Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Grodzisk Mazowiecki (ujednoznacznienie).

Grodzisk Mazowiecki
Deptak w Grodzisku (ul. 11 Listopada)
Herb Grodziska Mazowieckiego
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	grodziski
Gmina	Grodzisk Mazowiecki gmina miejsko-wiejska
Aglomeracja	warszawska
Prawa miejskie	1522
Burmistrz	Grzegorz Benedykciński
Powierzchnia	13,19 km²
Wysokość	105 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	30 464[1] 2 309,6 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 22
Kod pocztowy	05-825
Tablice rejestracyjne	WGM
Położenie na mapie powiatu grodziskiego Grodzisk Mazowiecki
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Grodzisk Mazowiecki
Położenie na mapie Polski Grodzisk Mazowiecki
52°06′23″N 20°37′54″E/52,106389 20,631667
TERC (TERYT)	1405044
SIMC	0920380
Urząd miejski ul. Kościuszki 32a 05-825 Grodzisk Mazowiecki
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Stawy Goliana w Grodzisku Mazowieckim

Grodzisk Mazowiecki (do 1928 Grodzisk^[2]) – miasto na Równinie Łowicko-Błońskiej, w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Grodzisk Mazowiecki, nad Rokitnicą.

Miasto posiada połączenia drogowe z Warszawą, Żyrardowem, Błoniem i Mszczonowem. Przez miasto przebiega linia warszawsko-wiedeńska, Centralna Magistrala Kolejowa i Warszawska Kolej Dojazdowa. W zachodniej części miasta przepływa rzeka Mrowna.

Według danych z 1 stycznia 2013 miasto liczyło 29 763 mieszkańców.

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Grodziska Mazowieckiego w 2014 roku^[1].

Historia[edytuj]

• XI-XIII w. – w pobliżu istniał wczesnośredniowieczny gród w Chlebni (pierwotnie Chlewnia)
• XII w. – powstała wieś Grodzisk
• XIV w. – miejscowość należała do rodziny Grodziskich
• 1355 – Tomasz Grodziski (prawdopodobnie Tomasz Okuń z Grodziska), pierwszy znany właściciel osady, funduje drewniany kościół pod wezwaniem św. Tomasza Apostoła
• 22 lipca 1522 – król Zygmunt I Stary nadał Grodziskowi prawa miejskie na prośbę rodziny Okuniów
• 1540 – pożar zniszczył miasto
• II połowa XVI w. – urodził się tu Grzegorz Knapski, autor słownika polsko-łacińskiego, miasto liczy ok. 300 mieszkańców staje się lokalnym ośrodkiem handlu i przemiału zboża, w mieście istnieje cech młynarzy
• 1623 – właścicielami miasta stała się rodzina Mokronoskich herbu "Bogoria", posiadających pobliskie wsie Kady i Jordanowice
• 1655 – zniszczenie i wyludnienie miasta w czasie najazdu szwedzkiego
• 1687 – początek budowy murowanego kościoła ufundowanego przez Wojciecha Mokronoskiego
• 1708 – ponowne zniszczenie miasta, epidemia cholery
• 1795 – miasto w wyniku III rozbioru Polski wchodzi w skład Królestwa Prus (zabór pruski)
• 1807 – miasto wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego
• 1815 – miasto wchodzi w skład Królestwa Kongresowego
• 1825 – miasto liczy 655 mieszkańców
• 14 czerwca 1845 – uzyskanie połączenia kolejowego ze stolicą (Kolej Warszawsko-Wiedeńska)
• 1865 – miasto przeszło w ręce hr. Henryka Skarbka
• 1870 – utrata praw miejskich
• 1880 – miasto liczy 1928 mieszkańców
• 1881 – parcelacja Jordanowic przez hr. Skarbka, uruchomienie pierwszej fabryki
• 1884 – powstał Zakład Wodoleczniczy (dr Michał Bojasiński), z którego korzystali m.in. Adolf Dygasiński i Miłosz Kotarbiński, Władysław Reymont
• 1910 – miasto liczy 3542 mieszkańców
• 8 września 1915 – ponowne uzyskanie praw miejskich
• 11 listopad 1918 – miasto w granicach Polski
• 1927 – otwarcie Elektrycznej Kolei Dojazdowej, łączącej miasto z Warszawą (obecnie WKD)
• 9 lipca 1928 – nazwa miasta poszerzona o przymiotnik Mazowiecki dla odróżnienia od miasta Grodzisk w Wielkopolsce
• 1931 – miasto liczy 15880 mieszkańców
• 1939-1945 – okupacja niemiecka, eksterminacja Żydów
• przełom 1940 i 1941 – utworzenie getta, w którym przebywało ok. 6 tys. Żydów z Grodziska, Brwinowa, Nadarzyna, Podkowy Leśnej i Milanówka^[3]
• 1942 – likwidacja getta grodziskiego i wywiezienie jego mieszkańców do getta warszawskiego^[3], miasto traci całą społeczność żydowską, mieszkającą tu od II poł. XVI w.
• 16 stycznia 1945 – samoloty radzieckie bombardują miasto powodując śmierć wielu mieszkańców i uciekinierów z Warszawy
• 17 stycznia 1945 – zakończenie okupacji niemieckiej, w czasie wojny miasto straciło ok. 5000 mieszkańców
• 1975 – w wyniku reformy administracji miasto przestało być siedzibą powiatu
• 1975–1998 – miasto administracyjnie należało do woj. warszawskiego
• 1991 – rozpoczyna działalność Ośrodek Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki
• 1997 – oddanie do użytkowania Grodziskiej Hali Sportowej
• 1999 – Grodzisk Mazowiecki ponownie staje się siedzibą Starostwa Powiatowego
• 2000 – otwarcie Pływalni Miejskiej "Wodnik 2000"
• 2001 – oddanie do użytku Szpitala Zachodniego
• 2005 – obchody 650-lecia parafii św. Anny
• 2008 – otwarcie Centrum Kultury
• 2012 – zakończenie rewitalizacji Parku im. hr. Skarbków i Stawów Goliana; w odnowionej willi "Radogoszcz" powstała galeria etnograficzna

