|
Ten artykuł dotyczy miejscowości. Zobacz też: rząd ptaków – Nury. |
Nur – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nur na prawym brzegu Bugu.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.
Miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego[2], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie nurskim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego[3].
Miejscowość jest siedzibą gminy Nur oraz parafii rzymskokatolickiej św. Jana Apostoła, należącej do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Czyżew. Nieopodal kościoła znajduje się cmentarz parafialny. Obecnie istnieje możliwość skorzystania z wyszukiwarki osób zmarłych, pochowanych na cmentarzu[4].
Nazwa Nur określała pierwotnie teren mokry, wilgotny[7].
Czasy prehistoryczne[edytuj]
Na terenie miejscowości odkryto ślady cmentarzysk i osad z czasów prehistorycznych[8]. Najstarsze osadnictwo prawdopodobnie pojawiło się tu w schyłkowym okresie paleolitu. Z epoki neolitu pochodzą liczne znaleziska z kręgu kultury niemeńskiej. Odnaleziono również ślady osadnictwa z epoki brązu i okresu rzymskiego między I w. p.n.e. i II-III w. n.e. W Nurze odkryto cmentarzysko z kręgu kultury wielbarskiej.
Wiek XII-XVI[edytuj]
We wczesnym średniowieczu istniała tu osada targowa. Handlowano: zbożem, drewnem, skórami, woskiem i miodem[9].
Przypuszcza się, że pierwsza parafia powstała tu zapewne w XII-XIII wieku[10].
Miasto Nur lokowane w roku 1425[9] lub w 1410[11]. W 1434 potwierdzenie praw miejskich, kolejne w 1764. Podczas lokacji na prawie niemieckim ustanowiono urząd wójta, któremu nadano 4 łany ziemi. Wybudowano łaźnie. Władzę sprawowała rada miejska: wójt i rajcy miejscy. Mieszczanie otrzymali prawo użytkowania 50 włók ziemi ornej, a także łąk i pastwisk. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z handlu, uprawy ziemi, sukiennictwa, funkcjonowały postrzygalnie sukna oraz folusze[9].
Po wymarciu dynastii Piastów mazowieckich miasto w 1526 r. włączono do Korony. W województwie mazowieckim wydzielono Ziemię nurską, składającą się z trzech powiatów kamienieckiego, ostrowskiego i nurskiego. W Nurze urzędował starosta (początkowo starostowie warszawscy byli jednocześnie starostami nurskimi), siedzibę miał urząd grodzki i sąd ziemski dla trzech powiatów Ziemi nurskiej. Odbywały się tu także sejmiki Ziemi nurskiej. Od 1545 roku Nur wchodził w skład „oprawy” królowej Bony Sforzy.
Lustracja dóbr królewskich z 1564 r. wykazała:
|
…Jest w tym mieście włók wszystkich 50, między któremi jest włók wójtowskich 5, plebańskich włók 3, włók wolnych 3 (...), morgów 22, na których sobie mieszczanie poczynili ogrody, płacą z każdego morgu po dwudziestu po dwa grosze (...). Mieszczanie nurscy mają łąki w lesie zwanym Kolowe wolne, z których nic nie płacą (....) mają też i drugie łąki, które zowią Strzembolowo, tamże mają i paszą (....), jest domów wszystkich 263, z których za jekiemeś dawnym zwyczajem, a nie prawem, żadnego czynszu nie płacą, jako w inszych mieściach. Jakże też i rzemieślnicy od rzemiosł nic nie płacą, na co żadnego prawa ani wolności nie okazali. (....). Jest przy tym mieście rzeźników miejskich 9, którzy wedle starodawnego zwyczaju płacą do dworu (....). W tym mieście Nurze bywają 4 jarmarki do roku wywołane, pierwszy na Białą Niedzielę, drugi na ś. Trójcę, trzeci na ś. Dominik, a czwarty na Jedenaście Tysiąc Dziewic, dzień targowy wtorek. Płacą cła ziemnego od wołów ruskich po groszu 1, targowego po półgroszku, od wozów i od koni płącą per gr 1. Jest przy tym mieście cło wodne, które od tylko od pojazdy i drygawek wybierają, tak na szkutach, na tratwach, na komięgach (....)[12].
