Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Kup
Rodzaj miejscowości	wieś
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	opolski
Gmina	Dobrzeń Wielki
Liczba ludności (2006)	1200
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	46-082
Tablice rejestracyjne	OPO
SIMC	0493480
Położenie na mapie gminy Dobrzeń Wielki Kup
Położenie na mapie powiatu opolskiego Kup
Położenie na mapie województwa opolskiego Kup
Położenie na mapie Polski Kup
50°48′27″N 17°53′03″E/50,807500 17,884167
Multimedia w Wikimedia Commons

Plan kolonii fryderycjańskiej

Widok z 1937

Kup (dodatkowa nazwa w j. niem. Kupp) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Dobrzeń Wielki. W latach 1945-54 siedziba gminy Kup.

Nazwa[edytuj]

Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego słowa - "kupa" lub "kopa"^[1] oznaczającego usypisko, nagromadzenie, stertę lub małą górę. Obecnie wieś Kup znajduje się na terenach nizinnych. Dawna "góra" została spożytkowana na cele hutnicze - produkcję szkła. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako starszą od niemieckiej wymienia on nazwę w formach "Kupy, Kupa" podając jej znaczenie "Haufenort" czyli po polsku " Miejscowość usypisk, kup"^[1]. Niemcy zgermanizowali nazwę na Kupp^[2] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie^[1].

W okresie międzywojennym na mapach WIG pojawiła się polska nazwa Kupy^[3].

Historia[edytuj]

Początki osadnictwa na tych terenach datuje się około roku 1607, gdy niejaki Lorenz Slensagk z Chróścic wybudował w tym miejscu młyn.

Ośrodek administracyjny dla około trzydziestu kolonii rzemieślniczych oraz nowych osad zlokalizowanych na północ od Opola zaprojektowano tutaj w 1780. Było to drugie po Jedlicach (1775) założenie urbanistyczne oparte na rzucie koła autorstwa Johanna Martina Pohlmanna. Realizację zakończono w 1785. W centrum kolistego rzutu (na centralnym placu) usytuowano budynek urzędu podatkowego wraz z domami kancelisty i poborcy. Przebiegała tędy główna droga dzieląca plac centralny na połowy, a także wychodziły dwie promieniste aleje (jedna lokalna i jedna na Opole). Wylot na Pokój i Namysłów prowadził drogą główną. Jedna droga lokalna wybiegała też ku północnemu-wschodowi. Oprócz gmachu urzędu na centralnym placu uformowano zieleń podkreślającą reprezentacyjność gmachu urzędowego. Stały tu też piekarnia i remiza strażacka. Na obwodzie okręgu otaczającego plac pobudowano dwanaście budynków - osiem mieszkalnych (dla kolonistów), jak również kuźnię, browar, gospodę oraz dom wójta z aresztem^[4].

Założenie o tak wysokich walorach urbanistycznych późnego baroku wyróżniało się znacząco wśród innych, skromnych kolonii fryderycjańskich. Było związane ze zmianami społecznymi drugiej połowy XVIII wieku - zamiast dworu (pałacu), centralne miejsce osady zajął obiekt administracji państwowej, co wyrażać miało podstawową ideę pruską tamtego czasu: sprawnie zarządzane państwo z odpowiednim systemem urzędniczym. Pohlmanna inspirowały podczas projektowania prawdopodobnie założenie w pobliskim Pokoju, a także Królewskie Saliny w Arc-et-Senans^[4].

Gmach urzędu podatkowego był barokowym, murowanym, dwukondygnacyjnym budynkiem o wysokim dachu czterospadowym (łamanym). Na osi umieszczono silnie wysunięty ryzalit z wieżą o spiczastym hełmie. Bogata dekoracja obfitowała w korynckie pilastry, rozety i płyciny międzyokienne. Od 1842 funkcjonował tu sąd. W 1945 gmach uległ zniszczeniu. Domy kancelisty i poborcy były jednokondygnacyjne, murowane, przykryte czterospadowymi dachami. Domy mieszkalne przy drodze okólnej miały konstrukcję szkieletową i były jednokondygnacyjne. Posiadały dachy naczółkowe. Usytuowano je kalenicowo. Gospoda wyposażona była w podcień. Większość tej zabudowy przekształcono w XIX i XX wieku. Jeszcze w latach 60. XX wieku istniały dwa domy o cechach pierwotnej architektury. Obecnie z założenia Pohlmanna pozostał układ urbanistyczny: okrągły plac, droga okólna oraz układ działek. Budynek nr 7 może mieć zachowane niektóre cechy domu kolonisty. Pozostała zabudowa jest bezstylowa. Zmieniony nieco przebieg drogi wojewódzkiej nr 454 (Opole - Namysłów) zakłóca pierwotną kompozycję z XVIII wieku^[4].

W czasie II wojny światowej miejsce mordów Armii Czerwonej. Żołnierze sowieccy zabili wielu miejscowych mieszkańców oraz pensjonariuszy lokalnego domu starców ^[5].

Komunikacja[edytuj]

W miejscowości krzyżują się drogi wojewódzkie nr 454 i 461.

Zabytki[edytuj]

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[6]:

• kościół par. pw. św. Jerzego, z 1897 r.
• kościół ewangelicki, obecnie kaplica rzym.-kat. pw. św. MB Nieustającej Pomocy, z 1894 r.
• cmentarz rzym.-kat., ul. Ligonia, z 1899 r.
• cmentarz ewangelicki, ul. Brynicka, z 1857 r.

Przypisy

p • d • e Gmina Dobrzeń Wielki Siedziba gminy: Dobrzeń Wielki Sołectwa Chróścice • Dobrzeń Mały • Dobrzeń Wielki • Kup Części wsi Babi Las • Dąbrowa • Gajówka • Kąty • Kwaśno • Ług • Młyn • Ostrówek • Wiatraki