Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Libiąż (ujednoznacznienie).

Libiąż
Libiąż z lotu ptaka
Herb Libiąża
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	chrzanowski
Gmina	Libiąż gmina miejsko-wiejska
Data założenia	XIII w. lub wcześniej (wzmianka u Długosza w 1243)
Prawa miejskie	1969
Burmistrz	Jacek Latko (od 2008)
Powierzchnia	35,88 km²
Wysokość	310 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	17 233[1] 480,7 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	32-590
Tablice rejestracyjne	KCH
Położenie na mapie województwa małopolskiego Libiąż
Położenie na mapie Polski Libiąż
50°06′13″N 19°18′56″E/50,103611 19,315556
TERC (TERYT)	1203044
SIMC	0940938
Urząd miejski ul. Działkowa 1 32-590 Libiąż
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Libiąż – miasto w województwie małopolskim, w powiecie chrzanowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Libiąż^[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

Położone jest w sąsiedztwie miast: Chrzanów, Chełmek, Jaworzno i Oświęcim.

Libiąż jest miastem przemysłowym. Na jego terenie znajdują się m.in. Kopalnia Węgla Kamiennego ZG „Janina", fabryka okien i profili PCW „Thermoplast”, kopalnia dolomitu „Libiąż” a także fabryka kostki brukowej „Libet”. Należy do Jaworznicko-Chrzanowskiego Okręgu Przemysłowego. Wcześniej wchodził w skład Zagłębia Krakowskiego.

Położenie[edytuj]

Libiąż znajduje się na obrzeżach Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego^[3] i z racji położenia w zachodniej części województwa małopolskiego wiążą go relacje przestrzenne z niektórymi miastami Konurbacji Górnośląskiej^[4]. Natomiast według niektórych badaczy związanych z katowickim ośrodkiem naukowym (pogląd ten znalazł się w jednym z raportów programu ESPON) - Libiąż leży na wschodnich peryferiach konurbacji górnośląskiej oraz w centralnej części Jaworznicko-Chrzanowskiego Okręgu Przemysłowego, który w przeszłości nazywano także Zachodniokrakowskim Okręgiem Przemysłowym, Zachodnio-Krakowskim Kompleksem Przemysłowym lub Zagłębiem Krakowskim.

Geograficznie miasto leży na wschodnich krańcach Wyżyny Śląskiej, na Zrębowych Pagórach Libiąskich, części Pagórów Jaworznickich^[5]. Terytorium miasta jest objęte eksploatacją węgla kamiennego.

Położenie Libiąża na terenie Wolnego Miasta Kraków (1815-1846)

Mapa wsi Mały Libiąż z 1905 roku z naniesionymi w latach 20. XX w. informacjami odnoszącymi się do kopalni „Janina”

Libiąż-Moczydło, KWK „Janina”; lata 30. XX w.

Panorama kopalni z tej samej perspektywy w 2006

Historia[edytuj]

Fontanna w formie zegara w Parku Młodości na os. Flagówka

Kopalnia dolomitu „Libiąż”

Kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Barbary

Pierwsza historyczna wzmianka na temat Libiąża pochodzi z „Kronik” Jana Długosza. Dotyczy ona przekazania w roku 1243 miejscowości Libiąż Wielki i Libiąż Mały w posiadanie klasztorowi Benedyktynek w Staniątkach przez dotychczasowych właścicieli pochodzących z rodu Gryfitów. W trakcie swego rozwoju Libiąż przechodził kolejno w posiadanie różnych rodów. Po podziale Polski na dzielnice w 1138 r. przynależy do dzielnicy senioralnej a po roku 1179 prawdopodobnie przejściowo do księstwa raciborskiego. Prawdopodobnie wchodzi też w skład kasztelanii chrzanowskiej, istniejącej w XIII w^[6]. Później rozwija się w bezpośrednim sąsiedztwie księstwa oświęcimskiego, które było związane z państwem czeskim a w 1454 r. stało się lennem Korony Polskiej. W 1564 roku zostało wchłonięte przez Królestwo Polskie. Libiąż od czasów panowania Wacława II lub Władysława Łokietka wchodzi w skład powiatu krakowskiego i województwa krakowskiego. Wzmianki o przynależności Libiąża do tego powiatu pochodzą z lat 1489 i 1581^[7]. W 1795 roku trafia do zaboru austriackiego. W latach 1815-1846 znajduje się na terenie Okręgu Wolnego Miasta Krakowa. Libiąż Mały wchodzi w skład gminy okręgowej nr 17 z siedzibą w Chrzanowie, natomiast Libiąż Wielki w skład gminy okręgowej nr 9 z siedzibą w Bobrku (do 1839 r.)^[8]. W latach 1846-1918 jest częścią Galicji (wchodzi w skład tzw. Wielkiego Księstwa Krakowskiego). W okresie międzywojennym w województwie krakowskim. Związki z ziemią krakowską uwidoczniły się m.in. w tradycjach, obrzędach, a także w sferze kultury materialnej (strój, zabudowa) tutejszych mieszkańców. Lokalna mowa to jedna z odmian gwary śląskiej (tak twierdzi pisarz i pasjonat historii lokalnej Wiesław Koneczny w Opowieściach z okręgu górniczego).

Ważnym faktem w dziejach Libiąża było ufundowanie przez hrabiego Wielopolskiego w 1735 roku w Libiążu Wielkim parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Do XIX wieku Libiąż był typową osadą rolniczą. Budowa linii kolejowej Kraków–Wiedeń stała się powodem migracji zarobkowej i osiedlaniem się ludności na tych terenach.

Momentem przełomowym w historii Libiąża stał się fakt odkrycia tutaj u schyłku XIX wieku bogatych złóż węgla kamiennego. Na początku XX wieku rozpoczęto budowę kopalni węgla kamiennego „Janina”, w której od 1907 roku eksploatuje się ten surowiec. Otworzyło to nowe perspektywy przed Libiążem. Tutejsi mieszkańcy otrzymali zatrudnienie, a miejscowość zaczęła być atrakcyjna także dla ludzi z zewnątrz. Od tej pory rozpoczął się szybki rozwój gospodarczy i kulturalny osady. Przybywali wykwalifikowani robotnicy oraz sporo inteligencji. W tym czasie zmienił się także kształt urbanistyczny Libiąża. Wokół kopalni zaczęły powstawać nowe osiedla mieszkaniowe i obiekty użyteczności publicznej (szkoła, poczta i telegraf).

Według austriackiego spisu powszechnego z 1900 roku w Libiążu Wielkim w 258 budynkach mieszkało 1452 osób, wszyscy polskojęzyczni, z tego 1435 katolików, 17 wyznania mojżeszowego, w Libiążu Małym w 283 budynkach mieszkało 1557 osób, w tym 1546 polskojęzycznych 9 niemieckojęzycznych oraz 2 innych, z tego 1522 katolików, 33 wyznania mojżeszowego oraz 2 grekokatolików, a na Moczydle w 59 domach mieszkało 283 polskojęzycznych, w tym 279 katolików oraz 4 osoby wyznania mojżeszowego.

Także po I wojnie światowej, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości trwał dalszy rozwój urbanistyczny i gospodarczy. Powstały nowe szlaki komunikacyjne, linia elektryczna i budynki użyteczności publicznej. Okres międzywojenny to także czas silnego rozwoju działalności samorządowej.

Wybuch II wojnie światowej i wkroczenie w ślad za wojskiem niemieckim niemieckiej administracji okupacyjnej na stosunkowo krótki czas zatrzymał funkcjonowanie głównego zakładu w Libiążu, kopalni „Janina”, która jeszcze w pierwszej połowie września 1939 r. podjęła wydobycie. W okresie wrzesień 1943 – styczeń 1945 działał tu podobóz KL Auschwitz Janinagrube zwany również Gute Hoffnung^[9]; więźniowie wykonywali prace przy wydobyciu węgla w kopalni „Janina”; w podobozie przebywało ponad 800 osób^[10]. W czasie okupacji w okolicy miasta intensywną działalność zbrojną prowadził oddział Armii Ludowej im. Jarosława Dąbrowskiego^[11]. 6 maja 1944 roku został zdekonspirowany w lesie za Krzemieńcem bunkier partyzancki, gdzie przebywało 9 członków tego oddziału. W walce zginął m.in. szef sztabu śląskiego obwodu AL Stanisław Baran ps. "Bolek" oraz innych 4 partyzantów^[12]. Miasto zostało wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej 25/26 stycznia 1945 roku przez oddziały 4 samodzielnego korpusu pancernego i 59 armii I Frontu Ukraińskiego^[13].