|
W mieście działał cech piwowarów. Pleban posiadał prawo mielenia zboża i postawienia młyna kędy by jeno chciał. Wójt, Maciej Chądzyński był właścicielem 5 włók ziemi i młyna. Na Bugu znajdowało się 8 młynów łodnych, dwa młyny zbudowano na rzece Suszolcze, a jeden na Nurcu, na polu z ziemiami wójtowskimi (...)[12]
W folwarku o powierzchni 4 włók prowadzono przede wszystkim produkcję roślinną.
|
W tym folwarku nimasz żadnego bydła królewskiego, jedno pana starościn. Łąk przy tym folwarki niewiele, ledwo bywa siana brogów 2, które się rozejdą po dworze, nimasz co sprzedawać[12]
|
.
Znaczenie handlu rzecznego w rozwoju grodu[edytuj]
W 1568 roku król Zygmunt August wydał miastu przywilej zwalniający je z ceł na towary spławiane do Gdańska. Dzięki korzystnemu położeniu Nur stał się znaczącym ośrodkiem handlu zbożem, które ówcześnie wysyłano przez Gdańsk do Europy zachodniej[13].
W grudniu 1640 roku król Władysław IV zawiadomił szlachtę nurską o przeniesieniu obrad sejmikowych do Ostrowi jednak Konstytucja sejmowa z 1647 roku przywróciła tedy znowu wszystkie sejmiki elekcyjne i zjazdy publiczne z Ostrowi do Nura[14].
W 1648 r. miasto i szlachta z Ziemi nurskiej wystawili na wojny kozackie oddział złożony z 100 jeźdźców oraz zobowiązali się do pospolitego ruszenia[11].
II wojna północna przyniosła miastu dotkliwe straty. Lustracja dóbr królewskich z roku 1660 informuje:
|
…Na ten czas nie znajduje się włók osiadłych, tylko nro 1 1/2, inne puste leżą i miasto funditus spalone przez nieprzyjaciel. Folwark upadł całkowicie [15]
|
. Zniszczono kościół, który został odbudowany dopiero w roku 1693[11].
W 1678 roku cztery włóki ziemi, zwane zarębskie, należące do Jerzego Ossolińskiego, zostały wyłączone z terenów miejskich.
W XVIII w. powstały kolejne jurydyki[9] należące do rodów: Lanckorońskich, Ossolińskich, Kuczyńskich, Wodzyńskich, Siennickich, Zalewskich. Dział ziemi posiadał też proboszcz.
Na początku XVIII wieku w mieście zamieszkała nieliczna społeczność żydowska.
W 1775 roku sądy ziemskie przeniesiono do Ostrowi Mazowieckiej. W roku 1777 w miejscowości 63 domy[9].
Dnia 19 IV 1794 roku ziemianie nurscy zgłosili akces do insurekcji kościuszkowskiej. Pod aktem podpisał się Karol Wodzyński, ostatni starosta nurski[11]. Po upadku powstania Rosjanie ustanowili zarządcę miasta, Markowicza.
Rozbiory i wiek XIX[edytuj]
Po III rozbiorze Nur miastem rządowym w obwodzie ostrołęckim i departamencie płockim. W 1797 r. w miejscowości 72 domy i 432 mieszkańców[9]. Nur włączono do powiatu ostrołęckiego i departamentu płockiego. W 1807 roku w mieście mieszkało 10 Żydów i 597 chrześcijan[16]. W 1808 roku burmistrzem Nura został Jacenty Budziszewski[16]. W 1810 roku liczbę mieszkańców oszacowano na 435 osób[11]. W 1817 roku:
|
miasteczko jak uboga wieś wyglądało. Tylko bruki daleko na polach odkrywane i place na role zajęte wskazywały ślady, jak było niegdyś obszerne[17]
|
. W 1827 roku Nur liczył 75 domów i 514 mieszkańców[18].
