Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Nałęczów (ujednoznacznienie).

Nałęczów
Sanatorium „Książę Józef” nad stawem w Parku Zdrojowym
Herb Nałęczowa
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	puławski
Gmina	Nałęczów gmina miejsko-wiejska
Data założenia	1772
Prawa miejskie	1963
Burmistrz	Andrzej Ćwiek (2006-)
Powierzchnia	13,82 km²
Wysokość	212 m n.p.m.
Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość	3958[1] 286,4 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 81
Kod pocztowy	24-140, 24-150
Tablice rejestracyjne	LPU
Położenie na mapie województwa lubelskiego Nałęczów
Położenie na mapie Polski Nałęczów
51°17′14″N 22°12′53″E/51,287222 22,214722
TERC (TERYT)	0614084
SIMC	0956454
Urząd miejski ul. Lipowa 3 24-140 Nałęczów
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Chata Stefana Żeromskiego, dawna letnia pracownia, ob. Muzeum Stefana Żeromskiego (proj. arch. Jan Koszczyc Witkiewicz, zbud. 1905).

Nałęczów (dawniej Nałęczów-Zdrój) – miasto w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nałęczów.

Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej).

Nałęczów to jedyne w Polsce uzdrowisko o profilu wyłącznie kardiologicznym. Leczy się tu przede wszystkim choroby: wieńcową, nadciśnienie tętnicze, nerwice serca i stany ogólnego wyczerpania psychofizycznego. W powrocie do zdrowia pomaga tutejszy mikroklimat sprzyjający naturalnemu obniżeniu się ciśnienia tętniczego krwi oraz zmniejszeniu dolegliwości serca. Nałęczów posiada również dobre warunki dla rehabilitacji pacjentów po zawale serca i operacjach kardiochirurgicznych.

W centrum miasta znajduje się 25 hektarowy Park Zdrojowy ze stawem i z historyczną zabudową jak Pałac Małachowskich, Sanatorium „Książę Józef”, Stare Łazienki, Werandki, Domek Gotycki i nowszymi budowlami jak Dom Zdrojowy, Pawilon Angielski, Sanatorium Uzdrowiskowe Rolnik, Atrium czy Termy Pałacowe.

Położenie geograficzne[edytuj]

Nałęczów leży na Wyżynie Lubelskiej w środkowej części Płaskowyżu Nałęczowskiego. Jest częścią trójkąta turystycznego: Puławy – Kazimierz Dolny – Nałęczów^[2]. Położony jest nad rzeką Bystrą, przy ujściu jej dopływu Bochotniczanki. Obszar miasta jest silnie zróżnicowany pod względem wysokości, pofałdowany i poprzecinany głębokimi wąwozami. Najwyżej położone są południowe i północne wzniesienia doliny osiągające odpowiednio wysokości 212,2 (Las Zakładowy) oraz 207,3 m n.p.m. Centrum miasta z Parkiem Zdrojowym wznosi się na wysokości 170–175 m n.p.m.^[3].

Przez miasto przebiega równoleżnikowo droga wojewódzka nr 830 łącząca go z odległym o 28 km Lublinem. Droga wojewódzka nr 826 relacji Nałęczów - Przybysławice łączy miejscowość z drogą krajową nr 17.

Podział administracyjny miasta[edytuj]

W granicach administracyjnych Nałęczowa znajdują się 3 osiedla: I – „Staromiejskie”, II i III – „Dulębów”.

Sołectwa w obrębie miasta to: Antopol, Bochotnica, Bochotnica Kolonia, Bronice, Bronice Kolonia, Charz „A”, Charz „B” Chruszczów, Chruszczów Kolonia, Cynków^[4].

Ludność[edytuj]

Według danych z 30 czerwca 2010 liczba mieszkańców gminy miejskiej Nałęczów wynosiła ogółem 4250 mieszkańców według miejsca faktycznego zamieszkania^[5]. Gęstość zaludnienia była stosunkowo niewielka – wynosiła przeciętnie 303 osoby na km² wobec 1048 na 1 km² przeciętnie w miastach województwa lubelskiego. Względnie niska gęstość zaludnienia wynika niewątpliwie ze znacznego udziału na obszarze miasta terenów rolniczych. Większość mieszkańców stanowiły kobiety: 2287 kobiet wobec 1897 mężczyzn – wskaźnik feminizacji wynosił więc aż 121. Wynika on prawdopodobnie ze szczególnego profilu gospodarczego miasta, gdzie dominują usługi generujące popyt głównie na kobiecą siłę roboczą. Dane z 31 grudnia 2012 pokazują wyraźny spadek liczby ludności do 3958. Struktura demografii według płci kształtowała się następująco – 2142 kobiety wobec 1816 mężczyzn^[1].

Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku przedstawia się następująco^[6]:

• 19,86% (831 osób) – ludność w wieku przedprodukcyjnym
• 61,59% (2577 osób) – ludność w wieku produkcyjnym
• 18,55% (776 osób) – ludność w wieku poprodukcyjnym.

Zatem na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadają 62 osoby w wieku nieprodukcyjnym.

Przyrost naturalny ma wartość –0,5 ‰ (-2 osoby). Saldo migracji kształtuje się ujemnie (-6,8‰) i wynosi^[6]:

• w ruchu wewnętrznym:
  • – 21 osób ogółem (w tym 13 kobiet, 8 mężczyzn)
    • miasto: – 20 osób
    • wieś: – 1 osoba
• zagranica:
  • – 6 osób ogółem (w tym 3 kobiety, 3 mężczyźni)
• Piramida wieku mieszkańców Nałęczowa w 2014 roku^[7].
  

Gospodarka[edytuj]

Ważną rolę w gospodarce Nałęczowa odgrywa rolnictwo. Świadczy o tym m.in. struktura użytkowania ziemi, według której użytki rolne – gleby II i III klasy bonitacyjnej – stanowią 70,4% powierzchni miasta, a 85,3% – powierzchni gminy. Na jej obszarze znajduje się ok. 2000 gospodarstw rolnych o przeciętnej powierzchni niewiele ponad 2 ha użytków rolnych. Przeważa produkcja roślinna, obok upraw zbożowych (ok. 50% w strukturze zasiewów) istotne znaczenie mają: sadownictwo, uprawy krzewów jagodowych, chmielu, buraków cukrowych (ok. 7% powierzchni upraw), warzyw (głównie ziemniaków – 9% struktury zasiewów) oraz szkółkarstwo.

W pozarolniczych działach gospodarki działa blisko 500 podmiotów (w tym w samym mieście – 300). Dominują niewielkie, często jednoosobowe firmy zajmujące się handlem i naprawami (113 w mieście) oraz działalnością produkcyjną, transportem i budownictwem. Strukturę według formy prawnej podmiotów gospodarczych miasta i gminy Nałęczów przedstawia tabela 1. Na rynku pracy kluczową rolę odgrywają usługi związane z oświatą i ochroną zdrowia (zatrudniając 54,5% wszystkich pracujących w gminie), 28,6% osób znajduje zatrudnienie w usługach rynkowych, zaś 15,3% – w przemyśle i budownictwie.

Trzy największe przedsiębiorstwa w Nałęczowie to:

1. Zakład Leczniczy Uzdrowisko Nałęczów S.A.
2. Nałęczowianka, sp. z o.o. w Bochotnicy
3. Nałęczowska Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa w Nałęczowie

O charakterze gospodarczym miasta decydują podmioty zajmujące się obsługą kuracjuszy i turystów, korzystających z jego walorów krajobrazowych, klimatycznych i zdrojowych. W Nałęczowie działa 50 przedsiębiorstw z branży hotelarstwa i gastronomii oraz 14 związanych z ochroną zdrowia^[10].

Transport[edytuj]

Najbliższa stacja kolejowa znajduje się we wsi Drzewce-Kolonia, 4 km na północ od centrum miasta Nałęczów.

Przy stacji znajduje się wąskotorowa stacja kolejowa Nałęczów Wąskotorowy Nadwiślańskiej Kolejki Wąskotorowej.

