Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Grybów (ujednoznacznienie).

Grybów
Ogólny widok
Herb Grybowa
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	gmina miejska
Data założenia	1340
Prawa miejskie	1340
Burmistrz	Paweł Fyda
Powierzchnia	16,95 km²
Wysokość	360 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	6066[1] 357,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 18
Kod pocztowy	33-330
Tablice rejestracyjne	KNS
Położenie na mapie województwa małopolskiego Grybów
Położenie na mapie Polski Grybów
49°37′28″N 20°56′54″E/49,624444 20,948333
TERC (TERYT)	1210011
SIMC	0960042
Urząd miejski Rynek 12 33-330 Grybów
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Grybów – miasto w województwie małopolskim w powiecie nowosądeckim. Miasto Grybów administracyjnie graniczy z gminą Grybów, której granice otaczają niemal całe miasto oraz na niewielkim odcinku we wschodniej części z gminą Ropa wchodzącą w skład powiatu gorlickiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego.

Geografia[edytuj]

Rynek w Grybowie

Grybów położony jest na pograniczu Beskidu Niskiego i Pogórza Rożnowskiego, nad rzeką Białą. Otaczające miasto Góry Grybowskie wznoszą się na wysokość powyżej 700 m n.p.m., a średnia wysokość położenia miasta wynosi 360 m n.p.m. przy maksymalnej różnicy wzniesień 260 m.

Grybów ma powierzchnię 16,95 km², w tym: użytki rolne 63%, użytki leśne 20%. Miasto stanowi 1,1% powierzchni powiatu.

W okolicach miasta występują źródła wód mineralnych (solanki).

Demografia[edytuj]

W latach 1999–2004 liczba mieszkańców kształtowała się prawie na niezmienionym poziomie i wynosiła średnio 6170 osób, z czego ok. 51% stanowiły kobiety. Nieznaczny wzrost ludności zanotowano w 2002. Wyniósł on wówczas wg danych Narodowego Spisu Powszechnego 6228 osób. Obecnie (dane GUS na 31 marca 2011) liczba mieszkańców Grybowa wynosi 6261 osoby.

Miasto Grybów wyróżnia się najwyższym wskaźnikiem gęstości zaludnienia w powiecie nowosądeckim. Wynosi on 369 osób/km² i jest on znacznie wyższy zarówno od średniej gęstości zaludnienia powiatu (125 osób/km²), jak i od porównywalnych gmin: Łabowej (47 osób/km²), Nawojowej (159 osób/km²).

• Piramida wieku mieszkańców Grybowa w 2014^[1]:

Historia[edytuj]

Historia miejscowości

Miasto królewskie zostało założone przez Kazimierza III Wielkiego w 1340 na prawie magdeburskim^[2]. Miasto zostało założone dla kolonistów ze Śląska i Niemiec. Zasadźcą był Hanco Dives (po łacinie „Bogacz”), syn Jana Bogacza^[3]. Grybów ponownie otrzymał prawa miejskie w 1488. Był siedzibą starostwa niegrodowego, ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym (głównie sukiennictwo). Istniała tu m.in. szkoła Wita Stwosza i może tutaj powstała słynna figura tzw. Madonny z Krużlowej. W czasie potopu szwedzkiego doszło do bitwy pod Czerwoną Górą (obecnie Orlik Grybowski nad rzeką Białą). Miasto było wielokrotnie niszczone nie tylko przez Szwedów, ale też w 1657 przez Węgrów.

Od XVII wieku odnotowuje się upadek gospodarczy miasta. W czasie konfederacji barskiej, latem 1768 powstańcy spychani przez wojska rosyjskie znaleźli się kilkadziesiąt kilometrów od Grybowa. W latach 1772–1918 Grybów znajdował się w zaborze austriackim. W 1863 w Grybowie powstało nielegalne biuro przyjmujące i ekwipujące ochotników udających się do powstania styczniowego, głównie uczniów gimnazjalnych. W okresie powstania styczniowego i później w latach 1866–1867 bywał w Grybowie Artur Grottger, (przyjeżdżający do swojej narzeczonej, Wandy Monné), a około 1900 przybyli do Grybowa Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer.