17 maja 1831 roku, w czasie wyprawy przeciwko gwardii carskiej, gen. Łubieński na czele 10 tysięcy żołnierzy stoczył w pobliżu Nura zwycięską bitwę, zajmując następnie Brańsk i Ciechanowiec.
W 1853 r. z powodu złego stanu technicznego rozebrano kościół, a zbudowano drewnianą kaplicę ze słomianym dachem. Według danych z roku 1860 w Nurze mieszkało 813 osób, w tym 299 Żydów. W miasteczku znajdowało się 80 drewnianych budynków, dwa wiatraki, magistrat, szkoła elementarna i stacja pocztowa. Odbywały się trzy jarmarki rocznie.
W powstaniu styczniowym wzięli udział: Kajetan Topaczewski, Maciej Mościcki, Tomasz Zdrojewski, Leon Piotrowski, Wacław Topaczewsk[17]. Po upadku powstania Nur został włączony do powiatu ostrowskiego w guberni łomżyńskiej.
W 1869 roku Nur stracił prawa miejskie, stając się osadą miejską. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z 1886 roku informuje: …Rzeka Bug odgranicza osadę od guberni siedleckiej. Nur posiada obecnie kościół parafialny drewniany, szkołę początkową, stację pocztową, 100 domów i do 1200 mieszkańców[19].
W roku 1902: w osadzie domów 116 (…) ludności 1300 (...) handel upadł, rzemiosło nędzne, domy drewniane (....) istnieje szkoła początkowa, urząd gminny, cztery sklepy i apteka. Poczta w Ciechanowcu. Jarmarków pięć[20].
W latach 1905–1906 w Nurze i okolicznych wsiach, z inicjatywy S. Kosakajtisa – miejscowego nauczyciela, księdza Jana Konckiego oraz mieszkańców Nura: Jan Terlikowskiego i Leona Piotrowskiego zorganizowano wiele spotkań patriotycznych, kolportowano ulotki, żądano nauczania w języku polskim.
Według danych z roku 1909 w osadzie mieszkało 1431 stałych mieszkańców i kilkudziesięciu czasowych. Prawie 400 osób to Żydzi.
Po wybuchu I wojny światowej wojska rosyjskie zostały wyparte przez niemieckie, w dniu 12 sierpnia 1915 r. Ta okupacja trwała do listopada 1918 r. Wtedy to członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej oraz ochotnicy rozpoczęli rozbrajanie Niemców. W akcji tej wzięli udział: Jan Kaniuk, Stanisław Kopczewski, Franciszek Kamiński, Jan Terlikowski, Stanisław Terlikowski oraz Ignacy Piotrowski[11].
W okresie międzywojennym Nur był lokalnym centrum usługowo-handlowym, siedzibą urzędu gminy. Spis powszechny z 1921 roku informuje o 218 domach i 2 innych budynkach mieszkalnych. W osadzie 1363 mieszkańców: 702 kobiety i 661 mężczyzn (963 osoby podały wiarę katolicką, 400 mojżeszową), 135 osób określiło swoją narodowość jako żydowską[11].
