Tworzenie stron internetowych

Książ Wielki
Herb Książa Wielkiego
Książ Wielki – zamek
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	miechowski
Gmina	Książ Wielki
Liczba ludności (2017)	1915
Strefa numeracyjna	(+48) 41
Kod pocztowy	32-210[1]
Tablice rejestracyjne	KMI
SIMC	0246617
Położenie na mapie województwa małopolskiego Książ Wielki
Położenie na mapie Polski Książ Wielki
50°26′32″N 20°08′25″E/50,442222 20,140278
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Kościół parafialny św. Wojciecha (widok od strony wschodu).

Książ Wielki (łac. Xiąz^[a]) – dawne miasto, obecnie wieś gminna w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie miechowskim, w gminie Książ Wielki^[2][3],

Miejscowość jest siedzibą gminy Książ Wielki, położona nad Nidzicą, około 7 km na północny wschód od Miechowa, przy DK7.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Części miejscowości[edytuj]

Historia[edytuj]

Pierwotnie była to osada książęca, wzmiankowana już w 1120 przez kronikarza w klasztorze cystersów w Jędrzejowie.

W końcu XIV wieku był własnością Spytka z Melsztyna. W 1385 (inne źródła podają lata 1333–1370) Książ Wielki otrzymał prawa miejskie (lokacja królowej Jadwigi na prawie magdeburskim). Od tego czasu był także siedzibą szkółki parafialnej, wzmiankowanej w dokumentach magistratu. Jako siedziba powiatu, pod koniec XIV w. stał się także miejscem, w którym orzekał sąd ziemski (przetrwał do II poł. XVIII w.)^[5].

W 1521 Książ Wielki i 7 wsi Marcin Kamieniecki sprzedał Janowi Tęczyńskiemu za 5500 florenów. Od XIV-XVIII wieku odbywały się tu roki sądowe ziemskie. W XV i XVI wieku odbywały się jarmarki słynne na całe ówczesne województwo krakowskie. W latach 1558–1562 Książ Wielki był własnością Jana Bonera, pod jego opieką powstał tu ważny ośrodek kalwinów, odbyły się tu synody w latach 1558, 1560 i 1562. Potem powstał zbór ariański^[6]. Kolejnym właścicielem Książa był Stanisław Barzi, usunął on różnowierców. W 1582 miasto przeszło na własność Myszkowskich. W 1595 roku miasto położone w powiecie ksiąskim województwa krakowskiego była własnością starosty chęcińskiego Piotra Myszkowskiego^[7]. Od 1727 należało do rodu Wielopolskich, m.in. miasto i pałac były własnością Aleksandra Wielopolskiego^[8]. Do 1795 Książ Wielki był siedzibą powiatu, obejmował on wówczas takie miasta jak: Miechów, Wolbrom, Żarnowiec i Jędrzejów. Status miasta powiatowego utracił Książ po ostatnim rozbiorze Polski. Po III rozbiorze w 1795 Książ Wielki znalazł się w zaborze austriackim. Od 1809 był w Księstwie Warszawskim, a od 1815 po kongresie wiedeńskim, został włączony do Królestwa Kongresowego. W odwecie za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym, Książ Wielki w 1875 utracił prawa miejskie.

Na początku XX w. mieszkało tu 2,6 tys. osób (w tym 60% Żydów). W 1910 r. utworzono Bank Spółdzielczy, aktywną działalność prowadziło kółko rolnicze (biblioteka, odczyty). Po I wojnie światowej Książ znalazł się w granicach województwa kieleckiego (powiat miechowski).

W czasie okupacji niemieckiej do 1942 na terenie Książa znajdowało się getto otwarte. Do tego czasu Żydzi stanowili około połowę mieszkańców Książa (478 na 910 mieszkańców w 1860 według „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”). W dniach 1–2 sierpnia 1944 Gestapo i niemiecka policja dokonali pacyfikacji wsi mordując 12 osób oraz paląc wieś liczącą ok. 100 zabudowań. Akcja pacyfikacyjna była odwetem za działalność partyzantów w regionie^[9].

Po II wojnie światowej Książ Wielki zmieniał kilkukrotnie przynależność administracyjną: do roku 1950 i w latach 1975–1998 pozostawał w granicach województwa kieleckiego, 1950–1975 – krakowskiego, a od 1999 r. – małopolskiego (powiat miechowski).

Zabytki[edytuj]

• Kościół parafialny pod wezwaniem św. Wojciecha z XIV wieku,
• Poaugustiański Kościół św. Ducha z 1381 r. fundacji Spytka z Melsztyna,
• Renesansowy pałac Mirów – wzniesiony dla bp. P. Myszkowskiego. Architektem pałacu był Santi Gucci, budowa trwała od 1585 do 1595, zniszczony w czasie Powstania Kościuszkowskiego, neogotycka nadbudowa pochodzi z lat 1841–1846, jej autorem był F. A. Stüler.
• Synagoga z 1846, obecnie w stanie ruiny.

