Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Kozienice
Siedziba Urzędu Miasta i Gminy
Herb Kozienic
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	kozienicki
Gmina	Kozienice gmina miejsko-wiejska
Data założenia	1206 r.[1]
Prawa miejskie	8 stycznia 1549
Burmistrz	Tomasz Śmietanka
Powierzchnia	10,45 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	17 773[2] 1 700,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 48
Kod pocztowy	26-900
Tablice rejestracyjne	WKZ
Położenie na mapie powiatu kozienickiego Kozienice
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Kozienice
Położenie na mapie Polski Kozienice
51°35′08″N 21°33′04″E/51,585556 21,551111
TERC (TERYT)	1407054
SIMC	0973524
Urząd miejski ul. Parkowa 5 26-900 Kozienice
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Kozienice (niem. Koschnitz^[3]; jid.: קאזשעניץ Kozhenitz^[4]) – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim. Siedziba władz powiatu i miejsko-wiejskiej gminy Kozienice. Położone nad rzeką Zagożdżonką, na Nizinie Środkowomazowieckiej, historycznie w Małopolsce.

30 czerwca 2009 roku, miasto miało 18 075 mieszkańców^[5]. Zajmuje ono 249. miejsce w kraju pod względem liczby mieszkańców. Przez miasto przepływa niewielka rzeka Zagożdżonka, lewy dopływ Wisły.

Kozienice są członkiem Związku Miast Nadwiślańskich.

Miasto królewskie w powiecie radomskim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku^[6].

Położenie[edytuj]

Symbol miasta

Miasto leży w południowej części województwa mazowieckiego, w Dolinie Środkowej Wisły^[7].

Historycznie należy do Małopolski. Leżało w ziemi sandomierskiej, następnie w województwie sandomierskim. Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[8]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa radomskiego, zaś przed 1975 r. do województwa kieleckiego, natomiast w latach 1939–1945 było częścią Dystryktu radomskiego.

Osiedla: Energetyki, Piaski (Wschód), Pokoju, Skarpa, Borki, Zdziczów, Polesie, Stara Wieś, Głowaczowska 1, Głowaczowska 2.

Demografia[edytuj]

Dane GUS dotyczące faktycznego miejsca zamieszkania.

• Piramida wieku mieszkańców Kozienic w 2014^[2].

Nazwa[edytuj]

Kozienice na mapie Topograficznej Królestwa Polskiego z 1839

W 1429 roku nazwa miasta zostaje zapisana jako Coszinicze, co należy czytać jako Kozinice. Obecna forma pojawia się po raz pierwszy w zapiskach z 1569 roku, jako Kozienycze. Przeobrażenie nastąpiło poprzez zmianę grupy -in- w -en-, co było częstym zjawiskiem w ówczesnej polszczyźnie. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Kozina, istnienie osoby o takim imieniu, nazwisku lub przezwisku jest potwierdzone przez źródła historyczne^[9].

Inną wersję pochodzenia nazwy podaje ks. Franciszek Siarczyński:

Król, mówi podanie, sarnę na krótki strzał chybił; Kozie nic! zawołali obecni łowcy, a król przez pamięć na te wyrazy, osadzie przez siebie założonej miano Kozienic nadał.^[10]

Historia[edytuj]

Pierwsza wzmianka o Kozienicach pochodzi z 1206 r. kiedy wraz z sąsiednimi wsiami nadane zostały klasztorowi Norbertanek w Płocku. Włości te były jednak znacznie oddalone od Płocka, więc Kozienice w drodze zamiany stały się własnością królewską i pozostały nią aż do rozbiorów. W 1326 roku wieś Kozienice została przeniesiona na prawo magdeburskie przez Władysława Łokietka. Miejscowość położona na skraju Puszczy Kozienickiej przy trakcie z Wilna do Krakowa została jednym z ulubionych miejsc polowań króla Władysława Jagiełły, który przebywał tu 10 razy. Prawdopodobnie dla niego też wzniesiono tu drewniany dwór myśliwski, a sam król w 1394 ufundował tu kościół. Bliskość puszczy i dostęp do drewna pozwoliła na budowę tutaj mostu pontonowego, który po spławieniu do Czerwińska pozwolił wojskom polskim pomiędzy 30 czerwca a 3 lipca 1410 roku na przeprawę przez Wisłę w czasie Wielkiej wojny z zakonem krzyżackim.

