Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Łuków
Ulica Partyzantów w Łukowie
Herb Łukowa
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	łukowski
Gmina	gmina miejska
Data założenia	przed XIII w.
Prawa miejskie	1369, 1403
Burmistrz	Dariusz Szustek[1]
Powierzchnia	35,75 km²
Wysokość	162 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	30 381[2] 849,8 os./km²
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	21-400
Tablice rejestracyjne	LLU
Położenie na mapie województwa lubelskiego Łuków
Położenie na mapie Polski Łuków
51°55′38″N 22°23′00″E/51,927222 22,383333
TERC (TERYT)	0611011
SIMC	0975530
Hasło promocyjne: Łuków – Miasto z tradycją
Urząd miejski ul. Piłsudskiego 17 21-400 Łuków
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Łuków – miasto w Polsce, w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim; siedziba starostwa.

Węzeł kolejowy ze stacją węzłową. Przemysł obuwniczy, mięsny, spożywczy. Lokalny ośrodek usługowy rolnictwa. Największy ośrodek miejski między Lublinem, Siedlcami, Puławami a Białą Podlaską.

Według stanu na 31 grudnia 2014 r. Łuków liczył 30 557 mieszkańców. Na przełomie 2014 i 2015 r. na 915 miast Polski zajmował 148 miejsce pod względem liczby ludności i 135 miejsce pod względem powierzchni^[3]. Miasto stanowi 2,6% powierzchni powiatu i 28,1% jego ludności.

Łuków był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[4][5], w starostwie łukowskim w ziemi łukowskiej województwa lubelskiego^[6][7].

Położenie[edytuj]

Łuków położony jest w zachodniej części Równiny Łukowskiej, będącej częścią Niziny Południowopodlaskiej.

Według podziału na regiony historyczne Polski cała ziemia łukowska (z Siedlcami i Radzyniem) należy do Małopolski^[8].

Łuków był stolicą ziemi łukowskiej, która przez ponad 500 lat znajdowała się na północno-wschodniej rubieży Małopolski. Przed przynależnością do Lubelszczyzny od 1474 roku, związana była z województwem sandomierskim. Po rozbiorach Polski, od utworzenia województwa podlaskiego, powiat łukowski często, wbrew tej długiej tradycji, zaliczany jest do Podlasia. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

Według danych z 1 stycznia 2015 powierzchnia miasta wynosi 35,75 km²^[3]

Przez os. Sienkiewicza i Nowy Łuków II (os. Mickiewicza) przebiega środkowy równoleżnik terytorium Polski. Miasto leży blisko wschodniej granicy strefy czasu środkowoeuropejskiego. Południe słoneczne w Łukowie wypada o godzinie 11:28 czasu środkowoeuropejskiego, a o 12:28 czasu południka 30°E (czas letni).

Łuków graniczy z 10 wsiami i kompleksem Lasów Łukowskich (Jata, od strony NW). Do pobliskich miast prowadzą drogi krajowe w trzech kierunkach i wojewódzkie w trzech kierunkach.

Warunki naturalne[edytuj]

Krzna Południowa

Położenie topograficzne. Gród łukowski zlokalizowany został w zakolu Krzny Południowej i znajdował się 160 m n.p.m. Dawny rynek lokowanego miasta (obecnie pl. Solidarności i Wolności) leży na wysokości 161 m n.p.m., a plac Narutowicza w nowszym centrum miasta – 162 m n.p.m. W granicach administracyjnych znajdują się tereny posiadające wysokości bezwzględne 157–170 m n.p.m. Jedno z północnych przedmieść sięga do Krzny Północnej (również 160 m n.p.m.)^[9].

Według danych z roku 2002^[10] Łuków ma obszar 35,75 km², w tym:

• użytki rolne: 62%
• użytki leśne: 13%

W dolinie Krzny Pd. znajdują się Zalew Zimna Woda, łąki, ogródki działkowe, park, stadion i oczyszczalnia ścieków. Tereny zabudowane otoczone są polami uprawnymi i nieużytkami. W większej odległości z wielu stron występują lasy.

Klimat (1979–2013)[edytuj]

Lasy i ochrona przyrody[edytuj]

W granicach miasta znajdują się lasy:

• Zimna Woda (po stronie pn.-zach.)
• Góry (pn.-wsch.)
• Zapowiednik (wsch.)
• lasek na zachód od wsi Podgaj
• lasek zwany Kierkutem (pd.)
• laski na pograniczu z wsią Świdry (pd.-zach.)
• lasek przy końcu ul. Strzelniczej (zach.)

Ponadto przy pd.-zach. granicy Łukowa znajduje się Las Ryżkowski i Sochacz.

Pomniki przyrody

• Dąb Wolności – dąb szypułkowy posadzony w listopadzie 1918 r.
• głaz narzutowy (z tablicą 1233–1983. 750 lat Łukowa)

Oba chronione obiekty przyrodnicze są jednocześnie pamiątkami historycznymi.

Część lasu Zimna Woda, będącego w granicach miasta, należy do Łukowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Nazwa miasta[edytuj]

Zegar na placu Solidarności i Wolności

Nazwa Łuków pojawia się po raz pierwszy w notatkach z 1233 roku. W dokumencie Bolesława Wstydliwego, wydanym dla biskupa płockiego, książę uwolnił dobra kockie spod jurysdykcji Castelani nostri de Lucow^[12]. Nazwa Łuków pochodzi od słowiańskiego pnia słowotwórczego łuk, który jest zrozumiały na gruncie analizy materiału onomastycznego z całej Słowiańszczyzny. W przedhistorycznej epoce języka polskiego rdzeń łuk posiadał oboczne formy łęk (porównaj łąka) i ług. Nazwa Łuków początkowo określała miejsce położone na terenie podmokłym. Należy zatem do typu nazw topograficznych^[13][14]. Nazwa mieszkańca miasta to łukowianin (forma drugiego przypadku liczby mnogiej: łukowian), zaś mieszkanki – łukowianka.

Historia[edytuj]

Pierwsze wzmianki pochodzą z 1233 roku, w Łukowie istniała małopolska kasztelania o strategicznym, nadgranicznym znaczeniu. W połowie XIII w. książę Bolesław Wstydliwy osadził w Łukowie templariuszy i wystarał się o utworzenie biskupstwa misyjnego – wymienianym w bullii papieża Innocentego IV z 1 lutego 1257^[15]. Jednak wskutek interwencji Krzyżaków diecezja łukowska formalnie istniała tylko w latach 1254–1257 – papież cofnął pełnomocnictwo niedawno mianowanemu biskupowi, Bartłomiejowi z Pragi.

Miasto było wielokrotnie niszczone: przez Prusów, Tatarów, Jaćwięgów i Litwinów. Dopiero zawarcie w 1385 roku unii polsko-litewskiej dało względne uspokojenie sytuacji. W 1369 roku Kazimierz Wielki nadał Łukowowi prawa wolnego miasta. W 1403 roku Władysław Jagiełło „dodał” Łukowowi prawa miejskie oparte na prawie magdeburskim. Poważną przeszkodą dla rozwoju Łukowa były częste pożary. Z zachowanych do naszych czasów przekazów źródłowych wiadomo, że miasto uległo poważnym zniszczeniom w latach 1517, 1528 i 1533.

W okresie od XV do XVIII w. Łuków był miejscem, w którym odbywały się sesje sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego^[16]. Największy rozkwit miasto przeżywało w XVI i pierwszej połowie XVII wieku. Łuków słynął z targów i produkcji sukna. Wojna polsko-szwedzka w XVII wieku przynosi upadek miasta.

W latach 1763–1793 urząd wicesgerenta grodu łukowskiego sprawował Grzegorz Chromiński herbu Lubicz.

