Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miejscowości. Zobacz też: rząd ptaków – Nury.

Nur
Herb Nura
Kościół św. Jana Apostoła
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	ostrowski
Gmina	Nur
Liczba ludności (2006)	760
Strefa numeracyjna	(+48) 86
Kod pocztowy	07-322[1]
Tablice rejestracyjne	WOR
SIMC	0402773
Położenie na mapie gminy Nur Nur
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Nur
Położenie na mapie Polski Nur
52°40′15″N 22°19′00″E/52,670833 22,316667
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa miejscowości

Drewniana zabudowa

Nur – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nur na prawym brzegu Bugu.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.

Miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego^[2], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie nurskim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego^[3].

Miejscowość jest siedzibą gminy Nur oraz parafii rzymskokatolickiej św. Jana Apostoła, należącej do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Czyżew. Nieopodal kościoła znajduje się cmentarz parafialny. Obecnie istnieje możliwość skorzystania z wyszukiwarki osób zmarłych, pochowanych na cmentarzu^[4].

Części wsi[edytuj]

Historia[edytuj]

Nazwa Nur określała pierwotnie teren mokry, wilgotny^[7].

Czasy prehistoryczne[edytuj]

Na terenie miejscowości odkryto ślady cmentarzysk i osad z czasów prehistorycznych^[8]. Najstarsze osadnictwo prawdopodobnie pojawiło się tu w schyłkowym okresie paleolitu. Z epoki neolitu pochodzą liczne znaleziska z kręgu kultury niemeńskiej. Odnaleziono również ślady osadnictwa z epoki brązu i okresu rzymskiego między I w. p.n.e. i II-III w. n.e. W Nurze odkryto cmentarzysko z kręgu kultury wielbarskiej.

Wiek XII-XVI[edytuj]

We wczesnym średniowieczu istniała tu osada targowa. Handlowano: zbożem, drewnem, skórami, woskiem i miodem^[9].

Przypuszcza się, że pierwsza parafia powstała tu zapewne w XII-XIII wieku^[10].

Miasto Nur lokowane w roku 1425^[9] lub w 1410^[11]. W 1434 potwierdzenie praw miejskich, kolejne w 1764. Podczas lokacji na prawie niemieckim ustanowiono urząd wójta, któremu nadano 4 łany ziemi. Wybudowano łaźnie. Władzę sprawowała rada miejska: wójt i rajcy miejscy. Mieszczanie otrzymali prawo użytkowania 50 włók ziemi ornej, a także łąk i pastwisk. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z handlu, uprawy ziemi, sukiennictwa, funkcjonowały postrzygalnie sukna oraz folusze^[9].

Po wymarciu dynastii Piastów mazowieckich miasto w 1526 r. włączono do Korony. W województwie mazowieckim wydzielono Ziemię nurską, składającą się z trzech powiatów kamienieckiego, ostrowskiego i nurskiego. W Nurze urzędował starosta (początkowo starostowie warszawscy byli jednocześnie starostami nurskimi), siedzibę miał urząd grodzki i sąd ziemski dla trzech powiatów Ziemi nurskiej. Odbywały się tu także sejmiki Ziemi nurskiej. Od 1545 roku Nur wchodził w skład „oprawy” królowej Bony Sforzy.

Lustracja dóbr królewskich z 1564 r. wykazała:

…Jest w tym mieście włók wszystkich 50, między któremi jest włók wójtowskich 5, plebańskich włók 3, włók wolnych 3 (...), morgów 22, na których sobie mieszczanie poczynili ogrody, płacą z każdego morgu po dwudziestu po dwa grosze (...). Mieszczanie nurscy mają łąki w lesie zwanym Kolowe wolne, z których nic nie płacą (....) mają też i drugie łąki, które zowią Strzembolowo, tamże mają i paszą (....), jest domów wszystkich 263, z których za jekiemeś dawnym zwyczajem, a nie prawem, żadnego czynszu nie płacą, jako w inszych mieściach. Jakże też i rzemieślnicy od rzemiosł nic nie płacą, na co żadnego prawa ani wolności nie okazali. (....). Jest przy tym mieście rzeźników miejskich 9, którzy wedle starodawnego zwyczaju płacą do dworu (....). W tym mieście Nurze bywają 4 jarmarki do roku wywołane, pierwszy na Białą Niedzielę, drugi na ś. Trójcę, trzeci na ś. Dominik, a czwarty na Jedenaście Tysiąc Dziewic, dzień targowy wtorek. Płacą cła ziemnego od wołów ruskich po groszu 1, targowego po półgroszku, od wozów i od koni płącą per gr 1. Jest przy tym mieście cło wodne, które od tylko od pojazdy i drygawek wybierają, tak na szkutach, na tratwach, na komięgach (....)[12].

W mieście działał cech piwowarów. Pleban posiadał prawo mielenia zboża i postawienia młyna kędy by jeno chciał. Wójt, Maciej Chądzyński był właścicielem 5 włók ziemi i młyna. Na Bugu znajdowało się 8 młynów łodnych, dwa młyny zbudowano na rzece Suszolcze, a jeden na Nurcu, na polu z ziemiami wójtowskimi (...)^[12]

W folwarku o powierzchni 4 włók prowadzono przede wszystkim produkcję roślinną.

W tym folwarku nimasz żadnego bydła królewskiego, jedno pana starościn. Łąk przy tym folwarki niewiele, ledwo bywa siana brogów 2, które się rozejdą po dworze, nimasz co sprzedawać[12]

.

Znaczenie handlu rzecznego w rozwoju grodu[edytuj]

W 1568 roku król Zygmunt August wydał miastu przywilej zwalniający je z ceł na towary spławiane do Gdańska. Dzięki korzystnemu położeniu Nur stał się znaczącym ośrodkiem handlu zbożem, które ówcześnie wysyłano przez Gdańsk do Europy zachodniej^[13].

Wiek XVII[edytuj]

W grudniu 1640 roku król Władysław IV zawiadomił szlachtę nurską o przeniesieniu obrad sejmikowych do Ostrowi jednak Konstytucja sejmowa z 1647 roku przywróciła tedy znowu wszystkie sejmiki elekcyjne i zjazdy publiczne z Ostrowi do Nura^[14].

W 1648 r. miasto i szlachta z Ziemi nurskiej wystawili na wojny kozackie oddział złożony z 100 jeźdźców oraz zobowiązali się do pospolitego ruszenia^[11].

II wojna północna przyniosła miastu dotkliwe straty. Lustracja dóbr królewskich z roku 1660 informuje:

…Na ten czas nie znajduje się włók osiadłych, tylko nro 1 1/2, inne puste leżą i miasto funditus spalone przez nieprzyjaciel. Folwark upadł całkowicie[15]

. Zniszczono kościół, który został odbudowany dopiero w roku 1693^[11].

W 1678 roku cztery włóki ziemi, zwane zarębskie, należące do Jerzego Ossolińskiego, zostały wyłączone z terenów miejskich.

Wiek XVIII[edytuj]

W XVIII w. powstały kolejne jurydyki^[9] należące do rodów: Lanckorońskich, Ossolińskich, Kuczyńskich, Wodzyńskich, Siennickich, Zalewskich. Dział ziemi posiadał też proboszcz.

Na początku XVIII wieku w mieście zamieszkała nieliczna społeczność żydowska.

W 1775 roku sądy ziemskie przeniesiono do Ostrowi Mazowieckiej. W roku 1777 w miejscowości 63 domy^[9].

Dnia 19 IV 1794 roku ziemianie nurscy zgłosili akces do insurekcji kościuszkowskiej. Pod aktem podpisał się Karol Wodzyński, ostatni starosta nurski^[11]. Po upadku powstania Rosjanie ustanowili zarządcę miasta, Markowicza.

