Tworzenie stron internetowych

Gorzów Wielkopolski
Panorama miasta z południowego brzegu Warty, Katedra, Filharmonia, Pomnik E. Jancarza, Stary Rynek, Centrum, Osiedle Staszica
Herb Gorzowa Wielkopolskiego Flaga Gorzowa Wielkopolskiego
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Data założenia	1257
Prawa miejskie	2 lipca 1257
Prezydent	Jacek Wójcicki
Powierzchnia	86[1] km²
Wysokość	19–82 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	123 911[2] 1 445,5 os./km²
Strefa numeracyjna	95
Kod pocztowy	66-400 do 66-414
Tablice rejestracyjne	FG
Położenie na mapie województwa lubuskiego Gorzów Wielkopolski
Położenie na mapie Polski Gorzów Wielkopolski
52°43′51″N 15°14′18″E/52,730833 15,238333
TERC (TERYT)	0861011
SIMC	0935140
Hasło promocyjne: Gorzów – przystań
Urząd miejski ul. Sikorskiego 3-4 66-400 Gorzów Wielkopolski
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Ten artykuł jest częścią cyklu artykułów o Gorzowie Wielkopolskim

Herb Flaga Geografia Historia Architektura Zabytki Pomniki Ludność Edukacja Kultura Transport Tramwaje Trolejbusy Reneta Landsberska Wojsko Religia Sport Ludzie Prezydenci Honorowi obywatele

Gorzów Wielkopolski (niem. Landsberg an der Warthe) – miasto na prawach powiatu w północno-zachodniej Polsce, w województwie lubuskim, siedziba wojewody lubuskiego oraz zespolonej administracji rządowej na terenie województwa lubuskiego. Gorzów Wielkopolski położony jest nad Wartą. Gorzów Wielkopolski wraz z 24 gminami i 5 powiatami województwa lubuskiego oraz 4 gminami i 1 powiatem województwa zachodniopomorskiego tworzy Aglomerację Gorzowską zamieszkałą przez ponad 400 000 mieszkańców^[3].

Według danych z 2015 r. miasto miało 124 116 mieszkańców^[4], co lokuje je na 27. pozycji w kraju pod względem liczby ludności^[1].

Położenie[edytuj]

Pod względem geograficznym miasto położone jest na skraju Kotliny Gorzowskiej, leżącej na Równinie Gorzowskiej, nad Wartą u ujścia Kłodawki, na wysokości od 19 do 82 m n.p.m.^[5] Leży 53 km od granicy z Niemcami i około 135 km od ich stolicy, Berlina. Do Warszawy jest 463 km, a siedziba władz samorządowych województwa lubuskiego znajduje się w oddalonej o 111 km Zielonej Górze.

Wcześniej tereny, gdzie położony jest Gorzów należały do ziemi lubuskiej. Po podbiciu Lubuszan przez Polan, tereny te zostały włączone do Wielkopolski. Następnie w 1252 r. ziemia ta została włączona do Marchii Brandenburskiej, stanowiąc zalążek Nowej Marchii. Do 1945 r. miasto związane było z niemiecką Brandenburgią, a po II wojnie światowej znalazło się w granicach Polski.

Toponimia[edytuj]

Pierwotna niemiecka nazwa Landsberg an der Warthe pochodzi od słów „Land” (pol. ziemia, kraina) oraz „Berg” (pol. góra), będących częstymi elementami nazewnictwa niemieckich miast. Poza główną nazwą miasto posiadało element lokalizujący miasto, wynikający z dużej liczby miast w ówczesnej Rzeszy Niemieckiej posiadających tę nazwę.

Historia polskiej nazwy miasta rozpoczęła się na początku kwietnia 1945 roku, kiedy zaczęła upowszechniać się nazwa Gorzów^[6]. Nazwa, choć nie umotywowana historycznie, nie jest jednak całkiem przypadkowa – miastu nadano nazwę Gorzów w analogii do Gorzowa Śląskiego w województwie opolskim, który w czasach niemieckich nazywał się Landsberg in Oberschlesien, będącym miastem pogranicza etnicznego i mającym podwójną (polską i niemiecką) tradycję nazewniczą. W początkowym okresie rządów polskich stosowana była także nazwa Kobyla Góra, którą wywodzono z nieprecyzyjnego, XV-wiecznego opisu granic miasta. Nazwę Kobylagóra przedstawił w 1934 r. Stanisław Kozierowski w swoim Atlasie nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej^[7]. Współczesna nauka nie znajduje jednak żadnych dowodów na faktyczne odnoszenie się tej nazwy do samego Landsbergu.

Po przyłączeniu do woj. poznańskiego, od 7 lipca 1945 roku w dokumentach urzędowych funkcjonuje nazwa Gorzów nad Wartą^[6]. Dodany drugi człon nad Wartą był dokładnym odzwierciedleniem niemieckiego określenia lokalizacyjnego an der Warthe.

2 marca 1946 roku Komisja Ustalania Nazw Miejscowości podjęła decyzję o urzędowym brzmieniu nazwy Gorzów Wielkopolski. Zgodnie z zarządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych nazwa Gorzów Wielkopolski formalnie obowiązuje od 19 maja 1946 roku^[8]. Miasto nigdy nie było stale związane z historycznym regionem Wielkopolski, ponieważ ziemie te należały do kasztelanii santockiej przed powstaniem Gorzowa. Pomimo tego faktu zmieniono drugi człon nazwy z nad Wartą na Wielkopolski. Sam przymiotnik Wielkopolski pojawia się w dziennikach ustaw i monitorach rządowych dopiero na początku lat 50., czyli gdy miasto już nie należało do woj. poznańskiego.

Według nazewnictwa pocztowego do 30 maja 1945 roku nazwa brzmiała Kobylagóra, następnie Gorzów nad Wartą, a od 5 listopada 1946 roku Gorzów Wielkopolski^[6].

Na początku XXI wieku pojawił się w lokalnej przestrzeni publicznej pomysł zmiany nazwy miasta poprzez usunięcie przymiotnika Wielkopolski, zakończony plebiscytem, w którym większość mieszkańców opowiedziała się wtedy za starą nazwą^[9] stosunkiem 25.000 do 10.000 głosów^[10]. Na początku II dekady XXI wieku miasto ponownie podjęło ten temat, wpisując zmianę nazwy do Długoterminowej Strategii Zarządzania Marką Gorzów^[9]. Zmianę doradzają wszystkie agencje zajmujące się PR-em i kreacją wizerunku^[10]. Kwestia nazwy została podjęta w lokalnej debacie^[11], jednak nie wyszła poza to stadium^[12]. Latem 2015 roku temat powrócił do debaty w związku z nowelizacją przepisów dotyczących ważności dokumentów po zmianie nazwy miejscowości. Wobec zniesienia obowiązku ich wymiany część radnych zgłosiła wniosek o zmianę nazwy. Prezydent miasta zapowiedział, że ewentualna zmiana zostanie poprzedzona przez referendum^[10].

Środowisko naturalne[edytuj]

Parki

Panorama z platformy widokowej w Parku im. Henryka Siemiradzkiego

Staw w Parku Wiosny Ludów

Zieleniec nad Kłodawką (do 1945 r. „Klosepark”)

Aleja RMN przecinająca park Kopernika

Gorzów Wielkopolski – podobnie jak Rzym – położony jest na siedmiu wzgórzach. Na obszarze Gorzowa można zauważyć dwa poziomy teras holoceńskich, w obrębie których występują liczne zachowane starorzecza. Prawobrzeżna część Gorzowa leży na silnie pofałdowanej północnej krawędzi pradoliny Warty o zróżnicowanych rzędnych od 23,0 do 82,0 m n.p.m. Lewobrzeżna, nizinna część o przeciętnej rzędnej wynoszącej 19 m n.p.m. obejmuje płaską terasę zalewową, przeciętą Kanałem Ulgi^[13].