Ożywienie gospodarcze przyniósł dopiero wiek XVIII – Łuków ponownie stał się kasztelanią, jednak korzystną passę przerwał pożar w 1782 roku, w wyniku którego liczba mieszkańców zmniejszyła się z ponad 3000 do 1 644^[17]

Łuków może się poszczycić wiekowymi tradycjami edukacyjnymi. W roku 1701 zakon Pijarów założył kolegium o wysokim poziomie nauczania. W roku 1733 uczelnia została rozbudowana o internat (konwikt); szkoła jako jedna z pierwszych w kraju wprowadziła reformy Komisji Edukacji Narodowej. Wychowankami kolegium byli m.in. Franciszek Salezy Jezierski, Bronisław Ferdynand Trentowski i Jan Krzysztof Kluk.

Mimo nie najlepszych warunków życia ludność Łukowa odznaczała się zawsze postawą patriotyczną i brała czynny udział w powstaniach i ruchach niepodległościowych. Po powstaniu listopadowym (w 1839 roku) działał tu Związek Patriotyczny, zorganizowany przez młodzież łukowską i warszawską. Przewodniczył jej Karol Levittoux – wychowanek gimnazjum łukowskiego. Wykrycie przez Rosjan „spisku” było bezpośrednią przyczyną likwidacji szkoły średniej w Łukowie i przeniesienia jej do Siedlec.

Cerkiew prawosławna w Łukowie (1916)

Polityka rusyfikacji prowadzona w XIX w. przyniosła upadek szkolnictwa. Wielu światłych łukowian czyniło starania o utworzenie szkoły w budynku poklasztornym przy kościele pobernardyńskim (zagrożonym przebudową na cerkiew). Dopiero w 1902 r. kurator zgodził się na 4-klasową szkołę o poziomie czterech niższych klas gimnazjalnych z językiem polskim jako przedmiotem nieobowiązkowym. W 1899 r. powstała 2-klasowa prywatna szkoła dla dziewcząt (pensja żeńska)^[18]. Od roku szkolnego 1911/1912 staraniem Stanisława Szałowskiego, prezesa Polskiej Macierzy Szkolnej w Łukowie, zaczęła funkcjonować Szkoła Handlowa. Była to czteroklasowa placówka prywatna, istniejąca obok starszej czteroklasowej szkoły miejskiej. W 1916 r. została przemianowana na sześcioklasową Szkołę Realną. Z kolei w 1919 r. przekształcono ją w Państwowe Gimnazjum im. T. Kościuszki^[19].

W sierpniu 1920 roku po wyparciu bolszewików z miasta doszło do pogromu ludności żydowskiej. Pogrom trwał dwa dni, bito i rabowano żydowskich mieszkańców miasta, kilka osób raniono a 12 osób polscy wojskowi uprowadzili i zamordowali kilka kilometrów za miastem^[20].

W okresie międzywojennym w Łukowie stacjonowały szwadrony zapasowe: 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich, 26 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. Hetmana Wielkiego Litewskiego Jana Karola Chodkiewicza oraz 27 Pułku Ułanów im. Króla Stefana Batorego.

W latach II wojny światowej hitlerowcy wymordowali miejscowych Żydów, stanowiących około 50% mieszkańców miasta. Wśród nich był rabin Ber Erlich Słuszny – dziadek Meira Dagana, późniejszego dyrektora Mosadu. Zachowało się jego zdjęcie z 5 października 1942, gdy krótko przed śmiercią klęczy przed niemieckimi żołnierzami.

Miasto i okolice były terenem działania ruchu oporu, w tym AK, BCh i NSZ. W 1944 roku Łuków został zdobyty przez Armię Czerwoną i współdziałających z nią żołnierzy Armii Krajowej^[21].

Po wojnie ożywienie gospodarcze przyniosła budowa dwóch dużych zakładów: fabryki obuwia Łukbut i dużych zakładów mięsnych, bazujących na lokalnym surowcu. Kontynuowana jest tradycja targów. Na początku XXI wieku zakłady Łukbut upadły. Zakłady Mięsne wykupił znany senator Henryk Stokłosa. Po 1990 powstało też wiele prywatnych zakładów mięsnych i obuwniczych.

Burmistrzami Łukowa od 1989 r. byli:

• Stanisław Osypiński
• Ryszard Ossowski
• Krzysztof Tymoszuk
• Zbigniew Zemło

Burmistrz obecnie urzędujący:

• Dariusz Szustek^[1]

Układ urbanistyczny[edytuj]

Śródmieście[edytuj]

Ochronie konserwatorskiej podlega zabytkowy układ ulic i placów w Śródmieściu z centrum w pobliżu zakola Krzny Południowej, jak i panorama z jej doliny z widokiem na oba kościoły barokowe. Głównymi ulicami miasta są: ul. J. Piłsudskiego, ul. ks. kard. S. Wyszyńskiego i zaczynająca się również w Śródmieściu ul. Międzyrzecka. Przy skrzyżowaniu tych dwóch ostatnich znajduje się pl. Solidarności i Wolności – historyczny Rynek Główny miasta. Plac G. Narutowicza koło Kolegiaty Łukowskiej i Starostwa to dawny plac Pijarski. Kolebka grodu kasztelańskiego, położona w zakolu Krzny Pd., nie jest reprezentacyjną dzielnicą miasta. Do II wojny światowej w dużym stopniu była zamieszkana przez ludność żydowską, a podczas okupacji hitlerowcy utworzyli w jej obrębie getto.

Kamienice i budynki użyteczności publicznej powstałe w Śródmieściu są przeważnie jedno-, a niektóre dwupiętrowe.

Fontanna w centrum Łukowa

W centrum miasta znajdują się skwery:

• na placu Wolności i Solidarności – z ulicznym zegarem oraz rzeźbą H. Sienkiewicza;
• przy fontannie przy rogu ul. Międzyrzeckiej i Staropijarskiej;
• wokół pomnika Papieża Jana Pawła II – przy ul. Piłsudskiego, ul. Spółdzielczej i Czerwonego Krzyża.

Części miasta[edytuj]

Część zabudowy koncentruje się wzdłuż arterii miasta – ulic: J. Piłsudskiego, ks. kard. S. Wyszyńskiego i przedłużających je ulic o nazwach kierunkowych: ul. Radzyńskiej, Świderskiej i Siedleckiej (na osi południe–północ) oraz ul. Międzyrzeckiej i Warszawskiej (w kierunku wschodnim i zachodnim). Duże znaczenie mają też Al. T. Kościuszki, łączące Śródmieście z dworcem kolejowym.

W ciągu dziejów wokół śródmieścia, wzdłuż dróg zbiegających się w nim prawie promieniście, powstało wiele części miasta, z których szesnaście nosi dziś nazwę ustaloną urzędowo^[22]. Jest ona na na ogół zgodna z jedyną albo główną ulicą każdej z nich:

• Pastewnik
• Wójtostwo
• Zapowiednik – obejmuje ul. Zapowiednik i końcową część ul. Międzyrzeckiej z ulicami bocznymi, tylko po parzystej, południowo-wschodniej stronie, w sąsiedztwie lasu Zapowiednik^[23]
• Karwacz – położona za przejazdem kolejowym północna strona ul. Międzyrzeckiej, z ul. Podgórną, w sąsiedztwie wsi Karwacz
• Farfak
• Trzaskaniec – składa się z ulicy Trzaskoniec^[24]
• Wiatraki
• Zimna Woda
• Poważe (z Poważego na Wiatraki, w poprzek doliny Krzny Pd., prowadzi ul. Nadrzeczna)
• Łapiguz
• Patoki – ul. Żelechowska (przynajmniej za przejazdem kolejowym) i jej boczna, ul. Patoki
• Gołaszowiec – obecna ul. Gołaszówiec^[25] do ul. Kiernickich i końcowy odcinek ul. Kiernickich
• Nowy Łuków; częściowo na jego skraju powstało os. H. Sienkiewicza
• Ulica Cegielniana – jako część miasta obejmuje ul. Cegielnianą^[26], Południową i Zagrodową; częściowo na skraju tej parceli powstało os. Sienkiewicza
• Cieszkowizna
• Glinki

Ulice niektórych z wymienionych części miasta są boczne, przebiegają poprzecznie do arterii kierującej ruch pojazdów do centrum. Wolne od uciążliwego transportu są m.in.: Pastewnik, Gołaszowiec, Nowy Łuków, Ulica Cegielniana i, jeśli nie włączać ul. Żelechowskiej, Patoki.

