Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia słowa Kowary.

Kowary
Kowary, ul. 1 Maja
Herb Kowar Flaga Kowar
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	jeleniogórski
Gmina	gmina miejska
Data założenia	1158
Prawa miejskie	1513
Burmistrz	Bożena Wiśniewska
Powierzchnia	37,39 km²
Wysokość	420-1280 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	11 234[1] 300,5 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 75
Kod pocztowy	58-530
Tablice rejestracyjne	DJE
Położenie na mapie powiatu jeleniogórskiego Kowary
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Kowary
Położenie na mapie Polski Kowary
50°47′30″N 15°50′00″E/50,791667 15,833333
TERC (TERYT)	0206021
SIMC	0936078
Urząd miejski ul. 1 Maja 1a 58-530 Kowary
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Kowary (niem. Schmiedeberg) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie jeleniogórskim, na pograniczu Karkonoszy, Rudaw Janowickich i Kotliny Jeleniogórskiej w Sudetach Zachodnich.

Historycznie leżące na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.

Według danych GUS z 31 marca 2011 miasto liczyło 11 784 mieszkańców, 31 grudnia 2013 – 11 008^[2], a 31 grudnia 2015 – 11287^[3].

Położenie[edytuj]

Miasto Kowary leży w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego, w powiecie jeleniogórskim, nad Jedlicą. Miasto o powierzchni 37,4 km² zamieszkuje ponad 11,5 tys. mieszkańców. Kowary położone są w południowo-wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej, północno-wschodniej części Karkonoszy oraz południowo-zachodnim skrawku Rudaw Janowickich. Obszar miasta w granicach administracyjnych (3739 ha powierzchni – 120. lokata w kraju) charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu (420–1280 m n.p.m.)^[4], a przez to zróżnicowaniem warunków klimatycznych. Od południowego zachodu Kowary graniczą z Czechami. Granica biegnie od Przełęczy Okraj poprzez Kowarski Grzbiet do Skalnego Stołu.

Jedlica zimą

Kowary położone są nad rzeką Jedlicą, wzdłuż której na przestrzeni ok. 5 km ciągnie się zwarta zabudowa. W środkowej jej części usytuowane jest centrum miasta, które jest jego najstarszą częścią. Znajdują się tu liczne placówki usługowo-handlowe, urząd miasta, kościół, ośrodek zdrowia i dwie szkoły podstawowe.

Do lat 90. XX wieku miasto było znaczącym ośrodkiem przemysłowym. Obecnie czynione są starania w kierunku zwiększenia roli turystyki. Nieprzerwanie, natomiast, miasto pełni funkcje ośrodka specjalistycznego lecznictwa uzdrowiskowego.

Według danych z roku 2002^[5] Kowary mają powierzchnię 37,39 km², w tym:

• użytki rolne: 22%
• użytki leśne: 63%

Miasto stanowi 5,95% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Kamienna Góra, Karpacz, Lubawka, Mysłakowice, Podgórzyn, Svoboda nad Úpou (Czechy)

Historia[edytuj]

 Osobne artykuły: Kalendarium Kowar i Herb Kowar.

Założenie i rozwój miasta Kowary związany jest głównie z wydobyciem rud żelaza oraz z kowalstwem^[6]. W 1148 waloński gwarek, Laurentius Angelus dokonał odkrycia – na zboczu góry Rudnik w Rudawach Janowickich stwierdził obecność rud żelaza. Niespełna 10 lat później, w 1158 książę Bolesław Kędzierzawy wydał rozporządzenie, które zapoczątkowało wydobycie rudy z owej góry. Wkrótce powstały kuźnie i hamernie, w wielu zakładach metalowych wytwarzano wyroby metalowe^[6].

4 września 1513 król Czech i Węgier Władysław Jagiellończyk nadał prawa miejskie Kowarom^[6]. Miasto było znaczącym ośrodkiem produkcji broni palnej, zwłaszcza pod koniec XVI wieku. Król Zygmunt August zamówił u kowarskich rusznikarzy 200 luf do muszkietów dla swojego wojska.

Wiek XVII to dalszy intensywny rozwój Kowar, który jednak przerwała wojna trzydziestoletnia. Skutecznie zahamowała ona rozbudowę miasta, wyniszczyła ludność i samo miasto. Polecono zatopić kopalnie. Był to koniec okresu świetności kowarskiego górnictwa. W wyniku upadku przemysłu górniczego i metalurgicznego rozwinął się przemysł tkacki oraz hodowla zwierząt i roślin.