Księga Adresowa Polski z 1929 r. wymienia:
- bednarstwem zajmował się J. Kowalski
- zakłady ciesielskie prowadzili: S. Bujalski, S. Dąbrowski, T. Dąbrowski, E. Ser i S. Wikt
- garbarnię posiadał L. Trzeciński
- kowalami byli: H. Ser, W. Ser i S. Wawrzonek
- zakłady krawieckie prowadzili: A. Ser i J. Śpiewak
- kuśnierzem był L. Trzciński
- murarstwem trudnił się K. Różycki
- olejarnię prowadził P. Pasternak
- rzeźnikami byli: M. Bas, A. Grosman, W. Sobol
- zakłady stolarskie należały do: E. Szulca i S. Wilka
- szewcami byli: A. Gerfinkel, S. Jakubowski i I. Mankuta
- sklepy bławatne należały do: R. Kaliny, A. Majnowicza, C. Murawskiego i R. Orlińskiego
- sklepy z artykułami kolonialnymi prowadzili: K. Białystok, F.Malinowicz, S. Pasternak, G. Piętka, G. Radzymińska i G. Radzyńska
- handlem końmi trudnił się M. Kreplak
- zakład ogrodniczy należał do Władysława Łapińskiego
- piekarstwem trudnili się: J. Danenberg, E. Langlejb i C. Ożarowicz
- właścicielem piwiarni był Sz. Pasternak
- sklep z wędlinami należał do A. Grosmana
- zajazd prowadził B. Myślibowski
- działała kooperatywa o nazwie Nadzieja
- aptekę prowadził I. Herniczek
- akuszerstwem trudniła się S. Sidor
Nur był osadą miejską w powiecie ostrowskim z pocztą i urzędem gminnym. Targi odbywały się w środę. Komendantem ochotniczej straży pożarnej był Czesław Murawski[21].
Szkoła mieściła się w trzech lokalach wynajętych i jednym własnym. W osadzie działały: trzy straże pożarne, oddział Strzelca, Kasa Stefczyka, Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej.
Radę Gminną tworzyli: Władysław Godlewski, Ksawery Pędzich, Bolesław Jaźwiński, Antoni Tupaczewski, Aleksander Ołowski, Stanisław Tymiński, Jan Krysiński, Jan Murawski, Stanisław Korycki, Stanisław Szczęśniak, Józef Szuligowski i Stanisław Wojtkowski. Pełniącym obowiązki wójta gminy, od grudnia 1930 r., był Stanisław Tryniszewski. Sekretarzem do października 1929 – Edward Sienkiewicz, zastępcą sekretarza Julian Dębkowski”[22].
Wykres liczby ludności Nura od 1797 roku:
Źródła[9][11][18][17][19][20]:.
W Nurze znajduje się skrzyżowanie drogi krajowej nr 63 z drogą wojewódzką nr 694.
- cmentarz parafialny
- grób rodzinny Nieczykowskich z 1870 r. (istnieje możliwość zlokalizowania grobu za pomocą wyszukiwarki osób zmarłych, pochowanych na cmentarzu[23]. )
- Cmentarz żydowski w Nurze
- Plebania drewniana z 1929 r.
- Układ przestrzenny miasta pochodzący z 1 poł. XV w. z dwiema strefami ochrony konserwatorskiej w granicach ulic Podsadniej, Kościelnej, Brokowskiej, Drohiczyńskiej
Przypisy
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].
- ↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 39.
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 3.
- ↑ Wyszukiwarka osób zmarłych.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 18.11.2015].
- ↑ Rymut Kazimierz, Nazwy miast Polski, Warszawa 1987, s. 167.
- ↑ Ostrów Mazowiecka z dziejów miasta i powiatu, Warszawa 1974, s. 14-23.
- ↑ abcdefg Pazyra S., Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 76-77, 117, 229-230.
- ↑ Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom X, z. 12, Warszawa 1975, hasło Nur.
- ↑ abcdefgh Zakrzewski A., Nur zarys dziejów, [w:] Ostrów Mazowiecka z dziejów miasta i powiatu, Warszawa 1975, s. 455.
- ↑ abc Lustracja województwa mazowieckiego, 1565, część II, Warszawa 1968, s. 227.
- ↑ Księgi referendarskie, tom I, Warszawa 1910, s. 73.
- ↑ Choińska-Mika J. Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów, Warszawa 1998, s. 24.
- ↑ Wimmer J., Wojna polsko-szwedzka 1655-1660, Warszawa 1973, s. 184.
- ↑ ab Kociszewski A., Mazowsze w epoce napoleońskiej, Ciechanów 1983, s. 211.
- ↑ abc Encyklopedia powszechna, tom XIX, Warszawa 1865, s. 627.