W 1467 roku w królewskim dworze królowa Elżbieta Rakuszanka urodziła syna królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, późniejszego króla Zygmunt I Stary, co upamiętnia do dziś pamiątkowa kolumna wzniesiona w 1518, która jest najstarszym pomnikiem świeckim w Polsce. W 1507 mieszkańcy Kozienic poprosili o prawa miejskie. 8 stycznia 1549 roku król Zygmunt II August wydał na sejmie w Piotrkowie przywilej dla wojewody ruskiego i starosty radomskiego Piotra Firleja z Dąbrowicy na założenie miasta na części gruntów kozienickich, a w 1550 wydany został drugi przywilej lokacyjny. W 1557 król Zygmunt August ufundował tu parafię i uposażył plebana, w roku 1558 Kozienice otrzymały przywilej na organizowanie jarmarków.

W 1652 roku miasto spustoszyła epidemia cholery. W czasie potopu szwedzkiego 6 kwietnia 1656 doszło do zwycięskiej dla Polaków bitwy pod Kozienicami, ale w 1657 roku miasto zostało zniszczone przez siedmiogrodzkie wojska Jerzego Rakoczego. Sejm w 1658 roku wyznaczył Starodubowianom Kozienice jako miejsce sejmików^[11]. Ponownie miasto zostało zniszczone przez wojska szwedzkie w 1704 roku w trakcie Wielkiej wojny północnej.

Popiersie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przed muzeum w Kozienicach

W 1764 powstał tu skład soli dla całego powiatu radomskiego, a w 1779 miasto otrzymuje przywilej na 12 jarmarków rocznie^[10]. W 1782 miasto o przeważnie drewnianej zabudowie zostaje zniszczone przez pożar i dzięki królowi odbudowane głównie jako murowane. W 1786 roku w miejscowości król Stanisław Poniatowski założył Królewską Manufakturę Broni Palnej^[12], która w latach 1784-1788 przekształcona została w Fabrykę Broni w Kozienicach będącą największą fabryką broni palnej w Rzeczypospolitej^[13]. Fabryka wytwarzała karabiny, pistolety oraz sztucery w tym pierwszy w historii seryjnie produkowany karabin polskiej konstrukcji tzw. sztucer kozienicki^[14][15]. Miasto w okresie tym praktycznie od nowa lokowane zyskało murowaną zabudowę. Odbudową i przebudową miasta zajął się Stanisław August Poniatowski (według projektu Jana Fontany). W 1792 roku w czasie wojny polsko-rosyjskiej pod Kozienicami stało polskie wojsko pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego.

Bardzo ważnym wydarzeniem było utworzenie powiatu kozienickiego w 1867 r. Dzięki temu została wybudowana droga do Radomia. Wzniesiono też koszary, przebudowano i rozbudowano pałac. Działała fabryka blachy, garbarnia, browar i młyny. W 1897 r. Kozienice zamieszkiwało 6391 osób, w tym 3764 Żydów.

W czasie rozbiorów w mieście stacjonował 25 Smoleński Pułk Piechoty, przeniesiony później do Woroneża. W 1902 r. przyszedł w Kozienicach na świat Zygmunt Lederman-Lednicki, znany skrzypek i dyrygent. W 1926 r. ukończył Warszawskie Konserwatorium Muzyczne. Był jednym z dyrygentów Polskiego Radia.

W 1940 Niemcy otworzyli w Kozienicach getto dla ludności żydowskiej^[16]. Początkowo mieszkało w nim ok. 5 tys. Żydów, jednak we wrześniu 1942 wskutek przesiedleń ludności żydowskiej z innych miejscowości (m.in. Magnuszewa, Sieciechowa i Głowaczowa) ich liczba wzrosła do ok. 13 tys^[16]. W tym samym miesiącu getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańców wywieziono do obozu zagłady w Treblince^[16].

