Tworzenie stron internetowych

Jedwabne
Kościół św. Jakuba
Herb Jedwabnego
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	łomżyński
Gmina	Jedwabne gmina miejsko-wiejska
Burmistrz	Michał Chajewski
Powierzchnia	4,54 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	1 653[1] 364,1 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 86
Kod pocztowy	18-420
Tablice rejestracyjne	BLM
Położenie na mapie powiatu łomżyńskiego Jedwabne
Położenie na mapie województwa podlaskiego Jedwabne
Położenie na mapie Polski Jedwabne
53°17′10″N 22°18′09″E/53,286111 22,302500
TERC (TERYT)	2007014
SIMC	0957382
Urząd miejski ul. Żwirki i Wigury 3 18-420 Jedwabne
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Jedwabne – miasto w województwie podlaskim, w powiecie łomżyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jedwabne.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. łomżyńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2015 r. miasto zamieszkiwało 1652 mieszkańców w tym 811 mężczyzn^[2].

Miejscowość znajduje się na Wysoczyźnie Kolneńskiej.

W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii pw. św. Jakuba Apostoła. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej i dekanatu Jedwabne.

Historia[edytuj]

Pierwsza wzmianka o Jedwabnem pojawiła się w roku 1455. Wieś Jedwabne powstała w wyniku akcji osadniczej prowadzonej przez księcia mazowieckiego Janusza I Starszego. Wieś powstała na terenie niestałej osady, Jedwabne siedliska, nad rzeczką Wiźnicą, na szlaku Wizna – Kubra. Założycielem wsi najprawdopodobniej był podsędek wiski Jan Bylica, ze Ślubowa w ziemi zakroczymskiej podpisujący się „Johannes Bylica de Jedwabne subiudex terrestis Visnensis”. Staraniem Jana Bylicy powstał tu w 1417 roku pierwszy drewniany kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, Świętego Jakuba i Wszystkich Świętych wzmiankowany w dokumentach z roku 1448. Wieś Jedwabne do 1680 roku należała do rodziny Jedwabińskich, a po śmierci ostatniego z Jedwabińskich, wieś przeszła w ręce Kraszewskich.

W roku 1736 właścicielem wsi został stolnik łomżyński Antoni Rostkowski. Z jego inicjatywy 17 lipca 1736 r. król August III nadał dla Jedwabnego magdeburskie prawa miejskie i prawo na odbywanie cotygodniowych targów w niedzielę oraz pięciu jarmarków w roku. W tym okresie Jedwabne posiadało wybudowany w latach 1737–1738 drewniany kościół z dwuwieżową fasadą, oraz synagogę wybudowaną około 1770 roku. W 1777 roku, płacąc 20 000 zł, nowym właścicielem Jedwabnego został Stanisław Rembieliński, sekretarz gabinetowy króla Stanisława Augusta, chorąży i poseł ziemi wiskiej. Pod koniec XVIII wieku powstały w Jedwabnem fabryki sukna. Od 1795 roku miasto znajdowało się pod zaborem pruskim by w roku 1807 trafić do Księstwa Warszawskiego i w 1815 r. do Królestwa Polskiego^[3]. W 1851 r. w Jedwabnem pracowało już 17 warsztatów tkackich, zatrudniających 36 robotników i pod względem wartości produkcji Jedwabne zajmowało w Królestwie 11 miejsce. W 1862 roku w Jedwabnem zainstalowanych było 11 mechanicznych i 13 ręcznych krosien. Zakłady podupadły po powstaniu styczniowym. W 1866 roku miasto utraciło prawa miejskie^[3]. 8 kwietnia 1909 roku Kazimierz Skarżyński sprzedał jedwabieński majątek Aleksandrze Marcinkowskiej. Na początku XX w. w miejscowości znajdowały się zakłady wyrobów włókienniczych^[3].

W okresie I wojny światowej Jedwabne było miejscem bardzo zaciekłych walk pozycyjnych, w czasie których zniszczono zakłady wyrobów włókienniczych^[3]. Pozostałością walk jest niemiecki cmentarz wojskowy w Jedwabnem i w Orlikowie.

W maju 1918 roku właścicielami dóbr zostali Helena i Henryk Prusowie. W 1927 roku Jedwabne odzyskało prawa miejskie^[3]. W kwietniu 1936 roku część nieruchomości dóbr majątku Jedwabne przeniesiona została na córkę i zięcia Heleny Prus, Irenę i Ferdynanda Hartwigów.

Proboszczem Jedwabnego był od 1931 do lipca 1940 roku ks. Ryszard Marian Szumowski, aresztowany przez NKWD i skazany na śmierć w Mińsku w styczniu 1941.