Charakterystyka uzdrowiska[edytuj]

Uwarunkowania klimatyczno-przyrodnicze[edytuj]

Nałęczów leży w najcieplejszym w kraju, V regionie bioklimatycznym „południowo-wschodnim”. Jest uzdrowiskiem nizinnym, równinnym i charakteryzuje się typem bioklimatu słabo bodźcowym^[11]. Średnie roczne usłonecznienie wynosi 1593 godziny (od maja do sierpnia przekracza 200 h w miesiącu), zaś zachmurzenie, liczone z obserwacji południowych, – 69% (w sierpniu – 61%, w grudniu – 81%). Temperatura powietrza w Nałęczowie osiąga średnio w roku 7,4 °C (najcieplejszy miesiąc – lipiec 17,5 °C, najchłodniejszy – styczeń -3,2 °C). Średnia roczna względna wilgotność powietrza w godzinach około południowych to 69% (max grudzień 83% – powietrze umiarkowanie wilgotne, min kwiecień i maj 60% – powietrze umiarkowanie suche). Roczna suma opadów wynosi przeciętnie 540 mm (max opadów w czerwcu – 84 mm, min w lutym – 25 mm). Liczba dni z opadem w ciągu roku kształtuje się na poziomie 155 i jest mniejsza od normy przyjętej dla uzdrowisk (183 dni). W Nałęczowie występuje przewaga wiatrów wschodnich (13,8%) i zachodnich (11,8%) oraz z sektora południowego (SW, S, SE, w sumie 28,8%), zaś cisze stanowią 28,3%. Średnia prędkość wiatru to 3,4 m/s, największa – 4,1 m/s występuje w kwietniu (wiatr umiarkowany).

Specyficzny mikroklimat Nałęczowa wytworzył się dzięki naturalnym warunkom klimatycznym. Jego właściwości lecznicze powodują samoczynne obniżanie ciśnienia tętniczego krwi oraz zmniejszanie dolegliwości chorób serca. Wysoką jonizację powietrza wywołują czynniki takie jak: gleby lessowe, przepływające rzeki Bystra i Bochotniczanka, urozmaicona sieć wąwozów oraz bogata szata roślinna (ok. 72 gatunków drzew i krzewów). Wymienione walory zadecydowały o powstaniu jedynego tego typu w Polsce jednoprofilowego uzdrowiska klimatyczno-kardiologicznego^[13].

Najlepsze warunki do lecznictwa klimatycznego panują w miesiącach od maja do września. Ich szczegółową ocenę prezentuje tabela 3.

Ważny punkt oferty uzdrowiska stanowią źródła wód mineralnych z przewagą wodorowęglanu wapnia i żelaza. Lecznicze właściwości wód i złoża borowin odkryto ok. 1800 r., a po ich analizie chemicznej w 1817 roku potwierdził je prof. Piotr Celiński z Uniwersytetu Warszawskiego.

Budowa geologiczna Płaskowyżu Nałęczowskiego charakteryzuje się dosyć grubą warstwą lessu. Głównym poziom wodonośny występuje w szczelinach węglanowych utworów kredy górnej. Mineralizacja oraz bardzo dobra jakość wody tego poziomu wodonośnego powoduje, że wykorzystuje się ją do produkcji wód mineralnych^[15].

Rozlewnie wód mineralnych[edytuj]

• Nałęczowianka
• Cisowianka
• Nałęczów-Zdrój

Zarys historii Nałęczowa[edytuj]

 Osobne artykuły: kalendarium historii Nałęczowa i Bochotnica Kościelna.

Pierwotnie miejscowość była nazywana Bochotnicą. Początki sięgają przełomu VIII i IX wieku, gdy na obecnej Górze Poniatowskiego, wzgórzu górującym nad okolicą, wzniesiono gród. Później centrum osady przeniesiono na wzgórze, gdzie dziś znajduje się kościół parafialny. W I połowie XIV w. powstała parafia w Bochotnicy. Również w tym samym stuleciu dokonano lokacji wsi na prawie niemieckim.

Dnia 23 czerwca 1751 tereny te należące do Aleksandra Gałęzowskiego zakupił Stanisław Małachowski (starosta wąwolnicki) nazywając w 1772 roku od noszonego przez swój ród herbu Nałęcz całą posiadłość Nałęczowem. Po powstaniu styczniowym dobra nałęczowskie kupił Michał Górski. Na początku XIX w. odkryto lecznicze właściwości tutejszych wód; wykorzystali je trzej lekarze – sybiracy: Fortunat Nowicki, Wacław Lasocki i Konrad Chmielewski, modernizując w końcu XIX w. funkcjonujące już uzdrowisko za pieniądze ówczesnego właściciela Nałęczowa – Michała Górskiego. Stworzył on uzdrowisko w dzisiejszym kształcie miasto-ogród. To on uczynił z Nałęczowa liczący się ośrodek leczniczo-kulturalny. Kuracjuszami byli tutaj m.in. Stefan Żeromski, Bolesław Prus i Henryk Sienkiewicz. W 1963 roku Nałęczów otrzymał prawa miejskie.