Według rejestru zabytków NID^[10] na listę zabytków wpisane są obiekty:

• zespół kościoła parafialnego pw. św. Wojciecha, nr rej.: 90 z 15.01.1969 oraz 972 z 21.03.1978:
  • kościół, XV w., pocz. XVII w.
  • drewniana dzwonnica z 1735 wraz z dzwonami: św. Wojciech, Maryja Królowa Polski, Millenium. Wszystkie z 1965 r.
  • cmentarz przykościelny z kapliczką
  • ogrodzenie z bramką
• zespół klasztorny augustianów z XIV-XVIII w., nr rej.: 110 z 8.02.1969 oraz 971 z 21.03.1978:
  • kościół pw. Świętego Ducha z ok. 1381, XVI-XIX
  • klasztor, dawniej oo. Augustianów obecnie ss. Pasjonistek
  • cmentarz przykościelny
  • ogrodzenie
  • murowana dzwonnica z XIX wieku. Obecnie nie ma na niej żadnych dzwonów.
• zespół pałacowy z XVI w., nr rej.: 115/3/57 z 24.01.1957 oraz 979 z 3.07.1978:
  • pałac
  • 2 pawilony. Pierwszy od strony południowej – dawna biblioteka. Drugi od strony północnej – kaplica pałacowa pw. Św. Zofi i Św.Piotra Apostoła.
  • ogród z murami oporowymi
  • park krajobrazowy
    

    Książ Wielki – pałacowa kapliczka pw. św.Zofi

Kalendarium^[11][edytuj]

Synagoga w Książu Wielkim

• 1120 – pierwsza wzmianka o Książu Wielkim, zapisana w klasztorze Cystersów w Jędrzejowie.
• 1234 – właścicielem Książa Wielkiego jest wojewoda krakowski Stefan, herbu Topór.
• 1380 – kasztelan krakowski Spytko z Melsztyna funduje kościół św. Ducha.
• 1400 – Książ Wielki stał się miastem powiatowym.
• 1441 – po poślubieniu Jadwigi Spytkówny, właścicielem miasta zostaje Andrzej Tęczyński.
• 1541 – Katarzyna z Tęczyńskich wychodzi za Jana Bonera, wojewodę krakowskiego, wnosząc mu miasto w wianie.
• 1556 – synod protestancki w Książu Wielkim z udziałem Jana Łaskiego i Mikołaja Reja.
• 1562 – wdowa Katarzyna Boner poślubia następcę zmarłego męża – wojewodę krakowskiego Stanisława Barzi i ten obejmuje w posiadanie Książ Wielki.
• 1582 – miasto odkupuje biskup krakowski Piotr Myszkowski.
• 1595 – ukończono budowę pałacu na Mirowie.
• 1601 – Piotr Myszkowski bratanek biskupa, ustanawia ordynację na „Mirowie”, zwaną ksiąską.
• 1646 – Cud w kościele św. Wojciecha – Matka Boska na obrazie „zapłakała krwawymi łzami”.
• 1706 – na prymasa Polski wybrano proboszcza Książa Wielkiego – Stanisława Szembeka.
• 1727 – Franciszka z Myszkowskich poślubia Franciszka Wielopolskiego, który obejmuje dobra ksiąskie. I tak, po raz czwarty, miasto zostaje wniesione w wianie.
• 1748 – prymasem Polski powołano kolejnego proboszcza Książa Wielkiego – Adama Ignacego Komorowskiego.
• 1776 – proboszcz Adam Brachman zbudował nową szkołę parafialną, która jako jedyna w tym czasie, podlegała Akademii Krakowskiej.
• 1862 – margrabia Aleksander Wielopolski obejmuje stanowisko naczelnika rządu cywilnego Królestwa Polskiego.
• 1870 – Książ Wielki traci prawa miejskie.
• 1914 – 7 sierpnia wkracza I Brygada Legionów, maszerująca z Krakowa do Kielc.
• 1918 – 2 listopada rozbrojono posterunek żandarmerii austriackiej.
• 1939 – 6 września wkraczają oddziały niemieckie.
• 1944 – poważne wystąpienia zbrojne oddziałów Armii Krajowej.
• 1945 – 14 stycznia Armia czerwona wyzwala Książ Wielki spod okupacji.
• 1949 – założenie Liceum Ogólnokształcącego (w pałacu na Mirowie).
• 1974 – powołanie Technikum Rolniczego.
• 1977 – utworzenie Zespołu Szkół Rolniczych.
• 2003 – założenie Klubu Sportowego „Jastrzębiec”.

Sport[edytuj]

W 2003 powstał klub sportowy – SKS Jastrzębiec Książ Wielki (SKS – Strażacki Klub Sportowy).

Obecnie I drużyna uczestniczy w rozgrywkach B klasy małopolskiego ZPN. II drużyna uczestniczy w rozgrywkach klasy C.

Osoby związane z Książem Wielkim[edytuj]

• Aleksandra Dobrowolska (1906-1989) – polska działaczka społeczna, kustosz, organizatorka muzeów
• Eugeniusz Madejski (1908–1986) – doktor historii, założyciel i dyrektor Liceum Ogólnokształcącego w Książu Wielkim. Zasłużony badacz historii tej ziemi^[12].
• Julian Malinowski (1908–1971) – dowódca oddziałów Armii Krajowej. Organizator i uczestnik wielu akcji zbrojnych, odznaczony m.in. Virtuti Militari. Jest patronem Szkoły Podstawowej w Książu Wielkim.
• Stefan Żechowski (1912–1984) – malarz i rysownik. Zasłynął zwłaszcza stworzonym w 1937 roku, cyklem ilustracji do powieści „Motory” Emila Zegadłowicza. Imię tego artysty nosi Gimnazjum w Książu Wielkim, natomiast w Miechowie odtworzono jego pracownię urządzając w niej ekspozycję prac.

Struktury wyznaniowe[edytuj]

• Parafia św. Wojciecha Biskupa i Męczennika w Książu Wielkim
• Sala Królestwa Świadków Jehowy
• Kościół św. Ducha w Książu Wielkim
• Cmentarz żydowski w Książu Wielkim

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Książ Wielki
• Książ Wielki w dokumencie archiwalnym
• Książ (2) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa, 1883.