Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Garwolin (ujednoznacznienie).

Garwolin
Urząd Miasta w Garwolinie
Herb Garwolina Flaga Garwolina
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	garwoliński
Gmina	gmina miejska
Prawa miejskie	około 1423
Burmistrz	Tadeusz Mikulski
Powierzchnia	22,08 km²
Populacja (2016) • liczba ludności • gęstość	17 338[1] 780 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 25
Kod pocztowy	08-400
Tablice rejestracyjne	WG
Położenie na mapie powiatu garwolińskiego Garwolin
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Garwolin
Położenie na mapie Polski Garwolin
51°53′49″N 21°36′54″E/51,896944 21,615000
TERC (TERYT)	1403011
SIMC	0975285
Urząd miejski ul. Staszica 15 08-400 Garwolin
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Garwolin (jid. מירוואַן = Mirwan) – miasto w województwie mazowieckim położone nad rzeką Wilgą, siedziba władz gminy wiejskiej Garwolin i powiatu garwolińskiego przy skrzyżowaniu dróg S17 z 76.

Miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego^[2], położone w drugiej połowie XVI wieku w powiecie garwolińskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[3].

Położenie[edytuj]

Plan Gminy i miasta Garwolin, 2015 r.

Miasto we wschodniej Polsce, usytuowane w południowo-wschodniej części Równiny Garwolińskiej, położone 60 km od Warszawy. W latach 1975–1998 należało do województwa siedleckiego.

Etymologia[edytuj]

Nazwa Garwolino pojawia się w średniowiecznych notatkach z 1386 i 1404. Pochodzi od nazwy osobowej Garwoł^[4]. Wśród mieszkańców popularna jest legenda łącząca nazwę miasta z gawronami.

Historia[edytuj]

Ślady osadnictwa na terenie dzisiejszych granic Garwolina pochodzą sprzed około 2000 lat czyli z epoki żelaza.

Prawa miejskie miasto uzyskało 27 lipca 1423^[5]. W 1565 liczył 260 domów, 69 ogrodów i 230 rzemieślników, w tym: 24 szewców, 12 krawców, 9 kuśnierzy, 22 kowali, 7 czapników, 3 tesarzów, 3 bednarzy, 6 krawców, 3 barwierzy, 6 cieśli, 3 kołodziejów i 63 piwowarów. Garwolin w owym czasie słynął z warzenia przedniego piwa^[6]. W czasie potopu szwedzkiego straty w ludności przekroczyły 90%, w mieście pozostało 50 domów^[5]. W 1795 po trzecim rozbiorze miasto znalazło się w zaborze austriackim, w czasie wojen napoleońskich w Księstwie Warszawskim, po Kongresie Wiedeńskim w 1815 w zaborze rosyjskim na terenie Królestwa Kongresowego. Do rozwoju miasta przyczyniły się budowy: traktu lubelskiego w 1835 i kolei nadwiślańskiej Warszawa – Lublin – 1877.

22 marca 1863 powstańcy styczniowi usiłowali bez skutku zdobyć Garwolin broniony przez wojska rosyjskie^[5]. W latach 1892-1914 w Garwolinie stacjonował 37 (13)^[7] pułk dragonów^[8]carskiej armii.

 Osobny artykuł: 13 Pułk Dragonów im. Generała Marszałka Polnego Hrabiego Münnicha odznaczony Wojskowym Orderem.

W czasie I wojny światowej działa placówka Polskiej Organizacji Wojskowej w listopadzie 1918 rozbrajająca stacjonujących tu żołnierzy niemieckich.

Podczas bitwy o Garwolin, w dniu 16 sierpnia 1920 roku wyróżnił się Stanisław Szaliński (późniejszy major i szef kontrwywiadu wojskowego w latach 1930-1939). Dowodząc plutonem karabinów maszynowych 3 batalionu 58 pp, zmusił nieprzyjaciela do pozostawienia dwóch dział. W pościgu za oddziałem sowieckim zaatakował koszary w Garwolinie. Dzięki śmiałemu szturmowi doprowadził do kapitulacji załogi i zdobycia taboru brygady oraz 300 jeńców. Następnie skutecznie bronił koszar przed nacierającą kawalerią nieprzyjaciela^[9].

17-18 sierpnia 1920 podczas Bitwy Warszawskiej w Garwolinie stacjonował sztab Józefa Piłsudskiego dowodząc kontruderzeniem znad Wieprza^[5].

W latach 1921 – 1939 w tutejszych koszarach kawaleryjskich stacjonował 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I^[10].

 Osobny artykuł: 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I.