- ↑ ab Tabella Miast i Wsi......, tom II, s. 53.
- ↑ ab Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom VII, s. 312.
- ↑ ab Krótka monografia wszystkich miast, miasteczek i osad w Królestwie Polskim, opracował Leonard de Verdmon Jacques, Warszawa 1902, s. 173.
- ↑ Księga Adresowa Polski....., s. 142.
- ↑ Przebój, Czasopismo poświęcone samorządom i polityce społecznej, nr 4 z 1931 roku, s. 43-44.
- ↑ Wyszukiwarka osób zmarłych.
Linki zewnętrzne[edytuj]
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870 |
---|
|
- Adamów (1539-1870)
- Aleksandrów Łódzki (1822-1870, 1924→)
- Andrzejewo (1528-1870)
- Annopol (1761-1870, 1996→)
- Babiak (1816-1870)
- Bakałarzewo (1570-1870)
- Balwierzyszki (1520-1870)
- Baranów (1544-1870)
- Bełchatów (1743-1870, 1925→)
- Bełżyce (1417-1870, 1958→)
- Będków (1453-1870)
- Biała Rawska (1498-1870, 1925→)
- Białaczów (1456-1870)
- Białobrzegi (1540-1870, 1958→)
- Bielawy (1403-1870)
- Bielsk (1373-1870)
- Bieżuń (1406-1870, 1994→)
- Biskupice (1450-1870)
- Bobrowniki (1403-1870)
- Bobrowniki (1485-1870)
- Bodzanów (1351-1870)
- Bodzentyn (1355-1870, 1994→)
- Bogoria (1616-1870)
- Bolesławiec (1266-1870)
- Bolimów (1370-1870)
- Brdów (1436-1870)
- Brok (1501-1870, 1922→)
- Brudzew (1511-1870)
- Burzenin (1378-1870)
- Busko-Zdrój (1287-1870, 1916→)
- Bychawa (1537-1870, 1958→)
- Cegłów (1621-1870)
- Chocz (1382-1870, 2015→)
- Chodecz (1442-1812, 1822-1870, 1921→)
- Chodel (1517-1824, 1838-1870)
- Chorzele (1542-1870, 1919→)
- Ciechanowiec Nowe Miasto*** (1815-1870)
- Ciepielów (1548-1870)
- Czeladź (1262-1870, 1919→)
- Czemierniki (1509-1870)
- Czersk (1350-1870)
- Czerwińsk nad Wisłą (1373-1870)
- Czyżew (1476-1870, 2011→)
- Ćmielów (1505-1870, 1962→)
- Daleszyce (1569-1870, 2007→)
- Dąbrowice (1455-1870)
- Denków*** (1564-1870)
- Dobra (1392-1870, 1919→)
- Dobrzyń nad Drwęcą* (1789-1870, 1919-1950→)
- Drobin (1511-1870, 1994→)
- Drzewica (1429-1870, 1987→)
- Działoszyn (1412-1870, 1994→)
- Filipów (1570-1870)
- Firlej (1557-1870)
- Frampol (1738-1870, 1993→)
- Gielniów (1455-1870)
- Gliniany (1595-1870)
- Głowaczów (1445-1870)
- Głowno (1427-1870, 1925→)
- Głusk*** (1688-1870)
- Gniewoszów (1693-1870)
- Golina (1330-1870, 1921→)
- Goraj (1405-1870)
- Gorzków-Osada (1689-1870)
- Goszczyn (1386-1870)
- Gowarczów (1430-1870)
- Góra Kalwaria # (1670-1883, 1919→)
- Grabowiec (1601-1870)
- Grabowiec (1418-1870)
- Grabów (1372-1870)
- Grajewo (1540-1870, 1919→)
- Granica**** (1735-1870)
- Grocholice*** (1485-1870)
- Grodzisk Mazowiecki (1522-1870, 1919→)
- Grzegorzew (1339-1870)
- Horodło (1432-1870)
- Horodyszcze (1558-1870)