Na skutek wojen prusko-austriackich (wojny śląskie) Kowary wraz z całym Dolnym Śląskiem zostały przyłączone do Prus. Król Fryderyk II wykupił dobra kowarskie z rąk czeskiego rodu Czerninów. Wcześniej przez ponad 200 lat Kowarami władali Schaffgotschowie. Próby rozwoju kowarskiego górnictwa próbowano jeszcze podjąć w XVIII i XIX w., jednak bezskutecznie. Przez ponad 200 lat miasto utrzymywało się dzięki włókiennictwu, i to dzięki niemu większość mieszkańców miała pracę.

Kowary, pocz. XX w.

Lata po I wojnie światowej przyniosły niewielkie ożywienie gospodarcze. Ponownie otwarto kopalnie i rozpoczęto wydobywanie rud żelaza. W 1927 rozpoczęto wydobycie rudy uranu w trakcie eksploatacji rud żelaza. Po przerwie w eksploatacji w latach 1929–1935, spowodowanej światowym kryzysem, wznowiono pracę kopalni, a uran sprzedawano do 1939 zakładom badawczym w Oranienburgu oraz zakładom Stahlwerk Mark A.G. w Hamburgu. 1 kwietnia 1938 do Kowar włączono Miłków^[7]. Rozwój miasta przerwała II wojna światowa.

W 1945 miasto zostało włączone do Polski, a jego dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946^[8].

Po 1945 wznowiono wydobycie rud uranu, jednak proces wydobywania owiany był tajemnicą i był on pilnie strzeżony. Oficjalnie była tu jedynie kopalnia rud żelaza. Bito również nowe sztolnie poszukiwawcze i wydobywcze oraz szyby. Uran wydobywano dla radzieckiej atomistyki głównie w latach 40. i 50. XX wieku. W latach 60. w Kowarach przerabiano rudy uranu z innych złóż w Polsce oraz z ubogiej rudy z hałd. Robotnicy pracujący przy wydobyciu tegoż surowca, jego sortowaniu i przeróbce nie posiadali odpowiednich zabezpieczeń do pracy w takich warunkach. Skutkowało to w późniejszym okresie licznymi zgonami pracowników owych zakładów.

 Zobacz też: Kopalnia Podgórze.

W okresie powojennym w mieście rozwijał się przemysł wydobywczy (głównie Zakłady Przemysłowe R-1), maszynowy (Fabryka Maszyn Kowary) oraz włókienniczy (zakłady lniarskie, fabryka dywanów)^[6].

Demografia[edytuj]

Dane z 31 grudnia 2007^[9]:

Piramida wieku mieszkańców Kowar w 2014 roku^[1].

Gospodarka[edytuj]

Dawna Fabryka Dywanów Kowary SA

Przemysł w mieście do lat 90. XX wieku był zdominowany przez branże włókienniczą, budowlaną i drzewną. Reprezentantami tych branż były zakłady (obecnie zamknięte):

• Fabryka Dywanów „Kowary” S.A.
• Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Orzeł” Oddział Bielnik w Kowarach (hale fabryczne zostały wyburzone)
• Zakłady Produkcji Drewnianej Architektury Ogrodowej – „Stelmet” S.A. (Grupa Stelmet)
• Fabryka Maszyn „Kowary” S.A.

W początkowym okresie PRL największym zakładem miasta były Zakłady Przemysłowe R-1.

Obecnie rozwój miasta ukierunkowuje się na oferowanie usług turystycznych. W ciągu ostatnich lat wielokrotnie rozważane były projekty utworzenia w rejonie miasta stacji sportów zimowych.

Transport[edytuj]

Widok drogi z Wałbrzycha i przejść granicznych na przełęczy Okraj (teren Kowar) oraz w Lubawce

Drogi[edytuj]

Kowary leżą przy następujących szlakach:

• 366 Piechowice – Kowary
• 367 Jelenia Góra – Wałbrzych
• drogi lokalne do Bukowca i Wojanowa.

Publiczny transport zbiorowy zapewnia PKS i prywatne firmy transportowe.

Kolej[edytuj]

Kowary miały pięć stacji i przystanków kolejowych: Kowary – ładownia, Kowary Ściegny, Kowary Zdrój, Kowary Średnie i Kowary Górne.