Legendy[edytuj]

Obwołanie wsi Grodzisko miastem[edytuj]

Według tej legendy monarchowie drogą przez osadę Grodzisko przejeżdżali jadąc na polowania do puszczy jaktorowskiej. Pewien zmęczony król dostał na posilenie kubek wody z grodziskiego źródełka o nadzwyczajnym smaku. Zachwycony smakiem wody król nakazał nadać osadzie rangę miasta^[4].

Herb Bogoria[edytuj]

W uznaniu waleczności i męstwa rycerza Bogorii w wojnie z Tatarami król Bolesław Śmiały własnoręcznie wyciągnął z jego rannego ciała tatarskie strzały, które połamał i oddał mu. Tym samym nadał mu herb o nazwie Bogoria ze złamanymi strzałami.

Gospodarka[edytuj]

Największym zakładem, pod względem zatrudnienia i obrotów, jest Danfoss. Ustępuje mu Gedeon Richter wcześniej zwany Polfą, założona na początku XX w., specjalizująca się w produkcji salicylanów, leków przeciwzawałowych i materiałów chirurgicznych. Przemysł spożywczy reprezentują firmy Frito-Lay z grupy PepsiCo, piekarnia Hiestand, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska. Dogodne położenie miasta wykorzystuje firma logistyczna Raben Logistic. Inne większe firmy działające w Grodzisku to: Firmenich, Fabryka Tarcz Ściernych "Słoń", Trouw Nutrition i Amerplast (obecnie "Suominen").

Oprócz dużych zakładów siłę gospodarki Grodziska stanowią liczni drobni przedsiębiorcy działający na terenie miasta i gminy. Plan zagospodarowania przestrzennego zakazuje budowy obiektów handlowych o powierzchni przekraczającej 5000 m kw.. W Grodzisku powstanie nowy obiekt handlowy, Galeria Grodova zostanie oddana do użytku pod koniec 2016 r.. W Grodzisku rozbudowana jest sieć popularnych marketów handlowych.

