Tworzenie stron internetowych

	Lipiany
	Lipiany
	; Barokowo-klasycystyczny ratusz z XVIII wieku
Herb Lipian	Flaga Lipian
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	pyrzycki
Gmina	Lipiany; gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1334
Burmistrz	Krzysztof Boguszewski
Powierzchnia	5,54 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 4 007; 723,3 os./km²
Strefa numeracyjna;	(+48) 91
Kod pocztowy	74-240
Tablice rejestracyjne	ZPY
	Położenie na mapie powiatu pyrzyckiego Lipiany
	Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Lipiany
	Położenie na mapie Polski Lipiany
	53°00′11″N 14°58′10″E/53,003056 14,969444
TERC; (TERYT)	3212034
SIMC	0979120
	Urząd miejski pl. Wolności 1; 74-240 Lipiany
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości noszące tę nazwę.

Lipiany (niem. Lippehne, nazwa przejściowa – Lipiny^[2]) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w południowo-zachodniej części woj. zachodniopomorskiego, w powiecie pyrzyckim, położone na Pojezierzu Myśliborskim, pomiędzy jeziorami Wądół i Kościelnym. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lipiany i dekanatu Lipiany. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego.

Według danych z 31 grudnia 2008 miasto miało 4159 mieszkańców^[3].

Przez miasto przechodzi droga wojewódzka nr 156 biegnąca w kierunku wschodnim do Barlinka.

Historia[edytuj]

Kościół Wniebowzięcia NMP

Bramy

Brama myśliborska

Brama pyrzycka

Lipiany położone są na skraju Pojezierza Myśliborskiego w miejscu o naturalnych walorach obronnych, jakie stanowiły wody Jeziora Wądół i Jeziora Kościelnego, otaczając miasto od północy, wschodu i południa.

W IX w. powstał na półwyspie jeziora Wedyjskiego (obecnie Wądół i Kościelne) warowny gród Pomorzan, który wchodził w skład systemu obronnego plemienia Pyrzyczan, stanowiąc ich południową strażnicę. Wokół grodu powstała osada podgrodowa, której mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, rybołówstwem, częściowo handlem i rzemiosłem^[4].

Do XIII wieku tereny te należały do księstwa pomorskiego. 18 sierpnia 1276 biskup kamieński Herman sprzedał ziemię lipiańską za 3000 srebrnych marek margrabiom brandeburskim^[5] Ottonowi, Johannowi i Konradowi, którzy włączyli ją do Nowej Marchii. Po wygaśnięciu dynastii askańskiej (1320 r.) i po długotrwałych sporach o sukcesję w 1337 r. jako lenno biskupa kamieńskiego miasto pozostało ostatecznie przy Brandenburgii. Od 1402 r. do 1454 r. znajdowało się pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego. Lipiany zostały spustoszone przez husytów w 1433 r., przez Pomorzan w 1467 r., następnie przez strony walczące podczas wojny trzydziestoletniej.

Prawa miejskie miejscowość uzyskała na początku XIV wieku.

W 1344 roku mieszczanie z Lipian otrzymali przywilej wedle którego mogli być sądzeni tylko w obrębie murów obronnych, a rajcy przed sądem dworskim margrabiego^[6]. Od najdawniejszych czasów Lipiany miały prawo odbywania 4 jarmarków rocznie.

Po 1840 r. wybudowano drogę łączącą Lipiany z Pyrzycami i Myśliborzem, w 1882 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Kostrzynem, a rok później ze Stargardem. Pod koniec XIX wieku założono tu kilka fabryk m.in. wikliniarską (w 1890 r.)

W 1945 r. miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną, ponosząc stosunkowo niewielkie straty – zniszczeniu uległo tylko 39 budynków. Wkrótce Lipiany przekazane zostały administracji polskiej. Dotychczasowa ludność miasta uległa wysiedleniu do Niemiec i została zastąpiona polskimi osadnikami. Przejściowo funkcjonowały nazwy Lipiny oraz Lipiana^[7] (ta druga pojawia się m.in. w przedwojennym Atlasie nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej Stanisława Kozierowskiego^[8]). Obowiązującą do dziś nazwę wprowadzono formalnie 7 maja 1946 roku^[9].

Od 1991 r. działa Radio Plus Lipiany (wcześniej VOX FM Lipiany).

Demografia[edytuj]

Piramida wieku mieszkańców Lipian w 2014 roku ^[1].