- Iłów (1506-1870)
- Iłża (1239-1870, 1925→)
- Inowłódz (1350-1870)
- Iwaniska (1403-1870)
- Iwanowice (1469-1870)
- Izbica (1750-1870)
- Izbica Kujawska (1394-1870, 1973→)
- Jadów (1819-1870)
- Janowiec (1537-1870)
- Janowo (1421-1870)
- Janów (1696-1870)
- Janów Podlaski (1465-1870, 1919–1940, 1944–1946)
- Jarczów (1775-1870)
- Jastrząb (1422-1870)
- Jedlińsk (1530-1870)
- Jeziorzany (Łysobyki) (1498-1870)
- Jeżów (1334-1870)
- Jędrzejów (1271-1870, 1916→)
- Józefów (1725-1870, 1988→)
- Józefów nad Wisłą (1687-1870, 2018→)
- Kamieńczyk (1428-1870)
- Kamieńsk (1374-1870, 1994→)
- Kamionka (1469-1870)
- Karczew (1548-1870, 1959→)
- Kazanów (1566-1870)
- Kazimierz (1288-1870)
- Kazimierz Biskupi (1287-1870)
- Kazimierz Dolny (1370-1870, 1927→)
- Kiernozia (1523-1870)
- Kikół (1745-1870)
- Kleczew (1366-1870, 1919→)
- Klimontów (1604-1870)
- Klwów (1413-1870)
- Kłobuck (1244-1870, 1919→)
- Kłodawa (1383-1870, 1925→)
- Kock (1417-1870, 1919→)
- Kodeń (1511-1870)
- Kołbiel (1532-1870)
- Komarów-Osada (1748-1870)
- Koniecpol (1403-1870, 1927→)
- Konstantynów (1729-1870)
- Konstantynów Łódzki (1729-1870, 1924→)
- Końskowola (1532-1870)
- Koprzywnica (1262-1870, 2001→)
- Kosów Lacki (1723-1870; 2000→)
- Koszyce (1374-1870)
- Kowal (1339-1870, 1919→)
- Koziegłowy (1472-1870, 1950→)
- Koźminek (1369-1870)
- Krasnobród (1576-1870)
- Krasnosielc (1824-1870)
- Kromołów*** (1388-1870)
- Krośniewice (1452-1870, 1926→)
- Kryłów (1523-1870)
- Krzepice (1357-1870, 1919→)
- Krzeszów (1641-1870)
- Książ Wielki (1372-1870)
- Kuczbork-Osada (1384-1870)
- Kunów (1467-1870, 1990→)
- Kurów (1442-1870)
- Kurozwęki (1347-1870)
- Kurzelów (1285-1870)
- Lasocin (1547-1870)
- Latowicz (1423-1870)
- Lądek (1250-1870)
- Lelów (1314-1870)
- Lipsk (1580-1870, 1983→)
- Lipsko (1614-1870, 1958→)
- Liw (1421-1870)
- Lubień Kujawski (1566-1870, 1919→)
- Lubraniec (1509-1870, 1919→)
- Ludwinów (1719-1870)
- Lutomiersk (1274-1870)
- Lututów (1405-1720, 1843-1870)
- Łagów (1375-1870, 2018→)
- Łaskarzew (1418-1870, 1969→)
- Łaszczów (1549-1870, 2010→)
- Łomazy (1566-1870)
- Łosice (1505-1870, 1919→)
- Łoździeje (1597-1870, 1946→)
- Maciejowice (1507-1870)
- Magnuszew (1377-1576, 1776-1870)
- Małogoszcz (1408-1870, 1996→)
- Markuszów (1330-1870)
- Michów (1531-1870)
- Miedzna (1470-1870)
- Modliborzyce (1642-1870, 2014→)
- Modrzejów*** (1706-1870)
- Mogielnica (1317-1870, 1919→)
- Mokobody (1496-1870)
- Mordy (1488-1870, 1919→)
- Mrzygłód*** (1412-1870)
- Mstów (1278-1870)
- Myszyniec (1791-1870, 1993→)
- Nadarzyn (1453-1870)
- Nowa Brzeźnica (1287-1870)
- Nowa Słupia (1351-1870)
- Nowe Brzesko (1279-1870, 2011→)