Podczas II wojny światowej Garwolin znalazł się w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Od stycznia 1941 funkcję Kreishauptmanna (starosty) powiatu Garwolin objął Karl Freudenthal. Jedną z pierwszych jego decyzji było usunięcie z miasta obywateli narodowości żydowskiej i przesiedlenie ich do gett w Żelechowie, Sobolewie, Łaskarzewie i Parysowie. Do końca 1942 na rozkaz Freudenthala Gestapo oraz żandarmeria zamordowały na terenie miasta i powiatu 890 osób, a do obozów koncentracyjnych lub do pracy przymusowej wywieziono kolejnych 2100^[11]. Za popełnione zbrodnie Sąd Delegatury Rządu na Kraj wydał na przełomie lat 1942-1943 wyrok skazujący go na karę śmierci. Zastrzelony 5 lipca 1944 podczas zamachu dokonanego przez połączone dwie grupy dywersyjne AK z Garwolina i Woli Rębkowskiej.

Cmentarz wojenny w Garwolinie

W dniu 27 lipca 1944 do rejonu Garwolina docierają jednostki 2 Armii Pancernej 1 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. K. Rokossowskiego, które wieczorem tego samego dnia zajmują miasto. 28 lipca 1944 do miasta docierają jednostki 8 Armii Gwardii 1 Frontu Białoruskiego, które dotychczas nacierały w ślad za 2 A.Panc. Armie te w okolicach miasta przygotowywały się do operacji forsowania Wisły^[12].

W dniu 11 września 1944, oddziały 1 Armii WP zostają zluzowane na przyczółku magnuszewskim przez 8 Armię Gwardii i zostają ześrodkowane w okolicach Garwolina, w celu przygotowania do działania na odcinku warszawskim^[13].

10 marca 1946 na szosie Warszawa – Lublin w rejonie Gończyc w pobliżu Garwolina Oddział AK Mariana Bernaciaka stoczył potyczkę z oddziałem Armii Czerwonej, w której zginęło kilku żołnierzy sowieckich, a pluton polski stracił 1 zabitego i 1 rannego. Podczas II wojny światowej Garwolin uległ zniszczeniu niemal w 70%, po wojnie odbudowany i rozbudowany.

Panorama Garwolina

Zabytki[edytuj]

Według rejestru zabytków NID^[14] na listę zabytków wpisane są obiekty:

Kolegiata pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego

• kolegiata pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, neobarokowy kościół wybudowany na przełomie XIX i XX wieku. Znajdują się w nim obrazy: Przemienienia Pańskiego z 1894, Św. Stanisława Kostki, Św. Józefa (XIX w.), Św. Jana Chrzciciela (XVIII w.), Świętych Barbary, Rocha i Rozalii (I połowa XIX w.), a także kielichy z 1762, 1760 i z pierwszej połowy XIX w.1890-1909, nr rej.: 741 z 7.05.1962
• park „Sulbiny”, ul. Lubelska 50, XIX-XX, nr rej.: A-379 z 16.07.1985 i z 9.04.2009
• zespół dworski, Studzińskiego 28, pocz. XX, nr rej.: A-275 z 29.08.1980:
  • dwór
  • rządcówka
  • spichlerz
  • park
• stajnie koszarowe, ob. magazyn, al. Legionów, 1905, nr rej.: A-449 z 16.04.1996
• dom, ob. Urząd Miasta, Staszica 15, 1910, nr rej.: 1048 z 10.05.1974

• parterowa organistówka o konstrukcji zrębowej, oszalowana, pięcioosiowa, zbudowana na planie prostokąta o dwutraktowym układzie wnętrz, z początku XIX w.
• klasycystyczna kaplica cmentarna z 1839.
• drewniane domy pochodzące z pierwszej połowy XIX wieku, o konstrukcji zrębowej, dwutraktowym układzie wnętrz i dwuspadowych dachach.
• XIX/XX w. zespół dawnych koszar kawaleryjskich rosyjskiego 13 pułku dragonów^[8] 1892-1914; gdzie w latach 1921-1939 stacjonował 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I, stajnie, budynki koszarowe, dawna cerkiew garnizonowa przy Al. Legionów.

Honorowy obywatel miasta[edytuj]

• Marian Jaworski (1905-2001), nauczyciel, działacz TON, żołnierz AK^[15]
• biskup Jan Mazur^[16]
• ks. prałat Bogdan Jacek Krawczyk^[17]
• Jan Piesiewicz^[18]
• ks. prałat Stanisław Józef Maksymowicz^[19]

Gospodarka[edytuj]

Garwolińska Strefa Aktywności Gospodarczej; Ośrodek przemysłowo-usługowy; przemysł maszynowy, środków transportu, poligraficzny, spożywczy (mleczarski i mięsny), odzieżowy, skórzany, materiałów budowlanych, meblowy i kosmetyczny.