Okres II wojny światowej i pierwsze lata powojenne zahamowały aktywność społeczną i samorządową. Dopiero dalszy rozwój kopalni „Janina” spowodował ponowny napływ ludności na te tereny. Zaowocowało to uzyskaniem w 1969 roku praw miejskich przez osadę Libiąż Mały i zmianę jej nazwy na Libiąż^[14]. Miasto wchłonęło też wieś Libiąż Wielki.

Obecnie w skład miasta i gminy Libiąż wchodzą: miasto Libiąż oraz dwa sołectwa – Żarki i Gromiec.

Pomniki[edytuj]

• Pomnik „Poległym za Wolność i Lud” przy ul. 1 Maja
• Pomnik „Wdzięczności dla Armii Radzieckiej” przy Placu Zwycięstwa – w ostatnich latach zrzucono czerwoną gwiazdę ze szczytu cokołu – grób 21 żołnierzy Armii Czerwonej
• Pomnik upamiętniający miejsce obozu jeńców radzieckich przy ul. Armii Krajowej (przy stacji PKP)
• Pomnik na miejscu obozu koncentracyjnego „Janinagrube” na ul. Obieżowej
• Pomnik „Partyzantów” – ma miejscu leśnego bunkra partyzantów zgrupowania AL w lesie pod Kroczymiechem
• Pomnik Odsieczy Wiedeńskiej przy Gimnazjum nr 1 przy ul. Szkolnej
• Pomnik Tadeusza Kościuszki obok LCK przy ul. Górniczej
• Pomnik Papieża Jana Pawła II w Parku Młodości
• Pomnik Skarbnika – dobrego, opiekuńczego ducha kopalnianych podziemi – w parku przy ul. Górniczej
• Pomnik Janiny – dziewczyny, której imię nosi libiąska kopalnia
• Pomnik „Krzyż na Lipiu” – pomnik z okazji 25-lecia pontyfikatu Jana Pawła II, ufundowany przez wiernych parafii pw. Przemienienia Pańskiego

Rekreacja[edytuj]

• Kino – przy ul. Górniczej działa „Ale Kino”. Seanse odbywają się głównie w weekendy.
• Libiąskie Centrum Kultury – przy ul. Górniczej, w budynku tym znajduje się sala kinowo-teatralna, sala baletowa, mniejsza sala, siłownia, kafejka internetowa.
• Parki – główny park libiąski, „Park Młodości”, znajduje się przy alei Jana Pawła II. W parku tym znajduje się zegar wodny i liczne wodne kaskady oraz pomnik Jana Pawła II pobłogosławiony przez Metropolitę Krakowskiego Stanisława Kardynała Dziwisza. Pozostałe parki umieszczone są przy ulicy Górniczej (tu pomnik Skarbnika), na Placu Zwycięstwa (pomnik Janiny – dziewczyny której imieniem została nazwana kopalnia węgla kamiennego) oraz park przy ulicy Chrzanowskiej.
• Ośrodek sportowo rekreacyjny im. Solidarności 1980 przy ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego. W skład tego kompleksu wchodzi stadion GKS Janina, basen letni, lokal „Kombajn” (już nie istniejący), boiska do gry.
• Plac słoneczny utworzony w centrum miasta, niedaleko Parku Młodości. Cyklicznie odbywają się tu obchody „Dni Libiąża” oraz inne imprezy okolicznościowe.
• Zrekultywowana hałda odpadów pokopalnianych przy ul. Krakowskiej
• Biblioteka publiczna przy ul. Górniczej.