Zieleń miejska[edytuj]

Miasto ma 9 parków o łącznej powierzchni 138,3 ha (w tym Słowiański, Siemiradzkiego, Kopernika, Wiosny Ludów, 750-lecia, Zacisze) oraz 141 zieleńców zajmujących łączną powierzchnię około 120,5 ha okalające tereny wokół placów, budynków i narożniki ulic. Wszystkie parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej zajmują łączną powierzchnię 342,7 ha^[14]. W granicach miasta występuje też jeden zwarty kompleks leśny stanowiący wschodni fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu „Wysoczyzna Gorzowska”, związanego ze strefą krawędziową wysoczyzny morenowej, biegnący od Witnicy, aż po Gorzów Wielkopolski. Drzewostany tego obszaru składają się przede wszystkim z sosny z domieszką drzew liściastych^[15].

Ochrona przyrody[edytuj]

Na obszarze miasta znajduje się rezerwat przyrody Gorzowskie Murawy chroniący zbiorowiska roślinności kserotermicznej, szczególnie muraw ostnicowych, kłosownicowych i szczotlichowych oraz stanowisk gatunków roślin i zwierząt, m.in. ostnicy włosowatej, pajęcznicy liliowatej, dzwonka syberyjskiego, ostrołódki kosmatej, świergotka polnego i ślimaka żeberkowego^[16].

Klimat[edytuj]

W Gorzowie Wielkopolskim panuje klimat umiarkowany przejściowy, z przewagą wpływów oceanicznych. Opady roczne wynoszą 540 mm.

Historia[edytuj]

Ta sekcja od 2012-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W okresie wczesnego średniowiecza (od X wieku), tereny ujścia rzeki Warty znajdowały się pod panowaniem i kontrolą państwa Polan, a następnie Królestwa Polskiego. Postępujący proces rozbicia dzielnicowego piastowskiego państwa polskiego, doprowadził do utraty tych terenów na rzecz zachodnich sąsiadów. W 1249 ziemia Lubuska znalazła się w rękach brandenburskich poprzez zastaw jaki książę legnicki Bolesław Rogatka uczynił wobec arcybiskupów Magdeburga. W 1260 Konstancja Przemysłówna – księżniczka córka księcia wielkopolskiego Przemysła I, wyszła za Konrada, syna margrabiego brandenburskiego Jana I Askańczyka, i jako posag wniosła ziemie kasztelanii santockiej bez samego grodu w Santoku. W dniu 2 lipca 1257 rycerz Albrecht de Luge został upoważniony przez margrabiego Jana I z dynastii askańskiej do założenia niemal na granicy kasztelanii i ziemi lubuskiej miasta o nazwie Landisberch Nova (Landsberg Nowy, dla rozróżnienia z Altlandsbergiem), koło Berlina (w Niemczech do 1945 r. nazwa Landsberg odnosiła się w sumie do 6 miejscowości). Landisberch (Landsberg) szybko stał się ważnym ośrodkiem gospodarczym na wschodnich rubieżach Brandenburgii. Wraz z założeniem miasta zbiegła się budowa okazałej gotyckiej fary (kościoła parafialnego, od 1537 luterańskiego), dziś rzymskokatolickiej katedry pw. Wniebowzięcia NMP. Po wygaśnięciu dynastii Askańczyków w 1319 miasto przeszło wraz z Nową Marchią pod panowanie Wittelsbachów. W 1329 roku podpisano w mieście Traktat pokojowy między Polską i Brandenburgią. Po 1373 roku miasto przeszło pod kontrolę rodu Luksemburczyków, którzy w 1402 roku, mimo prowadzonych w tej sprawie negocjacji z Władysławem Jagiełłą, sprzedali miasto wraz z Nową Marchią Zakonowi Krzyżackiemu. W 1433 przeżył oblężenie husytów. W 1454 roku Zakon krzyżacki sprzedał Nową Marchię Fryderykowi II Hohenzollernowi. W 1626 roku miasto ucierpiało przez szwedzką okupację. W czasie wojny siedmioletniej miasto utrzymywało wojska rosyjskie, a na początku XIX wieku opłacało kontrybucję armii Napoleona. Od 1892 r. Gorzów był siedzibą powiatu grodzkiego (niem. Stadtkreis) i należy do rejencji rejencji frankfurckiej w prowincji Brandenburgia.

Bulwar Nadwarciański. Willa Herzoga z 1900 r. i miejska estakada kolejowa (1910–1914)^[18] z przeciwległego brzegu Warty

Dawny ratusz (1923–1924)^[19]

Ratusz ul. Sikorskiego

Do przedwojennych osobistości Landsbergu należeli: Max Bahr (właściciel fabryki worków jutowych, właściciel willi zajmowanej obecnie przez Pałac Biskupi, inicjator budowy łaźni miejskiej (1928), która działała jeszcze na początku XXI wieku), Hermann Paucksch – fabrykant z Zawarcia (fundator fontanny z 1897 na Starym Rynku, nazwanej od jego nazwiska, odtworzonej w 1997 rękami gorzowian i dawnych niemieckich mieszkańców), właściciel willi Grodzkiego Domu Kultury na Zawarciu, Gustaw Schroeder – założyciel fabryki kabli i sznurów, budowniczy willi, obecnie Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta. W Landsbergu nad Wartą urodziła się w 1929 Christa Wolf, najsławniejsza pisarka NRD, kilkoro literatów, utalentowanych artystów i techników, przebywało tu także kilka ważnych postaci znanych z historii powszechnej np. Fryderyk Schleiermacher, Gottfried Benn. Położenie miasta u ujścia Kłodawy (Kłodawki) do Warty na skrzyżowaniu wodnych i lądowych szlaków komunikacyjnych, dawało dogodne warunki do urbanizacji i rozwoju miasta, które rozkwitało dzięki pracy kupców i rzemieślników. Doprowadziło to do rozrośnięcia się miasta i przybrania jeszcze większej wartości ekonomiczno-strategicznej.

Podczas II wojny światowej garnizon Wehrmachtu wycofując się do Kostrzyna nad Odrą wysadził oba mosty, a oddziały Armii Czerwonej paliły Stare Miasto począwszy od 30 stycznia 1945, masowo dokonując też gwałtów na kilku tysiącach niemieckich kobiet^{[potrzebny przypis]}. Na przełomie marca i kwietnia w budynku na ul. Łokietka 37 mieściła się siedziba sztabu 1 Frontu Białoruskiego (tablicę upamiętniającą to wydarzenie odsłonięto 9 maja 1975 r.; kolejna tablica upamiętniająca zajęcie miasta przez Armię Czerwoną została odsłonięta w pierwszą rocznicę tego wydarzenia na budynku Urzędu Miasta)^[20]. W marcu miasto przyjęło nazwę Gorzów nad Wartą, a później dodano przymiotnik Wielkopolski. Pierwszymi polskimi osadnikami spoza miasta byli kolejarze, którzy przybyli tu 3 lutego 1945 z radzieckim transportem wojskowym z wielkopolskiego Wągrowca. Pierwszym Komendantem Wojennym miasta był radziecki dowódca płk Josif Dragun, który władzę sprawował do 26 marca 1945, po czym przekazał ją polskiej administracji – pierwszemu prezydentowi miasta Piotrowi Wysockiemu^[21]. Równocześnie powołana została w Gorzowie delegatura poznańskiego urzędu wojewódzkiego, w celu zapewnienia sprawnej polskiej administracji na zachodnim pograniczu. Ludność niemiecką, która nie opuściła miasta przed nadejściem 1 Frontu Białoruskiego, przesiedlono^[22] do radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech. Do Gorzowa przybywali jednocześnie liczni Polacy wysiedleni z Kresów Wschodnich^[23].

