Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Janów Podlaski
Herb Janowa Podlaskiego
Kolegiata pw. św. Trójcy
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	bialski
Gmina	Janów Podlaski
Liczba ludności (2013-12-31)	2720[1]
Strefa numeracyjna	(+48) 83
Kod pocztowy	21-505
Tablice rejestracyjne	LBI
SIMC	0012960
Położenie na mapie gminy Janów Podlaski Janów Podlaski
Położenie na mapie powiatu bialskiego Janów Podlaski
Położenie na mapie województwa lubelskiego Janów Podlaski
Położenie na mapie Polski Janów Podlaski
52°11′45″N 23°12′38″E/52,195833 23,210556
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa miejscowości

Dziedziniec zamku biskupów łuckich

Grota Naruszewicza

Stadnina w Janowie Podlaskim

Koń wyhodowany w Janowie Podlaskim

Janów Podlaski – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Janów Podlaski.

Miejscowość jest siedzibą gminy Janów Podlaski, rzymskokatolickiego dekanatu Janów Podlaski i parafii Trójcy Świętej.

Prywatne miasto duchowne położone było w końcu XVIII wieku w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego^[2]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.

Dzisiejszy Janów to miejscowość słynąca z hodowli koni czystej krwi arabskiej prowadzonej przez Stadninę Koni Janów Podlaski, najstarszą, założoną w 1817, państwową stadninę koni^[3][4].

Położenie[edytuj]

Wieś leży kilka kilometrów na południe od Bugu, na którym przebiega granica z Białorusią. Przez Janów Podlaski przebiega droga wojewódzka nr 698.

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego wieś jest położona na obszarze Niziny Południowopodlaskiej.

W Polsce międzywojennej była siedzibą władz powiatu konstantynowskiego.

Historia[edytuj]

Janów Podlaski osada mająca status wsi zasiedlona była w końcu paleolitu – starszej epoki kamienia. Prawdziwy rozkwit osadniczy nastąpił w okresie wczesnego średniowiecza. Związany był z pojawieniem się na tych ziemiach plemion słowiańskich.

Najwcześniejsze historyczne wzmianki o Janowie Podlaskim pochodzą z 1423 roku, gdy litewski Książę Witold darował wieś Porchów łuckiemu kościołowi katedralnemu. W 1465 Porchów uzyskał prawa miejskie chełmińskie i od imienia ówczesnego biskupa Jana Łosowicza przyjął nazwę Janów Biskupi. Otrzymał herb z wizerunkiem hostii i kielicha. Położenie Janowa przy szlaku handlowym na trasie Kraków – Wilno, sprzyjało rozwojowi miasta. W roku 1570 miasto liczyło 500 domów, 5 tys. ludzi, cechy kuśnierzy, szewców, zdunów, stolarzy. Biskupi łuccy posiadali w Janowie dwa kościoły, zamek obronny i okoliczne grunty. W roku 1656, w czasie najazdu szwedzkiego warowna rezydencja i świątynie legły w gruzach. Siedziba biskupów nadawała się jedynie do rozbiórki. Dopiero w latach 1770–1780 z inicjatywy biskupa Feliksa Pawła Turskiego w miejscu byłej rezydencji wybudowano późnobarokowy pałac z dwoma pawilonami przy dziedzińcu i otoczono go parkiem w stylu angielskim.

Oprócz pałacu biskupiego zachował się barokowy budynek kościoła pod wezwaniem św. Trójcy wzniesiony w latach 1714–1735, w 1741 roku podniesiony do godności kolegiaty (katedra w latach 1818–1867 i 1918-1924). Ma on dwuwieżową fasadę i trójnawowe wnętrze. W wystroju wnętrza zwraca uwagę dwanaście ośmiobocznych płócien ze szkoły Franciszka Smuglewicza. Obok kolegiaty znajdują się budynki dawnego seminarium duchownego (1685-1939), użytkowane obecnie przez oświatę. W bliskim pierwotnemu kształcie uchowała się dzwonnica z 1745 roku. Z Janowem związana jest postać biskupa Adama Naruszewicza, który spędził tu ostatnie lata swego życia. Mieszkał on w pałacu biskupim, w pawilonie wschodnim od 1788 roku do śmierci w roku 1796. Z jego imieniem wiąże się grota na końcu alei lipowej z 1790 roku w kształcie walca z kopułą, z kamienia. Tradycja podlaska mówi, iż tu właśnie pisał tezy Konstytucji 3 Maja biskup Naruszewicz. Ten poeta i dziejopisarz został pochowany w krypcie kolegiaty św. Trójcy. W świątyni znajduje się pomnik Naruszewicza, wykonany z białego marmuru w Rzymie, w roku 1861 przez T. O. Sosnowskiego. Z dawnej zabudowy miejskiej Janowa pozostał dom Ryttów z 1793 roku.