- Nowe Miasto (1420-1870)
- Nowe Miasto nad Pilicą (1400-1870, 1916→)
- Nowogród (1427-1870, 1927→)
- Nowy Korczyn (1258-1870)
- Nur (1416-1870)
- Odrzywół (1418-1870)
- Ogrodzieniec (1386-1870, 1973→)
- Okuniew (1538-1870)
- Oleśnica (1470-1870)
- Olita (1581-1870 1977→)
- Olsztyn (1488-1870)
- Opatowiec (1271-1870)
- Opatówek (1360-1870, 2017→)
- Opole Lubelskie (1418-1870, 1957→)
- Orchówek (1506-XVIII, 1775-1870)
- Osięciny (1823-1870)
- Osieck (1558-1870)
- Osiek (1430-1870, 1994→)
- Osmolin (1462-1870)
- Ostrów Lubelski (1548-1870, 1919→)
- Ożarów (1569-1870, 1988→)
- Pacanów (1265-1870)
- Pajęczno (1276-1870, 1958→)
- Parysów (1538-1870)
- Parzęczew (1421-1870)
- Pawłów (1470-1870)
- Piaseczno (1429-1870, 1916→)
- Piaski (1456-1870, 1993→)
- Piątek (1339-1870)
- Pierzchnica (1370-1870)
- Pilica (1394-1870, 1994→)
- Pilwiszki (1536-1870)
- Piotrków Kujawski (1738-1870, 1998→)
- Piszczac (1530-1870)
- Pławno (1544-1870)
- Poddębice (1400-1794, 1822-1870, 1934→)
- Połaniec (1264-1870, 1980→)
- Poniemoń** (1763-1825, 1836-1931→)
- Praszka (1392-1870, 1919→)
- Proszowice (1358-1870, 1923→)
- Przedecz (1363-1870, 1919→)
- Przerośl (1576-1870)
- Przybyszew (1396-1870)
- Przyrów (1369-1870)
- Przysucha (1710-1870, 1958→)
- Przytyk (1333-1870)
- Puchaczów (1527-1870)
- Pyzdry (1257-1870, 1919→)
- Raciąż (1425-1870, 1922→)
- Raciążek (1317-1870)
- Raczki (1703-1870)
- Radoszyce (1370-1870, 2018→)
- Radzanów (1400-1870)
- Radziejów (1252-1870, 1919→)
- Radziłów (1466-1870)
- Rajgród (1566-1870, 1924→)
- Raków (1569-1870)
- Rejowiec (1547-1870, 2017→)
- Rossosz (1584-1870)
- Rozprza (1272-1870)
- Różan (1378-1870, 1919→)
- Rychwał (1458-1870, 1921→)
- Ryczywół (1369-1870)
- Rzgów (1467-1870, 2006→)
- Sapieżyszki (1825-1870)
- Sarnaki (1754-1870)
- Sawin (1492-1870)
- Secemin (1395-1870)
- Sereje (1511-1870)
- Serock (1417-1870, 1923→)
- Serokomla (1537-1870)
- Sieciechów (1370-1870)
- Siennica (1526-1870)
- Sienno (1421-1870)
- Siewierz (1304-1870, 1962→)
- Simno (1626-1870, 1956)
- Skalbmierz (1342-1870, 1927→)
- Skała (1262-1870, 1987→)
- Skaryszew (1264-1870, 1922→)
- Skępe (1445-1870, 1997→)
- Skrzynno (1308-1870)
- Skulsk (1384-1870)
- Sławatycze (1577-1870)
- Sławków (1286-1870, 1958-1977→**, 1984→)
- Słomniki (1358-1870, 1917→)
- Służewo (1458-1870)
- Sobków (1563-1870)
- Sobota (1393-1870)
- Sochocin (1385-1870)
- Sokoły (1827-1870, 1919-1950)
- Solec nad Wisłą (1370-1870)
- Sompolno (1477-1870, 1973→)
- Sopoćkinie (1560-1870)
- Stanisławów (1523-1870)
- Staw (1405-1870)
- Stawiski (1688-1871, 1919→)
- Stawiszyn (1291-1870, 1919→)
- Sterdyń (1737-1870)
