Tworzenie stron internetowych

	Pisz
	Pisz
	; Pisz - widok z tarasu wieży ciśnień
	Herb Pisza
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Pisz; gmina miejsko-wiejska
Data założenia	1367
Prawa miejskie	1645
Burmistrz	Andrzej Janusz Szymborski
Powierzchnia	10,08 km²
Wysokość	ok. 115 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 19 466; 1 931,2 os./km²
Strefa numeracyjna;	(+48) 87
Kod pocztowy	12-200
Tablice rejestracyjne	NPI
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pisz
	Położenie na mapie Polski Pisz
	53°37′44″N 21°48′45″E/53,628889 21,812500
TERC; (TERYT)	2816034
SIMC	0977835
	Urząd miejski ul. Gizewiusza 5; 12-200 Pisz
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia hasła Pisz.

Plac Daszyńskiego

Pisz (dawniej Jańsbork albo Jansbork^[2], niem. Johannisburg, prus. Pīsis) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pisz, położone w południowo-wschodniej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, nad jeziorem Roś i nad wypływającą z niego rzeką Pisą. Miasto otacza Puszcza Piska. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. suwalskiego.

Ulica Rybacka

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 19 439 mieszkańców^[3].

Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 10,08 km²^[4].

Gmina Pisz jest największą obszarowo gminą w Polsce – 634 km². Około 2/3 jeziora Śniardwy leży w jej granicach.

Demografia[edytuj]

Liczba mieszkańców w latach

Piramida wieku mieszkańców Pisza w 2014 roku ^[1].

Historia[edytuj]

ok. 160 – informacja o Galindach w pracy geografa z Aleksandrii Klaudiusza Ptolemeusza
1254 – Papież Innocenty IV nadał Galindię we władanie książętom mazowieckim
1255 – Książę kujawski Kazimierz zrzekł się Galindii na rzecz Zakonu krzyżackiego
1343 – częściowe wytyczenie granicy z Mazowszem
1344/1345 – wzniesienie zamku obronnego na prawym brzegu rzeki Pisy,
1361 – oblężenie i spalenie zamku przez księcia litewskiego Kiejstuta,
1366 – ponowny szturm i zburzenie zamku przez Litwinów,
1367 – Komtur bałgijski Ulryk Fricke nadał prawa bartne osadzie przy zamku Johannisburg
1379 – Ziemię Piską odwiedził Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Winrich von Kniprode
1422 – początek planowego osadnictwa na terenie powiatu piskiego; Pisz powstał jako osada bartnicza, funkcjonująca jako wieś zagrodnicza, zasiedlona wolnymi pruskimi, posiadającymi prawo bartnictwa, rybołówstwa i myślistwa. Na początku XV w. (1424) pojawiła się w dokumentach wzmianka o sołtysie, co wskazywałoby na funkcjonująca już wieś. Wspomniany sołtys wymieniany jest także jako starosta bartny w 1450 r. Prawdopodobnie w tym czasie w pobliżu zamku funkcjonowały już karczmy i kramy rzemieślnicze.
1449 – Potwierdzone istnienie kościoła i szkoły, budowa mostu zwodzonego na Pisie,

Pozostałości zamku w Piszu

1451 – pobyt w Piszu wielkiego mistrza Ludwika von Erlichshausena; nieudana próba lokacji miasta. Przywilej lokacyjny nadawał 200 łanów na prawie chełmińskim, a sołtysem i zasadźca jednocześnie był niejaki Wawrzyniec Allwun i otrzymał 30 łanów i trzy parcele w mieście. Na utrzymanie plebana wyznaczono 10 łanów. Mieszkańcy lokowanego miasta otrzymali 110 łanów wolnych od obciążeń oraz 50 łanów czynszowych, dla których wyznaczono 10 lat wolnizny. Wojna trzynastoletnia uniemożliwiła zasiedlenie miasta i nadanej ziemi.
1455 – powstanie chłopskie podczas wojny trzynastoletniej, zajęcie zamku piskiego przez powstańców
1466 – Pisz zostaje lennem Korony Królestwa Polskiego
1519-1521 – ostatnia wojna polsko-krzyżacka; zajęcie zamku przez oddział polski pod dowództwem Jerzego Talfusa,
1525 – Sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego; początki luteranizmu na Mazurach,
1639 – pobyt w Piszu króla polskiego Władysława IV,
1645 – Pisz otrzymał prawa miejskie nadane przez elektora Fryderyka Wilhelma,
1656-57 – częściowe zniszczenie ziemi piskiej przez Tatarów w okresie potopu szwedzkiego,
1658 – osiedlenie arian (braci polskich) na Ziemi Piskiej,
1665 – synod ariański w Kotle,
1694 – pożar Pisza,
1697-98 – rozbudowa zamku
1698 – konferencja na zamku piskim króla Augusta II i elektora brandenburskiego Fryderyka I Hohenzollerna. Podczas "wielkich łowów" towarzyszących wizycie padły ostatnie żubry w Puszczy Piskiej,
1709-11 – epidemia dżumy (w Piszu zostało przy życiu 14 mieszkańców),
1709 i 1734 – pobyt w Piszu króla Stanisława Leszczyńskiego,
1794 – działania wojenne związane z powstaniem kościuszkowskim,
1798 – rozpoczęto prace przy uspławnianiu rzeki Pisy
1803 – rozwiązanie zboru ariańskiego w Kosinowie,
1805 – powstanie zakładu hutniczego przerobu rudy darniowej w Wądołku (działał do 1889),
1806-13 – przemarsze wojsk francuskich i rosyjskich w epoce napoleońskiej,
1809-1814 – okres wojen napoleońskich (ograbienie miasta i okolic),
1813 – pobyt w Piszu cara Aleksandra I,