W okresie powojennym następował ponowny szybki rozwój miasta. Od roku 1945 do 1950, Gorzów pełnił rolę głównego ośrodka administracyjnego zachodnich powiatów województwa poznańskiego. Jednocześnie w Gorzowie rozpoczęła działalność administracja kościoła katolickiego, obejmująca tereny północno-zachodniej Polski.

Od 1950 roku miasto należało do nowo utworzonego województwa zielonogórskiego. Już w połowie lat 60. liczba ludności sięgnęła 50 tys. osób, przekraczając stan sprzed wojny. W końcu lat 60. XX wieku Gorzów przeżył drugi w swych dziejach boom budowlany stając się miastem średniej wielkości, następuje dynamiczny rozwój przemysłu. W latach 70. powstały pierwsze publiczne placówki szkolnictwa wyższego. W 1975 roku miasto zostało stolicą nowo utworzonego województwa gorzowskiego, a w 1979 roku urodziła się 100-tysięczna gorzowianka^[24]. 19 lipca 1975 roku odsłonięto Pomnik Polsko – Radzieckiego Braterstwa Broni^[25]. W latach 80. wybudowany został nowoczesny szpital wojewódzki.

Po pacyfikacji przez ZOMO strajku w Zakładach Mechanicznych „Ursus” 16 grudnia 1981 roku w Gorzowie powstała silna organizacja NSZZ „Solidarność”^[26]. Pierwszym demokratycznie wybranym przewodniczącym Zarządu Regionu Gorzowskiego Solidarności został Edward Borowski (pełnił tę funkcję aż do śmierci 4 sierpnia 1987 roku). Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku zastrajkowały największe gorzowskie zakłady przemysłowe: ZWCh Stilon, Silwana, ZM Ursus, ZREMB. 16 grudnia 1981 roku ZOMO brutalnie rozbiło strajk w Ursusie. Solidarność w Gorzowie zeszła do podziemia. W 1982 roku rozpoczęto wydawanie biuletynu Feniks (do dziś organ ZR Gorzowskiego NSZZ Solidarność). W tym samym roku powstał w Gorzowie Młodzieżowy Ruch Oporu (MRO) zrzeszający antykomunistyczną młodzież gorzowskich szkół średnich. 31 sierpnia 1982 roku, w 2. rocznicę podpisania porozumień sierpniowych, w centrum miasta miały miejsce wielogodzinne solidarnościowe i demonstracje. W 1983 roku w miejsce MRO powstał Ruch Młodzieży Niezależnej (RMN). Pierwszym przewodniczącym RMN był Marek Rusakiewicz. RMN wydawał własne pismo podziemne Szaniec (łącznie w latach 1983–1989 ukazało się prawie 200 numerów) rozprowadzane wśród młodzieży szkół średnich. Wiosną 1989 roku, z inspiracji Solidarności i RMN, odbyła się w Gorzowie kilkunastotysięczna manifestacja mieszkańców protestujących przeciwko planom budowy elektrowni jądrowej w niedalekim Klempiczu.

Lata 90. to dynamiczny rozwój sektora prywatnego. Powstają pierwsze inwestycje zagraniczne. Od 1999 roku Gorzów jest siedzibą wojewody lubuskiego.

W 2007 roku miasto obchodziło jubileusz 750-lecia lokacji.

1 Grudnia 2014 roku po 16 latach, 11 miesiącach i 1 dniu z urzędu prezydenta miasta odszedł Tadeusz Jędrzejczak którego zastąpił Jacek Wójcicki.

Zabytki[edytuj]

Zabytki, inne

Mury obronne

Kościół św. Antoniego Padewskiego i św. Stanisława Kostki w Gorzowie Wielkopolskim – tzw. „Biały Kościół”

Pałac Biskupi

Willa przy ul. Nadbrzeżnej 1

Były gmach Poczty Polskiej

Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego

Qubus Hotel

Stary Rynek

Wełniany Rynek

Budynek Komendy PSP

Nowe Miasto (ul. Krzywoustego)

Dawna Łaźnia miejska

Poniemieckie wille na Piaskach

Modernistyczny dom w zabudowie bliźniaczej przy ul. Chodkiewicza

Zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna dzielnicy Górczyn

Zawarcie – lewobrzeżna część miasta

Stary Rynek. Wizyta uczestników zlotu zabytkowych samochodów

 Osobne artykuły: Zabytki Gorzowa Wielkopolskiego i pomniki w Gorzowie Wielkopolskim.

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[27]:

• historyczny układ urbanistyczny tzw. Nowego Miasta, z 1876-XX w.
• historyczny układ urbanistyczny d. osiedla robotniczego Zamoście, z l. 1920-30
• kościół farny, obecnie katedralny pw. Wniebowzięcia NMP, z XIV w.
• kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, ul. Mieszka I 59, z 1895 r.
• kościół par. pw. Świętego Krzyża, ul. Warszawska, z 1855 r.
• kościół ewangelicki, obecnie rzym.-kat. par. pw. Chrystusa Króla, ul. Grobla, z l. 1928–1930
• kościół ewangelicki „Zgody”, obecnie rzym.-kat. pw. św. Stanisława, z 1776 r., 1864 r., 1979 r.
• kościół ewangelicki, obecnie rzym.-kat. fil. pw. NMP Królowej Polski, ul. Poznańska 82 (Karmin), z 1828 r.
• kościół ewangelicki, obecnie rzym.-kat. par. pw. MB Różańcowej, ul. Strażacka 97 (Siedlice), z 1828 r.: cmentarz przykościelny
• klasztor oblatów, ul. Bracka 7, po 1920 r.
• cmentarz rzym.-kat., ul. Warszawska, z poł. XIX w.
• cmentarz żydowski, ul. Gwiaździsta, z pocz. XVIII w. – 1942 r.
• aleja lipowa, ul. Walczaka, z XIX w.
• mury obronne, z XV w.
• gmach teatru im. J. Osterwy, ul. Teatralna 9, z pocz. XX w.
• wille, ul. Borowskiego 28, 29, z l. 1894-1906
• willa, ul. Chrobrego 31, kamienica nr 33, z 1893-1894 r.
• szkoła podstawowa nr 1, ul. Dąbrowskiego 23, z pocz. XX w.
• d. łaźnia miejska, obecnie dom, ul. Dąbrowskiego 35 / Jagiełły 9-11, z l. 1928-30
• willa „Zacisze”, obecnie budynek usługowy, ul. Drzymały 13, z 1823 r., XX w.
• kamienice, ul. Grobla 14, 15, z 1911 r., z pocz. XX w.
• Instytut Surowic, ul. Grottgera 24/25, z 1904 r.: laboratorium, obecnie mieszkania, stajnia, koziarnia, stodoła
• kamienica, ul. Hawelańska 11, z 1897 r.
• dom, ul. Jagiełły 3
• willa, ul. Kazimierza Wielkiego 1, z 1903 r.: ogród
• willa ul. Kobylogórska 77, z ok. 1890 r.: park
• kamienice, ul. Kosynierów Gdyńskich 75, 92, 108, z 1896-1910 r.
• kamienica, ul. Krzywoustego 1, z k. XIX w.
• kamienice, ul. Łokietka 16, 17, 18, 20a, 22, 23, 26, 35, dom nr 37, z l. 1899-1914
• willa, ul. Nadbrzeżna 1, z 1900 r.
• dom, ul. Obotrycka 8, kamienica 9, z XVIII w., 1867 r., z 1908 r.
• sierociniec, obecnie biura, ul. Obotrycka 14, z l. 1823-24
• ratusz, obecnie biura, ul. Obotrycka 16, po 1920 r.
• zespół poczty i telegrafu, ul. Pocztowa 15-19 / ul. Strzelecka 25, z 1890 r., r. 1905 r.: budynek poczty ze skrzydłami, budynek odprawy dyliżansów
• szkoła, ul. Przemysłowa 22, z 1905 r.
• Miejska Kasa Oszczędności, Towarzystwo Kredytowe, obecnie bank, ul. Sikorskiego 7, z l. 1910-20
• kamienica, ul. Sikorskiego 106, willa 107, z 1880 r., XIX w./XX w.
• willa, ul. Składowa 11, z 1898 r., 1914 r.
• kamienica, ul. Spichrzowa 4, z l. 1894-1895
• dwie wille braci Bahrów, ul. 30 Stycznia 1, z 1895 r., l. 1900-02
• zespół szkoły, ul. 30 Stycznia 29, z XIX/XX w.: szkoła, budynek gospodarczy, sala gimnastyczna
• Dom Ubogich, ul. Teatralna 25, z l. 1799/1801, XX w.
• pałac, ul. Teatralna 30
• zespół domu zakonnego ss. Czerwonego Krzyża „Bethesda”, obecnie szpital dziecięcy, ul. Walczaka 16: budynek główny, z 1921 r.; dom emeryta, 1927 r.; budynek oddziału niemowląt z 1935 r.; zieleń szpitalna z XX w.
• zespół szpitala, ul. Walczaka 42, z l. 1885-1935: 10 pawilonów szpitalnych; budynek administracyjny nr 15; budynek gospodarczy nr 13; kotłownia nr 14, kostnica, z XIX w./XX w. w.; park szpitalny
• zespół willowy, ul. Wał Okrężny 37, z poł. XIX w.: willa – pałacyk, kordegarda, park, brama
• zespół willowy, ul. Warszawska 35, z 1903 r.: willa, oficyna, park
• kamienica, obecnie dom parafialny, ul. Woskowa 1 b, z 1902 r., dom nr 1 c, z 1892 r.
• estakada kolejowa, wzdłuż rz. Warty, betonowo-stalowa, z l. 1905-14
• spichrz, ul. Fabryczna 1, szachulcowy z XVIII w.
• spichrz, ul. Grobla 1, szachulcowy, stodoła nr 43, z pocz. XIX w., 1842 r.