Uzdrowisko Nałęczów S.A.[edytuj]

Stare Łazienki w Parku Zdrojowym

Uzdrowisko Nałęczów powstało 11 lutego 1878 r. jako dzieło lekarzy sybiraków, aby w 2 lata później zostać zarejestrowane, stając się spółką użyteczności publicznej. Po II wojnie światowej zostało upaństwowione, a w roku 1998, zgodnie z zapisami ustawy o prywatyzacji i komercjalizacji, przekształcone w jednoosobową spółkę skarbu państwa.

Już od 1999 r. Ministerstwo Skarbu Państwa podjęło działania mające na celu prywatyzację spółek uzdrowiskowych (w stosunku do 13 spółek). Przy opracowywaniu koncepcji prywatyzacyjnej przyjęto za główne cele: zachowanie profilu spółek uzdrowiskowych i pozyskanie środków na ich rozwój.

„Nałęczów” w 2001 roku był w bardzo dobrej sytuacji ekonomicznej – został odnotowany zysk: 1999 r. – 200.000 zł, 2000 r. – 400.000 zł. Zakład posiadał również zdolność kredytową, a płatności bankom były dokonywane na bieżąco. Powodzenie prywatyzacji Uzdrowiska Nałęczów S.A. w dużym stopniu związane było z posiadaniem przez tę Spółkę ponad 10% udziału w rynku sprzedaży wód mineralnych. Świadczy o tym fakt udziału w drugiej fazie rokowań dwóch podmiotów przodujących na rynku krajowym w branży produkcji napojów^[16].

W 2001 roku Zakład Leczniczy „Uzdrowisko Nałęczów” S.A. w Nałęczowie został sprywatyzowany przez sprzedaż 85% akcji firmie East Springs International NV z Amsterdamu. Według wyników kontroli NIK dotyczącej przekształceń własnościowych zakładów lecznictwa uzdrowiskowego z 2003 roku, kontynuację działalności uzdrowiskowej – w tym przypadku – zapewniono jedynie na 5 lat.

Mimo początkowych obaw związanych z prywatyzacją, obecnie Uzdrowisko jest w dobrej sytuacji finansowej, inwestuje i rozwija się, wychodząc naprzeciw potrzebom kuracjuszy. Dzięki temu otrzymuje nagrody i wyróżnienia w rankingach i konkursach zarówno o zasięgu regionalnym, jak i krajowym. 14 listopada 2007 Uzdrowisku Nałęczów S.A. nadano markę Lubelskie. Jest ono jedną z najbardziej rozpoznawalnych firm w regionie oraz wiarygodnym partnerem w interesach^[17]. Podczas gali w Filharmonii Lubelskiej 29 marca 2008 Zakład Leczniczy otrzymał tytuł Ambasadora Lubelszczyzny w kategorii firma. Według kapituły to nowoczesna placówka, której udało się połączyć funkcje lecznicze z wypoczynkowymi^[18]. Uzdrowisko Nałęczów otrzymało także nagrodę Cent for Future w kategorii Produkt z przyszłością 2008 podczas gali IV edycji konkursu organizowanego przez Oficynę Wydawniczą Rynek Polski Sp. z o.o. i redakcję miesięcznika Polish Market – Economic Magazine. Uroczystość odbyła się 21 kwietnia 2008 w Sali Balowej Zamku Królewskiego w Warszawie^[19].

Uzdrowisko Nałęczów S.A. kieruje swe usługi nie tylko do osób z problemami kardiologicznymi, ale stara się poszerzać grono klientów. Dlatego w obiektach uzdrowiska dostępne są zabiegi odnowy biologicznej, a Uzdrowisko zapewnia je m.in. zawodniczkom drużyny piłkarek ręcznych SPR Lublin.

Sanatoria, placówki medyczne, usługi lecznicze[edytuj]

W Nałęczowie działa szpital (Kolejowy Szpital Uzdrowiskowy), sześć sanatoriów (z których trzy należą do Zakładu Leczniczego Uzdrowisko Nałęczów S.A., a dwa przystosowane dla osób na wózkach inwalidzkich) oraz kilka niepublicznych placówek medycznych i prywatnych klinik.