Kościoły i związki wyznaniowe[edytuj]

• Kościół parafialny rzymskokatolicki pw. Przemienienia Pańskiego
• Kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Barbary
• Kościół parafialny polskokatolicki pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy wybudowany na początku lat 60. XX wieku przez Polonię amerykańską. Jest to wotum dla twórcy Kościoła Polskokatolickiego – a pochodzącego z pobliskich Żarek biskupa Franciszka Hodura. Kościół jednonawowy.
• Dom Zakonny Sióstr Służebniczek NMP
• Sala Królestwa Świadków Jehowy^[15]

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Libiąża w 2014 roku^[1].

Lasy[edytuj]

Lasy wokół Libiąża należą do Nadleśnictwa Chrzanów, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach. W przeszłości tereny leśne należały do Biskupstwa Krakowskiego. Potem te na północ od miasta były własnością posiadaczy pól górniczych w okolicy i właścicieli Katowic, rodziny von Thiele-Winckler^[16]. Następnie przejął je koncern G. Giesche's Erben A.G., zarządca kopalni "Matylda" w Kątach (dzisiejsza dzielnica Chrzanowa)^[17]. Lasy na południe i wschód od Libiąża zostały zakupione w 1868 roku przez hr. Guido Donnersmarck, który nabył zamek Lipowiec wraz z jego dobrami w tym z dużą ilością lasów od Antoniny Łąskiej. Do Wygiełzowa przeniósł swojego leśniczego, Franza Knerscha. Po śmierci Księcia Guido okoliczne lasy przejął młodszy syn, hr. Kraft Henckel von Donnersmarck^[18].

Zabytki[edytuj]

• neogotycki kościół pw. Przemienienia Pańskiego z początków XX w., dzieło Teodora Talowskiego;
• domy przy ulicy: Floriańskiej, Sienkiewicza, Flasińskiego, Armii Krajowej i Długosza (zabytkowy układ wsi – ulicówki (Libiąż Wielki);
• budynek straży pożarnej (ul. Floriańska);
• Straż Pożarna – OSP Moczydło – (ul. Gen. Andersa 9) – 1925 r
• zabytkowy cmentarz parafialny przy ul. Oświęcimskiej;

Komunikacja[edytuj]

Przez Libiąż przebiegają drogi wojewódzkie nr 780 oraz 933. Miasto znajduje się w niewielkiej odległości od autostrady A4. Do Krakowa jest stąd 50 km, do Katowic zaś 30 km. Jaworzno znajduje się w odległości 6,5 km.

Znajduje się tu także stacja kolejowa, z której odjeżdżają pociągi do Oświęcimia i do Krakowa przez Trzebinię (także do Wieliczki przez Kraków).

Miasta Partnerskie[edytuj]

• Rouvroy
• Corciano

Znane osoby związane z Libiążem[edytuj]