Rozbiory i wiek XIX[edytuj]

Po III rozbiorze Nur miastem rządowym w obwodzie ostrołęckim i departamencie płockim. W 1797 r. w miejscowości 72 domy i 432 mieszkańców^[9]. Nur włączono do powiatu ostrołęckiego i departamentu płockiego. W 1807 roku w mieście mieszkało 10 Żydów i 597 chrześcijan^[16]. W 1808 roku burmistrzem Nura został Jacenty Budziszewski^[16]. W 1810 roku liczbę mieszkańców oszacowano na 435 osób^[11]. W 1817 roku:

miasteczko jak uboga wieś wyglądało. Tylko bruki daleko na polach odkrywane i place na role zajęte wskazywały ślady, jak było niegdyś obszerne[17]

. W 1827 roku Nur liczył 75 domów i 514 mieszkańców^[18].

17 maja 1831 roku, w czasie wyprawy przeciwko gwardii carskiej, gen. Łubieński na czele 10 tysięcy żołnierzy stoczył w pobliżu Nura zwycięską bitwę, zajmując następnie Brańsk i Ciechanowiec.

W 1853 r. z powodu złego stanu technicznego rozebrano kościół, a zbudowano drewnianą kaplicę ze słomianym dachem. Według danych z roku 1860 w Nurze mieszkało 813 osób, w tym 299 Żydów. W miasteczku znajdowało się 80 drewnianych budynków, dwa wiatraki, magistrat, szkoła elementarna i stacja pocztowa. Odbywały się trzy jarmarki rocznie.

W powstaniu styczniowym wzięli udział: Kajetan Topaczewski, Maciej Mościcki, Tomasz Zdrojewski, Leon Piotrowski, Wacław Topaczewsk^[17]. Po upadku powstania Nur został włączony do powiatu ostrowskiego w guberni łomżyńskiej.

W 1869 roku Nur stracił prawa miejskie, stając się osadą miejską. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z 1886 roku informuje: …Rzeka Bug odgranicza osadę od guberni siedleckiej. Nur posiada obecnie kościół parafialny drewniany, szkołę początkową, stację pocztową, 100 domów i do 1200 mieszkańców^[19].

Wiek XX[edytuj]

W roku 1902: w osadzie domów 116 (…) ludności 1300 (...) handel upadł, rzemiosło nędzne, domy drewniane (....) istnieje szkoła początkowa, urząd gminny, cztery sklepy i apteka. Poczta w Ciechanowcu. Jarmarków pięć^[20].

W latach 1905–1906 w Nurze i okolicznych wsiach, z inicjatywy S. Kosakajtisa – miejscowego nauczyciela, księdza Jana Konckiego oraz mieszkańców Nura: Jan Terlikowskiego i Leona Piotrowskiego zorganizowano wiele spotkań patriotycznych, kolportowano ulotki, żądano nauczania w języku polskim.

Według danych z roku 1909 w osadzie mieszkało 1431 stałych mieszkańców i kilkudziesięciu czasowych. Prawie 400 osób to Żydzi.

Po wybuchu I wojny światowej wojska rosyjskie zostały wyparte przez niemieckie, w dniu 12 sierpnia 1915 r. Ta okupacja trwała do listopada 1918 r. Wtedy to członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej oraz ochotnicy rozpoczęli rozbrajanie Niemców. W akcji tej wzięli udział: Jan Kaniuk, Stanisław Kopczewski, Franciszek Kamiński, Jan Terlikowski, Stanisław Terlikowski oraz Ignacy Piotrowski^[11].

W okresie międzywojennym Nur był lokalnym centrum usługowo-handlowym, siedzibą urzędu gminy. Spis powszechny z 1921 roku informuje o 218 domach i 2 innych budynkach mieszkalnych. W osadzie 1363 mieszkańców: 702 kobiety i 661 mężczyzn (963 osoby podały wiarę katolicką, 400 mojżeszową), 135 osób określiło swoją narodowość jako żydowską^[11].