Nałęczów jako miejscowość rekreacyjno-wypoczynkowa[edytuj]

Obok funkcji uzdrowiskowej Nałęczów pełni rolę letniska. W ostatnich latach rozwinął się również znaczny ruch turystyczny, ożywiony szczególnie w niedziele i święta.

Atrakcje turystyczne[edytuj]

Park Zdrojowy[edytuj]

Pałac Małachowskich

Założycielem i organizatorem Parku Zdrojowego, na którego terenie znajduje się część zabudowań uzdrowiska, był Stanisław Małachowski. Park istniał już w połowie XVIII w., zaś pod koniec XIX w. był powiększony dla potrzeb kuracjuszy. Przecina go szereg alei i ścieżek. Park podzielony jest na dwie części korytem Bochotniczanki, która spiętrzona śluzą rozlewa się w owalny staw.

Drzewostan parku, starannie dobierany i pielęgnowany przez prawie 190 lat, jest chlubą nałęczowskiego uzdrowiska. Obok znanych krajowych gatunków drzew iglastych i liściastych spotyka się tu okazy flory zachodnioeuropejskiej, a nawet amerykańskiej (np. wysokie sosny-wejmutki). Na ponad 20 hektarach rosną m.in. kasztanowce, lipy, sosny i dęby, ale także tulipanowce amerykańskie, katalpy (inaczej surmie) i skrzydłoorzechy chińskie^[20].

Odwiedzający mogą także skorzystać z uroków palmiarni i ugasić pragnienie wodami mineralnymi. Park Zdrojowy, położony w centrum miasta, jest oazą ciszy i spokoju, gdzie spacerowicze mogą dokarmiać oswojone łabędzie i wiewiórki.

28 kwietnia 2007 roku w jedną z parkowych alei wmurowano 16 zaimpregnowanych glinianych tablic z odciśniętymi dłońmi m.in. Tomasza Kawiaka, Tomasza Bachanka, Adama Faglio, Piotra Fąfrowicza, Ewy i Romana Fleszarów, Mieczysława Olszewskiego, Jana Kantego Pawluśkiewicza, Tadeusza Boruty i Andrzeja Antoniego Widelskiego, tworząc Aleję Artystów^[21].

Zabytkowe obiekty i placówki muzealne[edytuj]

Kaplica św. Karola Boromeusza

Do rozwoju Nałęczowa wiele wniósł Jan Witkiewicz Koszczyc, bratanek Stanisława Witkiewicza, twórcy stylu zakopiańskiego w architekturze i stryjeczny brat Stanisława Ignacego Witkiewicza – Witkacego. Witkiewicz przybył do Nałęczowa w 1905, aby zaprojektować i wybudować chatę – pracownię dla Stefana Żeromskiego. Tu poznał pasierbicę Żeromskiego, córkę Oktawii Żeromskiej Henrykę, z którą się ożenił. W 1918 Jan Witkiewicz Koszczyc założył Szkołę Rzemiosł Budowlanych, którą po roku przeniósł do Kazimierza Dolnego.

Na miejscowym cmentarzu pochowana jest pisarka Ewa Szelburg-Zarembina, światowej sławy malarz, grafik i ilustrator książek – Michał Elwiro Andriolli. W pobliżu parku kilkanaście interesujących willi, w stylu szwajcarskim i secesyjnym oraz obiektów w stylu zakopiańskim, m.in. kaplica pod wezwaniem św. Karola Boromeusza i muzeum Żeromskiego. W Nałęczowie mieszkał Gracjan Chmielewski (1840 – 17 maja 1930) powstaniec 1863 r., kawaler Orderu Virtuti Militari, polski botanik.

Zabytkowe wille[edytuj]

Willa „Podgórze”

Willa „Różana”

Nałęczów znany jest również z willowej zabudowy. Niektóre wille powstały z początkiem Zakładu Leczniczego oraz w czasach, kiedy w Nałęczowie bywali i tworzyli m.in.: Zofia Nałkowska, Henryk Sienkiewicz, Stanisław Przybyszewski, Stanisław Witkiewicz, Stefan Żeromski, Bolesław Prus, Michał Elwiro Andriolli, Ewa Szelburg-Zarembina.