Układ urbanistyczny miasta

Wielkomiejska część miasta – w tle Katedra gorzowska

Układ historyczny Starego Miasta w ciągu ostatnich 50 lat uległ znacznemu przekształceniu ze względu na niemal całkowite jego zniszczenie w wyniku działań II wojny światowej oraz w sposób jego odbudowy w latach 60. XX wieku, który zignorował średniowieczną strukturę działek i dokonał zmian w układzie ulic. Zachowany został jedynie zewnętrzny, historyczny obrys Starego Miasta z fragmentami murów obronnych oraz czytelność większości ulic. Natomiast charakter nowej zabudowy, w większości mieszkaniowej wprowadzonej w jego obszar nie nawiązał do historycznych wartości^[28]. Dużą wartość historyczną ma jednak kompleks Nowego Miasta, w większości kamienic z przełomu XIX i XX wieku, którego układ wpisany został do rejestru zabytków.

Fontanny

Fontanna na placu Grunwaldzkim

W Gorzowie Wielkopolskim znajduje się osiem fontann:

• Fontanna Pauckscha
• Fontanna w Parku im. Kopernika
• Fontanna przy biurowcu Pekao SA
• Fontanna na placu Grunwaldzkim
• Fontanna przy Pałacyku Ślubów
• Fontanna w Parku Wiosny Ludów
• Fontanna przy ul. Drzymały
• Fontanna w Parku Górczyńskim

Demografia[edytuj]

 Osobny artykuł: Ludność Gorzowa Wielkopolskiego.

Struktura demograficzna mieszkańców Gorzowa według danych z 31 grudnia 2008^[14]:

Liczba ludności Gorzowa Wielkopolskiego na przestrzeni ostatnich 5 stuleci:

Największą populację Gorzów Wielkopolski odnotował w 1999 r. – według danych GUS 126 406 mieszkańców^[29]. Obecnie, według danych z 30 czerwca 2014 r. liczba mieszkańców kształtuje się na poziomie 124 274 mieszkańców^[4][30].

• Piramida wieku mieszkańców Gorzowa Wielkopolskiego w 2014 roku^[2].

Gospodarka[edytuj]

Ta sekcja od 2009-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Siedziba Vetoquinol Biowet, przedsiębiorstwa z branży farmacji weterynaryjnej istniejącego w Gorzowie od 1888 r.

Widok na Elektrociepłownię Gorzów

W sierpniu 2014 r. stopa bezrobocia w Gorzowie wynosiła 6,3%, a w powiecie gorzowskim 9,6%^[31].

Miasto Gorzów Wielkopolski dostała nagrodę jako Gmina Fair Play-Certyfikowana Lokalizacja Inwestycji w kategorii dużych miast w Polsce, w konkursie organizowanym przez Instytut Badań Nad Gospodarką Rynkową 2009 r.^[32]Gorzów Wlkp. jest ośrodkiem przemysłowym z rozwiniętym przemysłem chemicznym, elektronicznym, energetycznym, farmaceutycznym, lekkim, maszynowym, metalowym, motoryzacyjnym, spożywczym, włókienniczym.^{[potrzebny przypis]}

W Gorzowie znajduje się zakład produkujący wiązki instalacji elektrycznych dla przemysłu motoryzacyjnego dla samochodów grupy Volkswagen AG^[33].

W mieście działa wiele stacji benzynowych, serwisów, warsztatów, hurtowni, sklepów, punktów usługowych, istnieją oddziały większości działających w Polsce banków i towarzystw ubezpieczeniowych, dealerzy popularniejszych marek samochodowych. Istnieje wiele centrów handlowych oraz marketów wielkopowierzchniowych.

W Gorzowie działa podstrefa Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Od momentu wprowadzenia reform gospodarczych Leszka Balcerowicza z początku lat 90, Gorzów przechodził duże zmiany w strukturze gospodarczej. Tuż po wprowadzeniu gospodarki wolnorynkowej największe zakłady w mieście, tzn. ZWCH Stilon, Silwana i Ursus, zaczęły przechodzić trudności. Konieczność konkurowania z firmami zagranicznymi doprowadziła do ich upadku lub sprzedaży^[34]. Stilon wpadł w tarapaty finansowe związane z radykalnym zmniejszeniem zamówień. Z ok. 20 tys. osób załoga zmniejszyła się do kilku tysięcy pod koniec lat 80^{[potrzebny przypis]}. Na przełomie stuleci część majątku ZWCH Stilon nabyli Nylstar i Rhodia, ale zarówno zatrudnienie, jak i produkcja nigdy nie zbliżyły się do historycznych rekordów^[35]. Zakłady Mechaniczne Ursus ostatecznie zamknięto pod koniec lat 90., podobnie jak Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Rolno-Przemysłowe (rzeźnia miejska), zaś Silwana została postawiona w stan upadłości.

