Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta w województwie śląskim. Zobacz też: wsie o tej nazwie.

Krzepice
Kościół parafialny św. Jakuba w Krzepicach (maj 2005)
Herb Krzepic
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	kłobucki
Gmina	Krzepice gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1357 lub 1364[1]
Burmistrz	Krystian Kotynia
Powierzchnia	27,66 km²
Wysokość	209–256 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	4 475[2] 161,8 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 34
Kod pocztowy	42-160
Tablice rejestracyjne	SKL
Położenie na mapie województwa śląskiego Krzepice
Położenie na mapie Polski Krzepice
50°58′02″N 18°43′55″E/50,967222 18,731944
TERC (TERYT)	2406024
SIMC	0931862
Urząd miejski ul. Częstochowska 13 42-160 Krzepice
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Krzepice

Krzepice (jid. ‏קז'אפיצה, Kshepitz‎, ros. Кшепице^[3]) – miasto w województwie śląskim, w powiecie kłobuckim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Krzepice.

Krzepice leżą na terenie Małopolski, w pobliżu jej historycznej granicy z Wielkopolską i w pobliżu granicy ze Śląskiem, którą stanowią rzeki Liswarta oraz Prosna^[4]. Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[5] położonym w końcu XVI wieku w tenucie krzepickiej w powiecie lelowskim województwa krakowskiego^[6]. Według podziału administracyjnego z lat 1975–1998 miasto należało do województwa częstochowskiego. W wyniku reformy administracyjnej w 1999 roku włączone zostało do województwa śląskiego, z siedzibą w Katowicach, do którego należało również w latach 1950–1975 (od 1952 pod nazwą województwo katowickie).

Krzepice są ośrodkiem administracyjnym, kulturalnym i gospodarczym o znaczeniu lokalnym.

Według danych z 31 grudnia 2012 roku miasto miało 4492 mieszkańców^[7].

Położenie[edytuj]

Miasto położone jest w Obniżeniu Krzepickim, stanowiącym środkowo-północną część Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Krzepice leżą nad trzema rzekami: Piskarą, Piszczką i najdłuższą z nich Liswartą.

Podział administracyjny[edytuj]

Teren miasta Krzepice podzielony jest na 3 jednostki pomocnicze gminy, nazwane osiedlami. Są to^[8]:

• Krzepice Stare Miasto,
• Kuźniczka,
• Kuków.

W rejestrze TERYT wyróżnionych jest 7 integralnych części miasta. Są to:

• Kuków (0931879),
• Kuźniczka (0931885),
• Magreta (0931891),
• Nowokrzepice (0931900),
• Podkurnia (0931916),
• Praga (0931922),
• Siekiery (0931939).

Nazwa[edytuj]

Nazwa Krzepice, zanotowana w 1356 roku jako Crzepycze, pochodzi od nazwy osobowej Krzepa i oznacza miejsce zamieszkania potomków lub członków rodu osoby, którą tak nazywano^[9].

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305, miejscowość została wymieniona w zlatynizowanej formie Crippicz antiquum^[10][11].

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie oppidum Krzepycze wymienił w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[12].

W 1612 roku polską nazwę miejscowości i krzepickie kuźnice wspominał Walenty Roździeński w swoim staropolskim poemacie o śląskim hutnictwie pt. Officina ferraria, abo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego, m.in. we fragmencie: Po krzepickich kuźnicach — niweckie nastały. Kuźnice, które w Polszcze nasławniejsze były. Prze żelazo, które w nich tak dobre robili^[13].

Historia[edytuj]

Ta sekcja od 2010-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Kościół pw. św. Jakuba (wrzesień 2005)

W XII w. w miejscu obecnego miasta, ze względu na jego pograniczne położenie, założono gród warowny. W połowie XIV w. Kazimierz Wielki polecił zbudować tu murowany zamek. Dziś z tej budowli pozostał głównie zarys fosy i wałów. Tutejszy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła wzniesiony został w 1357 roku przez Kazimierza III Wielkiego, przebudowany w XV w. i w II połowie XVII w.; stanowi obecnie przykład architektury sakralnej baroku. Miasto królewskie zostało założone około 1347 roku^[14], choć fakt ten został potwierdzony dopiero w 1527 roku. W 1370 roku nowo koronowany na króla Polski Ludwik Węgierski nadał miasto w lenno Władysławowi Opolczykowi. W XVI w. tutejszy zamek przebudowano w stylu renesansowym. W czasie potopu szwedzkiego w połowie XVII w. miasto i zamek zajęli na krótko Szwedzi, jednak wyparły ich oddziały miejscowej szlachty i kasztelana Stanisława Warszyckiego.