Ulica Armatnia Góra:

• Borowianka – z początku XX w., styl szwajcarski. Drewniana z poddaszem, bogato ornamentowanymi werandami i dwuspadowym dachem.
• Oktawia – z 1880 r., styl szwajcarski. Obszerne werandy, stylowo rzeźbiony szczyt, ornamentowane nadokienniki i balustrady. Należała do żony Stefana Żeromskiego – Oktawii z Radziwiłłowiczów primo voto Rodkiewicz.
• Podgórze – z lat 1882‒1885, styl szwajcarski. 4 części o różnej wysokości. Ornamentowane werandy i wysoka podmurówka, najwyższa część willi zakończona loggią.
• Ukraina – z 1894 r., w stylu włoskim. Do wybuchu II wojny światowej mieściła pensjonat, w którym urządzano bale i dancingi.

Ulica Głębocznica

• Brzozy – projekt Jana Koszyc-Witkiewicza, wzniesiona w 1908. Otoczona parkiem. Pierwszym właścicielem willi był Wacław Łypacewicz (1871‒1951) znany warszawski adwokat i działacz społeczny, pierwszy prezes Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa. Przed II wojną światową odbywały się w niej zebrania masonerii^{[potrzebny przypis]}, a podczas wojny przed tą willą odbywały się przysięgi partyzantów.

Aleja Lipowa:

• Aurelia (dawniej Julianówka) – z końca XIX wieku, styl szwajcarski, reprezentacyjna elewacja posiada w partii niższej werandę, opartą na trzech kolumnach, ozdobiona stylizowanym ornamentem roślinnym, wpisanym w koła, obecnie po odbudowie pełni funkcje hotelu
• Aniela – z ok. 1925 r. Obecnie mieści Krajowy Ośrodek Apostolstwa Ruchu Trzeźwości im. św. Maksymiliana Kolbego. Przed willą – posąg świętego.
• Doktorska – z 1914 r., projekt Stefana Stępkowskiego.
• Mazowsze (dawniej Pod Jesionem) – z końca XIX w., styl szwajcarski. Część piętrowa i parterowa, balkon, ganek i bogato ornamentowane werandy.
• Nagórskich – z końca XIX w., projekt Adama Nagórskiego i Michała Górskiego.
• Nagórze – z końca XIX w., kilka bogato zdobionych werand. 3 części: środkowa parterowa i boczne piętrowe (wszystkie z dwuspadowymi dachami).
• Raj (dawniej Babin) – z lat 20. XX w. Siedziba Państwowego Liceum Technik Plastycznych w latach 1950‒1966, a do 1987 r. – internat męski tej szkoły.
• Tolin – willa dr Józefa Talko z 1882 r. Piętrowa, podpiwniczona, otoczona ogrodem. Interesujące zwieńczenie fasady oraz gzymsy – międzykondygnacyjny i dachowy.
• Ustronie (dawniej Róża) – z 1893 r., styl szwajcarski. 2 części – parterowa i piętrowa, weranda ze stylizowaną balustradą.
• Zofijówka – z lat 1890‒1893. Posiada 2 wieże z iglicami, część piętrową z balkonem i parterową – z werandą.
• Pod Kraszewskim W I poł. XX w. mieściła się w niej izba porodowa.

Ulica 1 Maja:

• Gioia – z 1927 r., projekt architektoniczny Franciszka Papiewskiego i Bohdana Kelles-Krauze. Przed II wojną światową była własnością Jadwigi z Salkowskich Beckowej, żony ministra Józefa Becka

Ulica Paderewskiego

• Czekoladka – z 1926, w stylu zakopiańskim. Parterowa, na wysokiej podmurówce, z dwuspadowym dachem, poddaszem, 3 balkonami, zabudowaną werandą i gankiem.

Ulica Poniatowskiego:

• Marianówka – z przełomu XIX i XX w., projekt Edmunda Judyckiego. W latach 1950‒1960 mieściła internat Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych^[22].

Szlaki spacerowe i turystyczne, ścieżki rowerowe[edytuj]

Ławeczka Bolesława Prusa

Przewodnik dla leczących się i lekarzy z 1897 roku wymienia wiele tras spacerowych na cele bliższych i dalszych wycieczek dla kuracjuszy:

• Droga lipowa (obecnie al. Lipowa), Góra Poniatowskiego, Lasek zakładowy, Góra krzyżowa (Jabłuszko), Wąwozy – szczególnie Wąwóz Łukoszyński
• Czesławice (45 minut pieszo od Parku Zdrojowego), Cynków (40 minut), Antopol (35 minut)
• Wąwolnica, Wojciechów, Kazimierz (Dolny nad Wisłą), „Nowo-Aleksandrya”, Lublin^[23].