Zabytki[edytuj]

Stare Miasto posiada późnośredniowieczny układ urbanistyczny oparty na eliptycznym kształcie z centralnie umieszczonym placem rynkowym. Cały jego obszar wpisany jest do rejestru zabytków^[10]. Ważniejsze obiekty w jego obrębie:

ratusz zbudowany w 2. połowie XVIII wieku w stylu barokowo-klasycystycznym, usytuowany w zachodniej części rynku jest siedzibą urzędu miejskiego. Przy bocznej ścianie ratusza znajduje się studzienka z płaskorzeźbą przedstawiająca mieszczan pijących słynne lipiańskie piwo.
kościół Wniebowzięcia NMP zbudowany z kwadr granitowych i cegły (XIII w.). W latach 1689-91 odbudowany, a w latach 1746-51 rozbudowany, ponownie odbudowany w latach 1861-62 i w 1915 r. według projektu Friedricha Stülera
dwie gotyckie bramy z początku XV w. – Pyrzycka i Myśliborska
pozostałości murów obronnych po stronie północno-wschodniej Starego Miasta
gmach szkoły wzniesiony na początku XX w. nawiązujący do stylu barokowo-klasycystycznych rezydencji
budynki mieszkalne (ul. Armii Krajowej 29/31, Kościuszki 43, Szkolna 17, Jedności Narodowej 61, 63)

Pomniki przyrody[edytuj]

Dąb Pokoju (Piwowarów) – pomnik przyrody znajduje się na placu Wolności, obwód w pierśnicy 430 cm, wysokość 28 m, wiek 190 lat
lipa, tuja - na działce kościelnej
głaz narzutowy (na Półwyspie Leszczynowym jeziora Wądół) - granit różowy, średnioziarnisty, obwód 11,8 m^[11], wys. 1,3 m nad lustro wody, częściowo zakopany, widoczne spękania erozyjne

Gospodarka[edytuj]

W mieście znajduje się remiza Ochotniczej Straży Pożarnej, komisariat policji, urząd pocztowy, dwa banki, piekarnia, wiele zakładów usługowych, lokali gastronomicznych i miejsc noclegowych. Lipiany to ośrodek produkcji armatur, blach, odzieży, części elektrycznych, a także przetwórstwa spożywczego. Według danych^[12] z 2006 roku w mieście było 409 prywatnych podmiotów gospodarczych, z czego 317 stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

W miejscowości działał Zakład Rybacki Lipiany wchodzący w skład Państwowego Gospodarstwa Rybackiego Szczecin^[13].

Struktura demograficzna mieszkańców Lipian według danych z 31 grudnia 2007^[12]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	4135	100	2132	51,56	2003	48,44
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat)	752	18,19	379	9,17	373	9,02
Wiek produkcyjny (18–65 lat)	2731	66,05	1289	31,17	1442	34,87
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)	652	15,77	464	11,22	188	4,55

Oświata i kultura[edytuj]

W mieście znajdują się dwie placówki oświatowe: Przedszkole Miejskie im. Kubusia Puchatka oraz Zespół Szkół w Lipianach, obejmujący szkołę podstawową, gimnazjum i liceum ogólnokształcące.

Ośrodkami kultury w mieście jest Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna im. Agnieszki Osieckiej, a także Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury.

Sport[edytuj]

W mieście działa Miejski Klub Sportowy Stal Lipiany, który obecnie (2010) gra w V lidze piłki nożnej (grupa szczecińska). Zespół piłkarski rozgrywa mecze na swoim stadionie miejskim przy ulicy Lipowej. Klub powstał w 1949 roku, posiada barwy niebiesko-białe. Wychowankiem klubu jest Andrzej Miązek.

14 lipca 1954 w oparciu o koło sportowe „Stal” i LZS przy POM zorganizowano LZS. Ten połączył się 4 lutego 1955 z KS „Budowlani”^[14]. W lutym 1957 roku powstał LKS „Wicher”^[15].

Z Lipian pochodzi również Lech Piasecki, polski kolarz szosowy i torowy, mistrz świata amatorów i torowy mistrz świata zawodowców, zwycięzca Wyścigu Pokoju, pięciu etapów w Giro d'Italia, lider Tour de France.

W Lipianach wychowała się polska biegaczka Sofia Ennaoui, brązowa medalistka na 1500 metrów w halowych lekkoatletycznych Mistrzostwach Europy w Belgradzie (2017 r.)

Administracja[edytuj]

Miasto podzielone jest na 3 okręgi wyborcze. Mieszkańcy Lipian wybierają do swojej rady miejskiej 10 radnych (10 z 15). Pozostałych 5 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Lipiany. Organem wykonawczym jest burmistrz, którym obecnie jest Krzysztof Boguszewski. Siedzibą władz jest zabytkowy ratusz przy placu Wolności.