W okresie powstania styczniowego krzepiczanie aktywnie zaangażowali się w walkę przeciwko zaborcy. Już przed wybuchem powstania założono tu tajną organizację^[15], a ówczesny proboszcz – ks. Wawrzyniec Brzeziński – w 1861 r. prowadził procesję manifestacyjną do klasztoru jasnogórskiego, w wyniku czego pozostawał pod tajnym dozorem policji^[16]. W trakcie trwania walk kolejny krzepicki proboszcz – ks. Gabriel Krasicki – zgłosił się do oddziału powstańczego^[17]. 21 marca 1864 roku odbyła się tu potyczka, jedna z ostatnich w czasie powstania w tym regionie, w której powstańcy zostali pokonani^[18] i przez wiele tygodni musieli ukrywać się w lasach^[19]. W ramach represji popowstaniowych postanowieniem z 20 marca^?/1 kwietnia 1870 miastu odebrano prawa miejskie^[20]. Krzepice odzyskały je dopiero po I wojnie światowej.

16 sierpnia 1881 roku w Krzepicach doszło do wielkiego pożaru, w którym doszczętnie spłonęło 75 domów i 47 stodół napełnionych zbożem^[21].

W okresie międzywojennym stacjonowała w miejscowości placówka Straży Celnej II linii „Krzepice”^[22].

Do wybuchu II wojny światowej liczącą się grupę społeczną Krzepic stanowili Żydzi. Pamiątką po tym pozostaje zabytkowy cmentarz żydowski i ruiny bożnicy (usytuowane w lewobrzeżnej części miejscowości o historycznej nazwie Kuźniczka). W pierwszej połowie 1936 roku doszło do ekscesów o podłożu antysemickim^[23]. W 1941 roku podczas okupacji Niemcy planowali zmienić nazwę miasta na Krippitz O.S.^[24]. Planowana zmiana administracji nazistowskiej nie została nigdy wdrożona.

Przynależność administracyjna[edytuj]

Historyczna przynależność polityczno-administracyjna Krzepic^[25][26]

Okres		Państwo	Zwierzchność	Jednostka administracyjna	Status miasta
XII w. – 1357 lub 1339		Królestwo Polskie		województwo krakowskie	Gród Krzepice
1244 lub 1339–1356					Miasto Krzepice
1356–1370				województwo krakowskie, krzepicki okręg zamkowy
1370–1391		Księstwo opolskie		krzepicki okręg zamkowy
1391–1569		Królestwo Polskie		województwo krakowskie, starostwo krzepickie
1569–1658		Rzeczpospolita Obojga Narodów		województwo krakowskie, powiat lelowski, starostwo krzepickie
1658–1793		Rzeczpospolita Obojga Narodów	Klasztor Paulinów na Jasnej Górze	województwo krakowskie, powiat lelowski, starostwo kłobuckie
1793		Królestwo Prus		Prusy Południowe, departament łęczycki, powiat częstochowski
1793–1795				Prusy Południowe, departament piotrkowski, powiat częstochowski
1795–1807				Prusy Południowe, departament kaliski, powiat częstochowski
1807–1815		Księstwo Warszawskie	Cesarstwo Francuskie	departament kaliski, powiat częstochowski
1815–1816		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie
1816–1826				województwo kaliskie, obwód wieluński, powiat częstochowski
1826–1837
1837–1842				gubernia kaliska, obwód wieluński, powiat częstochowski
1842–1867				gubernia kaliska, powiat wieluński
1867–1870				gubernia piotrkowska, powiat częstochowski
1870–1916					Wieś Krzepice
1916–1917		Królestwo Polskie	Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry
1917–1918					Miasto Krzepice
1918		Królestwo Polskie
1918–1939		Rzeczpospolita Polska		województwo kieleckie, powiat częstochowski
1939–1945		III Rzesza		Prowincja Górny Śląsk, Kreis Blachstät
1939–1945		Polskie Państwo Podziemne		Okręg Radom-Kielce, Inspektorat E Częstochowa, Obwód Częstochowa
1945–1950		Rzeczpospolita Polska		województwo kieleckie, powiat częstochowski
1950–1952				województwo katowickie, powiat częstochowski
1952–1975		Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo katowickie, powiat kłobucki
1975–1989				województwo częstochowskie, rejon kłobucki
1989–1998		Rzeczpospolita Polska
od 1999				województwo śląskie, powiat kłobucki, gmina Krzepice