Przez Nałęczów przebiega czerwony znakowany szlak turystyczny „Szlak Wyżynny zachodni” o długości 60,8 km. Prowadzi on dolinami Czechówki, Bystrej i Grodarza oraz wierzchowinami, przecinając Płaskowyż Nałęczowski ze wschodu na zachód. Wokół Nałęczowa wyznaczony jest żółty szlak spacerowy o długości 10 km, wiodący m.in. przez wsie Charz i Cynków. Miasto znajduje się również na trasie samochodowych szlaków tematycznych: Szlaku Zespołów Pałacowo-Parkowych (dł.: 422 km; Lublin, Nałęczów, Kluczkowice, Opole Lubelskie, Puławy, Kozłówka, Lubartów, Kock, Radzyń Podlaski, Jabłoń, Sosnowica, Rejowiec, Wierzchowiska, Lublin) i Szlaku Muzeów Biograficznych Znanych Pisarzy (dł.: 276 km; Lublin, Nałęczów, Kazimierz Dolny, Wola Okrzejska, Romanów, Biała Podlaska)^[24].

Nałęczów leży również na czerwonym Szlaku przez Płaskowyż Nałęczowski o długości 64 kilometrów. Jest to jeden z odcinków powstającego etapami regionalnego szlaku rowerowego na Lubelszczyźnie. Szlak należy do ciekawych, wiedzie on zarówno po obszarach o dynamicznej rzeźbie lessowej, wśród której dominują doliny Ciemięgi i Bystrej, wąwozy i głębocznice, jak i po bezleśnych wierzchowinach stanowiących dobre punkty widokowe^[25].

Swoistą atrakcję stanowi także wąskotorowa Nałęczowska Kolej Dojazdowa, wpisana na listę zabytków. Trasa tej kolei obejmuje 54 km stalowych wąskotorowych szlaków wiodących przez tereny Płaskowyżu Lubelskiego, doliny rzek Chodelki i Bystrej oraz Powiśla Lubelskiego.

Baza noclegowa[edytuj]

Nałęczów dysponuje dużą ofertą miejsc noclegowych w zakładach uzdrowiskowych, kwater prywatnych i pensjonatów. Szczegółowe dane statystyczne prezentuje poniższa tabela.

Ponadto turyści mogą wybrać zakwaterowanie w gospodarstwach agroturystycznych w Nałęczowie i jego najbliższych okolicach. Mają oni wtedy zazwyczaj możliwość: korzystania z ogrodu i altan, miejsca do grillowania, posiłków przygotowywanych przez gospodynię. Często dodatkową atrakcją jest pomoc przy pracach w gospodarstwie, np. przy karmieniu zwierząt, uprawie ogrodu, zbiorze owoców i warzyw, robieniu przetworów.

Cykliczne imprezy kulturalne i sportowe[edytuj]

• W miesiącach wakacyjnych odbywa się festiwal młodych wokalistów operowych „Belcanto”
• Na przełomie czerwca i maja mają miejsce koncerty z serii „Nałęczowskie Divertimento”. Koncerty odbywają się w Pałacu Małachowskich
• W muszli koncertowej pod Domem Kultury często występują zespoły muzyki rozrywkowej i ludowej, m.in. grupa Skaldowie.
• 5 sierpnia 2009 odbył się start V etapu Tour de Pologne 2009.
• 8 września 2008 r. odbył się start V etapu Tour de Pologne 2008.
• W sierpniu/wrześniu odbywają się Międzynarodowe Zawody Balonowe o puchar SPA Nałęczów oraz Balonowe Mistrzostwa Polski
• 23 grudnia przed Pałacem Małachowskich odbywa się Wigilia Nałęczowska, na której gromadzi się cała społeczność, dzieli się opłatkiem i degustuje tradycyjne, wigilijne potrawy. Podczas imprezy chór „Ars Cantica” z miejscowej parafii śpiewa tradycyjne kolędy.

