Czwartą i ostatnią linią był alternatywny, wyraźnie dłuższy od poprzedniego, 1-torowy 10,8 km odcinek do Bielawy Zachodniej uruchomiony 1 października 1900. Odcinek ten później został przedłużony do Ząbkowic przez Srebrną Górę wzdłuż masywu Gór Sowich. Trasą to jeszcze w latach 60 jeździły pociągi pasażerskie. Po 76 latach użytkowania został zamknięty w styczniu 1977,a następnie całkowicie rozebrany (1978).

Dzierżoniów obecnie przecina linia kolejowa nr 137 Katowice-Legnica nazywana Magistralą Podsudecką.

Miasto jest także centrum przesiadkowym rozległej sieci komunikacji autobusowej, łączącej większość miejscowości w powiecie dzierżoniowskim. Układ ten funkcjonuje od 1950 roku. Jego cechą charakterystyczną jest to, że prawie wszystkie linie objeżdżają dookoła centrum miasta oraz mają wspólny przystanek przy dworcu kolejowym. Oprócz tego w granicach miasta kursują dwie przeciwstawne linie okólne „A” i „B”. Od stycznia 2010 roku sieć jest administrowana przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Bielawie, a obsługiwana przez trzech przewoźników^[a]:

• Sudecka Komunikacja Autobusowa;
• PKS Dzierżoniów;
• Autokarowe Usługi Przewozowe Krzysztof Gajda.

Sport[edytuj]

Ta sekcja od 2009-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W Dzierżoniowie funkcjonuje jeden basen kryty i jeden odkryty, dwa boiska piłkarskie w tym jedno ze sztuczną murawą. Działa piłkarski klub Lechia Dzierżoniów, który w sezonie 2007/2008 gra w „Piast” IV lidze dolnośląskiej, klub piłki ręcznej Żagiew Dzierżoniów, który w sezonie 2007/2008 gra w I lidze, KSP Broen-Karo Dzierżoniów – klub pétanque, zwycięzca ligi PFP 2007, Towarzystwo Szachowe Ziemi Dzierżoniowskiej „Dwie Wieże” oraz klub sportowy taekwondo Tiger.

Ośrodek Sportu i Rekreacji: OSIR Dzierżoniów położony jest przy ulicy Strumykowej, niedaleko dworca kolejowego. Składa się ze: stadionu, boiska sztucznego, dwóch basenów kąpielowych, kortów tenisowych, hali sportowej, hotelu OSIR, oraz parkingu.

Życie religijne[edytuj]

Kościół pw. Chrystusa Króla

Katolicy w Dzierżonowie posiadają 7 kościołów. Miasto podzielone jest pomiędzy cztery parafie rzymskokatolickie, które podlegają pod dekanat Dzierżoniów w diecezji świdnickiej.

W mieście znajduje się także filiał Kościoła ewangelicko-augsburskiego, zbór „Betezda” Kościoła Zielonoświątkowego w RP, zbór Świeckiego Ruchu Misyjnego „Epifania” oraz zbór Świadków Jehowy^[20].

Do końca lat 90. XX wieku w mieście funkcjonowała gmina żydowska.

Administracja[edytuj]

Ratusz

Dzierżoniów ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Dzierżoniowa wybierają do swojej rady miasta 21 radnych^[21]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest ratusz przy rynku. Dzierżoniów jest członkiem Związku Miast Polskich.

Burmistrzowie Dzierżoniowa po 1989:

• Andrzej Bartoszyński (1989–1991)
• Jacek Adamczyk (1991–1993)
• Leszek Tymcio (1993–1998)
• Grzegorz Kiejnich (1998–1999)
• Marek Nowakowski (2000–2002)
• Marek Mieczysław Piorun (2002-2014)
• Dariusz Kucharski (od 2014)

Miasto jest siedzibą starostwa powiatu dzierżoniowskiego oraz siedzibą wiejskiej gminy Dzierżoniów. W mieście znajduje się także sąd rejonowy, prokuratura rejonowa, urząd skarbowy i urząd celny.

Mieszkańcy Dzierżoniowa wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Wałbrzych.

Podział administracyjny[edytuj]

Lista osiedli w Dzierżoniowie^{[potrzebny przypis]}:

• Osiedle Makowe
• Osiedle Andrzeja Struga
• Osiedle Słoneczne
• Stare Miasto
• Osiedle Kolorowe
• Osiedle Jasne
• Osiedle Różane
• Osiedle Błękitne
• Osiedle Złote
• Osiedle Tęczowe
• Osiedle Pogodne
• Osiedle Zielone
• Osiedle Młodych
• Osiedle Zacisze
• Osiedle Rynek
• Osiedle Małopolne
• Osiedle Sobieskiego

Miasta partnerskie[edytuj]

Hajdúszoboszló	Węgry	2015-09-26
Bischofsheim	Niemcy	1990-03-31
Crewe and Nantwich	Wielka Brytania	2005-10-22
Lanškroun	Czechy	1999-10-27
Serock Kluczbork	Polska	?

Sąsiednie gminy[edytuj]

Bielawa, gmina wiejska Dzierżoniów, Pieszyce.