Komunikacja[edytuj]

Autobusy PKS obsługujące trasy miejskie

Transport drogowy[edytuj]

Niedaleko miasta istnieje autostrada A2 Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 719 kierunek Warszawa – Pruszków – Żyrardów
• droga wojewódzka nr 579 kierunek Kazuń Polski droga krajowa nr 7 – Leszno – Błonie – Grodzisk Mazowiecki – Radziejowice

W planach jest budowa obwodnicy północ-południe i zachód-wschód, a także wjazdu na autostradę A2 w miejscowości Tłuste (na północ od granic miasta).

• 15 kwietnia 2013 – zamknięcie wiaduktu nad torami kolejowymi w Grodzisku Mazowieckim w ciągu drogi wojewódzkiej nr 579, ze względu na jego remont. Objazd dla pojazdów o masie do 10 t DMC przez Milanówek, przejazd kolejowy na ulicy Bałtyckiej w Grodzisku Mazowieckim oraz we wsi Kozerki, a dla pojazdów powyżej 10 t DMC przez Żyrardów. Przewidywany czas otwarcia nowego wiaduktu marzec 2014 r.
• W dniu 31.12.2013 – uroczyste otwarcie wiaduktu połączone z zabawą sylwestrową w Parku Skarbków.

Komunikacja autobusowa[edytuj]

 Osobny artykuł: Komunikacja miejska w Grodzisku Mazowieckim.

Komunikacja autobusowa jest domeną firmy PKS Grodzisk Mazowiecki. Obsługuje ona jedenaście miejskich linii oraz połączenia międzymiastowe (także z Warszawą). Z Grodziska kursuje też autobus do Centrum Janki.

Transport kolejowy[edytuj]

Dworzec kolejowy

Na stacji kolejowej zatrzymują się pociągi Kolei Mazowieckich jeżdżące trasą Warszawa-Skierniewice. Władze miasta obiecywały też wydłużenie linii S1 Szybkiej Kolei Miejskiej aż do Grodziska Mazowieckiego.

W obrębie miasta znajduje się siedziba Warszawskiej Kolei Dojazdowej oraz jej cztery przystanki:

• Grodzisk Mazowiecki Radońska,
• Grodzisk Mazowiecki Jordanowice (dawniej Muzeum),
• Grodzisk Mazowiecki Piaskowa,
• Grodzisk Mazowiecki Okrężna.

Transport lotniczy[edytuj]

W 2014 przy ul. Dalekiej oddano do użytku sanitarne lądowisko Grodzisk Mazowiecki-Szpital Zachodni.

Edukacja[edytuj]

Dworek Skarbków – siedziba szkoły muzycznej

Grodziskie szkoły średnie i zasadnicze połączone są w zespoły:

• Zespół Szkół Technicznych i Licealnych Nr 2 (Technikum, Liceum dla Dorosłych i Szkoła Branżowa I Stopnia),
• Zespół Szkół nr 1 (Liceum Ogólnokształcące i Technikum),
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa przy Zespole Szkół im. H. Szczerkowskiego.

W mieście działa pięć przedszkoli publicznych oraz pięć prywatnych, a także dziewięć prywatnych szkół języków obcych. Znajduje się tu także sala wykładowa Wyższej Szkoły Społeczno-Ekonomicznej i punkty konsultacyjne dwóch innych uczelni (Wyższa Szkoła Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki oraz Collegium Varsoviensis).

Dzieci uczęszczające do Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia im. Tadeusza Bairda mają możliwość nauki gry m.in. na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli i saksofonie. Natomiast Publiczne Ognisko Plastyczne im. Jana Skotnickiego udostępnia swoim słuchaczom pracownie: rysunku, malarstwa, interdyscyplinarną (grafika, ceramika, rzeźba w glinie, kolaż), wiedzy o sztuce oraz pracownię fotograficzną.