Wchodziły one w skład linii kolejowej nr 308 – linia ta łączyła stację Kamienna Góra ze stacją Jelenią Górą^[10]. Otwarcie pierwszego odcinka Jelenia Góra – Kowary miało miejsce 15.05.1882 (RGB). Następne przedłużenie odcinka do Kamiennej Góry nastąpiło w 05.06.1905 (KPEV).

Po II wojnie światowej linia przeszła na własność Polskich Kolei Państwowych PKP. W 1945 zdemontowano trakcję elektryczną w ramach reparacji dla Związku Radzieckiego.

Na początku marca 1986^{[potrzebny przypis]}zamknięto dla ruchu pasażerskiego przebiegającą przez Kowary linię kolejową Kamienna Góra-Mysłakowice. 14 lat później zlikwidowano także ruch towarowy. Odcinek Mysłakowice-Kostrzyca-Kowary-Ogorzelec-Kamienna Góra został zamknięty.

Zabytki[edytuj]

 Osobny artykuł: Zabytki w Kowarach.

Kaplica św. Anny w Kowarach

Ratusz w Kowarach

Szpital Wysoka Łąka w Kowarach

Szpital Bukowiec w Kowarach.

Zakon franciszkański, obecnie plebania kościoła Imienia NMP

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty^[11]:

• miasto
• kościół parafialny pw. NMP z XV w., poł. XVI w., XVIII w.
• plebania, ul. 1 Maja 58, z 1799 r.
• kaplica wotywna pw. św. Anny z 1727 r.
• kościół parafialny
• ratusz, ul. 1 Maja 1a, klasycystyczny z 1789 r., przebudowany w XIX w./XX w.
• altana – dawny „Pawilon Oficerski”, znajduje się przy ul. Borusiaka, k. XVIII w. w., zwany przez mieszkańców „Grzybkiem”, obecnie w rękach prywatnych, skrajnie zaniedbany przez właściciela
• budynek mieszkalno-usługowy, ul. Jeleniogórska 10, z XIX w./XX w.
• dworek, ul. Jeleniogórska 12, z XIX w.
• zespół szpitalny, ul. Jeleniogórska 14, z 1907 r.
  • budynek administracyjny
  • budynek mieszkalny
  • budynek mieszkalny „Szarotka”
  • budynek szpitalny
  • budynek warsztatowy i kotłownia
  • budynek magazynowy
  • budynek spacerowy, drewn.
  • park
• dom, ul. Jeleniogórska 30, z 4 ćw. XIX w.
• budynek mieszkalno-usługowy, ul. Kowalska 2/2, z poł. XVIII w.-XX w.
• dom, ul. Łomnicka 19, z 1788 r., XIX w.-XX w.
• dom, ul. 1 Maja 7, z 1900 r.
• młyn z piekarnią, ob. dom mieszkalny, ul. 1 Maja 11, z 1 poł. XVIII w., XIX w.
• domy, ul. 1 Maja 6, 8, 9, 10, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 25 34, 35, 38, 44, 48, 54, 70, 77, 82, 96 z XVIII w. i XIX w.
• domy, ul. 1 Maja 28, 40a, XVII, XIX w.
• dom mieszkalno-usługowy, ul. 1 Maja 12/14, 50, 53 z XVIII w., XIX w.
• oficyna, ul. 1 Maja 70a
• willa, ob. szkoła, ul. 1 Maja 72, z poł. XIX w.
• pałac, ul. Ogrodowa 21, z XVIII w.-XIX w.
• dom, ul. Ogrodowa 30, z 1748 r.
• dom, ul. Ogrodowa 49, z k. XVIII w.
• dom, ul. Pocztowa 1, z XVIII w., XX w.
• gospoda i hotel, ob. dom mieszkalny, ul. Pocztowa 5, z 4 ćw. XVIII w.
• dom, ul. Pocztowa 12, z k. XIX w.
• willa, ul. Sanatoryjna 1, z l. 1870 -90
• park
• dwa domy (połączone łącznikiem), ul. Sanatoryjna 9, 9a, z l. 1900-1904
• dom, ul. Sanatoryjna 13, z l. 1910-1917,
• zespół sanatorium „Bukowiec”, ul. Sanatoryjna 15, 27, z l. 1902-04, 1920 r.
  • sanatorium „Wysoka Łąka”
  • sanatorium „Bukowiec”
  • park
• willa, ul. Sanatoryjna 17, z 1902 r.
• willa, ul. Sanatoryjna 19, z 1902 r.
• szkoła podstawowa nr 1:
  • budynek, ul. Staszica, z 1778 r., z XIX w./XX w.
  • budynek, ul. Jagiellońska (d. ul. Waryńskiego), z 1794 r.
• plebania ewangelicka, obecnie dom mieszkalny, ul. Waryńskiego 2, z 1753 r.
• pałac, obecnie dom mieszkalny, ul. Waryńskiego 40, z drugiej poł. XVIII w., XIX w./XX w.
• karczma, ob. dom mieszkalny, ul. Wiejska 1, mur.-drewn., z k. XIX w.
• dom, ul. Wojska Polskiego 2, z k. XIX w.
• wodociągowa wieża ciśnień (kolejowa), ul. Borusiaka, z 1905 r.