Demografia[edytuj]

Piramida płci i wieku mieszkańców Krzepic w 2014 roku^[28]:

Transport[edytuj]

Fragment obwodnicy Krzepic (sierpień 2010)

Stacja kolejowa w Krzepicach

Przez obrzeża Krzepic przebiega droga krajowa nr 43 łącząca Częstochowę z Wieluniem.

W listopadzie 2009 roku została oddana do użytku obwodnica w ciągu drogi krajowej. Obwodnica posiada klasę drogi głównej przyspieszonej (GP), a w jej ciągu powstały wiadukt, dwa mosty oraz trzy skrzyżowania z wydzielonymi lewoskrętami^[29].

Przez miasto przebiega również wybudowana w 1926 roku linia kolejowa nr 181 relacji Herby Nowe – Wieluń Dąbrowa. Pasażerska komunikacja kolejowa obsługiwana jest przez stację Krzepice.

Komunikację autobusową z większymi ośrodkami miejskimi zapewniają PKS Częstochowa, PKS Wieluń, PKS Lubliniec oraz inni przewoźnicy (również prywatni).

Przepływająca przez Krzepice rzeka Liswarta oraz uchodzące do niej Piskara i Piszczka nie były nigdy rzekami spławnymi (żeglownymi), stanowiły za to przeszkody w budowie komunikacyjnych szlaków lądowych (dróg).

Zabytki[edytuj]

Żeliwne macewy na cmentarzu żydowskim (lipiec 2014)

Na terenie Krzepic znajduje się wiele obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Są to^[30]:

• układ urbanistyczny – numery w rejestrze: R/404/53 z 31 marca 1953, 1128/69 z 27 grudnia 1969 oraz 58/78 z 1 marca 1978; głównym jego elementem jest rynek i regularna siatka odchodzących ulic;
• zespół klasztorny kanoników regularnych, pochodzący z XV–XIX wieku; w którego skład wchodzą:
  • kościół św. Jakuba – numery w rejestrze: 1118/69 (R/513/57) z 27 grudnia 1969 oraz 54/78 z 16 lutego 1978,
  • klasztor, ob. plebania – numery w rejestrze: 1119/69 z 27 grudnia 1969 oraz 55/78 z 16 lutego 1978;
• ruiny synagogi – numer w rejestrze: 1121/69 z 27 grudnia 1969;
• cmentarz żydowski, XVIII–XX wiek – numer w rejestrze: A/426/88 z 27 maja 1988;
• fortyfikacje ziemne, pozostałości zamku – numery w rejestrze: R/42 z 28 sierpnia 1947, R/514 z 2 maja 1957, 1120/69 z 27 grudnia 1969 oraz 56/78 z 10 marca 1978.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Kościół katolicki[edytuj]

• parafia św. Jakuba Apostoła.

Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy[edytuj]

• Sala Królestwa – zbór Krzepice^[31].

Sport[edytuj]

W Krzepicach działa klub piłkarski Liswarta Krzepice. Klub założony został w 1946 roku pod nazwą Ogniwo Krzepice. Obecnie występuje w rozgrywkach częstochowskiej klasy okręgowej^[32]. Drużyna Liswarty rozgrywa swoje mecze na stadionie miejskim przy ulicy Sportowej 1.

Osoby związane z Krzepicami[edytuj]

• Ignacy Kozielewski – współtwórca polskiego harcerstwa, pedagog, nauczyciel gimnazjum w Krzepicach,
• Józef Kaczmarek – lekarz, działacz społeczny i samorządowy w Krzepicach.

Starostowie krzepiccy[edytuj]

• Abel Biel,
• Dobiesław Kmita – wojewoda lubelski i sandomierski,
• Mikołaj Wolski – marszałek wielki koronny,
• Władysław IV Waza – król Polski (otrzymał starostwo krzepickie przed elekcją, w 1630 roku),
• Adam Kajetan Miączyński – pisarz polny koronny,
• Kazimierz Melchiades Sapieha – dworzanin królewski, zmarł w Krzepicach.