Podczas II wojny światowej działały w okolicach oddziały partyzanckie (gł. Bataliony Chłopskie).

Obecnie rozwój miasta związany jest z budową Elektrowni Kozienice i towarzyszących zakładów. Obecnie Kozienice przekształcają się z ośrodka przemysłowego w ośrodek rekreacyjno-sportowy.

Gospodarka[edytuj]

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Stadnina Koni Kozienice^[17]. Od 1994 jako Stadnina Koni Kozienice Sp. z o.o.^[18].

W mieście zlokalizowane są zakłady: meblowe, artykułów biurowych, elektrotechniczne, materiałów budowlanych i spożywcze. Największy zakład to Elektrownia Kozienice zlokalizowana w pobliżu Kozienic (Świerże Górne) oraz szereg innych dużych zakładów takich jak Esselte, Bakoma, Mleczarnia Obory, Spółdzielnia Inwalidów. Każdy z tych zakładów zatrudnia kilkaset osób.

W mieście siedzibę ma Gospodarstwo Skarbu Państwa należące do Agencji Nieruchomości Rolnych^[19].

Transport[edytuj]

Dworzec PKS

Ważny węzeł drogowy. W mieście krzyżują się drogi krajowe:

• droga krajowa nr 48: Kock – Dęblin – Kozienice – Białobrzegi – Tomaszów Mazowiecki,
• droga krajowa nr 79: Warszawa – Góra Kalwaria – Kozienice – Sandomierz – Kraków – Bytom.

W sąsiadującej z Kozienicami od południa miejscowości Aleksandrówka początek ma droga wojewódzka nr 737 relacji Aleksandrówka – Radom.

Przez obrzeża Kozienic przebiega linia kolejowa nr 76 do Bąkowca. Odbywa się jednak na niej tylko transport towarowy (głównie węgiel do Elektrowni Kozienice). Linia została zamknięta dla ruchu pasażerskiego w latach 60. XX wieku.

Atrakcje turystyczne[edytuj]

Panorama pałacu, obecnie Muzeum Regionalne w Kozienicach

• Zespół parkowo-pałacowy:
  • Muzeum Regionalne
  • Pomnik upamiętniający narodziny Zygmunta Starego
  • Pomnik partyzantów Batalionów Chłopskich
  • Pozostałości grobowca rodziny Dehnów
• Hamernia (kuźnia) z czasów stanisławowskich
• Puszcza Kozienicka z licznymi rezerwatami ("Królewskie źródła", "Brzeźniczka")
• Kompleks nowoczesnych obiektów sportowych:
  • kryta pływalnia
  • lodowisko
  • skate park
  • hala sportowa
  • stadion
  • stadnina koni
• Jezioro Kozienickie z muszlą koncertową (od 2002 r. odbywa się tu Ogólnopolski Festiwal Piosenki im. Bogusława Klimczuka)

Zabytki[edytuj]

Kościół św. Krzyża

Willa z 1923 roku, obecnie biblioteka

• kościół par. pw. Świętego Krzyża z lat 1868-1869, nr rej.: 277/A z 27.12.1984
• zespół pałacowy z XVIII wieku, przebudowany w 2 poł. XIX wieku w stylu renesansu francuskiego i znacznie po zniszczeniach w 1939 r., nr rej.: 315/A/67 z 15.06.1967 oraz 98/A z 18.03.1981:
  • pałac, (obecnie Muzeum Regionalne), nr rej.: 200 z 20.08.1955
  • park, nr rej.: 630 z 17.12.1957
• cmentarz parafialny rzym.-kat. z poł. XIX, nr rej.: 464/A z 5.11.1991
• cmentarz żydowski, XVI-XX, nr rej.: 403/A z 3.04.1989
• cmentarzyk rodziny Dehnów z 1 poł. XIX, nr rej.: 523/A z 6.04.1992
• kramy, drewn.-mur., poł. XIX, nr rej.: 246/A z 20.03.1984
• willa z 1923 roku, ul. Kochanowskiego 20, nr rej.: 340/A z 10.04.1986
• dworek z poł. XIX w., ul. 1 Maja 10, nr rej.: 531/A z 30.10.1992
• kaplica z końca XVIII, nr rej.: 627 z 28.10.1971, 830 z 29.01.1959
• kolumna pamiątkowa z XVI wieku