Lokalna prasa[edytuj]

• „Gazeta Nałęczowska”
• „Głos Nałęczowa” – wydawany przez Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa

Edukacja[edytuj]

Budynek dawnej Szkoły Rzemiosła Artystycznego (proj. arch. Jan Witkiewicz Koszczyc)

W Nałęczowie działa szkoła podstawowa im. Stefana Żeromskiego oraz jedno gimnazjum. Edukację na poziomie ponadgimnazjalnym można kontynuować w trzech placówkach: Liceum Plastycznym im. Józefa Chełmońskiego, Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Żeromskiego i Zespole Szkół im. Zygmunta Chmielewskiego (liceum ogólnokształcące, technikum ekonomiczne, policealne studium zawodowe – dzienne oraz zaoczne).

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela

• Parafia św. Jana Chrzciciela w Nałęczowie
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy^[27].

Miasta partnerskie[edytuj]

Ta sekcja od 2010-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• Berlin Steglitz Zehlendorf (od 28 sierpnia 1993),
• Nyiracsad (od 18 maja 1994),
• Trenczyńskie Cieplice (od 25 czerwca 1997),
• Longueau (od 18 maja 2002),
• Serhijiwka (Сергіївка (ukr.)/ Сергеевка (ros.)).

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

Książki i przewodniki

• Henryk Gawerski, Józef Marszałek, Tadeusz Szczepanik, Włodzimierz Wójcikowski: Lubelszczyzna. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1979.
• Teresa Kozłowska-Szczęsna, Krzysztof Błażejczyk, Barbara Krawczyk, Danuta Limanówka: Bioklimat uzdrowisk polskich i możliwości jego wykorzystania w lecznictwie. Warszawa: PAN, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego, 2002.
• Nałęczów i jego okolice. Przewodnik informacyjny dla leczących się i lekarzy. (Z rysunkami). Warszawa: Druk K. Kowalewskiego, Mazowiecka 8, 1897 (przedruk w roku 1984, Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe).
• Michał Tarka, Dzieje Nałęczowa, Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa, Nałęczów 1989
• Stanisław Turski, Marek Wyszkowski: Lubelszczyzna Przewodnik. Lublin: Wydawnictwo Bespol, 2006.

Roczniki i publikacje statystyczne

• Województwo Lubelskie. Podregiony, powiaty, gminy 2007. Lublin: Urząd Statystyczny w Lublinie, 2008.
• Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie lubelskim w 2007 r.. Lublin: Urząd Statystyczny w Lublinie, 2008, s. 29. ISSN 1898-1100.
• Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie lubelskim w 2008 r. (informacje i opracowania statystyczne). Lublin: Urząd Statystyczny w Lublinie, 2009, s. 30. ISSN 1897-5941.
• Turystyka w województwie lubelskim w 2006 r. (informacje i opracowania statystyczne). Lublin: Urząd Statystyczny w Lublinie, 2007. ISBN 978-83-7402-173-9.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Nałęczów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. VI: Malczyce – Netreba. Warszawa, 1885.

p • d • e Gmina Nałęczów Siedziba gminy: Nałęczów Sołectwa Antopol • Bochotnica-Kolonia • Bronice • Bronice-Kolonia • Chruszczów-Kolonia • Cynków • Czesławice • Drzewce • Drzewce-Kolonia • Ludwinów • Paulinów • Piotrowice • Sadurki • Strzelce

p • d • e Miasta województwa lubelskiego Miasta powiatowe Miasta powiatów grodzkich Biała Podlaska • Chełm • Lublin • Zamość Miasta powiatów ziemskich Biłgoraj • Hrubieszów • Janów Lubelski • Krasnystaw • Kraśnik • Lubartów • Łęczna • Łuków • Opole Lubelskie • Parczew • Puławy • Radzyń Podlaski • Ryki • Świdnik • Tomaszów Lubelski • Włodawa Miasta gminne Annopol • Bełżyce • Bychawa • Dęblin • Frampol • Józefów • Kazimierz Dolny • Kock • Krasnobród • Lubycza Królewska • Łaszczów • Międzyrzec Podlaski • Modliborzyce • Nałęczów • Ostrów Lubelski • Piaski • Poniatowa • Rejowiec • Rejowiec Fabryczny • Siedliszcze • Stoczek Łukowski • Szczebrzeszyn • Tarnogród • Terespol • Tyszowce • Urzędów • Zwierzyniec

p • d • e Powiat puławski Miasta Kazimierz Dolny • Nałęczów • Puławy Gminy miejskie Puławy Gminy miejsko-wiejskie Kazimierz Dolny • Nałęczów Gminy wiejskie Baranów • Janowiec • Końskowola • Kurów • Markuszów • Puławy • Wąwolnica • Żyrzyn