Osoby związane z Grodziskiem Mazowieckim[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Grodziskiem Mazowieckim.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Kościół Przemienienia Pańskiego

Na terenie miasta działają następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Katolicyzm[edytuj]

• Kościół Rzymskokatolicki
  • parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy
  • parafia Miłosierdzia Bożego
  • parafia Przemienienia Pańskiego
  • parafia św. Anny

Protestantyzm[edytuj]

• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan
  • zbór
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
• Kościół Chrześcijan Baptystów w RP – Grodziska Wspólnota Chrześcijańska
  • zbór
• Kościół Chrześcijański "Jezus – Nowe Przymierze"
  • zbór Kościoła Bożego

Inne[edytuj]

• Świadkowie Jehowy: zbór, Sala Królestwa^[5]

Infrastruktura[edytuj]

Specjalistyczny Szpital Zachodni im. Jana Pawła II

Na przełomie XIX i XX w. miasto było znanym ośrodkiem letniskowym. Pozostałością po tym są piękne wille i budynek zakładu hydropatycznego. Obecnie Grodzisk stracił charakter miejscowości typowo wypoczynkowo-letniskowej. Na potrzeby mieszkańców powstały ostatnio obiekty sportowej infrastruktury miasta: nowoczesna Grodziska Hala Sportowa (1997) i kryta Pływalnia Miejska "Wodnik 2000" (2000). W kompleksie ośrodka sportu i rekreacji znajduje się także stadion piłkarski (pojemność – 750 osób, w tym 520 miejsc siedzących) oraz korty tenisowe.

W 2002 r. oddano do użytku nowoczesny Specjalistyczny Szpital Zachodni im. Jana Pawła II (poza nim w mieście działa sześć przychodni opieki podstawowej i 10 placówek specjalistycznych). 28 czerwca 2008 został oddany nowoczesny budynek "Centrum Kultury" (m.in. z dużą salą kinową, 2 kawiarniami (jedna z dwutorową kręgielnią i stołami do bilarda) i restauracją. Mieści się w nim również siedziba lokalnego radia Bogoria.

Swe oddziały i placówki w Grodzisku posiadają banki: Bank Spółdzielczy w Grodzisku Mazowieckim, Bank Spółdzielczy w Skierniewicach, Bank Spółdzielczy w Białej Rawskiej, ING Bank Śląski, Bank BPH, Lukas Bank, Pekao, PKO BP, Raiffeisen Polbank, Bank Millennium, Nordea Bank Polska, Kredyt Bank od 4 stycznia 2013 r. wchodzący w skład Banku Zachodniego WBK, Alior Bank. W mieście znajdują się także trzy placówki Poczty Polskiej i jedna placówka SKOK "Mazowsze".

Atrakcje turystyczne[edytuj]

Kościół św. Anny

Pomnik Chełmońskiego

Zabytki[edytuj]

Wpisane do rejestru zabytków nieruchomych^[6]:

• kościół parafialny pw. św. Anny, pl. Zygmunta Starego (nr rej.: 1028/451/62 z 23.03.1962), XVII-XIX, ufundowany w 1687 r. przez Wojciecha Mokronoskiego herbu Bogoria, kasztelana rawskiego; kościół murowany, wybudowany w stylu późnobarokowym, później stopniowo rozbudowywany; pod koniec XIX wieku przez architekta Bronisława Żochowskiego, który dostawił nawy boczne (1884-1889) i dzwonnicę istniejącą do dziś; we wnętrzu wyposażenie manierystyczne i barokowe, głównie z XVII i XVIII wieku; w tym liczne epitafia m.in. Okuniów z początku XVII w. i Mokronoskich z lat 1616-1911; w ołtarzu głównym obraz „Ukrzyżowanie”, którego autorem był pochodzący z Neapolu Filippo Castaldi, mieszkający na przełomie XVIII/XIX w. na grodziskiej plebani^[7],
• kaplica pw. Świętego Krzyża (przedpogrzebowa), ul.Sienkiewicza koło kościoła św.Anny, (nr rej.: 1029/453/62 z 23.03.1962), XVIII; wybudowana w 1713 roku na granicy miasta jako wotum dziękczynne po wygaśnięciu epidemii cholery, później pełniła funkcje kaplicy przedpogrzebowej; dwukrotnie restaurowana w 1839 roku i w XX w.; w listopadzie 1995 roku została przeniesiona ze skrzyżowania ulic Sienkiewicza i Kościuszki na plac koło kościoła parafialnego,
• cmentarz żydowski, (nr rej.: 1607 z 27.02.1996) oraz brama (nr rej.: j.w.), założony w 1780 r., jeden z najstarszych na Mazowszu; na jego dzisiejszym terenie znajduje się 277 zabytkowych nagrobków; do 1941 r. stanowił miejsce pochówku Żydów mieszkających w Grodzisku i okolicach,
• dawny dworzec kolejowy (nr rej.: 1031/1088 z 7.01.1975 oraz 1155 z 22.05.1975), 1846
• dworzec kolejowy, ul. 1 Maja 4, (nr rej.: A-787 z 26.03.2008), 1920-25, projektu Romualda Millera,
• dom z ogrodem, k. XIX (nr rej.: 1612 z 9.09.1996), budynek byłego Zakładu Wodoleczniczego dr. Bojasińskiego 1884 r.
• zespół willi, 1884, 1896 (nr rej.: 1199 z 25.10.1982): willa "Kaprys", budynek gospodarczy, stajnia i park
• willa „Niespodzianka”, ul. Kościuszki 12, (nr rej.: dec. 480/10 z 1.06.2010), 1906, projektował Józef Moszyński,
• pałacyk XIX w., willa "Radogoszcz" (nr rej.: 1030/454/62 z 23.03.1962),
• dwór "Dworek Skarbków", XVIII (nr rej.: 51/5/55 z 21.09.1955) (Jordanowice); kazał wnieść w drugiej połowie XVIII wieku w stylu barokowo-klasycystycznym Andrzej Mokronowski (1713-1784); w 1869 roku przeszedł na własność rodziny Skarbków; w jego wnętrzu zajmowanym obecnie przez Państwową Szkołę Muzyczną I stopnia im. Tadeusza Bairda, znajdują się niezwykle cenne polichromie autorstwa Jana Bogumiła Plerscha z 1782 roku oraz barokowo-klasycystyczne kominki,
• willa Haberlego, 1897, 1910-12 (nr rej.: A-795 z 21.04.2008),
• dom drewniany, ul. Okulickiego 11 (nr rej.: A-887 z 3.12.2009), 1878 z parkiem z poł. XIX w.

Pomniki[edytuj]

• Pomnik Kolejarza
• pomnik Józefa Chełmońskiego,
• pomnik Wolności,
• obelisk upamiętniający Leopolda Okulickiego,
• tablice z myślami Jana Pawła II.

Inne[edytuj]

Willa "Foksal" z 1845 r.

• Willa "Foksal" z 1845 r., uważana za pierwszy dworzec (w rzeczywistości dom dla podróżnych); sylwetką nawiązuje do dawnej lokomotywy; wybudowana przez rodzinę Mokronoskich w 1845-46 roku z przeznaczeniem na dom zajezdny do dzisiaj stanowi ozdobę Parku im. hr. Skarbków; obecnie mieści się w niej siedziba oddziału Archiwum Państwowego w Warszawie,
• wille z przełomu XIX i XX w.: "Janówek", "Milusin", "Kaprys", "Kniaziew" oraz znajdująca się na terenie fabryki tarcz ściernych, piękna lecz zapomniana i zaniedbana Willa Haberlego,
• Willa "Kaprys" wybudowana w 1886 r., obok willi znajduje się stara powozownia;
• Willa "Kniaziew" postawiona na letnią rezydencję gen. Eugeniusza Dmitriewicza Kniaziewicza, inżyniera fortyfikacji wojennych wojsk rosyjskich stacjonujących w Warszawie; w rekach generała, a później jego zony znajdowała się do 1938 r.; następnymi właścicielami zostało małżeństwo Michalina i Stefan Rogińscy; w okresie II wojny światowej willa zamieniła się w schronisko dla uciekinierów z Warszawy,
• Willa "Janówek", sąsiadująca z willą "Niespodzianka" (ul. Kilińskiego 7), zbudowana przez Jana Kobylińskiego, pracownika "Drogi Żelaznej" dla swej rodziny, jeden z pierwszych zelektryfikowanych prywatnych domów w Grodzisku,
• park im. hr. Skarbków,
• aleja grabowa – pomnik przyrody,
• Muzeum Regionalne PTTK,
• stanowisko archeologiczne Szwedzkie Góry w Chlebni nad rzeką Mrowną,
• Grodziska Galeria Uliczna obrazów Józefa Chełmońskiego^[8].