Zobacz też[edytuj]

• Bitwa pod Dzierżoniowem
• Lechia Dzierżoniów
• Synagoga w Dzierżoniowie
• Cmentarz żydowski w Dzierżoniowie
• Ludność Dzierżoniowa
• Sportschule obóz Reichenbach

Uwagi

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

Dzierżoniów. Zarys monografii miasta, pod redakcją S. Dąbrowskiego, Wrocław-Dzierżoniów, 1998, ​ISBN 83-85689-77-X​

Linki zewnętrzne[edytuj]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Dzierżoniów

• Strona internetowa Urzędu Miasta Dzierżoniów
• Historia Żydów w Dzierżoniowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Dzierżoniów na stronach Multimedialnej Polski
• Rychbach w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochacze. Warszawa, 1889.

p • d • e Miasta województwa dolnośląskiego Bardo • Bielawa • Bierutów • Bogatynia • Boguszów-Gorce • Bolesławiec • Bolków • Brzeg Dolny • Bystrzyca Kłodzka • Chocianów • Chojnów • Duszniki-Zdrój • Dzierżoniów • Głogów • Głuszyca • Góra • Gryfów Śląski • Jawor • Jaworzyna Śląska • Jedlina-Zdrój • Jelcz-Laskowice • Jelenia Góra • Kamienna Góra • Karpacz • Kąty Wrocławskie • Kłodzko • Kowary • Kudowa-Zdrój • Lądek-Zdrój • Legnica • Leśna • Lubań • Lubawka • Lubin • Lubomierz • Lwówek Śląski • Mieroszów • Międzybórz • Międzylesie • Milicz • Mirsk • Niemcza • Nowa Ruda • Nowogrodziec • Oborniki Śląskie • Oleśnica • Olszyna • Oława • Piechowice • Pieńsk • Pieszyce • Piława Górna • Polanica-Zdrój • Polkowice • Prochowice • Prusice • Przemków • Radków • Siechnice • Sobótka • Stronie Śląskie • Strzegom • Strzelin • Syców • Szczawno-Zdrój • Szczytna • Szklarska Poręba • Ścinawa • Środa Śląska • Świdnica • Świebodzice • Świeradów-Zdrój • Świerzawa • Trzebnica • Twardogóra • Wałbrzych • Wąsosz • Węgliniec • Wiązów • Wleń • Wojcieszów • Wołów • Wrocław • Zawidów • Ząbkowice Śląskie • Zgorzelec • Ziębice • Złotoryja • Złoty Stok • Żarów • Żmigród Portal:Województwo dolnośląskie • Wikiprojekt:Dolny Śląsk

p • d • e Powiat dzierżoniowski Miasta Bielawa • Dzierżoniów • Niemcza • Pieszyce • Piława Górna Gminy miejskie Bielawa • Dzierżoniów • Piława Górna Gminy miejsko-wiejskie Niemcza • Pieszyce Gminy wiejskie Dzierżoniów • Łagiewniki

p • d • e Podział administracyjny Prowincji Śląsk Rejencja legnicka Powiaty miejskie Glogau (od 1920) • Görlitz (od 1873) • Grünberg (1922-1933) • Hirschberg (od 1922) • Liegnitz (od 1874) Powiaty ziemskie Bolkenhain (1820-1932) • Bunzlau • Fraustadt (od 1938) • Freystadt (do 1932 i od 1933) • Glogau • Goldberg (od 1932) • Goldberg-Haynau (do 1932) • Görlitz • Grünberg • Hirschberg im Riesengebirge • Hoyerswerda (od 1825) • Jauer (do 1932 i od 1933) • Landeshut • Lauban • Liegnitz • Löwenberg • Lüben • Rothenburg (Oberlausitz) • Sagan (do 1932) • Schönau (do 1932) • Sprottau Rejencja opolska Powiaty miejskie Beuthen O.S. (od 1890) • Gleiwitz (od 1897) • Hindenburg (od 1927) • Kattowitz (1897-1922) • Königshütte (1898-1922) • Neisse (od 1911) • Oppeln (od 1899) • Ratibor (od 1904) Powiaty ziemskie Beuthen (do 1927) • Beuthen-Tarnowitz (od 1927) • Cosel • Falkenberg O.S. • Groß Strehlitz • Grottkau • Guttentag (1922-1939) • Hindenburg O.S. (1873-1927) • Kattowitz (od 1873) • Kreuzburg (od 1820) • Leobschütz • Lublinitz (do 1922 i od 1939) • Neisse • Neustadt • Oppeln • Pleß • Ratibor • Rosenberg O.S. • Rybnik (do 1927) • Tarnowitz (1873-1927) • Tost-Gleiwitz Rejencja wrocławska Powiaty miejskie Breslau • Brieg (od 1907) • Schweidnitz (od 1899) • Waldenburg (od 1924) Powiaty ziemskie Breslau • Brieg • Frankenstein (od 1820) • Glatz (od 1820) • Groß Wartenberg • Guhrau • Habelschwerdt (od 1820) • Kreuzburg (do 1820) • Militsch • Münsterberg (1820-1932) • Namslau • Neumarkt • Neurode (1854-1932) • Nimptsch (1820-1932) • Oels • Ohlau (do 1932 i od 1933) • Reichenbach (od 1820) • Schweidnitz (od 1820) • Steinau (do 1932) • Strehlen • Striegau (1820-1932) • Trebnitz • Waldenburg (od 1820) • Wohlau