Burmistrzowie Lipian:

Bożena Iwasiuk (2002 – 2006)
Krzysztof Boguszewski (od 2006)

Mieszkańcy Lipian wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Szczecin, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Miasta partnerskie[edytuj]

Zobacz też[edytuj]

Cmentarz żydowski w Lipianach

Ludzie związani z miastem[edytuj]

Sofia Ennaoui - sportowczyni, wychowywała się w Lipianach
Moses Moser - bankier, rabin

Przypisy

↑ ^a^b http://www.polskawliczbach.pl/Lipiany, w oparciu o dane GUS.
↑ Rymar 1968 ↓, s. 195.
↑ [web.archive.org/web/20131029204614/http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/6/7/1/l_ludnosc_stan_struktura_2008.zip Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.)]. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-05, s. 109. ISSN 1734-6118. [dostęp 2009-06-24].
↑ Promocja Gminy Lipiany: Historia (pol.). Witryna gminy Lipiany. [dostęp 29 stycznia 2008].
↑ Sławomir Pawlak: Lipiany (pol.). Architektura Sakralna Pomorza Zachodniego, 2004-06-11. [dostęp 31 stycznia 2008].
↑ Opis miasta (pol.). Informator turystyczny odleglosci.pl. [dostęp 29 stycznia 2008].
↑ Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945-1948. Tadeusz Białecki (red.). Szczecin: Książnica Pomorska w Szczecinie, 2002, s. 18. ISBN 83-87879-34-7.
↑ ks. Stanisław Kozierowski: Atlas nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej. T. Zeszyt I. Poznań: 1934.
↑ M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85
↑ Stare Miasto wpisane jest do rejestru zabytków nr rej. 43
↑ Plan Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Lipiany na lata 2007–2013
↑ ^a^b Bank Danych Regionalnych – Strona główna (pol.). GUS. [dostęp 2010-09-14].
↑ M.P. z 1988 r. Nr 32, poz. 292
↑ Rymar 1970 ↓, s. 300.
↑ Rymar 1970 ↓, s. 301.

Bibliografia[edytuj]

Edward Rymar. Przywrócenie i nadanie nazw miejscowościom powiatu pyrzyckiego w latach 1945–1947. „Zeszyty Pyrzyckie”. 1, 1968. Szczecin: Instytut Zachodniopomorski. Towarzystwo Miłośników Ziemi Pyrzyckiej.
Edward Rymar. Chronologia ważniejszych wydarzeń z dziejów powiatu pyrzyckiego. „Zeszyty Pyrzyckie”. 3, 1970. Szczecin: Instytut Zachodniopomorski. Towarzystwo Miłośników Ziemi Pyrzyckiej.

Linki zewnętrzne[edytuj]

Zdjęcia zabytków - westernpomerania.com.pl

[populacja2016-1] ttp://www.polskawliczbach.pl/Lipiany, w oparciu o dane GUS.

[CITEREFRymar1968195-2] Rymar 1968 ↓, s. 195.

[3] [web.archive.org/web/20131029204614/http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/6/7/1/l_ludnosc_stan_struktura_2008.zip Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.)]. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-05, s. 109. ISSN 1734-6118. [dostęp 2009-06-24].

[4] Promocja Gminy Lipiany: Historia (pol.). Witryna gminy Lipiany. [dostęp 29 stycznia 2008].

[5] Sławomir Pawlak: Lipiany (pol.). Architektura Sakralna Pomorza Zachodniego, 2004-06-11. [dostęp 31 stycznia 2008].

[6] Opis miasta (pol.). Informator turystyczny odleglosci.pl. [dostęp 29 stycznia 2008].

[7] Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945-1948. Tadeusz Białecki (red.). Szczecin: Książnica Pomorska w Szczecinie, 2002, s. 18. ISBN 83-87879-34-7.

[8] s. Stanisław Kozierowski: Atlas nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej. T. Zeszyt I. Poznań: 1934.

[9] M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85

[10] Stare Miasto wpisane jest do rejestru zabytków nr rej. 43

[11] Plan Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Lipiany na lata 2007–2013

[pl-bdr-12] Bank Danych Regionalnych – Strona główna (pol.). GUS. [dostęp 2010-09-14].

[13] M.P. z 1988 r. Nr 32, poz. 292

[CITEREFRymar1970300-14] Rymar 1970 ↓, s. 300.

[CITEREFRymar1970301-15] Rymar 1970 ↓, s. 301.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]