Tworzenie stron internetowych

	Koronowo
	Koronowo
	; Rynek w Koronowie
Herb Koronowa	Flaga Koronowa
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	bydgoski
Gmina	Koronowo; gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1368
Burmistrz	Stanisław Gliszczyński
Powierzchnia	28,18 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 11 317; 402,0 os./km²
Strefa numeracyjna;	(+48) 52
Kod pocztowy	86-010
Tablice rejestracyjne	CBY
	Położenie na mapie powiatu bydgoskiego Koronowo
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Koronowo
	Położenie na mapie Polski Koronowo
	53°18′52″N 17°56′14″E/53,314444 17,937222
TERC; (TERYT)	0403044
SIMC	0929285
	Urząd miejski pl. Zwycięstwa 1; 86-010 Koronowo
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o nazwie Koronowo.

Koronowo – miasto w północnej Polsce, w woj. kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Koronowo.

Według danych z 31 grudnia 2010 roku miasto miało 11029 mieszkańców^[2].

Prywatne miasto duchowne położone było w XVI wieku w województwie inowrocławskim^[3].

Położenie[edytuj]

Miasto położone jest nad rzeką Brdą oraz nad jeziorami: Koronowskim (Zalewem Koronowskim), Lipkusz, Białym oraz Kanałem Lateralnym, na pograniczu regionów: w południowej części Borów Tucholskich, w zachodniej części Doliny Brdy, jak i we wschodniej części Krajny, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Borów Tucholskich i Pojezierza Krajeńskiego). Przy drogach krajowych nr 25 i 56, w odległości 27 km na północny zachód od Bydgoszczy, 71 km od Torunia oraz 335 km od Warszawy.

Nazwa[edytuj]

Nazwa miasta pochodzi od łacińskiej nazwy klasztoru Corona Mariae oznaczającej po łacinie Korona Marii i związana jest z osobą Matki Boskiej. Pod zaborem pruskim miasto nosiło nazwę Polnisch Crone, którą notuje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880-1902^[4].

Spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach z 1835 roku, którego autorem jest J.E. Muller notuje obecnie używaną, polską nazwę miejscowości Koronowo oraz niemiecką nazwę – Polnisch Crone^[5].

Historia[edytuj]

Ołtarz główny z obrazami Bartłomieja Strobla w Bazylice kolegialnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Historia Koronowa zaczyna się od przeniesienia z Byszewa konwentu cystersów i założenia w 1288 r. nowego klasztoru na terenach wsi Smeysche^[6]. Kolejne akty lokacji miasta z 1359 r., a następnie z 1368 r., wystawione przez króla Kazimierza Wielkiego, doprowadziły w 1370 r. do założenia miasta^[7]. Znaczące dla historii Polski było zwycięstwo w bitwie pod Koronowem wojsk polskich nad Krzyżakami, 10 października 1410 r., w rejonie wsi Wilcze – Łąsko Wielkie, upamiętnione 13-metrowej wysokości pomnikiem, wzniesionym u wylotu drogi z Koronowa w kierunku Koszalina^[8].

Ratusz

Podczas kolejnych wojen Królestwa Polskiego z zakonem krzyżackim Koronowo było kilkakrotnie niszczone. Rozwój miejscowości nastąpił z końcem XV w. w wyniku rozwoju handlu zbożem, drewnem oraz produkcją garncarską i browarnictwem, którym sprzyjała swoboda spławu na Brdzie. W 1563 r. opat Adam Mirkowski odnowił przywilej lokacyjny i ufundował kościół oraz szpital Świętego Ducha. Od następnego stulecia rozpoczął się powolny upadek znaczenia miejscowości; w wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. Koronowo zostało zagarnięte przez Prusy i znalazło się w zaborze pruskim^[9]; w 1819 r. nastąpiła kasata zakonu, a w 1832 r. rozebrano kościół i szpital Świętego Ducha.

Osobne artykuły: Koronowo (stacja kolejowa), Koronowo Wąskotorowe i Linia kolejowa nr 241.

W 1909 roku Koronowo uzyskało połączenie kolejowe z Tucholą. W latach 1895-1969 komunikację z Bydgoszczą zapewniała linia kolei wąskotorowej (obecnie pozostały nieliczne torowiska i mosty). W okresie przynależności do Prus działały w Koronowie polskie organizacje.

1939–1945[edytuj]

We wrześniu 1939 roku na linii jezior Byszewskich na zachód od miasta toczyły się walki obronne oddziałów polskich przeciwko wojskom niemieckim. W okresie II wojny światowej Niemcy zamordowali ok. 100 mieszkańców Koronowa. Pamięć pomordowanych uczczono pomnikami: w Srebrnicy, Dębowej Górze, Tryszczynie, Wierzchucinie Królewskim, Buszkowie oraz Koronowie – pomnik na cmentarzu ofiar – Polaków. W okresie okupacji niemieckiej 1939–1945 więzienie, w którym zmarło ok. 600 osób. Od 1942 Niemcy stosowali dla miasta nazwę Krone an der Brahe (wcześniej używano nazw Polnisch Krone lub Crone an der Brahe).