Urodzeni w Krzepicach[edytuj]

• Wanda Chodkowska – zakonnica (siostra Anicilla), żołnierz AK, sanitariuszka w powstaniu warszawskim,
• Tomasz Moczek – artysta rzeźbiarz,
• Robert Tekieli – dziennikarz, publicysta, animator kultury niezależnej, poeta lingwistyczny
• Józef Tokarzewski – generał brygady, żołnierz Wojska Polskiego,
• Marian Zembala – profesor nauk medycznych, kardiochirurg, minister zdrowia w rządzie Ewy Kopacz^[33].

Zobacz też[edytuj]

• Muzeum Regionalne Braci Chmielarskich w Krzepicach
• Gmina Kuźniczka

Uwagi[edytuj]

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Marceli Antoniewicz: Tradycje lokalnych struktur administracyjnych. W: Marceli Antoniewicz (oprac.): Uzasadnienie historyczno-heraldyczne. Kłobuck: Starostwo Powiatowe w Kłobucku, 2016-05-27, s. 1–4. [dostęp 2016-09-18]. (pol.)
• Andrzej Brzózka: Kartki z historii Kłobucka. W: Praca zbiorowa: Kartki z historii Kłobucka. Piotr Wróbel (przedmowa). Kłobuck: Towarzystwo Przyjaciół Kłobucka, 1995, s. 4–23. ISBN 8390404206. [dostęp 2016-09-19]. (pol.)
• Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 134. ISBN 9788301138578. (pol.)
• H. Markgraf (red.), J. W. Schulte (red.): Anhang. W: H. Markgraf (red.), J. W. Schulte (red.): Codex Diplomaticus Silesiae. T. 14: Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889, s. 172 (djvu – 261), kol. 1. [dostęp 2016-09-18]. (łac. • niem.)
• Henryk Rola. Powstanie styczniowe na ziemi częstochowskiej. „Biuletyn Śląskiego Instytutu Naukowego”. Nr 56, s. 17, 21, 61, 80, 1965. Katowice: Śląski Instytut Naukowy w Katowicach. 
• Stanisław Zieliński: Potyczki. Województwo Kaliskie. W: Stanisław Zieliński (oprac.): Bitwy i potyczki 1863–1864. Na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu. Rapperswil: Nakładem Funduszu Wydawniczego Muzeum Narodowego w Rapperswilu, 1913, s. 219 (djvu – 223). [dostęp 2016-09-19]. (pol.)

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Krzepice w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa, 1883.

p • d • e Gmina Krzepice Siedziba gminy Krzepice Sołectwa Dankowice Pierwsze • Dankowice Drugie • Dankowice-Piaski • Dankowice Trzecie • Lutrowskie • Podłęże Królewskie • Stanki • Starokrzepice • Szarki • Zajączki Pierwsze • Zajączki Drugie Pozostałe miejscowości Zajączki Pierwsze-Ruda

p • d • e Powiat kłobucki Miasta Kłobuck (siedziba powiatu) • Krzepice Gminy miejsko-wiejskie Kłobuck • Krzepice Gminy wiejskie Lipie • Miedźno • Opatów • Panki • Popów • Przystajń • Wręczyca Wielka

p • d • e Miasta województwa śląskiego Miasta powiatowe Będzin • Bielsko-Biała • Bieruń • Bytom • Cieszyn • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice • Kłobuck • Lubliniec • Mikołów • Mysłowice • Myszków • Piekary Śląskie • Pszczyna • Racibórz • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tarnowskie Góry • Tychy • Wodzisław Śląski • Zabrze • Zawiercie • Żory • Żywiec Miasta gminne Blachownia • Czechowice-Dziedzice • Czeladź • Czerwionka-Leszczyny • Imielin • Kalety • Kłobuck • Knurów • Koniecpol • Koziegłowy • Krzanowice • Krzepice • Kuźnia Raciborska • Lędziny • Łaziska Górne • Łazy • Miasteczko Śląskie • Ogrodzieniec • Orzesze • Pilica • Poręba • Pszów • Pyskowice • Radlin • Radzionków • Rydułtowy • Siewierz • Skoczów • Sławków • Sośnicowice • Strumień • Szczekociny • Szczyrk • Toszek • Ustroń • Wilamowice • Wisła • Wojkowice • Woźniki • Żarki