Transport[edytuj]

• droga krajowa nr 17 Warszawa – Garwolin – Hrebenne
• droga krajowa nr 76 Łuków – Garwolin – Wilga

W odległości 5 km od miasta przebiega linia kolejowa nr 7 Warszawa – Lublin – Dorohusk; stacja Garwolin znajduje się we wsi Wola Rębkowska. W momencie uruchomienia kolei nadwiślańskiej (1877) Garwolin nie miał stacji kolejowej. W 1894 miasto obsługiwała stacja kolejowa Wilga usytuowana w miejscu dzisiejszej stacji Ruda Talubska. W 1914 Garwolin obsługiwały dwie stacje kolejowe – Mirwan (położona w miejscu obecnej stacji Garwolin) i Garwolin (wcześniej zwana Wilgą a dziś Ruda Talubska). W 1922 ustalono nazwy stacji obowiązujące do dnia dzisiejszego. Do czasów II wojny światowej stacja i miasto Garwolin przez Żydów były nazywana Mirwan.

W Garwolinie działa przedsiębiorstwo PKS Garwolin, które zapewnia połączenia do Warszawy, Otwocka, Łaskarzewa, Ryk, Siedlec, Żelechowa, Łukowa, Maciejowic i innych miejscowości. Istnieją też przewoźnicy prywatni, którzy zapewniają połączenia do Warszawy, Lublina, Siedlec i Stoczka Łukowskiego.

12 czerwca 2010 otworzono oficjalnie sanitarne lądowisko.

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Garwolina w 2014 roku^[20].

Edukacja[edytuj]

Przedszkola

• Publiczne Przedszkole nr 1 „Bajka”
• Publiczne Przedszkole nr 2 „Akademia pana Kleksa”
• Publiczne Przedszkole nr 6 „Mały Europejczyk”
• Publiczne Przedszkole nr 8 „Plastuś”
• Niepubliczne Przedszkole „Zielona Łączka”
• Niepubliczne Przedszkole „Juniorek"
• Niepubliczne Przedszkole „Akademia Sztuki Dziecięcej”
• Niepubliczny Żłobek „Tęczowa Kraina”

Szkoły podstawowe i gimnazjalne

• Zespół Szkół nr 1 im.Marii Konopnickiej
• Zespół Szkół nr 2
• Zespół Szkół nr 5 im. Janusza Korczaka,
• Publiczne Gimnazjum Powiatowe im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
• Gimnazjum im. C.K. Norwida w Garwolinie

Szkoły artystyczne

• Szkoła Muzyczna I stopnia w Garwolinie

Szkoły ponadgimnazjalne

• Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Bohaterów Westerplatte
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Tadeusza Kościuszki
• Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida

Uczelnie wyższe

• Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Wydział zamiejscowy w Garwolinie

Szkoły specjalne

• Zespół Szkół Specjalnych nr 1
• Zespół Szkół Specjalnych nr 2 i Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

Kultura i sport[edytuj]

• Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna w Garwolinie – Wypożyczalnia dla Dorosłych, Oddział dla Dzieci i Młodzieży, Czytelnia, Mediateka.
• Kino „Wilga”, sala kinowa na 250 miejsc, dźwięk Dolby Digital, fotele lotnicze, projektor cyfrowy FULL-HD, 3D,
• Centrum Sportu i Kultury (dom kultury, hala sportowa, stadion),
• Pływalnia Miejska „Garwolanka”,
• Chór Miasta Garwolin,
• Garwoliński Teatr Muzyczny „Od Czapy” – amatorski teatr młodzieżowy prowadzony przez Fundację 'Sztafeta',
• Teatr Rękawiczka – amatorski teatr młodzieżowy działający przy CSiK,
• GTS Wilga Garwolin – siatkówka mężczyzn,
• GKS Wilga Garwolin – piłka nożna mężczyzn,
• 4CV Garwolin – siatkówka mężczyzn,
• No Name – Międzyszkolny gimnastyczno-taneczny uczniowski klub sportowy (działający przy ZS nr 5).
• Conectum Garwolin - amatorski klub piłkarski należący do piłkarskich Ludowych Zespołów Sportowych

Wspólnoty religijne[edytuj]

Plebania

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej
  • Parafia Przemienienia Pańskiego
  • Parafia św. Jana Pawła II
• Kościół Katolicki Mariawitów
  • diaspora pozostająca pod opieką parafii w Goździe. Wierni z Garwolina odprawiają adorację ubłagania 16. dnia każdego miesiąca^[21]
• Świadkowie Jehowy
  • zbór Garwolin (Sala Królestwa)^[22]

Wojsko w Garwolinie[edytuj]

Dawna stajnia koszarowa

 Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko w Garwolinie.