Osobne artykuły: Zbrodnia w Buszkowie i Więzienie w Koronowie (1939–1945).

Po 1945[edytuj]

W drugiej połowie lat 40. ubiegłego wieku mieściło się tu więzienie Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.

W roku 1960 dokonano spiętrzenia wody na rzece Brdzie tworząc Jezioro Koronowskie. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.

Ludzie związani z Koronowem[edytuj]

Edmund Effert ps. „Jan Janusz” = (ur. 21 listopada 1889, zm. 7 czerwca 1944 w Żabikowie) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, Narodowej Organizacji Wojskowej i Armii Krajowej. [1]

Demografia[edytuj]

Piramida wieku mieszkańców Koronowa w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj]

Pocysterski klasztor z kościołem pw. Wniebowzięcia NMP

Kościół pw. św. Andrzeja

Zespół pocysterski pochodzi z końca XIII w. lub z pierwszej połowy XIV w. i był wzniesiony lub zaprojektowany prawdopodobnie przez mistrza Theodoricusa. Wielokrotnie odbudowywany po zniszczeniach w wojnach z Krzyżakami i Szwecją. W 1819 r. po kasacie zakonu został przekształcony w istniejące do dziś więzienie. W skład zespołu wchodzi Bazylika Mniejsza pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Jest to okazała gotycka bazylika przebudowana częściowo w stylu barokowym z licznymi kaplicami bocznymi; prezbiterium i nawy boczne przykrywają gotyckie sklepienia, w pozostałych częściach sklepienia barokowe. Bazylika posiada bogate barokowe wyposażenie, w tym obrazy Bartłomieja Strobla; ponadto fragmenty polichromii gotyckich. Barokowy pałac i zabudowania klasztorne nie są dostępne ze względu na mieszczący się tam zakład karny^[10].
Kościół filialny pw. św. Andrzeja został zbudowany w latach 1382-1396 w stylu gotyckim, a następnie przebudowany w renesansie i baroku. Posiada barokowo-rokokowe wyposażenie^[11].
XIX-wieczna zabudowa usytuowana jest na rynku i w jego okolicach.
„Diabelski Młyn” został wybudowany w XIX w. nad Brdą^[12].
Dawna synagoga została wzniesiona po sekularyzacji Koronowa w XIX w. i napływie ludności żydowskiej oraz niemieckiej^[13].

Struktury wyznaniowe[edytuj]

Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Koronowie, ul. Bydgoska 23
Sala Królestwa Świadków Jehowy, ul. Tucholska 20 A^[14]

Turystyka[edytuj]

Ceglano-kamienny wiadukt na nieczynnej linii kolejowej w Buszkowie pod Koronowem

Miejscowość jest ośrodkiem wypoczynku weekendowego i letniego dla mieszkańców Bydgoszczy i okolic. W miejscowości znajdują się liczne ośrodki wypoczynkowe, plaża i przystanie. Przez Koronowo lub tuż przy jego granicach przebiega kilka pieszych i rowerowych szlaków turystycznych:

Szlak żółty im. Leona Wyczółkowskiego : Bydgoszcz Osowa Góra – sanatorium w Smukale – Smukała – Janowo – Wtelno – Gościeradz – Samociążek – Wilcze Gardło – Nowy Jasiniec – Wymysłowo – Wielonek – Sokole-Kuźnica – Pruszcz (69 km)^[15]
Szlak zielony „Jezior Koronowskich” : Wudzyn – prom Sokole-Kuźnica – Krówka – Łąsko Wielkie – Buszkowo – Byszewo – Koronowo – Samociążek – Stronno (77 km)^[15]
Szlak niebieski „Brdy” : Bydgoszcz Brdyujście – Leśny Park Kultury i Wypoczynku – Smukała – Janowo – Samociążek – Koronowo – Romanowo – Sokole-Kuźnica – Zamrzenica – Świt – Tuchola (Rudzki Most) – Gołąbek – Woziwoda – Rytel – Swornegacie – Konarzyny (150 km)^[15]
Szlak czarny „Białego węgla” : Maksymilianowo – Samociążek – Koronowo (Tuszyny) – Koronowo (Pieczyska) – Koronowo (30 km)^[15]
Międzynarodowa Trasa Rowerowa R-1 – na odcinku podbydgoskim przebiega na trasie: Salno – Wtelno – Bydgoszcz Janowo – Bożenkowo – Samociążek – Koronowo – Serock – Świecie^[15]
Szlak Rowerowy BY 6001n: Bydgoszcz Leśna – Las Gdański – Piaski – Smukała – Janowo – Świekatowo – Bysławek – Tuchola – Woziwoda – Rytel – Mylof – Swornegacie – Chojnice (167 km)^[15]
otwarta 14 października 2014 roku ścieżka rowerowa z Bydgoszczy, poprowadzona w dużej mierze wzdłuż drogi krajowej nr 25 i po śladzie dawnej kolei wąskotorowej z Bydgoszczy, m.in. przez most wąskotorowy nad Brdą.