Kultura[edytuj]

• Centrum Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki,
• Willa "Radogoszcz" Galeria Etnograficzna^[9],
• Radio Bogoria 94,5 FM,
• Lokalne gazety: Gazeta WPR, Grodziskie Pismo Społeczno-Kulturalne "Bogoria", Gazeta Grodziska, TuGrodzisk.pl
• Portale informacyjne: WPR24.pl, www.obiektyw.info, www.infogrodzisk.pl, www.tugrodzisk.pl. GrodziskNews.pl, AleGrodzisk.pl, Kocham Grodzisk Mazowiecki.
• Telewizja Internetowa GTV Twoja okolica www.gtv.info.pl

Sport i rekreacja[edytuj]

Siedziba klubu GKS Pogoń

Kluby sportowe[edytuj]

• Grodziski Klub żeglarski "Czysty Wiatr"
• trzecioligowy piłkarski Grodziski Klub Sportowy "Pogoń", założony w 1922 r.,
• klub tenisa stołowego Bogoria Grodzisk Mazowiecki (przed 2006 r. – Tur Jaktorów), drużynowy Mistrz Polski Mężczyzn 2008, 2009, 2010 i 2012, zdobywca Pucharu Polski 2008, 2009, wiele tytułów indywidualnych mistrzów Polski mężczyzn i chłopców.

Drugi klub piłkarski w tym mieście to LKS Chlebnia

• Grodziski klub sportowy "Sparta"

Tereny rekreacyjne[edytuj]

Park Skarbków

• Stawy Walczewskiego
• Stawy Goliana
• Park im. hr. Skarbków,
• Park "Kruszynka"
• Jezioro Kniaziówka

Miasta partnerskie[edytuj]

• Weiz^[10]
• Szawle^[10]
• Radziwiliszki^[10]
• Danilovgrad^[10]

Zobacz też[edytuj]

• Powiat grodziski (województwo mazowieckie)
• Powiat grodziskomazowiecki
• Gmina Grodzisk Mazowiecki

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Urząd Miasta Grodzisk Mazowiecki
• Historia Żydów w Grodzisku Mazowieckim na portalu Wirtualny Sztetl
• Grodzisk Mazowiecki – o historii i zabytkach
• Grodzisk (2) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881.

p • d • e Powiat grodziski Miasta Grodzisk Mazowiecki • Milanówek • Podkowa Leśna Gminy miejskie Milanówek • Podkowa Leśna Gminy miejsko-wiejskie Grodzisk Mazowiecki Gminy wiejskie Baranów • Jaktorów • Żabia Wola

p • d • e Miasta województwa mazowieckiego Na prawach powiatu Ostrołęka • Płock • Radom • Siedlce • Warszawa Powiatowe Białobrzegi • Ciechanów • Garwolin • Gostynin • Grodzisk Mazowiecki • Grójec • Kozienice • Legionowo • Lipsko • Łosice • Maków Mazowiecki • Mińsk Mazowiecki • Mława • Nowy Dwór Mazowiecki • Ostrów Mazowiecka • Otwock • Piaseczno • Płońsk • Pruszków • Przasnysz • Przysucha • Pułtusk • Sierpc • Sochaczew • Sokołów Podlaski • Szydłowiec • Węgrów • Wołomin • Wyszków • Zwoleń • Żuromin • Żyrardów Gminne Bieżuń • Błonie • Brok • Brwinów • Chorzele • Drobin • Gąbin • Glinojeck • Góra Kalwaria • Halinów • Iłża • Józefów • Kałuszyn • Karczew • Kobyłka • Konstancin-Jeziorna • Kosów Lacki • Łaskarzew • Łochów • Łomianki • Marki • Milanówek • Mogielnica • Mordy • Mrozy • Mszczonów • Myszyniec • Nowe Miasto nad Pilicą • Ożarów Mazowiecki • Piastów • Pilawa • Pionki • Podkowa Leśna • Raciąż • Radzymin • Różan • Serock • Skaryszew • Sulejówek • Tarczyn • Tłuszcz • Warka • Wyszogród • Wyśmierzyce • Zakroczym • Zielonka • Żelechów