2 września 1939 r. miasto zajęły wojska niemieckie, jednak ostatecznie Jedwabne zostało zaanektowane przez Związek Radziecki w końcu miesiąca. Działalność rozpoczęły wówczas polskie organizacje podziemne, a oddział partyzancki stacjonujący na uroczysku Kobielne uległ rozbiciu przez Rosjan^[a]. 22 czerwca 1941 Jedwabne zostało zajęte przez Niemców. 10 lipca 1941 miasto stało się miejscem mordu co najmniej 340 Żydów przez Polaków. Po wojnie aresztowano i skazano dziesięciu uczestników zbrodni. W 2001 na miejscu zbrodni odsłonięto pomnik, który zastąpił wcześniejsze upamiętnienie z błędnym napisem o sprawcach pogromu oraz liczbie ofiar.

 Osobny artykuł: Pogrom w Jedwabnem.

W lipcu 1941, bezpośrednio po pogromie, w Jedwabnem utworzono getto dla ok. 100 ocalałych Żydów^[4]. Zostało ono zlikwidowane jesienią 1942, a ludność żydowską wywieziono do getta w Łomży^[4].

Po reformie rolnej w roku 1944 ziemie majątku Jedwabne rozparcelowano, a dworek przejęto na cele kulturalne gminy Jedwabne.

W dniu 29 września 1948 roku, Jedwabne zostało opanowane przez oddział Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW) dowodzonego przez porucznika Stanisława Franciszka Grabowskiego pseud. "Wiarus". Żołnierze NZW po systematycznym zerwaniu łączności telefonicznej i  zablokowaniu posterunku Milicji Obywatelskiej przy użyciu erkaemów, opanowali Urząd Gminy. Z Urzędu Gminy żołnierze NZW zabrali księgi podatkowe i korespondencję, natomiast ze spółdzielni Samopomocy Chłopskiej zarekwirowali różnego rodzaju towary niezbędne do dalszej walki zbrojnej. Na rynku odbył się wiec, na którym  porucznik Grabowski wezwał ludność Jedwabnego do konsekwentnego stawiania oporu władzom komunistycznym^[5].

W 2012 r. z granic miasta wyłączono łącznie obszar 692,847 ha (miejscowości Kajetanowo, Biczki, Kosaki-Turki)^[6].

Jedwabne – Kuźnia ok. 1915 r.

Bezpieczeństwo[edytuj]

Ochrona zdrowia

• Przychodnia Rejonowa
• Gabinety Stomatologiczne

W mieście znajduje się posterunek policji oraz Ochotnicza Straż Pożarna.

Kultura^[7][edytuj]

Na terenie miasta znajdują się:

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury (MGOK)
• Biblioteka Publiczna

Oba obiekty znajdują się w zabytkowym dworze.

Zespół dworski w Jedwabnem.

Oświata^[8][edytuj]

W mieście znajdują się:

• Punkt Przedszkolny
• Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza
• Zespół Szkół Gimnazjalnych i Ponadgimnazjalnych, w skład którego wchodzą:
  • Publiczne Gimnazjum im. Papieża Jana Pawła II
  • Liceum Ogólnokształcące im. Księdza Kardynała Stefana Wyszyńskiego
  • Branżowa Szkoła I Stopnia

Przemysł[edytuj]

Na terenie miasta znajduje się zakład produkcji stolarki okiennej, zakład produkcji elementów budowlanych, kopalnie kruszywa oraz tartak.

Sport[edytuj]

Miejsko-Gminny Klub Sportowy Victoria Jedwabne najprawdopodobniej powstał w 1954 r. Początkowo istniały sekcje lekkoatletyczne. W 1962 roku powstała sekcja piłki nożnej. Awans do IV ligi - najwyższego poziomu rozgrywek w historii klubu - wywalczono w 1974 r. Po wieloletniej nieobecności klub sportowy w postaci sekcji piłki nożnej reaktywowano w 2007 r.^[9] Od tego czasu drużyna występowała w rozgrywkach ligowych Klasy B, Klasy A oraz Klasy Okręgowej Seniorów (KOS). Zespół brał udział również w rozgrywkach Pucharu Polski (grupie podlaskiego ZPN), gdzie w edycji 2009/2010 odpadł w IV rundzie z ŁKS Łomża po wcześniejszym wyeliminowaniu Wissy Szczuczyn, która w tamtym sezonie awansowała do III ligi^[10].

Obecnie drużyna piłki nożnej bierze udział w rozgrywkach Podlaskiej Klasy A Grupy II^[11] korzystając z boiska sportowego znajdującego się przy Zespole Szkół Gimnazjalnych i Ponadgimnazjalnych. Boisko ma wymiary 100 x 60 m i otoczone jest bieżnią. Kibice mają do dyspozycji 100 miejsc siedzących^[12].