Gorzów od początku lat 90. dynamicznie przyciągał kapitał zarówno Polski, jak i zagraniczny.^{[potrzebny przypis]} W 1993 r. zakład produkcyjny uruchomiła firma Volkswagen Elektrosystemy Sp. z o.o., która w 2006 została wykupiona przez japoński koncern Sumitomo Electric Bordnetze. Jest to obecnie drugi pod względem wielkości pracodawca w mieście, zatrudniający ok. dwóch tysięcy pracowników.^{[potrzebny przypis]} W Gorzowskiej Podstrefie Kostrzyńsko-Słubickiej Strefy Ekonomicznej działa obecnie wiele firm, a największym inwestorem w mieście jest tajwański koncern TPV Displays, który rozpoczął działalność w 2007 r.

Galerie i centra handlowe

Centrum Handlowe Askana otwarte w 2007 r.

Galeria Młyńska

Centrum Handlowe Park 111

Galeria Manhattan na miesiąc przed planowanym otwarciem

Z upadających spółdzielni szybko powstała sieć sklepów, rozwijały się również targowiska. Miasto w latach 90. otworzyło się na handel wielkopowierzchniowy, a pierwszym sklepem tego typu był Hit, który kilka lat później został wykupiony przez Tesco, które obecne posiada w Gorzowie dwa hipermarkety. Rozwijają się również galerie handlowe^[36]. Pierwszym dużym przedsięwzięciem tego typu było Centrum Handlowe Panorama w dzielnicy Górczyn otwarte na początku tego wieku. Kolejno powstawały m.in. Park 111, Galeria Młyńska, Kupiec Gorzowski oraz Galeria Askana, a w międzyczasie odnowiony został Dom Towarowy Rolnik. W 2008 r. irlandzka firma Caelum Development rozpoczęła budowę największego obiektu handlowego w województwie – NoVa Park, który został otwarty 18 kwietnia 2012r^[37]. Planowana jest także nowa Galeria Zielona Przystań^[38], której budowa zakończy się w 2014 r.^[39].

W 2012 r. wydatki budżetu samorządu Gorzowa wynosiły 420,9 mln zł, a dochody budżetu 438,4 mln zł. Zadłużenie (dług publiczny) samorządu na koniec 2012 r. wynosiło 186,6 mln zł, co stanowiło 42,6% wysokości wykonywanych dochodów^[40].

Infrastruktura i transport[edytuj]

Komunikacja miejska[edytuj]

Tramwaj typu Credé 4EGTW

Autobusy Solaris Urbino 12 drugiej i czwartej generacji oraz MAN Lion’s City

Postój taksówek przy ul. Orląt Lwowskich

Trajka, nietypowy pojazd dostawczy

 Osobny artykuł: Tramwaje w Gorzowie Wielkopolskim.

Komunikacja miejska w mieście obsługiwana jest przez autobusy kursujące na 41 liniach dziennych i 3 nocnych, oraz tramwaje jeżdżące na 3 liniach. Przewozy na zlecenie Wydziału Transportu Publicznego Urzędu Miasta Gorzowa Wielkopolskiego wykonuje Miejski Zakład Komunikacji.

Stan taboru autobusowego MZK należy do najlepszych w kraju – wszystkie autobusy są pojazdami niskopodłogowymi, które składają się głównie z pojazdów Solaris Urbino 12 i MAN NL 2x2. W 2011 roku zakupiono 11 nowych autobusów MAN Lion’s City NL283^[41], a w 2014 roku zakupiono 6 używanych 15 metrowych autobusów MAN Lion’s City LL NL313-15^[42][43][44]. Do 2014 r. planowana była również wymiana przestarzałych tramwajów, których wiek dochodzi do 50 lat na nowy tabor, co nastąpiło.

Komunikacja miejska operuje na co dzień zarówno na terenie miasta, jak i okolicznych gmin, a w lecie dowozi również ludzi na wybrane kąpieliska. Od 2011 roku wszystkie autobusy i tramwaje wyposażone są w automaty do sprzedaży biletów^[45]. Dokupionych zostało również kilkanaście autobusów niskopodłogowych, Zakład zainstalował również nowe wiaty przystankowe^[46]. W lutym 2013 roku komunikację miejską obsługiwało 36 dziennych linii autobusowych, 3 linie tramwajowe, a ponadto 5 linii autobusowych nocnych^[47].

W mieście istnieją 3 linie tramwajowe:

• 1 (Wieprzyce – Silwana)
• 2 (Wieprzyce – Piaski)
• 3 (Piaski – Silwana)

Ponadto zawieszone są 2 linie: 4 (Gorzów Wielkopolski Główny – Silwana) oraz 5 (Gorzów Wielkopolski Główny – Piaski).

Transport drogowy[edytuj]

W granicach miasta przecinają się 2 następujące drogi:

• droga ekspresowa S3 E65, której fragment stanowi zachodnią obwodnicę miasta.
• droga krajowa nr 22 (Kostrzyn nad Odrą – Gorzów Wlkp. – Wałcz – Elbląg – Grzechotki).

W mieście rozpoczynają się także 4 drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 132 do Kostrzyna nad Odrą,
• droga wojewódzka nr 151 do Choszczna,
• droga wojewódzka nr 158 do Drezdenka,
• droga wojewódzka nr 130 do Dębna.

Oprócz tego z miasta wybiegają drogi powiatowe m.in. do Borka, Ulimia, Chwalęcic, Santoka.

W mieście działa spółka Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej – będąca największym przewoźnikiem autobusowym w regionie.

Transport kolejowy[edytuj]

Gorzów Wielkopolski Główny

Autobus szynowy na linii kolejowej nr 367

Miasto uzyskało pierwsze połączenie kolejowe dzięki uruchomieniu 12 października 1857 roku 102,4 km jednotorowej linii Krzyż Wlkp. – Gorzów Wlkp. – Kostrzyn nad Odrą^[48]. Kolejnym połączeniem wybudowanym w latach 1885–1896 była 67,6 km jednotorowa linia Dąbrówka Wlkp. – Gorzów Wlkp.

Obecnie przez miasto przebiegają 2 czynne linie kolejowe:

• linia kolejowa nr 203 (Berlin – Kostrzyn nad Odrą – Gorzów Wlkp. – Piła – Tczew), która dzięki węzłowi kolejowemu w Krzyżu Wlkp. łączy miasto ze Szczecinem i Poznaniem,
• linia kolejowa nr 367 biegnąca w kierunku do Zbąszynka,
• ponadto, na terenia miasta poprowadzona jest linia kolejowa nr 415 biegnąca w kierunku do Myśliborza. Niestety, aktualnie w dokumentach PKP PLK jest skreślona z ewidencji od po. Gorzów Wielkopolski Wieprzyce. Cały czas trwają prace rozbiórkowe.

Na terenie miasta znajdują się stacje i przystanki kolejowe:

• Gorzów Wielkopolski
• Gorzów Wielkopolski Karnin
• Gorzów Wielkopolski Wieprzyce
• Gorzów Wielkopolski Zamoście
• Gorzów Wielkopolski Zieleniec
• Gorzów Wielkopolski Wschodni
• Gorzów Wielkopolski Chróścik na nieczynnej linii do Myśliborza

Miasto jest siedzibą spółek produkcyjnych i usługowych związanych z transportem kolejowym, m.in. Gorzów Wagony, zajmująca się naprawą i renowacją wagonów.

Transport lotniczy[edytuj]

Lądowisko przyszpitalne

Miasto nie posiada własnego lotniska. Przy szpitalu wojewódzkim zlokalizowane jest oświetlone lądowisko dla śmigłowców, które zostało zastąpione przez nowe lądowisko. Budowa jego rozpoczęła się w 2013 roku^[49], a w 2014 zostało oddane do użytku. Planowana była budowa bazy lotnictwa sanitarnego oraz lotniska aeroklubu w podgorzowskich Wojcieszycach, lecz Wojewódzki sąd administracyjny unieważnił uchwałę gminy Kłodawa o zmianie planu zagospodarowania przestrzennego pod lotnisko^[50].