Kowary – Ciszyca

Ruiny wieży widokowej w parku pałacowym, Kowary – Ciszyca

Kopalnia Liczyrzepa – wejście do sztolni

• zespół pałacowy, ul. Jeleniogórska 38, z pocz. XIX w.:
  • pałac
  • park
  • sztuczna grota

Kowary – Radociny

• zespół pałacowy Radociny, zw. „Nowy Dwór”, ul. Zamkowa 1:
  • pałac, z XVI w., przebudowany w 1861 r.^[12] – XIX w., 1913 r.
  • park, z drugiej poł. XIX w.

inne zabytki:

• stary układ zabudowy ciągnący się wzdłuż Jedlicy z kamieniczkami z XVI-XIX w.
• kamienny most na Jedlicy z 1725 z figurą św. Jana Nepomucena
• dawny renesansowy dworek z późniejszymi dobudówkami, była siedziba Nadleśnictwa Śnieżka w Kowarach
• osiedle Górnicze w stylu socrealizmu – pierwsze osiedle w powojennej Polsce zbudowane na tzw. ziemiach odzyskanych
• synagoga z XIX w., obecnie magazyn.

Atrakcje turystyczne[edytuj]

• Kowarska Starówka
• Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach
• Podziemna Trasa Turystyczna „Sztolnie Kowary”
• Dom Tradycji Miasta Kowary
• Szlaki turystyczne w Karkonosze i Rudawy Janowickie
• zespół sanatorium „Bukowiec” i „Wysoka Łąka”, ul. Sanatoryjna 15, 27, z lat 1902–1904, 1920 r., w budynku sanatorium „Wysoka Łąka” znajduje się Sala Tradycji poświęcona historii walki z gruźlicą i jej pionierom na tych terenach (http://bukowiec1.cba.pl).
• Nowa podziemna trasa turystyczna „Kopalnia Podgórze”.

Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska

Miniatura zamku Książ

Pałac w Bożkowie

Pałac w Mysłakowicach

Miniatura bazyliki w Krzeszowie

Miniatura świdnickiego Kościoła Pokoju

Kościół Wang w parku miniatur

Szlaki turystyczne[edytuj]

• – na przełęcz Kowarską
• – na Skalny Stół
• – na Skalnik
• – przez Bukowiec do Karpnik
• – przez Krzaczynę do Karpacza

Edukacja[edytuj]

Szkoła Podstawowa nr 1

Dawniej w Kowarach było 5 szkół podstawowych (nie istnieją już SP nr 2 w Kowarach Górnych, SP nr 4 przy obecnym ZSO oraz SP nr 5 na Wojkowie). Obecnie istnieją dwie szkoły podstawowe (Szkoła Podstawowa nr 1 w Kowarach oraz Szkoła Podstawowa nr 3 im. Józefa Gielniaka), gimnazjum, liceum ogólnokształcące i liceum dla dorosłych (Zespół Szkół Ogólnokształcących). Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Lema.

Kultura[edytuj]

W Kowarach do 2002 r. istniało Kino „Orzeł”, które obecnie jest zamknięte. Główną instytucją kulturalną i animatorem życia kulturalnego miasta jest Miejski Ośrodek Kultury.