Istnieją osiedla zabudowy jednorodzinnej mające odrębną nazwę urzędową, która jednak nie występuje w adresach posesji. Są to:

• os. Puszkina, zwane osiedlem Pisarzy Polskich
• os. kpt. Ostoi – nazwane tak dla uczczenia kapitana Wacława Rejmaka ps. Ostoja
• os. Andrzeja Bączkowskiego (w rejonie Gołaszowca)

W aktualnym urzędowym spisie miejscowości (TERYT) nie występuje jako część miasta między innymi:

• Patoki – ul. Żelechowska (przynajmniej za przejazdem kolejowym) i jej boczna, ul. Patoki
• Zakolejna – część miasta od ulicy S. Okrzei w kierunku pn.-wsch.
• os. Nowy Łuków II, zwane osiedlem Mickiewicza

Wszystkie wyżej wymienione części miasta są to, poza pojedynczymi blokami, tereny zabudowy jednorodzinnej.

Osiedla budownictwa wielorodzinnego[edytuj]

Osiedle Henryka Sienkiewicza – widok na blok przy ulicy Jana Skrzetuskiego

Większe osiedla bloków mieszkalnych są następujące:

• os. Bronisława Chącińskiego
• os. Leona Klimeckiego
• os. Unitów Podlaskich (dawniej os. XXX-lecia PRL)
• os. Henryka Sienkiewicza

Wymienione osiedla składają się z bloków czteropiętrowych, posiadających od jednej do pięciu klatek schodowych.

Do małych osiedli bloków mieszkalnych należą:

• os. Spokojna
• os. Stodolna–Siedlecka
• osiedle przy ul. Zbożowej, koło elewatorów

W sąsiedztwie os. Klimeckiego powstał Zespół Budynków Mieszkalnych Wielorodzinnych przy ulicy Przemysłowej.

Tereny przemysłowo-składowe[edytuj]

Duże zakłady produkcyjne w okresie uprzemysławiania miasta zlokalizowano we wschodniej jego części (zapewne ze względu na przeważające wiatry zachodnie i bliskość głównej linii kolejowej wschód–zachód), natomiast w pobliżu stacji Łuków Łapiguz (częściowo po przedwojennych koszarach) umieszczono przedsiębiorstwa handlowe z magazynami. Obiekty po nieistniejących już wielu państwowych zakładach produkcyjnych, szczególnie we wschodniej części miasta, zajmują przedsiębiorstwa handlowe.

Na podstawie rozporządzenia z 24 VII 2012 r, Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna „Europark WisłoSan” została między innymi powiększona o teren inwestycyjny w Łukowie^[27].Teren ten, o powierzchni 13 ha, znajduje się w zachodniej części miasta, przy ul. Strzelniczej, po północnej stronie ulicy Łapiguz, która jest odcinkiem drogi krajowej Łuków–Stoczek Łukowski–Garwolin. Jesienią 2014 r. zakończono budowę infrastruktury pod przyszłe inwestycje. Kosztowała 3,5 mln zł, w tym ponad 2,3 mln zł z unijnego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Na początki listopada 2014 otwarto w mieście Podstrefę Łuków Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej^[28]. (Pierwszą częścią Podstrefy Łuków, od 2007 r., jest teren inwestycyjny Łazy położony w sąsiedniej gminie, na którym już działają pierwsze przedsiębiorstwa.)

Zieleń miejska[edytuj]

Parki

• park Miejski – w dolinie Krzny Pd. w sąsiedztwie Śródmieścia; w latach 2008–2010 został zmodernizowany, wraz z budową na jego terenie obiektów rekreacyjnych^[29]. W 2015 r. otwarto w nim amfiteatr.
• park Szpitalny (pomniejszony w 2015 r. od strony ul. Partyzantów)

Ogrody działkowe

• Rodzinny Ogród Działkowy „Kamieniak” – blisko lewego brzegu Krzny Pd. po zach. stronie alei Wojska Polskiego, pd.-zach. strony ul. Armii Krajowej aż do linii kolejowej
• ROD „Promyk” – na wsch. od al. Wojska Polskiego i na pn.-wsch. od ul. Parkowej
• ROD „Słonecznik” – na wsch. od al. Wojska Polskiego i na pd.-zach. od ul. Parkowej, przy prawym zboczu doliny Krzny Pd.
• ROD „Strumyk”^[30] – od ul. Parkowej po ścieżkę nad prawym brzegiem Krzny Pd., naprzeciw bazy PKS Łuków
• ROD „Niedźwiadek” – na wsch. od końca ul. Pastewnik aż do ul. Prusa i po lewy brzeg Krzny Pd. – powstałe w 1969 r. to 259 ogródków działkowych^[31]

Cmentarze

Między ulicami Świderską, Cmentarną i 700-lecia (obecnie między os. Unitów Podlaskich i os. Sienkiewicza) znajduje się cmentarz św. Rocha, powstały w pierwszej połowie XIX w. Jest on administrowany przez Parafię Rzymskokatolicką Podwyższenia Krzyża św. Na cmentarzu Wojennym przy ul Strzelniczej, na Łapiguzie, pochowani są żołnierze różnych narodowości polegli podczas I wojny światowej oraz żołnierze polscy, którzy zginęli w walkach podczas wojny polsko-bolszewickiej. Przy końcu ul. Zapowiednik przygotowano cmentarz Komunalny, który został poświęcony w 2016 r.

Zabytki architektury i pomniki[edytuj]

Zabytki[edytuj]

Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego

Obiekty wpisane do rejestru zabytków:

• Zespół klasztorny bernardynów z 2 poł. XVIII wieku, ul. Księdza Kardynała S. Wyszyńskiego 41-43. W skład zespołu wchodzą:
  • kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w stylu barokowym z lat 1665–1770;
  • dzwonnica z 1766 r.;
  • klasztor bernardynów (większość budynku służyła I Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki);
• cmentarz św. Rocha, ul. kard. Stefana Wyszyńskiego 50;
• zespół klasztorny pijarów z XVIII i XIX wieku, ul. J. Piłsudskiego 14. W skład zespołu wchodzą:
  • kolegiata pw. Przemienienia Pańskiego z lat 1733–1762 w stylu późnobarokowym;
  • kolegium pijarów i zabudowania klasztorne (obecnie Powiatowy Urząd Pracy);
  • ogrodzenie z bramą;
• konwikt Szaniawskich w stylu barokowym z lat 1728–1733 z fundacji biskupa Konstantego Felicjana Szaniawskiego; obecnie w budynku mieści się Muzeum Regionalne, ul. Piłsudskiego 19;
• kamienica przy ul. Piłsudskiego 28 (róg z Alejami Kościuszki) z 1924 roku;
• dworzec kolejowy z końca XIX wieku, odbudowany po zniszczeniach I wojny światowej;
• budynek dawnej Kasy Skarbowej z połowy XIX wieku, pl. Narutowicza 3.

Pomniki i tablice pamiątkowe[edytuj]

Wymieniono je w kolejności chronologicznej upamiętnionych osób lub wydarzeń.