Transport[edytuj]

Przez miasto przebiegają drogowe szlaki komunikacyjne:

• droga wojewódzka nr 668 (Piątnica Poduchowna – Jedwabne – Przytuły – Radziłów – Osowiec-Twierdza)
• droga powiatowa nr 1830B (Stawiski – Jurzec Włościański – Kossaki-Turki – Jedwabne)^[13]
• droga powiatowa nr 1834B (Jedwabne – Konopki Chude – Borawskie – Supy – Wagi – Dusze – Racibory – Radziłów)^[13]
• droga powiatowa nr 1922B (Jedwabne – Bronaki-Pietrasze)^[13]
• droga powiatowa nr 1925B (Jedwabne – Grądy Wielkie – Makowskie – Burzyn)^[13]
• droga powiatowa nr 1928B (Jedwabne – Przestrzele – Kucze Wielkie – Siestrzanki – Mocarze)^[13]
• droga powiatowa nr 1961B (Wizna – Męczki – Kotowo-Plac – Jedwabne)^[13]

Miasto skomunikowane jest bezpośrednimi połączeniami autobusowymi z Białymstokiem, Ełkiem, Grajewem, Kolnem, Łomżą, Przytułami, Radziłowem, Stawiskami, Szczuczynem i Wizną realizowanymi przez PKS Łomża^[14].

Zabytki^[15][16][edytuj]

Miasto posiada historyczny układ przestrzenny z prostokątnym układem ulic oraz placem w centralnej części. W głównej części miasta znajduje się kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła z 1926 r. Za budynkiem kościoła otoczonym wybudowanym w latach 1926 - 1935 murem, znajduje się plebania z końca XIX w.

Zabytkowy cmentarz wojenny z I Wojny Światowej żołnierzy niemieckich znajduje się blisko cmentarza rzymskokatolickiego, na którym znajdują się 4 zabytkowe nagrobki z lat 1907-1945. Kolejne miejsce wiecznego spoczynku to cmentarz żydowski z I połowy XIX w. oraz mogiła z II Wojny Światowej upamiętniona pomnikiem z 1941 r.

Pod ochroną znajduje się również młyn motorowo-elektryczny.

Obok zabytkowego zespołu dworskiego należącego kiedyś do Rembelińskich, Rozbielińskich i Skarżyńskich datowanym na II połowę XVIII-XIX w. rośnie park dworski z aleją kasztanową.

Honorowi Obywatele Jedwabnego[edytuj]

• Tomasz Strzembosz (2004)
• Jerzy Robert Nowak (2006)

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Jedwabnego w 2014 roku^[1].

Zobacz też[edytuj]

• Cmentarz żydowski w Jedwabnem
• Pogrom w Jedwabnem
• Stara Synagoga w Jedwabnem
• Synagoga w Jedwabnem

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Cykl Gminy polskie – gmina Jedwabne – historia
• Historia Żydów w Jedwabnem na portalu Wirtualny Sztetl
• Jedwabne, Jedwabno w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa, 1882.
• Miejsko-Gminny Klub Sportowy Victoria Jedwabne

p • d • e Miasta województwa podlaskiego Miasta powiatowe Augustów • Białystok • Bielsk Podlaski • Grajewo • Hajnówka • Kolno • Łomża • Mońki • Sejny • Siemiatycze • Sokółka • Suwałki • Wysokie Mazowieckie • Zambrów Miasta gminne Brańsk • Choroszcz • Ciechanowiec • Czarna Białostocka • Czyżew • Dąbrowa Białostocka • Drohiczyn • Goniądz • Jedwabne • Kleszczele • Knyszyn • Krynki • Lipsk • Łapy • Michałowo • Nowogród • Rajgród • Stawiski • Suchowola • Supraśl • Suraż • Szczuczyn • Szepietowo • Tykocin • Wasilków • Zabłudów

p • d • e Gmina Jedwabne Siedziba gminy: Jedwabne Sołectwa Bartki • Biodry • Borawskie • Bronaki-Olki • Bronaki-Pietrasze • Brzostowo • Burzyn • Chrostowo • Chyliny • Grądy Małe • Grądy Wielkie • Janczewko • Janczewo • Kaimy • Kamianki • Karwowo-Wszebory • Kąty • Koniecki • Konopki Chude • Konopki Tłuste • Korytki • Kotowo-Plac • Kotowo Stare • Kotówek • Kubrzany • Kucze Małe • Kucze Wielkie • Kuczewskie • Makowskie • Mocarze • Nadbory • Olszewo-Góra • Orlikowo • Pawełki • Pieńki Borowe • Pluty • Przestrzele • Rostki • Siestrzanki • Stryjaki • Szostaki • Witynie Miejscowości niesołeckie Biczki • Biodry-Kolonia • Grabnik • Kajetanowo • Kąciki • Kosaki-Turki • Lipnik • Nowa Wieś • Nowiny

p • d • e Powiat łomżyński Miasta Jedwabne • Nowogród Gminy miejsko-wiejskie Jedwabne • Nowogród Gminy wiejskie Łomża • Miastkowo • Piątnica • Przytuły • Śniadowo • Wizna • Zbójna