- Stężyca (1330-1870)
- Stoczek Łukowski (1540-1870, 1919→)
- Stopnica (1362-1870, 2015→)
- Stryków (1394-1870, 1923→)
- Sudargi (1724-1870)
- Sulejów (1296-1870, 1927→)
- Szadek (1295-1870, 1919→)
- Szczekociny (1398-1870, 1923→)
- Szczerców (1364-1870)
- Szreńsk (1383-1870)
- Szydłów (1329-1870)
- Ślesin (1358-1870, 1921→)
- Śniadowo (1732-1870)
- Tarczyn (1353-1870, 2003→)
- Tarłów (1550-1870)
- Tarnogóra (1548-1870)
- Tarnogród (1567-1870, 1987→)
- Tuliszków (1458-1870, 1919→)
- Turobin (1420-1870)
- Tuszyn (1416-1870, 1924→)
- Tyszowce (1419-1870, 2000→)
- Uchanie (1484-1870)
- Ujazd (1428-1870)
- Uniejów (1290-1870, 1919→)
- Urzędów (1405-1870, 2016→)
- Waśniów (1351-1870)
- Wąchock (1454-1870, 1994→)
- Wąsosz (1436-1870)
- Wąwolnica (1346-1870)
- Widawa (1388-1870)
- Wieniawa*** (1768-1870)
- Wieruszów (1368-1870, 1919→)
- Wierzbica (1469-1870)
- Wierzbnik* (1624-1870, 1916-1939→)
- Wilczyn (1458-1870)
- Wiskitki (1595-1870)
- Wisznice (1579-1870)
- Wisztyniec (1570-1870)
- Wiślica (1345-1870, 2018→)
- Wizna (1435-1870)
- Wiżajny (1620-1870)
- Władysławów (1727-1870, 1919-1934)
- Włodowice (1386-1870)
- Włoszczowa (1539-1870, 1916→)
- Wodzisław (1366-1870)
- Wohyń (1519-1870)
- Wojsławice (1445-1870)
- Wolanów (1773-1870)
- Wolbórz (1273-1870, 2011→)
- Wolbrom (1321-1870, 1930→)
- Wysokie Mazowieckie (1503-1870, 1919→)
- Wyszków (1502-1870, 1919→)
- Wyśmierzyce (1338-1870, 1922→)
- Zagórów (1407-1870, 1919→)
- Zaklików (1565-1870, 2014→)
- Zambrów (1430-1870, 1919→)
- Zawichost # (1255-1888, 1926→)
- Złoczew (1605-1870, 1919→)
- Zwoleń (1425-1870, 1925→)
- Żarki (1382-1870, 1949→)
- Żarnowiec (1340-1870)
- Żarnów (1415-1870)
- Żółkiewka (1702-1870)
- Żuromin (1765-1870, 1925→)
- Żychlin (1397-1870, 1924→)
|
|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (obecnie ponownie zdegradowane) oraz miasta obecnie niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) - miasto restytuowane połączone z innym miastem, (**) miasto restytuowane włączone do innego miasta, (***) miasto nierestytuowane włączone do innego miasta, (****) miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) znak (#) odnosi się do dwóch miast zdegradowanych w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888 r.); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych. Źródła: Zestawienie opiera się na oryginalnym ustawodawstwie opublikowanym w Dzienniku Praw. Obejmuje pełną listę miast (336) na obszarze Królestwa Polskiego zdegradowanych do rzędu wsi na mocy Ukazu do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszonego 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
|
|