W okolicach miasta znajduje się leśna baza lotnicza Lasów Państwowych w Lipkach Wielkich, a także prywatne lotniska w pogorzowskim Ulimiu oraz Trzebiczu Nowym.

Transport wodny śródlądowy[edytuj]

W mieście znajduje się niewielki port rzeczny Port Gorzów na rzece Warcie na trasie międzynarodowej drogi wodnej E-70, jednakże znaczenie transportu wodnego obecnie jest bardzo małe. W mieście ponadto działa stocznia rzeczna oraz Stowarzyszenie Wodniaków Gorzowskich „Kuna”, które opiekuje się zabytkowym lodołamaczem „Kuna” (o tej samej nazwie) i remontuje holownik „Kormoran”.

Mosty gorzowskie[edytuj]

Most Staromiejski

W mieście znajdują się 4 mosty nad rzeką Wartą:

• most Staromiejski,
• most Lubuski,
• most żelazny (kolejowy),
• most w Wieprzycach.

Nad Kanałem Ulgi miasto posiada 3 mosty: Most Stary, most w przebiegu Trasy Nadwarciańskiej oraz most kolejowy.

Miasto ponadto posiada 10 mostów nad rzeką Kłodawką^[51] oraz kładki dla pieszych^[52].

Bezpieczeństwo publiczne[edytuj]

W Gorzowie Wielkopolskim znajduje się centrum powiadamiania ratunkowego, które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999^[53].

Edukacja[edytuj]

Uczelnie

Zespół budynków Akademii im. Jakuba z Paradyża (dawne koszary)

Budynek Wyższej Szkoły Biznesu

 Osobny artykuł: Edukacja w Gorzowie Wielkopolskim.

Miasto jest rozwijającym się ośrodkiem szkolnictwa wyższego w zachodniej Polsce. Pierwszą szkołą wyższą w powojennym Gorzowie było utworzone w 1947 Wyższe Seminarium Duchowne, które następnie przeniesiono w 1952 do Paradyża. Obecnie najważniejsze placówki szkolnictwa wyższego to:

• Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim,
• AWF w Poznaniu – Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim,
• Wyższa Szkoła Biznesu w Gorzowie Wielkopolskim,
• Uniwersytet Szczeciński – Zamiejscowy Wydział Społeczno-Ekonomiczny w Gorzowie Wlkp.

Ponadto w Gorzowie funkcjonuje szereg zamiejscowych ośrodków dydaktycznych uczelni z najbliższych miast akademickich. Miasto posiada również rozwiniętą sieć placówek oświaty. Działa m.in. 8 publicznych liceów ogólnokształcących oraz szereg zespołów szkół szkolnictwa zawodowego. Działają dwie publiczne szkoły muzyczne (I i II stopnia oraz I stopnia), jak również liceum plastyczne. Gorzów posiada także dużą liczbę szkół niepublicznych wszystkich szczebli. Ponadto w mieście funkcjonują dwie instytucje publiczne nadzorujące i wspomagające oświatę na obszarze województwa: Lubuskie Kuratorium Oświaty oraz Wojewódzki Ośrodek Metodyczny.

Kultura i sztuka[edytuj]

Muzeum Lubuskie

Willa fabrykancka Gustawa Schroedera obecnie Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta^[54]

Muzeum Lubuskie „Spichlerz”

Biblioteki

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta

Biblioteka Główna Akademii im. Jakuba z Paradyża

Filharmonia Gorzowska

Teatr im. Juliusza Osterwy

Happening grupy „Wesołe Miasteczko” w barze mlecznym „Agata” – wieczór autorski W. Fydrycha (2001 r.)

Mural propagujący Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich Romane Dyvesa

Juwenalia 2009

Dni Gorzowa 2015

Maskotka miasta – Gorzuś

W mieście działa Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta, będące najstarszym muzeum w województwie. Składa się z czterech oddziałów: Muzeum Sztuk Dawnych, Muzeum Grodu Santok, Muzeum Warty oraz Muzeum Kultury i Techniki Wiejskiej.

Według danych z 2006 r. w mieście działało 15 placówek bibliotecznych, z których w 2006 roku korzystało 33 644 czytelników^[14]. Największą biblioteką jest Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta, które prócz wypożyczalni głównej posiada 3 oddziały oraz filie. Biblioteka ta posiada w swoich zbiorach 389 373 książek^[55]. W styczniu 2008 r. otwarta została jej nowa siedziba. W nowoczesnym gmachu mieszczą się obecnie wszystkie działy, wcześniej rozrzucone w wielu lokalizacjach w mieście, a ponadto przeniesiony z ul. Pomorskiej Ośrodek Alliance Française, jak również galeria oraz kawiarnia. Zabytkowy budynek obok WiMBP tzw. Willa Jahnego w ciągu kilku lat ma zostać zaadaptowany na siedzibę Miejskiego Ośrodka Sztuki a oba budynki mają być połączone mostkiem.

W Gorzowie działają 2 kina, które w 2006 roku odwiedziło 86 665 widzów^[14]. Centrum Filmowe Helios jest multipleksem z 5 salami znajdującym się w Galerii Askana. Kino „60 krzeseł” mieści się w Miejskim Ośrodku Sztuki przy ul. Pomorskiej 73 i jest kinem studyjnym z widownią na 60 osób, gdzie wyświetlane są produkcje filmowe spoza głównego nurtu komercyjnego. Kino to powstało we wrześniu 2002. Projekcje odbywają się od września do czerwca. W siedzibie kina działa również Dyskusyjny Klub Filmowy „Megaron”. Wcześniej w mieście działało 5 innych kin, obecnie są one nieczynne. Kino „Kopernik” przy ul. Warszawskiej, zostało oddane do użytku w 1975 i posiadało widownię na 570 osób, Kino „Słońce” mieszczące się w centrum miasta przy ul. Chrobrego było najstarszym kinem w Gorzowie. Oba zostały zamknięte w 2007 r. w związku z otwarciem kompleksu kinowego Helios. Ponadto istniały jeszcze kina „Muza”, kino Kolejarz oraz kino „Kapitol”.

W świecie muzyki najbardziej znany jest Jazz Club „Pod Filarami”. Klub co roku gości wielu artystów jazzowych zarówno z Polski, jak i zagranicy^[56].

18 maja 2011 roku została otwarta Filharmonia Gorzowska^[57]. Inwestycja zrealizowana kosztem 130 mln złotych jest pierwszym etapem projektu budowy Centrum Edukacji Artystycznej, w skład którego wejdzie także Zespół Szkół Artystycznych.

Teatry[edytuj]

• Teatr im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wlkp. (scena główna oraz scena letnia),
• Teatr Kreatury
• Cygański Teatr Muzyczny Terno
• Amfiteatr Gorzowski
• Teatr Na Murku

Imprezy cykliczne[edytuj]

Lista imprez cyklicznych odbywających się w Gorzowie Wielkopolskim:

• Konfrontacje Fotograficzne – maj, od 1974^[58]
• Dni Gorzowa nad Wartą – czerwiec^[59]
• Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich „Romane Dyvesa” – lipiec^[60]
• Reggae nad Wartą
• Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Jana Sebastiana Bacha – październik, od 1986^[61]
• Gorzów Jazz Celebrations (do 2004 – Pomorska Jesień Jazzowa)
• Gorzowskie Spotkania Teatralne – listopad, od 1983^[62]
• Międzynarodowy Festiwal Muzyczny Serenada nad Wartą – od 2005 r.
• Międzynarodowe Spotkania Orkiestr Dętych Alte Kameraden^[63] – od 2008 r.