• głaz z tablicą 1233–1983. 750 lat Łukowa, przy ul. J. Piłsudskiego
• żywy pomnik: miłorząb upamiętniający 600 rocznicę otrzymania prawa magdeburskiego przez Łuków, przy ul. Czerwonego Krzyża
• pomnik poświęcony łukowskiej społeczności żydowskiej, na miejscu zburzonej w 1944 r. synagogi u zbiegu obecnych ulic Zdanowskiego i Staropijarskiej, odsłonięty 19 VI 2015^[32]
• tablica obchodu w 1916 r. 125 rocznicy ogłoszenia Konstytucji 3 maja, na lewo od Kolegiaty Łukowskiej, przy pl. G. Narutowicza
• pomnik Tadeusza Kościuszki, w formie popiersia, odsłonięty w 1990 r. przed ówczesnym gmachem Liceum Ogólnokształcącego jego imienia
• głaz z tablicą, „mówiący kamień”, upamiętniający Piotra Ludwika Napoleona Czerniewicza (1812–1881), odsłonięty w parku Miejskim 29 VI 2016
• głaz z tablicą, „mówiący kamień”, upamiętniającą Karola Levittoux (1820–1841), odsłonięty w parku Miejskim 10 V 2014
• tablica upamiętniająca ks. Stanisława Brzóskę (1832–1865) i Franciszka Wilczyńskiego (1842–1865), na pl. G. Narutowicza)
• głaz z tablicą, „mówiący kamień”, poświęcony ks. Stanisławowi Brzósce i Franciszkowi Wilczyńskiemu, odsłonięty w parku Miejskim
• pomnik Łukowian Powstańców 1863 r., na pl. G. Narutowicza
• pomnik Henryka Sienkiewicza (1846–1916), obelisk na rondzie na ulicy jego imienia
• rzeźba uliczna postaci H. Sienkiewicza na „ławeczce”, z elementami nawiązującymi do jego dzieł, ustawiona w VI 2016 na pl. Solidarności i Wolności
• tablica upamiętniająca dr. Bronisława Chącińskiego (1868–1922), na prawo od Kolegiaty Łukowskiej, przy pl. G. Narutowicza
• tablica upamiętniająca 110 lat Państwowej Straży Pożarnej w Łukowie, odsłonięta w 2004 r. na głazie przed Komendą Powiatową PSP, przy ul. Partyzantów
• pomnik Strażaków, na cmentarzu św. Rocha
• głaz z tablicą, „mówiący kamień”, poświęcony chor. mar. Wincentemu Tomasiewiczowi (1899–1939), dowódcy okrętu ORP „Nurek”, odsłonięty w parku Miejskim w 2016 r.
• Dąb Wolności – żywy pomnik z listopada 1918 r., upamiętniający odzyskanie niepodległości przez Polskę i późniejsza pamiątkowa tablica, na pl. Narutowicza
• tablica upamiętniająca Żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej, na budynku Starostwa Powiatowego, przy ul. J. Piłsudskiego
• pomnik Żołnierzy Wojska Polskiego poległych w wojnie 1920 r., na cmentarzu Wojennym przy ul. Strzelniczej
• głaz z tablicą, „mówiący kamień”, upamiętniający Jerzego Waleriana Skolimowskiego (1907–1985)^[33], w Parku Miejskim 22 IV 2012
• pomnik Janusza Korczaka, w formie płaskorzeźby, przed siedziba Medycznego Studium Zawodowego jego imienia
• pomnik kpt./ppłk. Wacława Rejmaka ps. Ostoja (1917–1945), ul. Armii Krajowej
• pomnik Żołnierzy Armii Krajowej Obwodu Łuków poległych za wolność Ojczyzny w latach 1939–1945 – pomnik na grobowcu na cmentarzu św. Rocha
• pomnik Harcerzy i Harcerek, którzy zginęli za Ojczyznę w latach 1939–1945 – pomnik, symboliczny grobowiec, na cmentarzu św. Rocha
• pomnik Kolejarzy poległych za Ojczyznę w latach 1939–1945, u zbiegu ulic: Dworcowej, S. Konarskiego i Al. Kościuszki
• pomnik Harcerzy z Grupy PółnocSzarych Szeregów zamordowanych przez gestapo po udanej akcji zdobycia amunicji z wagonu kolejowego 23/24 VII 1943 r.; do jesieni 2016 r. stojący przy ul. S. Okrzei, następnie przenoszony na skrzyżowanie ulic Zakolejnej, S. Okrzei i B. Kondrackiego
• pomnik Żydów poległych i pomordowanych przez okupantów hitlerowskich w latach 1939–1944 w Łukowie i okolicy, na terenie dawnego kirkutu przy ul. Warszawskiej
• tablica upamiętniająca kilkaset Żydów rozstrzelanych podczas okupacji przez Niemców na dziedzińcu ówczesnego Magistratu, przy ul. ks. kard. S. Wyszyńskiego 19)^[34]
• Żydów Łukowa zamordowanych przez Niemców w latach 1940–1943, na miejscu zbiorowej mogiły przy drodze gruntowej prowadzącej od ul. Domaszewskiej (boczna ul. Świderskiej)^[35] do Malcanowa, znajdujący się piaszczystym wzniesieniu w granicach Łukowa, obecnie porośniętym laskiem zwanym Kierkutem, w odległości 1,4 km od ul. Świderskiej i 2,4 km od granicy Malcanowa^[36].
• głaz z tablicą, „mówiący kamień” Przegrani Zwycięzcy z Ziemi Łukowskiej – upamiętniający nazwiska żołnierzy, którzy podczas II wojny światowej walczyli na Zachodzie, odsłonięty w parku Miejskim 1 VI 2016
• Żołnierzy Armii Radzieckiej i Polskiej poległych w walkach o wyzwolenie Ziemi Łukowskiej, w parku Miejskim
• głaz z tablicą, „mówiący kamień” – poświęcony uczestnikom powstania warszawskiego, pochodzącym z Ziemi Łukowskiej, odsłonięty w parku Miejskim 4 X 2014
• głaz z tablicą upamiętniającą poległych, pomordowanych i zmarłych Inwalidów Wojennych i Wojskowych, przy ul. Partyzantów
• obelisk z tablicą upamiętniającą Żołnierzy Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Zrzeszania Wolność i Niezawisłość oraz innych organizacji i grup niepodległościowych, którzy stanęli do nierównej walki z komunistycznym zniewoleniem – odsłonięty przy skrzyżowaniu ul. 11 Listopada i ul. ks. S. Brzóski 1 III 2017
• pomnik z tablicą „Dla uczczenia Dnia Kolejarza PRL / 10 – 9 – 1961 / Załoga Parowozowni / Łuków”, na terenie Lokomotywowni Łuków^[37]
• głaz z tablicą, „mówiący kamień” poświęcony aktorce Bożenie Kurowskiej, 1937–1969, odsłonięty w parku Miejskim 4 X 2014
• pomnik Papieża Jana Pawła II, przy ul. J. Piłsudskiego
• Krzyż Katyński i pomnik poświęcony Ofiarom katastrofy smoleńskiej, na cmentarzu św. Rocha

Ponadto wiele „Dębów Trzeciego Tysiąclecia”.

Demografia[edytuj]

Ziemia łukowska znajduje się w zasięgu dialektu mazowieckiego. Podobieństwo gwar, wielu nazw miejscowych, a także typ gniazdowego osadnictwa drobnoszlacheckiego świadczy o dawnej kolonizacji tej ziemi przez ludność z Mazowsza.

Dane z 31 grudnia 2008^[38]:

Liczba ludności[edytuj]

Wiek i płeć mieszkańców[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Łukowa w 2014 roku^[2].
  

Gospodarka[edytuj]

Przemysł[edytuj]

W Łukowie rozwinięty jest głównie przemysł spożywczy. Ponadto działają tu średnie i małe zakłady przemysłu odzieżowego, obuwniczego, stolarki budowlanej, maszynowego i metalowego oraz zakład energetyki cieplnej. Oprócz dużych zakładów mięsnych i małych przedsiębiorstw wędliniarskich istnieje zakład mleczarski, chłodnia, wiele małych piekarni i zakładów cukierniczych wysyłających wyroby także do innych miast^[39][40]

Budownictwo[edytuj]

Działają większe przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją materiałów budowlanych, budownictwem mieszkaniowym wielorodzinnym, drogowym i wodnym oraz instalacji wodnych, kanalizacyjnych i ciepłowniczych.

Gospodarka komunalna[edytuj]

W Łukowie pracuje zakład zajmujący się dostarczaniem wody dla odbiorców indywidualnych, osiedli domów wielorodzinnych i zakładów przemysłowych. Wdrożył on system sortowania odpadów z gospodarstw domowych. Inny zakład zaopatruje w ciepłą wodę osiedla mieszkaniowe i innych odbiorców.

