Tworzenie stron internetowych

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Kańczuga

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Kańczuga (ujednoznacznienie).

Kańczuga
Stacja kolejki wąskotorowej
Herb Kańczugi
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	przeworski
Gmina	Kańczuga gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1427 r.
Burmistrz	Jacek Sołek
Powierzchnia	7,6[1] km²
Wysokość	śr. ok. 220 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	3222[2] 423,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 16
Kod pocztowy	37-220
Tablice rejestracyjne	RPZ
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Kańczuga
Położenie na mapie Polski Kańczuga
49°59′00″N 22°24′42″E/49,983333 22,411667
TERC (TERYT)	1814054
SIMC	0972424
Urząd miejski ul. M. Konopnickiej 2 37-220 Kańczuga
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Kańczuga – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kańczuga, położone na Podgórzu Rzeszowskim, nad rzeką Mleczką.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1441 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[3].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa przemyskiego.

Historia[edytuj]

Pierwsze dokumenty dotyczące osadnictwa na tym terenie pochodzą z 1340 r. Pierwszymi dzierżawcami królewskimi byli Pileccy, którzy za panowania księcia Władysława Opolczyka zamienili osadę Mrzygłód na Kańczugę i Tyczyn. Prawa miejskie Kańczuga otrzymała w XV wieku. Przyznawane były one w XV-XIX w., ponownie w 1934 r.

Założycielem miasta był Otton z Pilczy. Po nim Kańczugę odziedziczyła jego córka Elżbieta, która wyszła za mąż za Wincentego Granowskiego (ok. 1370-1410), starostę generalnego Wielkopolski, syna Wincentego z Granowa, a następnie poślubiła króla Władysława Jagiełłę.

Prawa miejskie Kańczuga otrzymała w roku 1440 z rąk króla Władysława Jagiełły. W XV w. nadal stanowiła własność Pileckich, jak wynika z dokumentu spadkowego zawartego w 1450 r., pomiędzy synem Elżbiety Gronowskiej Janem Pileckim, a Wacławem, księciem opolskim (siostrzeńcem Jana Pileckiego). W dokumencie tym wymienione są wsie z klucza łańcucko-kańczudzkiego^[4]. Właścicielami miasta były takie znaczące rody, jak: Pileccy, Odrowążowie, Kostkowie, Ostrogscy, Lubomirscy i Sanguszkowie.

Lata rozwoju Kańczugi przypadły na okres przed 1498 r. Kupcy budowali głębokie i długie piwnice, w których składowali towary. Jednak później miasto przeżyło wiele dramatycznych wydarzeń – najazd wołoski w 1498 r. oraz kilka najazdów tatarskich, co spowodowało upadek grodu.

W końcu XVI w. jedyną właścicielką Kańczugi była Zofia ze Sprowy Odrowąż Kostkowa – córka Stanisława Odrowąża (prawnuczka Spytka III), wdowa po Janie Krzysztofie Tarnowskim. Jej drugi mąż, Jan Kostka^[5] po poślubieniu właściciel Kańczugi i Jarosławia prowadził poważną działalność budowlaną. Jan Kostka, wojewoda sandomierski, i Zofia ze Sprowy, małżonkowie, nadali 23 czerwca 1580 roku przywilej mistrzom rzemiosła szewskiego. Ich córka, księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635) herbu Dąbrowa, gdy w wieku 19 lat wyszła za mąż za Aleksandra Ostrogskiego, zamieszkała z mężem na zamku w Jarosławiu. W 1603 roku księżna Anna Ostrogska z domu Kostka przejęła od Jarosławskich klucz kańczudzki oraz Gać (którą w 1612 r. pozbawiła statutu parafii i uzależniła od parafii Kańczuga). Anna z Kostków Ostrogska była benefaktorką miasta.

W 1624 r. nastąpił kolejny najazd czambułów tatarskich, tym razem pod wodzą chana Kantymira. W powiecie Przeworsk nie było wsi, która ucierpiała od tego napadu i tylko nielicznym mieszkańcom udało się uniknąć jasyru.

24 maja 1636, po śmierci matki Anny Ostrogskiej, dobra Kańczugi i jarosławskie, przypadły siostrze Katarzynie, siostrzeńcom Aleksandrowi Michałowi i Konstantemu Lubomirskim. W 1622 r. klucz kańczudzki przejmuje Stanisław Lubomirski – pan na Nowym Wiśniczu, poprzez ożenek z Zofią, córką Anny Ostrogskiej. Po Zofii Ostrogskiej klucz kańczudzki przejmują kolejno jej dwaj synowie; Jerzy Sebastian i Aleksander Michał Lubomirski. Następnie syn Aleksandra, Józef Karol Lubomirski (1638-1702 r.), który poprzez ożenek z Teofilą Zasławską (1650-1709), stał się współwłaścicielem największego na terenie Rzeczypospolitej latyfundium, tzw. ordynacji Ostogsko-Zasławskiej. W jej skład wchodziło 51 miast, 973 wsie i 229 folwarków. Kolejny właściciel klucza kańczudzkiego to syn Józefa, Aleksander Dominik Lubomirski (1693-1720), po nim ordynację przejęła jego siostra Marianna Lubomirska (1693-1729), którą w 1710 r. poślubił Paweł Karol Sanguszko(1680-1750). W 1712 r. urodził się im jedyny syn Janusz Aleksander Sanguszko zm. 1775 r., który po śmierci matki, przejął klucz kańczudzki i ordynacje Ostrogsko-Zasławską. Janusz Sanguszko w 1756 r. rozwiązał ordynację, Ostrogsko-Zasławską.