Wspólnoty religijne[edytuj]

Kościół pw. Świętej Rodziny

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki:
  • parafia Świętego Krzyża w Kozienicach
  • parafia Świętej Rodziny w Kozienicach
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy^[20]
• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP^[21]

Organizacje charytatywne[edytuj]

• Stowarzyszenie Na Rzecz Dzieci i Osób Niepełnosprawnych "Tęcza".

Sport[edytuj]

• KKS Armat Kozienice – piłka siatkowa
• MG MZKS Kozienice – piłka nożna
• KS "Energia" Kozienice – piłka nożna
• UKS "Jedynka" Kozienice – piłka siatkowa
• MGUKS Kozienice – męska koszykówka
• UKS "AQUATOR" Kozienice – pływanie
• KSO "HAMER" KOZIENICE – strzelectwo
• KŻ "DAL" Kozienice – żeglarstwo

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Gmina podpisała trzy umowy z:

• Göllheim umowa o partnerskiej współpracy w 1996;
• Czuhujiw memorandum porozumienia o współpracy w 2001;
• Medzilaborce umowa o współpracy w 2005^[22].

Związani z Kozienicami[edytuj]

Kolumna z XVI wieku, upamiętniająca narodziny króla Zygmunta I Starego

• Władysław II Jagiełło (1362-1434) – król Polski i wielki książę litewski, fundator pierwszego kościoła i wielokrotny uczestnik polowań w okolicznej puszczy
• Zygmunt I Stary (1467-1548) – król Polski i wielki książę litewski, urodzony w Kozienicach
• Franciszek Placidi (1710-1782) – włoski architekt i rzeźbiarz, architekt pałacu w Kozienicach
• Jan Kanty Fontana (1731-1800) – architekt, geometra, burgrabia zamku warszawskiego i administrator ekonomii kozienickiej z lat 1783-1793
• Isroel Hopsztajn (1737-1814) – żydowski rabin, założyciel chasydzkiej dynastii Koźnic, zwany Magidem z Kozienic
• Karol Sierakowski (1752-1820) – polski generał, zmarły w Kozienicach
• Franciszek Siarczyński (1758-1829) – ksiądz katolicki, członek zakonu pijarów, historyk, geograf, publicysta, proboszcz kozienicki do 1800
• Iwan Iwanowicz Dehn (1786-1859) – rosyjski generał i inżynier, właściciel dóbr kozienickich, zmarły w Kozienicach
• Kazimiera Gruszczyńska (1848-1927) – siostra zakonna, założycielka Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek od Cierpiących, urodzona w Kozienicach
• Julian Święcicki (1850-1932) – polski pisarz i tłumacz z literatury hiszpańskiej, portugalskiej i francuskiej, urodzony w Kozienicach
• Józef Piłsudski (1873-1935) – honorowy obywatel miasta
• Wacław Chodkowski (1878-1953) – polski malarz, urodzony w Kozienicach
• Zygmunt Młot-Przepałkowski (1893-1940) – rotmistrz kawalerii, zamordowany w Katyniu, urodzony w Kozienicach
• Irena Opdyke (1918-2003) – odznaczona (w 1982) medalem "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata", urodzona w Kozienicach
• Jerzy Sas Jaworski (1920-2008) – dyrektor stadniny koni, major kawalerii Wojska Polskiego
• Bogusław Klimczuk (1921-1974) – polski dyrygent, urodzony w Kozienicach
• Frans Krajcberg – brazylijski malarz, rzeźbiarz i fotograf
• Andrzej Bienias (ur. 1972) – polski aktor, urodzony w Kozienicach
• Marta Paulat (ur. 1977) – polska malarka i graficzka, urodzona w Kozienicach
• Wojciech Krzak (ur. 1980) – polski muzyk, producent, antropolog kultury urodzony w Kozienicach
• Katarzyna Maciąg (ur. 1982) – polska aktorka filmowa, urodzona w Kozienicach
• Julia Michalska (ur. 1985) – wioślarka, sześciokrotna mistrzyni kraju, zwyciężczyni Mistrzostw Świata Juniorów w 2003 roku, urodzona w Kozienicach
• Maciej Pawliński (ur. 1982) – polski siatkarz
• Rafał Kołsut (ur. 1990) – polski aktor dubbingowy, urodzony w Kozienicach
• Rafał Wolski (ur. 1992) – polski piłkarz, zawodnik włoskiego klubu AC Fiorentina, urodzony w Kozienicach
• Karolina Piechota (ur. 1984) – polska aktorka filmowa i serialowa
• Łukasz Jakóbiak (ur. 1983) – polski dziennikarz i osobowość internetowa