• Franciszek Hodur (1866–1953), organizator i pierwszy biskup Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego, publicysta, poeta
• Zygmunt Szczotkowski (1877–1943), pierwszy polski dyrektor kopalni „Janina” (w latach 1920–1939), mieszkał i pracował w Libiążu przez 20 lat
• Alexis Bartet (1880–1953), dyrektor Compagnie Galicienne de Mines (CGdM, Galicyjskiej Spółki Kopalń) w latach 1912-1939, do której należała kopalnia „Janina”, spędził w Libiążu znaczną część czasu od utworzenia firmy CGdM do wybuchu II wojny światowej
• Franciszek Flasiński (1888–1946), polski ksiądz katolicki, proboszcz parafii w Libiążu, zamordowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa
• Jerzy Litwiniszyn (1914–2000), prof. AGH, inżynier górniczy, naukowiec, prezes krakowskiego oddziału PAN i wiceprezes Polskiej Akademii Nauk
• Jan Zając – biskup (ur. 20 czerwca 1939 w Libiążu)
• Marek Leśniak (ur. 24 kwietnia 1968 w Krakowie, zm. 1 sierpnia 2017 tamże) – polski ksiądz rzymskokatolicki, wykładowca teologii moralnej na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie, przełożony i wicerektor Wyższego Seminarium Duchownego w Krakowie(w latach 1993–1995 pracował jako wikary w parafii Św. Barbary w Libiążu)
• Dariusz Raś (ur. 10 sierpnia 1969 w Proszowicach) – polski duchowny katolicki, prałat archidiecezji krakowskiej, archiprezbiter Bazyliki Mariackiej (w latach 1994–1998 pracował jako wikary w parafii Św. Barbary w Libiążu).
• Stanisław Wałach (1919-1999) – oficer WP i służb specjalnych PRL, pisarz.
• Beata Szydło (ur. 1963) - etnograf, polityk i samorządowiec, prezes Rady Ministrów (pracowała w Libiąskim Centrum Kultury w latach 1995-1996)
• Tadeusz Arkit – polski polityk i samorządowiec, z wykształcenia inżynier górnictwa, poseł na Sejm (ur. 10 listopada 1955 w Tenczynku)
• Kazimierz Poznański – polski polityk, poseł na Sejm III kadencji (ur. 4 marca 1962 w Libiążu)
• Andrzej Sermak – piłkarz, trener (ur. 29 listopada 1962 roku w Libiążu)
• Jacek Stryczek – polski duchowny katolicki, duszpasterz akademicki oraz prezes Stowarzyszenia Wiosna (ur. 25 maja 1963 w Libiążu)
• Ks. Kazimierz Sowa – polski duchowny, dyrektor telewizji Religia.tv (ur. 31 lipca 1965 w Libiążu)
• Jacek Cyzio – piłkarz, trener (ur. 6 września 1968 w Chrzanowie)
• Marek Sowa – polski samorządowiec (ur. 4 lutego 1967 roku w Libiążu)
• Daniel Chylaszek – polski piłkarz, pomocnik (ur. 25 września 1982 w Oświęcimiu)
• Marcin Korcz – aktor (ur. 15 listopada 1986)
• Paweł Budniak – polski futsalista (ur. 10 marca 1989)
• Helena Kmieć – wolontariuszka, działaczka katolicka zamordowana w Boliwii (ur. 9 lutego 1991 w Krakowie, zm. 24 na 25 stycznia 2017 w Cochabamba)

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Libiąż w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa, 1902.
• Oficjalna strona Libiąża
• Portal Informacyjny
• Libiąż Wielki i Libiąż Mały w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. V: Kutowa Wola – Malczyce. Warszawa, 1884.
• Libiąż Mały i Wielki w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu, woj. krakowskie, cz. 3, s. 599-601:
• Rafał Malik: Średniowieczne lokacje miejskie w granicach kasztelanii chrzanowskiej. Kraków: Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, 2005.

p • d • e Gmina Libiąż Siedziba gminy: Libiąż Miasta Libiąż Sołectwa Gromiec • Żarki

p • d • e Miasta województwa małopolskiego Miasta na prawach powiatu Kraków • Nowy Sącz • Tarnów Miasta powiatowe Bochnia • Brzesko • Chrzanów • Dąbrowa Tarnowska • Gorlice • Limanowa • Miechów • Myślenice • Nowy Targ • Olkusz • Oświęcim • Proszowice • Sucha Beskidzka • Wadowice • Wieliczka • Zakopane Miasta gminne Alwernia • Andrychów • Biecz • Bobowa • Brzeszcze • Bukowno • Chełmek • Ciężkowice • Czchów • Dobczyce • Grybów • Jordanów • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Krynica-Zdrój • Krzeszowice • Libiąż • Maków Podhalański • Mszana Dolna • Muszyna • Niepołomice • Nowe Brzesko • Nowy Wiśnicz • Piwniczna-Zdrój • Rabka-Zdrój • Ryglice • Skała • Skawina • Słomniki • Stary Sącz • Sułkowice • Szczawnica • Szczucin • Świątniki Górne • Trzebinia • Tuchów • Wojnicz • Wolbrom • Zakliczyn • Zator • Żabno

p • d • e Powiat chrzanowski Miasta Alwernia • Chrzanów • Libiąż • Trzebinia Gminy miejsko-wiejskie Alwernia • Chrzanów • Libiąż • Trzebinia Gminy wiejskie Babice