W roku 1793 klucz kańczudzki kupił Karol Szydłowiecki, który poprzez sprzedaż kolejnych wsi tegoż klucza doprowadził do jego likwidacji.

Ksiądz Jan Kudła, proboszcz miejscowej parafii w 1889 r. odręcznie napisał „Historię Miasteczka Kańczuga”.

Długoletnim dyrektorem powszechnej szkoły męskiej i żeńskiej w mieście był Edward Sierpniewski (1858-1937), który w uznaniu swoich zasług w zakresie wychowania młodzieży (ponad 50 lat pracy w edukacji) otrzymał tytuł honorowego obywatela Kańczugi^[6].

W Kańczudze urodził się Anatol Nowak (26 kwietnia 1862 w Kańczudze – 5 kwietnia 1933 w Przemyślu) – polski biskup katolicki, rektor Wyższego Seminarium w Krakowie. W 1874 r. w Kańczudze urodził się Abraham Brill, amerykański psychiatra i psychoanalityk. Tłumacz dzieł Freuda, jeden z założycieli New York Psychoanalytic Society.

Dziedzic kańczudzki Roman Scipio del Campo był odkrywcą na terenie Kańczugi jedynych w Europie Wschodniej pokładów alabastru i budowniczym kopalni. Wydobywany tutaj alabaster wykorzystywany był m.in. do renowacji stiuków w Katedrze Wawelskiej.

27 lipca 1944 Kańczuga została zdobyta przez wojska radzieckie 1 Frontu Ukraińskiego^[7].

W okolicy trwa wydobycie gazu ziemnego. Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 3231 mieszkańców.

W Kańczudze znajduje się fabryka Axtone (dawny Kamax), która jest producentem urządzeń cięgłowo-zderznych dla wszystkich typów pojazdów szynowych. W Kańczudze znajduje się siedziba Stowarzyszenia SAAB Gt-Classic^[8], skupiającego miłośników zabytkowych samochodów marki SAAB z Polski i zagranicy.

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Kańczugi w 2014 roku^[2].

Kościół

Zabytki[edytuj]

• Kościół pw. św. Michała Archanioła (wzniesiony około 1605 r.). W 1612 r. dobudowano kaplicę św. Anny (fundatorka – księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635)- księżna herbu Dąbrowa.), około 1660 r. kaplicę Matki Boskiej. W latach 1924-1928 przebudowano elewację, dodano kruchtę i wieżę (według projektu W. Rawskiego). We wnętrzu część barokowego wyposażenia.
• Kościół pw. MB Łaskawej (pocz. XVII w.) – dawna cerkiew greckokatolicka. Remontowana i przebudowana częściowo XIX/XX w. W 1945 r. zamieniona na magazyn. W 1984-1994 r. nastąpiła gruntowna restauracja. Została z powrotem poświęcona w 1995 r.

 Osobny artykuł: Cerkiew Pokrow Bogarodzicy w Kańczudze.

• Dworzec kolejki wąskotorowej.
• Pomnik Grunwaldu odbudowany w 1984 r. po zniszczeniu przez hitlerowców.

Ludzie związani z Kańczugą[edytuj]

 Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Kańczugą, Ludzie urodzeni w Kańczudze.

Zobacz też[edytuj]

• Parafia św. Michała Archanioła w Kańczudze
• Cmentarz żydowski w Kańczudze
• Kańczuga (stacja kolejowa)

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Kańczuga (2) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa, 1882.

p • d • e Gmina Kańczuga Siedziba gminy: Kańczuga Miasta Kańczuga Sołectwa Bóbrka Kańczucka • Chodakówka • Krzeczowice • Lipnik • Łopuszka Mała • Łopuszka Wielka • Medynia Kańczucka • Niżatyce • Pantalowice • Rączyna • Siedleczka • Sietesz • Wola Rzeplińska • Żuklin

p • d • e Powiat przeworski Miasta Przeworsk • Kańczuga • Sieniawa Gminy miejskie Przeworsk Gminy miejsko-wiejskie Kańczuga • Sieniawa Gminy wiejskie Adamówka • Gać • Jawornik Polski • Przeworsk • Tryńcza • Zarzecze