Transport lokalny[edytuj]

Przewozami pasażerskimi, także na terenie miasta, zajmuje się głównie PKS Łuków SA. Blisko dworca autobusowego w centrum miasta oraz dworca kolejowego znajdują się postoje taksówek. W śródmieściu wyznaczone są strefy płatnego parkowania.

W 2011 r. długość ulic w Łukowie wynosiła 104 km^[41]. Na obszarze działania Zarządu Dróg Miejskich znajduje się sieć dróg gminnych o długości 66 km i części powiatowych o długości 11 km znajdujących się na obszarze administracyjnym miasta Łuków^[42].

W mieście jest 221 ulic^[43]. Siedem z dziesięciu rond ma nazwy; są to ronda znajdujące się w pasie obwodnicy śródmieścia^[44]. Są to (w kolejności od pd. strony miasta i zgodnie z ruchem wskazówek zegara):

• rondo Honorowych Krwiodawców – przy ul. Świderskiej, wjazd na Aleje R. Kaczorowskiego (uchwała RM z 7 V 2012 w sprawie nadania nazwy)
• rondo ks. Biskupa Jana Mazura – skrzyżowanie Alej R. Kaczorowskiego, Alej L. i M. Kaczyńskich z ul. Goplany i ul. M. Wereszczakówny (2 IX 2011)
• rondo Tajnej Organizacji Nauczycielskiej – skrzyżowanie Alej L. i M. Kaczyńskich i alei Wojska Polskiego z ul. Warszawską (31 III 2011)
• rondo Jana Dębskiego – skrzyżowanie al. Wojska Polskiego z ul. Parkową, prowadzącą na Poważe (16 VI 2016)
• rondo Narodowych Sił Zbrojnych – skrzyżowanie al. Wojska Polskiego z ul. Ławecką (28 VI 2012)
• rondo NSZZ Solidarność – skrzyżowanie al. Wojska Polskiego i ul. ks. J. Popiełuszki z ul. Siedlecką (27 IV 2010)
• rondo Podharcmistrza Fryderyka Koziarza – skrzyżowanie ul. ks. J. Popiełuszki i ul. Przemysłowej z Al. T. Kościuszki (31 III 2011)^[43].

Najstarsze, powstałe na początku lat 30. XX w., jest rondo z pomnikiem H. Sienkiewicza, na ulicy nazwanej jego imieniem.

Wzdłuż obwodnicy śródmieścia, a także niektórych ulic wybiegających poza nią promieniście – Świderskiej, Pana Tadeusza, częściowo Żelechowskiej i Międzyrzeckiej – przebiegają ścieżki rowerowe. Zbudowano je także na ul. Parkowej oraz na odcinkach ulic o układzie okrężnym: ul. Kiernickich (część środkowa), Cegielnianej, Prusa.

Długość ścieżek rowerowych w 2014 r. wynosiła 21,5 km^[45].

Zob. też wyżej w sekcji Transport krajowy i międzynarodowy.

Rzemiosło i usługi[edytuj]

W mieście działa Cech Rzemiosł Różnych, założony w 1952 roku. Zrzesza on drobne przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe i usługowe.

Handel[edytuj]

Przy ul. Prusa znajduje się Targowisko Miejskie nr 1. Na starym targowisku zwanym Rynkiem jest prowadzony handel zwierzętami hodowlanymi, płodami rolnymi i artykułami przemysłowymi. Dniem targowym w Łukowie tradycyjnie jest czwartek. Do czasu wybudowania pasażu handlowego przy ul. Kanałowej, funkcjonowało przy niej Targowisko Miejskie nr 2, zwane zieleniakiem, gdzie odbywał się drobny handel warzywami, nabiałem itp. Obecnie jest na to wydzielone miejsce na targowisku przy ul. Prusa.

W mieście znajduje się wiele hurtowni, sklepów małych i dużych samoobsługowych, należących do przedsiębiorstw miejscowych i dużych sieci handlowych (zob. niżej).

Liczba podmiotów gospodarczych[edytuj]

Liczba podmiotów gospodarczych według stanu w dniu 31 grudnia 2008 r. przedstawiała się następująco^[46]:

• ogółem 3409 jednostek gospodarczych, w tym w sektorze publicznym 96, w sektorze prywatnym 3313.

Podmioty gospodarcze według sekcji PKD

• handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (sekcja G) – 1356
• budownictwo (F) – 383
• obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (K) – 363
• przetwórstwo przemysłowe (D) – 295
• transport, gospodarka magazynowa i łączność (I) – 243
• ochrona zdrowia i pomoc społeczna (N) – 184
• pośrednictwo finansowe (J) – 127
• edukacja (M) – 85
• hotele i restauracje (H) – 72
• rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (A) – 23
• administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne (L) – 14
• górnictwo (C) – 4
• wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (E) – 2

Transport krajowy i międzynarodowy[edytuj]

Dworzec kolejowy w Łukowie (przed remontem)

Budynek dworca od strony peronów (po remoncie)

Łuków to ważny węzeł kolejowy i drogowy.

Transport kolejowy[edytuj]

Przez miasto Łuków przebiegają następujące linie kolejowe:

• linia kolejowa nr 2, fragment międzynarodowej linii kolejowej E 20, która łączy Berlin z Moskwą przez Warszawę i Terespol;
• linia kolejowa nr 12, łącząca Skierniewice z Łukowem, tylko ruch towarowy;
• linia kolejowa nr 26, łącząca Łuków z Radomiem;
• linia kolejowa nr 30 Łuków – Lublin Północny (przez Parczew), przywrócona do ruchu w czerwcu 2017 r. i na okres modernizacji linii kolejowej nr 7 Warszawa–Lublin prowadzi pociągi jadące z Lublina do Warszawy lub odwrotnie)^[47]

W Łukowie znajdują się dwie stacje kolejowe: Łuków (2 km na północ od centrum) i Łuków Łapiguz (1,5 km na zachód od centrum) oraz przystanek kolejowy Łuków Zapowiednik we wschodniej części miasta.

Transport drogowy[edytuj]

Łuków ma połączenia międzymiastowe przez drogi:

• krajowe
  • droga krajowa nr 63 Perły – Węgorzewo – Giżycko – Orzysz – Pisz – Kolno – Łomża – Zambrów – Sokołów Podlaski – Siedlce – Łuków – Radzyń Podlaski – Sławatycze.
  • droga krajowa nr 76 Wilga – Garwolin – Stoczek Łukowski – Łuków.
• wojewódzkie
  • droga wojewódzka nr 806 Łuków – Międzyrzec Podlaski, z tunelem pod linią kolejową przecinającą ul. Międzyrzecką, otwartym 5 VIII 2016.
  • droga wojewódzka nr 807 Maciejowice – Żelechów – Łuków.
  • droga wojewódzka nr 808 Łuków – Kock.

 Osobny artykuł: PKS Łuków.

Transport drogowy również pełni dużą rolę. Istnieje tu przedsiębiorstwo PKS w Łukowie S.A., zapewniające połączenia z Warszawą, Siedlcami, Radzyniem Podlaskim, Garwolinem, Lubartowem oraz Lublinem, a także z większością miejscowości na terenie całego powiatu. Jego ofertę uzupełniają przedsiębiorstwa PKS „Sokołów” w Sokołowie Podlaskim SA, PKS w Radzyniu Podlaskim SA, Lubelskie Linie Autobusowe Sp. z o.o., PKS w Puławach Sp. z o.o. czy PKS w Olsztynie SA, utrzymujący regularne połączenia m.in. z Sokołowem Podlaskim, Rykami, Olsztynem i Giżyckiem. Istnieją też prywatni przewoźnicy utrzymujący połączenia do Lublina, Warszawy, Siedlec i Radzynia Podlaskiego.

Śródmieście od strony zachodniej otacza droga dwupasmowa^[48], zwana małą obwodnicą (wobec zaplanowanej właściwej obwodnicy, która ma prowadzić blisko zachodniej granicy miasta).