Dworzec kolejowy w Grybowie

Od 1876 miasto posiada połączenie kolejowe. W okresie międzywojennym na terenie miasta występował drobny przemysł. W czasie okupacji niemieckiej od października do grudnia 1939 znajdował się tam obóz przejściowy dla jeńców polskich, a w latach 1944–1945 obóz pracy przymusowej dla Polaków i Żydów.

W 1961 zmarł w Grybowie wybitny polski architekt Zdzisław Mączeński.

4 czerwca 2010 Grybów i okolice nawiedziła powódź, która spowodowała zalanie miasta w okolicach Piekiełka, między innymi ulicy Leszczynowej i Topolowej; zerwany został most przy rzeźni i szkole zawodowej. Na skutek podmycia torów za Grybowem w stronę Tarnowa do 9 lipca 2010 został zawieszony ruch pociągów na odcinku Stróże–Tarnów. W nocy stan rzeki podniósł się o 6 metrów. Powódź spowodowała spore zniszczenia infrastruktury, zalane były także domy i piwnice. Zniszczony został wodociąg. Deszcz zagroził także budynkom Politechniki Warszawskiej na ul. Chłodnej.

Etnografia okolic Grybowa[edytuj]

W 1869 okolice Grybowa opisał m.in. Wincenty Pol; „Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu”^[4].

Toponimika nazwy[edytuj]

Miasto zostało założone w 1340 przez króla Kazimierza Wielkiego dla kolonistów ze Śląska i Niemiec. Stąd pierwotnie występujące nazwy Grünberg, Grevenstadt, Grynberg i Grewensztat (1395^[5]). Na skrzyżowaniu szlaków handlowych na Ruś i Węgry. Z biegiem czasu ludność i nazwa miasta uległy polonizacji.

Obiekty zabytkowe[edytuj]

Centrum z kościołem św. Katarzyny

Siedziba dawnego Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”

• Dwór Hoschów – siedziba dawnych właścicieli dóbr grybowskich z lat 30. XIX w., w południowo-wschodniej części rynku.
• Stara plebania – drewniany budynek z 1699, obecnie siedziba miejscowego Muzeum Parafialnego.
• Neogotycka bazylika mniejsza pw. św. Katarzyny wybudowana w latach 1909–1914, siedziba parafii św. Katarzyny.
• Neogotycki ratusz wybudowany w 1902.
• Synagoga, wzniesiona w 1909 w miejsce starszej świątyni.
• Cmentarz żydowski.
• Cmentarz wojenny nr 130, cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej.
• Cmentarz wojenny nr 129, cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej.
• Siedziba dawnego Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, budynek zbudowany latach 1906–1910^[6], obecnie w budynku mieści się Miejski Dom Kultury.

Osiedla mieszkaniowe[edytuj]

• Osiedle Śródmieście I
• Osiedle Śródmieście II
• Osiedle Biała Wyżna
• Osiedle Sośnie
• Osiedle Strzylawki

Edukacja[edytuj]

W Grybowie działają dwie szkoły podstawowe, jedno gimnazjum, jedno liceum ogólnokształcące (im. Artura Grottgera), Ośrodek Szkoleniowy Politechniki Warszawskiej^[7] oraz Zespół Szkół Zawodowych.

Gospodarka[edytuj]

Bank Spółdzielczy

Ze względu na strukturę użytkowania gruntów, jak i strukturę występujących na jego terenie podmiotów gospodarczych miasto posiada rolniczo-przemysłowy charakter. Znajdują się tu: zakład stolarki budowlanej, wytwórnia konstrukcji stalowych, drobne zakłady przemysłu spożywczego (m.in. Browar Grybów), Bank Spółdzielczy w Grybowie oraz niewielki ośrodek wypoczynkowy.

Sport[edytuj]

Stadion Grybovii

Na Stadionie Miejskim w Grybowie (pojemność 500 miejsc, w tym 194 siedzących, wymiary boiska: 105 m x 63 m) swoje mecze rozgrywa piłkarski Ludowy Klub Sportowy „Grybovia”^[8]. Założono go w 1921, aktualnie występuje w nowosądeckiej IV lidze. Barwy: biało-zielone. Najwyższym sukcesem sportowym klubu był występ w ówczesnej IV lidze (od zmian organizacyjnych w 2008 III liga).