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: dawne budynki koszarowe w Garwolinie

Jednostki wojskowe stacjonujące na terenie Garwolina:

• 13 Pułk Dragonów im. Generała Marszałka Polnego Hrabiego Münnicha odznaczony Wojskowym Orderem^[7]Armii Imperium Rosyjskiego – 1892-1914
• 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I – 1921-1939
• 1 Pułk Ułanów (LWP) – 1945-1946

barwy mundurów jednostek wojskowych stacjonujących w Garwolinie:

• 

  mundur 13 Pułku Dragonów Armii Imperium Rosyjskiego – 1892-1914

• 

  barwy 1 Pułku Strzelców Konnych II RP – 1921-1939

Miasta partnerskie[edytuj]

• Gorki, Białoruś (2002)
• Fürstenau, Niemcy (2004)^[23]

Urodzeni w Garwolinie[edytuj]

• Józef Grzegorz Puchalski, chirurg wojskowy, pułkownik wojsk Księstwa Warszawskiego^[24].
• Jerzy Kalina – artysta rzeźbiarz
• Witold Stanisław Kozak – historyk sztuki, absolwent Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II, artysta malarz, poeta, filozof
• Dariusz Zawadka – pułkownik rezerwy, były dowódca JW GROM
• Sławomir Sikora – bankowiec, prezes zarządu Banku Handlowego
• Abraham Goldberg – polsko-australijski przedsiębiorca
• Anna Szarek – aktorka
• Aleksandra Domańska – aktorka
• Maciej Gładysz – gitarzysta
• Krzysztof Mętrak – polski krytyk filmowy i literacki, poeta.

Znani literaci o Garwolinie[edytuj]

• Miron Białoszewski – cykl Garwolin i z powrotem
• Joanna Chmielewska – Lądowanie w Garwolinie
• Evelyne Dress - Les Chemins de Garwolin

Zobacz też[edytuj]

• Synagoga w Garwolinie
• Cmentarz żydowski w Garwolinie

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• http://www.garwolin.org – Strona z historycznymi zdjęciami z Garwolina i okolic
• Garwolin w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881.
• Historia Żydów w Garwolinie na portalu Wirtualny Sztetl

p • d • e Powiat garwoliński Miasta Garwolin • Łaskarzew • Pilawa • Żelechów Gminy miejskie Garwolin • Łaskarzew Gminy miejsko-wiejskie Pilawa • Żelechów Gminy wiejskie Borowie • Garwolin • Górzno • Łaskarzew • Maciejowice • Miastków Kościelny • Parysów • Sobolew • Trojanów • Wilga

p • d • e Miasta województwa mazowieckiego Na prawach powiatu Ostrołęka • Płock • Radom • Siedlce • Warszawa Powiatowe Białobrzegi • Ciechanów • Garwolin • Gostynin • Grodzisk Mazowiecki • Grójec • Kozienice • Legionowo • Lipsko • Łosice • Maków Mazowiecki • Mińsk Mazowiecki • Mława • Nowy Dwór Mazowiecki • Ostrów Mazowiecka • Otwock • Piaseczno • Płońsk • Pruszków • Przasnysz • Przysucha • Pułtusk • Sierpc • Sochaczew • Sokołów Podlaski • Szydłowiec • Węgrów • Wołomin • Wyszków • Zwoleń • Żuromin • Żyrardów Gminne Bieżuń • Błonie • Brok • Brwinów • Chorzele • Drobin • Gąbin • Glinojeck • Góra Kalwaria • Halinów • Iłża • Józefów • Kałuszyn • Karczew • Kobyłka • Konstancin-Jeziorna • Kosów Lacki • Łaskarzew • Łochów • Łomianki • Marki • Milanówek • Mogielnica • Mordy • Mrozy • Mszczonów • Myszyniec • Nowe Miasto nad Pilicą • Ożarów Mazowiecki • Piastów • Pilawa • Pionki • Podkowa Leśna • Raciąż • Radzymin • Różan • Serock • Skaryszew • Sulejówek • Tarczyn • Tłuszcz • Warka • Wyszogród • Wyśmierzyce • Zakroczym • Zielonka • Żelechów