Służba zdrowia[edytuj]

W Łukowie według stanu na 1991 rok funkcjonowały następujące placówki służby zdrowia: Szpital Miejski, Pogotowie Ratunkowe, przychodnie rejonowe przy ul. 700-lecia (obecnie to ul. dr. A. Rogalińskiego) i Al. Kościuszki, co najmniej sześć prywatnych gabinetów lekarskich oraz pięć aptek, w tym trzy prywatne. W Łukowie pracowało 100 lekarzy i 439 pielęgniarek. Szpital Miejski w Łukowie był największym w województwie siedleckim pod względem liczby łóżek (667).

Obecnie Szpital im. św. Tadeusza (ul. Rogalińskiego 3), który stanowi trzon Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej, jest jednym z największych szpitali powiatowych w województwie lubelskim. Przy nim znajduje się Szpitalny Oddział Ratunkowy oraz Przychodnia Specjalistyczna. Oprócz Zakładu Lecznictwa Szpitalnego, w skład Zespołu wchodzą takie jednostki podstawowej opieki zdrowotnej jak Pomoc Nocna i Świąteczna SPOZ przy ul. Partyzantów 10 oraz Przychodnia Rejonowa SPZOZ przy Al. Kościuszki 2a.

W mieście czynne są też prywatne przychodnie i gabinety lekarskie. Są to m.in. zakłady opieki zdrowotnej:

• NZOZ Poradnia Dermatologiczno-Alergologiczna (ul. Międzyrzecka 60, działa od III 1999),
• NZOZ „Kolejarz” (Al. Kościuszki 50a, od IX 1999),
• NZOZ „Evmed” (ul. Struga 11, od IX 1994),
• NZOZ „Łukmed” s.c. (ul. Międzyrzecka 60, od I 2000),
• NZOZ „Łuksja-Med” (ul. Staropijarska 3, właściwie ul. F. Chopina 5, od V 2005),
• NZOZ św. Michała - Poradnia Lekarza Rodzinnego i Poradnie Specjalistyczne (ul. H. Sienkiewicza 7a, od VII 2007),
• Przychodnie Zdrowia (ul. Międzyrzecka 66, od VII 2007, i ul. A. Struga 11, od II 2016),
• Centrum Medyczno-Diagnostycznego w Siedlcach (NZOZ „Centrum”),
• „Pro-Med” (ul. Międzyrzecka 60, od XI 2005),
• NZOZ „Amicus” Pediatria, Rehabilitacja (i Stomatologia, al. Wojska Polskiego 33, od I 2009), * Specjalistyczny Gabinet Chorób Naczyń (ul. Przemysłowa 1a),
• hospicjum domowe Filia w Łukowie (ul. A. Rogalińskiego 3) NZOZ „InterHem” w Białymstoku,
• Przyzakładowa Przychodnia Medycyny Pracy przy Zakładach Mięsnych „Łmeat-Łuków” SA (ul. Przemysłowa 15),
• „Ortodentika” s.c. Rehabilitacja, Ortopedia i Stomatologia (ul. Kiernickich 47, od VIII 2013) oraz
• NZOZ Laboratorium Diagnostyczne „Analiza” (ul. Warszawska, od VI 1993).

Opiekę pielęgniarską świadczą m.in. NPZOZ „Szafir-Med” (ul. Sienkiewicza 7a, od IX 2010), NZOP „Zdrowie” sc. (ul. Struga 11, od I 2011)^[49][50].

Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna znajduje się przy ul. Spółdzielczej 4.

Oświata[edytuj]

Na początku lat dziewięćdziesiątych do publicznych placówek oświatowych w Łukowie należało: 9 przedszkoli, 6 szkół podstawowych, liceum ogólnokształcące, liceum medyczne, zespół szkół zawodowych i zasadnicza szkoła rolnicza. Z dniem 1 IX 1999 r. utworzono 3 samodzielne gimnazja, w tym dwa na miejscu zlikwidowanych szkół podstawowych. W roku szkolnym 2008/2009 w mieście funkcjonowało 9 publicznych przedszkoli, 3 szkoły podstawowe i trzy gimnazja. Władze powiatu zostały organem prowadzącym następujące szkoły średnie: I Liceum Ogólnokształcące im. T. Kościuszki i IV Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II oraz 3 zespoły szkół (w tym jeden składający się wyłącznie ze szkół średnich): nr 1 – im. H. Sienkiewicza, nr 2 – im. A. Świętochowskiego i nr 3 – im. W. Reymonta. Powiatową placówką jest też Zespół Placówek (d. Zespół Szkół Specjalnych) im. M. Konopnickiej (zał. 2010) oraz Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna (zał. 1975). W 1991 r. powstało Społeczne Liceum Ogólnokształcące, późniejsze Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. S. kard. Wyszyńskiego, które zakończyło swoją działalność wraz z końcem roku szkolnego 2011/2012.

Oświata do trzeciego trzyletniego etapu edukacyjnego włącznie[edytuj]

W roku szkolnym 2015/16 r. działało 6 przedszkoli miejskich, w tym jedno w zespole ze szkołą podstawową, 3 szkoły podstawowe (nr 1, 2 i 5), w tym jedna (nr 1) we wspomnianym zespole szkół oraz 3 gimnazja (nr 1, 2 i 3), w tym jedno (nr 1) w zespole. Są to jednostki prowadzone przez Miasto Łuków^[51]. Oprócz oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych i 6 przedszkoli publicznych prowadzonych przez Miasto Łuków (w tym jedno w zespole szkół), funkcjonowało 6 przedszkoli niepublicznych (o różnym profilu) prowadzonych przez indywidualne osoby oraz 3 prowadzone przez zgromadzenia zakonne i Kościół^[52].

Szkoły ponadgimnazjalne[edytuj]

Do jednostek oświatowych, których organem prowadzącym jest Powiat Łukowski, należą w mieście: I Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki (zał. 1919), Zespół Szkół nr 1 im. Henryka Sienkiewicza (zał. 1973), Zespół Szkół nr 2 im. Aleksandra Świętochowskiego (zał. 1994), Zespół Szkół nr 3 im. Władysława Stanisława Reymonta (zał. 1992) i IV Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II (zał. 1992)^[53]. W skład wymienionych zespołów wchodzą technika, licea zawodowe lub zasadnicze szkoły zawodowe. Do szkół policealnych należy Medyczne Studium Zawodowe (zał. 1976) i Collegium – Akademickie Studium Policealne.

Szkolnictwo wyższe[edytuj]

• Wyższa Szkoła Biznesu i Administracji (od 2005 r. wydaje „Roczniki Wyższej Szkoły Biznesu i Administracji w Łukowie”).
• Collegium Łukowskie Akademii Medycznej w Lublinie (otwarte 2001 r.).

W latach 2000–2006 Ośrodek Dydaktyczno-Konferencyjny KUL w Łukowie umożliwiał uzyskanie wyższego wykształcenia zawodowego o kierunkach administracja i informatyka.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Łuków wraz z okolicą, początkowo w promieniu 20–40 km, od XII wieku należał do parafii łukowskiej archidiakonatu radomskiego diecezji krakowskiej. W 1790 roku parafia została włączona do diecezji chełmskiej, a w 1807 do nowo utworzonej diecezji lubelskiej. W 1818 roku, kiedy erygowano diecezję janowską czyli podlaską, znalazły się w niej również tereny należące do dekanatu łukowskiego. W 1867 roku na mocy ukazu carskiego Aleksandra II diecezja podlaska została skasowana i przyłączona do lubelskiej. Taki stan trwał do roku 1918, kiedy reaktywowano diecezję podlaską.

W Łukowie mają siedzibę 4 parafie rzymskokatolickie:

Kościół parafialny św. Brata Alberta

• parafia kolegiacka pw. Przemienienia Pańskiego, spadkobierczyni najstarszych kościołów łukowskich (proboszcz: ks. kanonik Antoni Pietruszka)
• parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, erygowana w 1920 r. (proboszcz: ks. kanonik Tadeusz Dzięga)
• parafia pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła, erygowana w 1989 r. (proboszcz: ks. kanonik Krzysztof Stepczuk)
• parafia pw. św. Brata Alberta, erygowana w 1992 r. (proboszcz: ks. kanonik Bogusław Bolesta)

W Łukowie prowadzą posługę dwa zgromadzenia zakonne:

• Zgromadzenie Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu – siostry nazaretanki, które m.in. prowadzą Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej oraz niepubliczne przedszkole
• Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo, które m.in. prowadzi w mieście Specjalny Ośrodek Wychowawczy

Liczbę osób innych wyznań mieszkające na terenie czterech łukowskich parafii (w tym trzech o charakterze miejsko-wiejskim) szacuje się na ok. 340 na 35 142 parafian rzymskokatolickich, co stanowi ok. 1%^[54].