Zobacz też[edytuj]

• Elektrownia Kozienice
• Cerkiew Opieki Matki Bożej w Kozienicach
• Najstarsza Synagoga w Kozienicach
• Stara Synagoga w Kozienicach
• Synagoga w Kozienicach
• Bitwa pod Kozienicami
• Sztucer kozienicki

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Kozienice w dokumencie archiwalnym
• Muzeum Regionalne w Kozienicach
• strona miasta Kozienice
• Kozienice w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa, 1883.

p • d • e Gmina Kozienice Siedziba gminy: Kozienice Sołectwa Aleksandrówka • Brzeźnica • Chinów • Dąbrówki • Holendry Kozienickie • Holendry Kuźmińskie • Janików • Janików-Folwark • Janów • Kępa Bielańska • Kępa Wólczyńska • Kępeczki • Kociołki • Kuźmy • Łaszówka • Łuczynów • Majdany • Nowa Wieś • Nowiny • Opatkowice • Piotrkowice • Przewóz • Psary • Ruda • Ryczywół • Samwodzie • Stanisławice • Staszów • Śmietanki • Świerże Górne • Wilczkowice Górne • Wójtostwo • Wola Chodkowska • Wólka Tyrzyńska • Wólka Tyrzyńska B Miejscowości niesołeckie Budy • Cudów • Cztery Kopce • Holendry Piotrkowskie • Katarzynów • Michałówka • Selwanówka • Wymysłów

p • d • e Powiat kozienicki Miasta Kozienice Gminy miejsko-wiejskie Kozienice Gminy wiejskie Garbatka-Letnisko • Głowaczów • Gniewoszów • Grabów nad Pilicą • Magnuszew • Sieciechów

p • d • e Miasta województwa mazowieckiego Na prawach powiatu Ostrołęka • Płock • Radom • Siedlce • Warszawa Powiatowe Białobrzegi • Ciechanów • Garwolin • Gostynin • Grodzisk Mazowiecki • Grójec • Kozienice • Legionowo • Lipsko • Łosice • Maków Mazowiecki • Mińsk Mazowiecki • Mława • Nowy Dwór Mazowiecki • Ostrów Mazowiecka • Otwock • Piaseczno • Płońsk • Pruszków • Przasnysz • Przysucha • Pułtusk • Sierpc • Sochaczew • Sokołów Podlaski • Szydłowiec • Węgrów • Wołomin • Wyszków • Zwoleń • Żuromin • Żyrardów Gminne Bieżuń • Błonie • Brok • Brwinów • Chorzele • Drobin • Gąbin • Glinojeck • Góra Kalwaria • Halinów • Iłża • Józefów • Kałuszyn • Karczew • Kobyłka • Konstancin-Jeziorna • Kosów Lacki • Łaskarzew • Łochów • Łomianki • Marki • Milanówek • Mogielnica • Mordy • Mrozy • Mszczonów • Myszyniec • Nowe Miasto nad Pilicą • Ożarów Mazowiecki • Piastów • Pilawa • Pionki • Podkowa Leśna • Raciąż • Radzymin • Różan • Serock • Skaryszew • Sulejówek • Tarczyn • Tłuszcz • Warka • Wyszogród • Wyśmierzyce • Zakroczym • Zielonka • Żelechów