W Grybowie istnieje również drużyna siatkarek oraz od sezonu 2014/2015 także siatkarzy – UKS Iskry Grybów. Seniorki Iskier występują w III lidze małopolskiej. Młodziczki UKS-u w sezonie 2013/2014 oraz 2014/2015 zajmowały w rozgrywkach wojewódzkich miejsca 4. i 7. Od 2013 klub organizuje turniej o Puchar Ziemi Grybowskiej.

• Droga krajowa 28 Zator – Wadowice – Sucha Beskidzka – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Medyka.
• Linia kolejowa 96 Tarnów – Leluchów; Dworzec PKP Grybów.

Ochotnicza Straż Pożarna[edytuj]

W Grybowie działa jedna jednostka ochotniczej straży pożarnej, która znajduje się w dzielnicy Biała Wyżna. Powstała w 1905, zaś od 1995 znajduje się w krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym^[9][10].

Miasta partnerskie[edytuj]

• Château-Thierry (Francja)
• Veľký Šariš (Słowacja)
• Nyirtelek (Węgry)
• Ракошино (Ukraina)

Szlaki piesze[edytuj]

Grybów – Chełm (780 m n.p.m.) – Wawrzka (koniec niebieskiego szlaku turystycznego Rzeszów – Grybów)

Grybów – Jaworze (880 m n.p.m.)

Związani z Grybowem[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Grybowem.

Honorowi Obywatele Miasta Grybowa[edytuj]

• Jerzy Gostwicki,
• Józef Hodbod,
• Michał Huza,
• Adam Kaźmierczyk,
• Zdzisław Mączeński,
• Alojzy Muszyński.

Zobacz też[edytuj]

• Kaplica Męki Pańskiej w Grybowie
• Kościół św. Bernardyna w Grybowie
• Obraz Matki Bożej Przedziwnej w Grybowie
• Cmentarz wojenny nr 130 – Grybów
• Cmentarz wojenny nr 129 – Grybów

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Oficjalna strona miasta
• Strona internetowa Ośrodka Szkoleniowego Politechniki Warszawskiej w Grybowie
• Historia Żydów w Grybowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Grybów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881.

p • d • e Gmina Grybów Siedziba gminy Grybów Sołectwa Biała Niżna • Binczarowa • Chodorowa • Cieniawa • Florynka • Gródek • Kąclowa • Krużlowa Niżna • Krużlowa Wyżna • Polna • Ptaszkowa • Siołkowa • Stara Wieś • Stróże • Wawrzka • Wyskitna

p • d • e Miasta województwa małopolskiego Miasta na prawach powiatu Kraków • Nowy Sącz • Tarnów Miasta powiatowe Bochnia • Brzesko • Chrzanów • Dąbrowa Tarnowska • Gorlice • Limanowa • Miechów • Myślenice • Nowy Targ • Olkusz • Oświęcim • Proszowice • Sucha Beskidzka • Wadowice • Wieliczka • Zakopane Miasta gminne Alwernia • Andrychów • Biecz • Bobowa • Brzeszcze • Bukowno • Chełmek • Ciężkowice • Czchów • Dobczyce • Grybów • Jordanów • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Krynica-Zdrój • Krzeszowice • Libiąż • Maków Podhalański • Mszana Dolna • Muszyna • Niepołomice • Nowe Brzesko • Nowy Wiśnicz • Piwniczna-Zdrój • Rabka-Zdrój • Ryglice • Skała • Skawina • Słomniki • Stary Sącz • Sułkowice • Szczawnica • Szczucin • Świątniki Górne • Trzebinia • Tuchów • Wojnicz • Wolbrom • Zakliczyn • Zator • Żabno

p • d • e Powiat nowosądecki siedziba powiatu Nowy Sącz Miasta Grybów • Krynica-Zdrój • Muszyna • Piwniczna-Zdrój • Stary Sącz Gminy miejskie Grybów Gminy miejsko-wiejskie Krynica-Zdrój • Muszyna • Piwniczna-Zdrój • Stary Sącz Gminy wiejskie Chełmiec • Gródek nad Dunajcem • Grybów • Kamionka Wielka • Korzenna • Łabowa • Łącko • Łososina Dolna • Nawojowa • Podegrodzie • Rytro