Na terenie Łukowa działalność duszpasterską prowadzi także zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego z siedzibą na kolonii wsi Dminin, oraz placówka misyjna Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan.

Działalność kaznodziejską prowadzi zbór świadków Jehowy, posiadający Salę Królestwa w Łukowie^[55].

Kultura[edytuj]

Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka Sienkiewicza

• Łukowski Ośrodek Kultury

• Kino Łuków wcześniej Kino Oaza. W okresie międzywojennym wyświetlano głównie filmy produkcji polskiej nieme, a później dźwiękowe. Organizowano także koncerty znanych warszawskich artystów operowych, które cieszyły się dużym uznaniem wśród łukowskiej publiczności. Wraz z wybuchem II wojny światowej i okupacją niemiecką kino, jako placówka o znaczeniu propagandowym, zostało poddane administracji niemieckiej, nazwę zmieniono na „Corso”, a kierownikiem została osoba narzucona przez okupanta. Wyświetlano filmy niemieckie, włoskie i nieliczne przedwojenne polskie dopuszczone przez niemiecką cenzurę. W 1945 r., po krótkiej przerwie, kino wznowiło działalność pod pierwotną nazwą „Oaza”. Chociaż budynek mieszczący kino pozostał własnością spadkobierców założycieli, to samo kino zostało upaństwowione i włączone do Okręgowego Przedsiębiorstwa Rozpowszechniania Filmów w Lublinie. Od roku 1948 kino prowadziło również działalność objazdową, z wykorzystaniem mobilnego projektora 16 mm, obsługując teren powiatu łukowskiego. W latach 1945–1989 w kinie kilkakrotnie wymieniano sprzęt projekcyjny oraz fotele na widowni. W latach 1972–1975 w kinie działał Dyskusyjny Klub Filmowy oraz Młodzieżowa Akademia Filmowa prowadzone przez ówczesnego dyrektora Powiatowego Domu Kultury p. Bogusława Słodkowskiego. Również w latach osiemdziesiątych aktywnie funkcjonował DKF prowadzony przez p. Ewę Wiśnicką. W roku 1990, w wyniku zmian ustrojowych i upadku państwowych przedsiębiorstw kinematograficznych, Kino „Oaza” zostało włączone w struktury Łukowskiego Ośrodka Kultury. Od początku XXI wieku – wskutek rozwoju mediów elektronicznych, telewizji i internetu oraz coraz bardziej nowoczesnej konkurencji w pobliskich Siedlcach – Kino „Oaza” stopniowo traciło na znaczeniu, frekwencja na seansach malała. Koszty funkcjonowania zaczynały przewyższać dochody, do czego przyczyniła się także znacząca podwyżka czynszu narzucona przez nowego właściciela budynku.
  • W 2011 r. została podjęta decyzja o likwidacji kina w dotychczasowym, analogowym, wydaniu oraz w dotychczasowej lokalizacji i przeniesieniu do budynku Łukowskiego Ośrodka Kultury, gdzie zostanie wyposażone w nowoczesną aparaturę projekcyjną, jak również widownię.
  • Rok 2012. Trwały prace koncepcyjne oraz projektowe nad powstaniem kina cyfrowego.
  • Rok 2012. Decyzją Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej – Łukowski Ośrodek Kultury otrzymał dofinansowanie na zakup foteli kinowych (umowa nr DUK-501-11267/2012).
  • Rok 2012. Zakup ekranu kinowego.
  • Rok 2013. Realizacja zadania: „Zakup foteli kinowych do kina cyfrowego w Łukowie” – finansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej. Kwota dofinansowania – 35 000 zł.
  • Rok 2013. Realizacja zadania „Modernizacja Łukowskiego Ośrodka Kultury – etap I” finansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania – 200 000 zł.
  • 30 grudnia 2013 r. Otwarcie Kina Łuków.

• Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka Sienkiewicza; do końca 2011 r. działała w strukturze ŁOK, następnie niezależna od niego.
• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Mieczysława Karłowicza, zał. 1945 r.^[56]
• Klub „Apis” przy Łukowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej; przy nim działa m.in.
  • Bractwo Literackie „Łukowianin”, zał. 2002 r.
  • Załoga Obronna Kasztelu Łuków – grupa rekonstrukcji historycznej, zał. 2002 r.
• Chór „Lutnia” I Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki, zał. 1999 r. przez społecznika i nauczyciela muzyki kilku łukowskich szkół Tadeusz Borkowskiego (zmarł 3 VI 2012)
• Studio Tańca „Incognito”; zespół założono w 2004 r.
• Dziecięcy Zespół Regionalny „Kropelki Rosy” założony w 2005 r.

Instytucje i stowarzyszenia regionalistyczne[edytuj]

Łukowski Ośrodek Kultury

Zestawiono tu instytucje i stowarzyszenia regionalistyczne oraz szerszego zakresu prowadzące podobną działalność.

• Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka Sienkiewicza, założona w 1908 r.
• Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łukowskiej, zał. 1957 r. Wydaje m.in. „Zeszyty Łukowskie”.
• Muzeum Regionalne w Łukowie, zał. 1960 r. – wystawy etnograficzne, sztuki, geologiczno-paleontologiczna (amonitów z jurajskich kier lodowcowych rejonu Łukowa).
• Łukowskie Towarzystwo Regionalne imienia Jana Stanisława Majewskiego, zał. 1995. Wydaje m.in. „Nową Gazetę Łukowską”, a od początku bieżącego stulecia – rocznik „Łuków i Ziemia Łukowska. Kalendarium kronikarskie”.
• Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Nasz Region”, zał. 2001. W latach 2002–2004 wydawało dwutygodnik „Puls Naszego Regionu”. M.in. prowadzi Dziecięcy Zespół Regionalny „Kropelki Rosy” zał. 2005 r.
• Łukowskie Stowarzyszenie Rozwoju, zał. 2002 r. Wśród różnokierunkowych działań prowadzi(ło) Portal Historyczny Miasta Łuków.
• Bractwo Literackie „Łukowianin”, działające w Klubie „Apis” przy ŁSM, zał. 2002 r.
• Stowarzyszenie „Nasze Dziedzictwo”, zał. 2007 r.
• Stowarzyszenie Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Łukowskiej „Łukowiacy”, zał. 1999 r.
• grupa skupiona wokół serwisu internetowego „Łuków Historia. Historyczna galeria miasta Łuków”, zał. 2010 r.
• Towarzystwo Przyrodniczo-Historyczne „Orlik”, zał. 2015 r.
• Stowarzyszenie Alternatywa dla Łukowa, zał. 2016 r.

Media lokalne i regionalne[edytuj]

Prasa

Pierwszym łukowskim pismem lokalnym po 1989 roku był „Głos Łukowa”, przez pierwsze miesiące – pismo miejscowego OKW NSZZ „Solidarność”, potem – niezależny Obywatelski Dwutygodnik Ziemi Łukowskiej. Ukazywał się regularnie do końca 2006 r., a okazjonalnie (wydania specjalne) – do jesieni 2008 r.

Obecnie w Łukowie systematycznie są wydawane czasopisma o zasięgu powiatu łukowskiego:

• Nowa Gazeta Łukowska – miesięcznik Towarzystwa Regionalnego im. J. S. Majewskiego w Łukowie
• Wspólnota Łukowska – jeden z tygodników północnej Lubelszczyzny, wydawnictwa „Wspólnota”

W 2011 r., od 18 IV do 15 XII, ukazywał się tygodnik Łukowska Gazeta Lokalna oraz, od III – miesięcznik Gazeta Łukowska.