Lista nieodbywających się już imprez cyklicznych w Gorzowie Wielkopolskim:

• Biennale Sztuki Sakralnej Sacrum – do 2004, odbyło się 11 razy^[64]

Gorzowscy twórcy i wykonawcy[edytuj]

• Adam Bałdych – muzyk; skrzypek, kompozytor;
• Zofia Bilińska – rzeźbiarka;
• Piotr Bukartyk – poeta, kompozytor; wykonawca poezji śpiewanej;
• Edward Dębicki – założyciel Cygańskiego Teatru Muzycznego „Terno”, dyrektor i kierownik artystyczny Międzynarodowych Spotkań Cygańskich w Gorzowie „Romane Dyvesa”;
• Irena Dowgielewicz – poetka, pisarka;
• Hermann Ende – architekt;
• Marian Klaus – muzyk, kompozytor, nauczyciel, stroiciel fortepianów i akordeonów;
• Beata Patrycja Klary – poetka;
• Victor Klemperer – literat;
• Jan Korcz – pierwszy artysta malarz, który osiedlił się w Gorzowie po II wojnie światowej; zmarł w Gorzowie w 1984 r.;
• Ryszard Krynicki – poeta oraz wydawca;
• Michał Kwiatkowski – piosenkarz, wokalista, muzyk, występował w Szansie na sukces, znany również we Francji z programu Star Academy (odpowiednik polskiego Idola);
• Tadeusz Łyskawa – muzyk, w latach 80. perkusista w zespole Papa Dance;
• Zdzisław Morawski – poeta;
• Krystyna Prońko – piosenkarka;
• Krzysztof Pulkowski – reżyser, scenarzysta, aktor, niezależny twórca;
• Carl Teike – niemiecki kompozytor marszów wojskowych;
• Bronisława Wajs zwana też Papuszą – poetka, pisarka romskiego pochodzenia;
• Christa Wolf – pisarka.
• Michał Wróblewski – muzyk; pianista, kompozytor^[65].

Lokalne media[edytuj]

W Gorzowie Wielkopolskim nadaje 11 stacji radiowych, 2 telewizyjne, wydawane są gazety i czasopisma.

Lokalne stacje radiowe[edytuj]

• Radio Plus Gorzów – 100,7 FM (budynek Urz. Woj.),
• Radio Eska Gorzów – 93,8 FM (RON Podmiejska),
• Radio Gorzów – 95,6 FM (RON Podmiejska),
• Radio GO – 101,7 FM (komin elektrociepłowni),
• RMF Maxxx – 94,9 FM (komin C Niemcewicza).

Prasa[edytuj]

• Gazeta Lubuska – oddział w Gorzowie
• Tylko Gorzów – miesięcznik
• Teraz Gorzów – tygodnik
• Gorzowskie wydanie Gazety Wyborczej

Telewizja[edytuj]

Lokalne stacje telewizyjne nadające sygnał z Gorzowa:

• TVP3 Gorzów Wielkopolski
• TeleTop

Sport i rekreacja[edytuj]

 Osobny artykuł: Sport w Gorzowie Wielkopolskim.

Mecz żużlowy na stadionie im. Edwarda Jancarza

W mieście istnieje rozbudowana infrastruktura sportowa, działalność prowadzi wiele klubów w różnorodnych dyscyplinach. Popularne dyscypliny to: żużel reprezentowany przez drużynę KS Stali, piłka nożna reprezentowana przez ZKS Stilon oraz koszykówka kobiet reprezentowana przez drużynę AZS PWSZ-u.

Miasto posiada także tradycje w sportach wodnych: pływaniu, kajakarstwie i wioślarstwie.

Od 1928 roku do 2016 roku gorzowscy sportowcy zdobyli 9 medali olimpijskich: z tego 3 w wioślarstwie, 5 w kajakarstwie i 1 w kolarstwie.

W 2016 roku w najwyższej klasie rozgrywkowej występują koszykarki AZS PWSZ oraz żużlowcy KS „Stali”.

W mieście znajdują się takie obiekty sportowe jak: Stadion im. Edwarda Jancarza (stadion żużlowy zespołu KS „Stal”), Stadion OSiR (stadion do gry w piłkę nożną użytkowany przez drużyny ZKS „Stilonu” i ZTKKF Stilonu), Stadion piłkarski przy ul. Krasińskiego (użytkowany przez drużynę KP Warty), Hala PWSZ (kryta hala sportowa, w której odbywają się przede wszystkim rozgrywki koszykarskie), Hala ZSTiO (kryta hala sportowa, w której odbywają się przede wszystkim rozgrywki siatkarskie), Hala ZS nr 20 (kryta hala sportowa, której odbywają się przede wszystkim rozgrywki piłki ręcznej), Centrum Sportowo-Rehabilitacyjne Słowianka (w skład którego wchodzą: basen pływacki o wymiarach olimpijskich – 50m x 25m z 10 torami o głębokości 2m użytkowany przez MKP Słowianka, basen pływacki rekreacyjny, 5 kortów tenisowych o nawierzchni ceglanej i zadaszone lodowisko o wymiarach – 24m x 48m), przystanie kajakowe klubów: MKKS, KS AZS-AWF i KS Admira oraz pole golfowe „Zawarcie”.

Administracja[edytuj]

Budynek Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego

Budynek Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego

Sąd Okręgowy

Biurowiec Watrala

Biuro Związku Romów Polskich

 Osobny artykuł: prezydenci Gorzowa Wielkopolskiego.

Gorzów Wielkopolski ma status gminy miejskiej na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do swojej rady miasta 25 radnych. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta. Siedzibą władz miasta jest urząd miasta przy ulicy Sikorskiego.

Miasto jest członkiem Związku Miast Polskich.

We wrześniu 1999 roku miasto zostało uhonorowane Dyplomem Rady Europy, a w 2002 roku zdobyło kolejne wyróżnienie – Sztandar Rady Europy.

Miasto jest siedzibą Wojewody Lubuskiego i jego urzędu wojewódzkiego oraz większości służb, inspekcji i straży administracji rządowej zespolonej z wojewodą:

• Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej
• Komenda Wojewódzka Policji
• Kurator oświaty
• Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa
• Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny
• Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Handlowej
• Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego
• Wojewódzki Inspektorat Transportu Drogowego
• Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny
• Wojewódzki sąd administracyjny
• Wojewódzki ośrodek ruchu drogowego

Miasto jest także siedzibą:

• Starosty Powiatu Gorzowskiego
• Wojskowego Komendanta Uzupełnień
• Urzędu skarbowego, celnego i miar
• Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska
• oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
• oddziału terenowego Agencji Rynku Rolnego
• Prokuratury okręgowej i rejonowej
• Sądu okręgowego i rejonowego
• Samorządowego Kolegium Odwoławczego

Mieszkańcy miasta wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 8, senatora z okręgu nr 21, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Podział terytorialny miasta[edytuj]

Dzielnice i osiedla mieszkaniowe nie stanowią oficjalnego, prawnego podziału administracyjnego miasta. Nie są zgodnie z art. 5 ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku jednostkami pomocniczymi gminy. W 2015 roku prezydent miasta wystąpił z propozycją formalnego ustanowienia ośmiu dzielnic^[66].

Dotychczasowe nazwy osiedli i dzielnic funkcjonują jako nazwy potoczne poszczególnych obszarów miasta:

Dzielnice

Osiedla

Współpraca zagraniczna[edytuj]

W 1999 roku w mieście został otwarty Ośrodek Kultury Francuskiej – Alliance française. Ponadto miasto jest największym ośrodkiem Euroregionu Pro Europa Viadrina.