W roku 1818 utworzono nową diecezję janowską, a Janów stał się siedzibą jej biskupów. Po upadku powstania styczniowego w 1864 roku, w którym mieszkańcy wzięli liczny udział, władze zaborcze skasowały diecezję (1867). Przyczyną tej decyzji była także obawa przed oddziaływaniem i pomocą katolików dla unitów. W 1874 prześladowania unitów poprzedzające likwidację unickiej diecezji chełmskiej dotknęły również unitów janowskich – około stu zostało uwięzionych. Brak połączeń kolejowych oraz przemysłu pod koniec XIX wieku i początku wieku XX zdecydował o zahamowaniu rozwoju miasta. W latach 1918–1932 Janów był siedzibą powiatu konstantynowskiego, ale i to nie wpłynęło na ożywienie gospodarcze.

W czasie II wojny światowej zginęła znaczna liczba mieszkańców, głównie Żydów. W roku 1944 Janów liczył 2 tys. mieszkańców (50% stanu z 1939 roku). Podczas II wojny światowej (1940^[5]) stracił prawa miejskie^[6]. W sierpniu 1944 uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta^[7], przez co Janów tymczasowo odzyskał status miasta (posiadał taki jeszcze 28 czerwca 1946)^[8]. Późniejsze publikacje (od 1947) Janowa jako miasto już nie wymieniają^[5][9] (wieś w gminie Janów Podlaski).

Prawa miejskie[edytuj]

Miejscowość posiadała prawa miejskie w latach 1465^[10]–1870^[11], 1919^[12]–1940^[13] i 1944^[7]–1946^[5][8][9].

• Prawa miejskie uzyskał Janów po raz pierwszy w roku 1465, miasto lokowano na terenie wsi Porchów. W wieku XIX nazywane także Janów Biskupi lub Janów Podlaski^[14]. Obie te nazwy funkcjonowały równolegle.
• Utrata praw miejskich następuje w roku 1869. Podstawa: „Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461)”
• Ponowne odzyskanie praw miejskich następuje w roku 1919 status ten utrzymuje się do roku 1940. Okupant hitlerowski prawa miejskie znosi zmieniając podział administracyjny
• W latach 1944–1946 Janów ponownie posiada status miasta, po czym po 14 lutego 1946 występuje jako wieś.^[6]

Stadnina Koni w Janowie Podlaskim[edytuj]

 Osobny artykuł: Stadnina Koni Janów Podlaski.

Zabytki[edytuj]

• pałac barokowy biskupów łuckich z 1770 r. na miejscu zamku z XV wieku rozbudowanego w 1520 roku i dworu z XVII wieku.
  • ślady obwarowań bastionowych
  • grota biskupa Adama Naruszewicza z 1796 r.
  • park krajobrazowy
• kościół św. Trójcy z lat 1714–1735, barokowy
  • dzwonnica murowana z 1745 r., barokowa
  • gmach Seminarium z połowy XVIII w. – obecnie Zespół Szkół
  • ogrodzenie
• kościół św. Jana Chrzciciela w stylu klasycystycznym z lat 1790–1801
  • dzwonnica w stylu bizantyjskim z 1874 r.
  • Plebania z końca XIX w.
• kaplica cmentarna św. Rocha z II połowy XIX w. na cmentarzu katolickim, dawniej unickim i wielowyznaniowym
• Stacja benzynowa z 1928 roku
• Założenie parkowe Wygoda I połowa XIX w. i zespół stajni projektu Henryka Marconiego
  • stajnia Czołowa z 1885 r.
  • stajnia Zegarowa z 1841 r.
  • stajnia Woroncowska z 1885 r.
  • stajnia Wyścigowa z 1848 r.
  • brama wjazdowa z ok. 1840 r.

W Janowie przy Starym Rynku zachowała się stacja benzynowa z 1928 roku, jedna z najstarszych w Polsce. Do dzisiaj można na jej terenie obejrzeć ręczne dystrybutory paliw Temper Extakt z 1928 roku.

Szlaki turystyczne[edytuj]

Nadbużański szlak rowerowy

Zobacz też[edytuj]

• Cmentarz żydowski w Janowie Podlaskim

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Janów (46) nad Krzywką w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa, 1882.
• Oficjalna witryna Stadniny Koni w Janowie Podlaskim
• Historia Żydów w Janowie Podlaskim na portalu Wirtualny Sztetl

p • d • e Gmina Janów Podlaski Miejscowości Błonie • Błonie (kolonia) • Bubel-Granna • Bubel-Łukowiska • Jakówki • Janów Podlaski • Kajetanka • Kajetanka (kolonia) • Klonownica Mała • Klonownica-Plac • Nowinki • Nowy Pawłów • Ostrów • Peredyło • Piaski • Pieczyska • Polinów • Romanów • Stare Buczyce • Stary Bubel • Stary Pawłów • Werchliś • Woroblin • Wygoda