Ponadto powiat łukowski znajduje się w zasięgu następujących tygodników subregionalnych:

• Tygodnik Siedlecki – redakcja w Siedlcach
• Echo Katolickie – redakcja w Siedlcach
• Słowo Podlasia – redakcja w Białej Podlaskiej
• Życie Siedleckie – redakcja w Siedlcach
• Gazeta Ogłoszeniowa – redakcja w Siedlcach

Radio

Stacjami radiowymi informującymi o sytuacji w mieście jest:

• Katolickie Radio Podlasie
• Radio Lublin
• Radio Eska

Telewizja

• Łukowski Program Telewizyjny, czyli Master TV – telewizja kablowa odbierana w sieci UPC na wszystkich osiedlach bloków mieszkalnych w Łukowie oraz, w mniejszej rozdzielczości, w Internecie.
• Magnes.TV – powstała w 2012 roku telewizja, dostępna w sieci światłowodowej operatora telekomunikacyjnego FEROmedia oraz w Internecie
• Lukman TV

Telewizją regionalną odbieraną w powiecie łukowskim jest TVP Lublin.

Internet

Liczne lokalne witryny internetowe instytucji samorządowych, społecznych, niektórych parafii, strony www osób i przedsiębiorstw prywatnych. Prawie wszystkie redakcje wyżej wymienionych mediów prowadzą własne serwisy internetowe. Najstarszą stroną WWW o grodzie nad Krzną jest niekatualizowany już Wirtualny Łuków, w sieci od 1996 roku. Pierwsza nieoficjalna strona Miasta Łuków. Bogaty zakres miała pierwsza wersja oficjalnej witryny internetowej Miasta Łuków, powstała w 1999 r.

W Internecie funkcjonuje też portal informacyjny Łuków24.pl (www.lukow24.pl)

Sport i rekreacja[edytuj]

• Ośrodek Sportu i Rekreacji w Łukowie, który posiada m.in. letnie baseny w śródmieściu, krytą pływalnię oraz zalew w dolinie Krzny Pd. w sąsiedztwie lasu Zimna Woda.
• Łukowski Klub Sportowy „Orlęta Łuków”, zał. 1923 r.
• Miejski Międzyszkolny Klub Sportowy „Amonit” zał. 1994 r.
• TKKF Ognisko „Niedźwiadek”, działa od 1995 r.
• Stowarzyszenie Szachistów „Szachpol” w Łukowie założone w 1995 roku, prowadzi klub sportowy w zakresie szachów
• Międzyszkolny Klub Sportowy „Delfinek” w Łukowie, zał. 2000 r.
• Klub Strzelectwa Sportowego „Orlik” w Łukowie, działa od 2002 r.
• Łukowskie Stowarzyszenie Rozwoju założyło w 2007 r. i prowadzi klub sportowy „ŁSR Orlik 2006 Łuków” w zakresie piłki nożnej chłopców.
• Stowarzyszenie Piłki Ręcznej „Łukovia” Łuków założone w 2002 roku, prowadzi klub sportowy piłki ręcznej dziewcząt (www.lukovia.pl)

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie^[57]:

• Łoździeje (Lazdijai)
• Voisins-le-Bretonneux
• Tõrva
• Baranówka

Urodzeni w Łukowie[edytuj]

• Andrzej Bączkowski, polski prawnik, minister pracy i polityki socjalnej w rządzie Włodzimierza Cimoszewicza.
• Pedro Luiz Napoleão Chernoviz, brazylijski lekarz polskiego pochodzenia, autor wielu wydań brazylijskiego podręcznika farmakologii i receptury.
• Marcin Dołęga, polski sztangista, mistrz świata i Europy, były rekordzista świata.
• Emilia Galińska, polska piłkarka ręczna^[58].
• Adam Kryński, językoznawca polski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Lwowskiego.
• Cezary Kucharski, polski piłkarz, grający na pozycji pomocnika i napastnika, reprezentant Polski, menedżer piłkarski, poseł na Sejm VII kadencji.
• Bożena Kurowska, polska aktorka filmowa i teatralna.
• Józef Lisowski, profesor nauk technicznych Akademii Morskiej w Gdyni.
• Jerzy Sierociuk, profesor UAM, polski dialektolog^[59].
• Małgorzata Majerek, polska piłkarka ręczna
• Jerzy Walerian Skolimowski, polski wioślarz (medalista olimpijski), architekt, oficer wywiadu wojskowego.
• Maria Sten, polska reportażystka, tłumaczka literatury pięknej z języka hiszpańskiego.
• Hanna Strzałkowska, polska piłkarka ręczna
• Henryk Tomasik, polski duchowny katolicki, biskup ordynariusz radomski.
• Jarosław Witaszczyk, polski aktor teatralny i filmowy.
• Jakub Zonszajn, polski poeta, prozaik, eseista i dramaturg, piszący głównie w języku jidysz.

Zob. więcej w kategorii Łuków, w podkategorii Ludzie związani z Łukowem.

Zobacz też[edytuj]

• Stary cmentarz żydowski w Łukowie
• Nowy cmentarz żydowski w Łukowie
• Cerkiew św. Mikołaja w Łukowie

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Łuków w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. V: Kutowa Wola – Malczyce. Warszawa, 1884.

p • d • e Osiedla Łukowa Cieszkowizna • Farfak • Glinki • Gołaszowiec • Karwacz • Łapiguz • Nowy Łuków • Pastewnik • Poważe • Trzaskaniec • Ulica Cegielniana • Wiatraki • Wójtostwo • Zapowiednik • Zimna Woda

p • d • e Gmina Łuków Siedziba gminy: Łuków Sołectwa Aleksandrów • Biardy • Czerśl • Dąbie • Dminin • Gołaszyn • Gołąbki • Gręzówka • Jadwisin • Jeziory • Karwacz • Klimki • Kownatki • Krynka • Ławki • Łazy • Malcanów • Podgaj • Role • Ryżki • Rzymy-Las • Rzymy-Rzymki • Sięciaszka Druga • Sięciaszka Pierwsza • Strzyżew • Suchocin • Suleje • Szczygły Dolne • Szczygły Górne • Świdry • Turze Rogi • Wagram • Wólka Świątkowa • Zalesie • Zarzecz Łukowski • Żdżary Miejscowości niesołeckie Dąbrówka • Gręzówka-Kolonia • Jata • Jata Druga • Jata Pierwsza • Kantor • Klimki (osada leśna) • Krzywobór • Lasek • Nowa Gręzówka • Nowinki • Podgłębinie • Podlipie • Sięciaszka Trzecia • Topór • Widok • Zabrodzie • Zimna Woda • Żdżary (osada)

p • d • e Powiat łukowski Miasta Łuków • Stoczek Łukowski Gminy miejskie Łuków • Stoczek Łukowski Gminy wiejskie Adamów • Krzywda • Łuków • Serokomla • Stanin • Stoczek Łukowski • Trzebieszów • Wojcieszków • Wola Mysłowska

p • d • e Miasta województwa lubelskiego Miasta powiatowe Miasta powiatów grodzkich Biała Podlaska • Chełm • Lublin • Zamość Miasta powiatów ziemskich Biłgoraj • Hrubieszów • Janów Lubelski • Krasnystaw • Kraśnik • Lubartów • Łęczna • Łuków • Opole Lubelskie • Parczew • Puławy • Radzyń Podlaski • Ryki • Świdnik • Tomaszów Lubelski • Włodawa Miasta gminne Annopol • Bełżyce • Bychawa • Dęblin • Frampol • Józefów • Kazimierz Dolny • Kock • Krasnobród • Lubycza Królewska • Łaszczów • Międzyrzec Podlaski • Modliborzyce • Nałęczów • Ostrów Lubelski • Piaski • Poniatowa • Rejowiec • Rejowiec Fabryczny • Siedliszcze • Stoczek Łukowski • Szczebrzeszyn • Tarnogród • Terespol • Tyszowce • Urzędów • Zwierzyniec