Religia[edytuj]

Chrześcijaństwo

• Parafia Imienia Najświętszej Maryi Panny w Kowarach

Sport[edytuj]

W Kowarach działa Miejski Klub Sportowy Olimpia. Zrzesza on prawie 400 zawodników którzy uprawiają sport w różnych sekcjach (juniorzy, seniorzy i dzieci). Istnieją sekcje piłki nożnej, karate, piłki siatkowej, koszykówki. Ponadto istnieje sekcja paralotniarska i wędkarstwa, sekcja tenisa stołowego. Klub prowadzi dwie grupy: wyczynową oraz rekreacyjną.^{[potrzebny przypis]} MKS Olimpia organizuje także wiele imprez sportowych jak np. 'Turniej piłki nożnej juniorów im. S. Żurowskiego’, Seminaria szkoleniowe 'Funakoshi Shotokan Karate’ czy 'Polsko-Czeskie mistrzostwa o puchar Karkonoszy w paralotniach’. Ponadto klub jest współorganizatorem „Dni Kowar” pod nazwą „Dni Sportu”, jak również organizuje „Majówkę”, „Jesień Kowarską” czy też inne imprezy sportowo-rozrywkowe na terenie miasta.

Współpraca zagraniczna[edytuj]

Miasta partnerskie^[13]

• Černý Důl
• Jaegerspris Frederikssund
• Kamień Pomorski
• Malá Úpa
• Schönau-Berzdorf auf dem Eigen
• Vrchlabí
• Žacléř

Zobacz też[edytuj]

• Kowarski Grzbiet

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• „Kowary” Praca Zbiorowa 2002 wyd. Bis Medium Bydgoszcz ​ISBN 83-88639-32-3​.
• „Dolny Śląsk na weekend” 2005 W. Brygier, C. Skała wyd. Pascal Bielsko-Biała ​ISBN 83-7304-420-5​.
• Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 3 Karkonosze, red. Marek Staffa, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa – Kraków, 1993, ​ISBN 83-7005-168-5​.
• Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 5 Rudawy Janowickie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław, 1998, ​ISBN 83-85773-27-4​.
• Józef Pilch, „Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska”, Warszawa, Wydawnictwo Arkady, 2005, ​ISBN 83-213-4366-X​.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Oficjalna strona miasta i gminy Kowary
• Schmiedeberg w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochacze. Warszawa, 1889.

p • d • e Miasta województwa dolnośląskiego Bardo • Bielawa • Bierutów • Bogatynia • Boguszów-Gorce • Bolesławiec • Bolków • Brzeg Dolny • Bystrzyca Kłodzka • Chocianów • Chojnów • Duszniki-Zdrój • Dzierżoniów • Głogów • Głuszyca • Góra • Gryfów Śląski • Jawor • Jaworzyna Śląska • Jedlina-Zdrój • Jelcz-Laskowice • Jelenia Góra • Kamienna Góra • Karpacz • Kąty Wrocławskie • Kłodzko • Kowary • Kudowa-Zdrój • Lądek-Zdrój • Legnica • Leśna • Lubań • Lubawka • Lubin • Lubomierz • Lwówek Śląski • Mieroszów • Międzybórz • Międzylesie • Milicz • Mirsk • Niemcza • Nowa Ruda • Nowogrodziec • Oborniki Śląskie • Oleśnica • Olszyna • Oława • Piechowice • Pieńsk • Pieszyce • Piława Górna • Polanica-Zdrój • Polkowice • Prochowice • Prusice • Przemków • Radków • Siechnice • Sobótka • Stronie Śląskie • Strzegom • Strzelin • Syców • Szczawno-Zdrój • Szczytna • Szklarska Poręba • Ścinawa • Środa Śląska • Świdnica • Świebodzice • Świeradów-Zdrój • Świerzawa • Trzebnica • Twardogóra • Wałbrzych • Wąsosz • Węgliniec • Wiązów • Wleń • Wojcieszów • Wołów • Wrocław • Zawidów • Ząbkowice Śląskie • Zgorzelec • Ziębice • Złotoryja • Złoty Stok • Żarów • Żmigród Portal:Województwo dolnośląskie • Wikiprojekt:Dolny Śląsk

p • d • e Powiat jeleniogórski Miasta Karpacz • Kowary • Piechowice • Szklarska Poręba Gminy miejskie Karpacz • Kowary • Piechowice • Szklarska Poręba Gminy wiejskie Janowice Wielkie • Jeżów Sudecki • Mysłakowice • Podgórzyn • Stara Kamienica