Księga Adresowa Polski z 1929 r. wymienia:

• bednarstwem zajmował się J. Kowalski
• zakłady ciesielskie prowadzili: S. Bujalski, S. Dąbrowski, T. Dąbrowski, E. Ser i S. Wikt
• garbarnię posiadał L. Trzeciński
• kowalami byli: H. Ser, W. Ser i S. Wawrzonek
• zakłady krawieckie prowadzili: A. Ser i J. Śpiewak
• kuśnierzem był L. Trzciński
• murarstwem trudnił się K. Różycki
• olejarnię prowadził P. Pasternak
• rzeźnikami byli: M. Bas, A. Grosman, W. Sobol
• zakłady stolarskie należały do: E. Szulca i S. Wilka
• szewcami byli: A. Gerfinkel, S. Jakubowski i I. Mankuta
• sklepy bławatne należały do: R. Kaliny, A. Majnowicza, C. Murawskiego i R. Orlińskiego
• sklepy z artykułami kolonialnymi prowadzili: K. Białystok, F.Malinowicz, S. Pasternak, G. Piętka, G. Radzymińska i G. Radzyńska
• handlem końmi trudnił się M. Kreplak
• zakład ogrodniczy należał do Władysława Łapińskiego
• piekarstwem trudnili się: J. Danenberg, E. Langlejb i C. Ożarowicz
• właścicielem piwiarni był Sz. Pasternak
• sklep z wędlinami należał do A. Grosmana
• zajazd prowadził B. Myślibowski
• działała kooperatywa o nazwie Nadzieja
• aptekę prowadził I. Herniczek
• akuszerstwem trudniła się S. Sidor

Nur był osadą miejską w powiecie ostrowskim z pocztą i urzędem gminnym. Targi odbywały się w środę. Komendantem ochotniczej straży pożarnej był Czesław Murawski^[21].

Szkoła mieściła się w trzech lokalach wynajętych i jednym własnym. W osadzie działały: trzy straże pożarne, oddział Strzelca, Kasa Stefczyka, Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej.

Radę Gminną tworzyli: Władysław Godlewski, Ksawery Pędzich, Bolesław Jaźwiński, Antoni Tupaczewski, Aleksander Ołowski, Stanisław Tymiński, Jan Krysiński, Jan Murawski, Stanisław Korycki, Stanisław Szczęśniak, Józef Szuligowski i Stanisław Wojtkowski. Pełniącym obowiązki wójta gminy, od grudnia 1930 r., był Stanisław Tryniszewski. Sekretarzem do października 1929 – Edward Sienkiewicz, zastępcą sekretarza Julian Dębkowski”^[22].

Demografia[edytuj]

Wykres liczby ludności Nura od 1797 roku:

Źródła^{[9][11][18][17][19][20]}:.

Transport[edytuj]

W Nurze znajduje się skrzyżowanie drogi krajowej nr 63 z drogą wojewódzką nr 694.

Zabytki[edytuj]

• cmentarz parafialny
  • grób rodzinny Nieczykowskich z 1870 r. (istnieje możliwość zlokalizowania grobu za pomocą wyszukiwarki osób zmarłych, pochowanych na cmentarzu^[23]. )
• Cmentarz żydowski w Nurze
• Plebania drewniana z 1929 r.
• Układ przestrzenny miasta pochodzący z 1 poł. XV w. z dwiema strefami ochrony konserwatorskiej w granicach ulic Podsadniej, Kościelnej, Brokowskiej, Drohiczyńskiej

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Nur w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. VII: Netrebka – Perepiat. Warszawa, 1886.
• Nur w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa, 1902.

p • d • e Gmina Nur Siedziba gminy: Nur Miejscowości Bochny • Cempory • Godlewo Wielkie • Godlewo-Mierniki • Godlewo-Milewek • Godlewo-Warsze • Kałęczyn • Kamianka Nadbużna • Kamianka-Stokowo • Kamionka • Kossaki • Kramkowo Lipskie • Łęg Nurski • Murawskie Nadbużne • Myślibory • Nur • Obryte • Ołowskie • Ołtarze-Gołacze • Opatowina • Strękowo • Strękowo Nieczykowskie • Ślepowrony • Zakrzewo-Słomy • Zaszków • Zaszków-Kolonia • Zuzela • Żebry-Kolonia • Żebry-Laskowiec