Miasta partnerskie i zaprzyjaźnione[67]
Miasto partnerskie	Kraj	Data podpisania umowy
Frankfurt nad Odrą	Niemcy	1975
Cava de’ Tirreni	Włochy	1992
Herford	Niemcy	1995
Teramo	Włochy	1996
Eberswalde	Niemcy	2001
Jönköping	Szwecja	2001
Dziwnów	Polska	2014
Sumy	Ukraina	b.d.
Miasto zaprzyjaźnione	Kraj	Data podpisania umowy
Poczdam	Niemcy	b.d.
Monopoli	Włochy	b.d.
Hazleton	Stany Zjednoczone	b.d.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Cerkiew prawosławna Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy

Kościół Chrześcijan Baptystów

W Gorzowie znajduje się katedra rzymskokatolickiej diecezji zielonogórsko-gorzowskiej, która jest głównym gorzowskim kościołem rzymskokatolickim. Miasto posiada 14 parafii, które są podzielone pomiędzy 3 dekanaty: Gorzów Wielkopolski – Katedra, Chrystusa Króla i Świętej Trójcy. W kościele NMP Królowej Polski mieści się sanktuarium św. Weroniki Giuliani. Jednym z ważniejszych wydarzeń w życiu religijnym miasta była wizyta papieża Jana Pawła II, który odwiedził Gorzów 2 czerwca 1997.

Na cmentarzu znajduje się kaplica wiernych obrządku greckokatolickiego. W Gorzowie mieści się także prawosławna cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy (parafialna), polskokatolicki kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny (parafialny) oraz kościół luterański Świętej Trójcy.

Swoje zbory w Gorzowie posiadają baptyści (zbór baptystyczny w Gorzowie Wielkopolskim), Kościół Zielonoświątkowy (zbór zielonoświątkowy w Gorzowie Wielkopolskim), adwentyści dnia siódmego (zbór adwentystyczny w Gorzowie Wielkopolskim), wierni Kościoła Bożego w Chrystusie, Kościoła Ewangelicko- Reformowanego w RP - diaspora w Gorzowie^[68] oraz Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej. Mieści się tu także Centrum Chrześcijańskie „Obfite Życie” Kościoła Bożego. W Gorzowie Wielkopolskim istnieje 8 zborów Świadków Jehowy (z Salami Królestwa)^[69].

Poza kościołami chrześcijańskimi, w mieście istnieją także miejsca spotkań modlitewnych muzułmanów.

W Gorzowie znajduje się także ośrodek filialny Jiyu-Kutsu Wspólnoty Drogi Rinzai Mumon-Kai oraz centrum buddystów Diamentowej Drogi.

Do 1939 roku miasto posiadało synagogę.

Zobacz też[edytuj]

• 54 Pułk Artylerii Polowej (Nowomarchijski)
• Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy
• Cmentarz żydowski w Gorzowie Wielkopolskim
• Reneta Landsberska

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Oficjalna strona Gorzowa Wlkp.
• Historia Żydów w Gorzowie Wielkopolskim na portalu Wirtualny Sztetl
• Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Gorzowa Wielkopolskiego
• Landsberg nad Wartą w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. V: Kutowa Wola – Malczyce. Warszawa, 1884.
• Landsberg w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa, 1902.

p • d • e Województwo lubuskie Miasta na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (siedziba wojewody) • Zielona Góra (siedziba sejmiku) Powiaty gorzowski • krośnieński • międzyrzecki • nowosolski • słubicki • strzelecko-drezdenecki • sulęciński • świebodziński • wschowski • zielonogórski • żagański • żarski Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga

p • d • e Podział administracyjny Polski Województwa dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Siedziby wojewodów i sejmików Białystok • Bydgoszcz • Gdańsk • Gorzów Wielkopolski • Katowice • Kielce • Kraków • Lublin • Łódź • Olsztyn • Opole • Poznań • Rzeszów • Szczecin • Toruń • Warszawa • Wrocław • Zielona Góra Podziały administracyjne województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Herby województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Flagi województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Województwa proponowane staropolskie • środkowopolskie • środkowopomorskie • Warszawa Inne jednostki podziału powiaty • gminy

p • d • e Miasta województwa lubuskiego Babimost • Bytom Odrzański • Cybinka • Czerwieńsk • Dobiegniew • Drezdenko • Gorzów Wielkopolski • Gozdnica • Gubin • Iłowa • Jasień • Kargowa • Kostrzyn nad Odrą • Kożuchów • Krosno Odrzańskie • Lubniewice • Lubsko • Łęknica • Małomice • Międzyrzecz • Nowa Sól • Nowe Miasteczko • Nowogród Bobrzański • Ośno Lubuskie • Rzepin • Skwierzyna • Sława • Słubice • Strzelce Krajeńskie • Sulechów • Sulęcin • Szlichtyngowa • Szprotawa • Świebodzin • Torzym • Trzciel • Witnica • Wschowa • Zbąszynek • Zielona Góra • Żagań • Żary

p • d • e Dzielnice i osiedla Gorzowa Wielkopolskiego Dzielnice Baczyna • Chróścik • Chwalęcice • Górczyn • Janice • Karnin • Małyszyn • Nowy Dwór • Piaski • Siedlice • Śródmieście • Wieprzyce • Zakanale • Zawarcie • Zieleniec Osiedla Chemik • Dolinki • Europejskie • Parkowe • Piaski • Przylesie • Sady • Słoneczne • Staszica • Tartaczne • Ułańskie • Ustronie • Zacisze • Zielona Dolina

p • d • e Podział administracyjny Prowincji Brandenburgia (Provinz Brandenburg) 1815-1946 Rejencja berlińska (1816-1821) Regierungsbezirk Berlin Powiaty miejskie Berlin Rejencja frankfurcka Regierungsbezirk Frankfurt Powiaty miejskie Chociebuż Cottbus (od 1886) • Forst (Lausitz) (od 1897) • Frankfurt nad Odrą Frankfurt (Oder) (od 1826) • Gubin Guben (od 1884) • Landsberg (Warthe) (od 1892) Powiaty ziemskie Arnswalde (do 1938) • Calau • Cottbus • Crossen (Oder) • Cüstrin (do 1835) • Friedeberg Nm. (do 1938) • Guben • Königsberg Nm. • Landsberg (Warthe) • Lebus • Luckau • Lübben (Spreewald) • Międzyrzecz (od 1938) • Oststernberg (od 1873) • Schwerin (Warthe) (od 1938) • Soldin • Sorau (Lausitz) • Spremberg (Lausitz) • Sternberg (do 1873) • Weststernberg (od 1873) • Züllichau-Schwiebus Rejencja poczdamska Regierungsbezirk Potsdam Powiaty miejskie Berlin (1822–1875) • Brandenburg an der Havel (od 1881) • Charlottenburg (1877-1920) • Deutsch-Wilmersdorf (1907-1920) • Eberswalde (od 1911) • Lichtenberg (1908-1920) • Neukölln (1899-1920) • Poczdam Potsdam • Rathenow (od 1925) • Schöneberg (1899-1920) • Spandau (1886-1920) • Wittenberge (od 1922) Powiaty ziemskie Angermünde • Beeskow-Storkow (od 1836) • Jüterbog-Luckenwalde • Niederbarnim • Oberbarnim • Osthavelland • Ostprignitz • Prenzlau • Ruppin • Teltow (od 1836) • Teltow-Storkow (do 1835) • Templin • Westhavelland • Westprignitz • Zauch-Belzig