Kamienica z XIX wieku

1814 – uruchomienie żeglugi z Pisza do Rynu i Gdańska,
1818 – Pisz został siedzibą powiatu,
1830 – organizowanie się ochotniczych oddziałów wojskowych na terenie ziemi piskiej wspierających powstanie listopadowe w Polsce,
1843 – odbudowa zniszczonego kościoła w Piszu,
1856 – powstanie w Piszu straży pożarnej,
1863 – udział mieszkańców ziemi piskiej w powstaniu styczniowym,
1884-1885 – połączenie kolejowe Pisza z Olsztynem i Ełkiem,
1890 – powiat piski zamieszkiwało 48 747 osób, w tym 37 000 Polaków^[5], co stanowiło 76% populacji
1900 – budowa ratusza,

Ratusz w Piszu, obecnie Muzeum Ziemi Piskiej

Kolejowa wieża ciśnień w Piszu

1901 – w parafii piskiej mieszkało 5000 Polaków i 3800 Niemców,
1903 – oddanie do użytku cegielni silikatowej,
1905 – budowa linii kolejowej Pisz – Orzysz,
1907 – założenie wodociągu i gazowni,
1908 – otwarcie szpitala powiatowego; budowa linii kolejowej Pisz – Dłutowo,
1910 – w powiecie piskim 33.344 osoby zadeklarowały jako ojczysty język polski, zaś 16 379 osób – język niemiecki,
1913 – powstanie rzeźni miejskiej,
1914 i 1915 – dwukrotna okupacja Pisza przez Rosjan podczas I wojny światowej,
1920 – plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu; w powiecie piskim za Niemcami pada 33.817 głosów, za Polską – jedynie 14
1925 – zbudowanie podstacji elektrowni,
1933 – przeprowadzenie generalnego remontu kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela,
24/25 I 1945 – zajęcie Pisza przez żołnierzy Armii Czerwonej z 307 dywizji piechoty dowodzonej przez generała majora B. Dołmatowa; zniszczenie zabudowy miasta w niemal 70%
1945 – przyłączenie miasta do Polski, wysiedlenie ludności uznanej za niepolską
1945
- przeniesienie siedziby starostwa z Białej Piskiej do Pisza,
- otwarcie szkoły podstawowej,
- uruchomienie elektrowni i poczty,
- powołanie Urzędu Ziemskiego,
- powołanie spisu powszechnego (w powiecie mieszkało 700 osób),
- powstał PSS "Osadnik w Piszu",
1946
- powołano Powiatową Radę Narodową,
- administracyjnie zatwierdzono nazwę Pisz^[6],
1948 – uruchomiono Piskie Zakłady Przemysłu Sklejek,
1960 – oddano do użytku budynek Domu Kultury w Piszu,
1969 – powstało Muzeum Ziemi Piskiej,
1975 – na skutek reformy administracyjnej w Polsce powiat Pisz został zlikwidowany,
1987 – w Turnieju Miast Pisz przegrał ze Słubicami,
1989 – pierwsze demokratyczne wybory do samorządu gminnego. Burmistrzem Pisza zostaje Andrzej Wróblewski. W następnych latach (do 2002) urząd ten piastuje Janusz Puchalski,
1995 – ukazał się pierwszy numer nowej edycji czasopisma popularno – naukowego "Znad Pisy",

Starostwo Powiatowe w Piszu

1998 – podpisanie porozumienia o partnerstwie między Piszem a powiatem Schleswig-Flensburg;
1999 – po reformie administracyjnej ponowne powołanie starostwa powiatowego. Starostą zostaje Marek Konopka,
2000 – Radosław Sobczak z Pisza zakwalifikował się jako jedyny Polak do finału Konkursu Chopinowskiego,
2002 – 4 lipca nad Puszczą Piską przechodzi największy w historii huragan. W samym tylko Nadleśnictwie Pisz w ciągu 15 minut uszkodzonych zostaje 12 tys. ha lasów,
2004 – uruchomienie ekologicznej ciepłowni dla miasta Pisz. Jest to największa tego rodzaju ciepłownia w Polsce, która wykorzystuje tylko odnawialne źródła energii – biomasę. Inwestycja współfinansowana przez EkoFundusz.
2009 – 26 czerwca nastąpiło otwarcie nowego mostu nad Pisą^[7].

Zabytki[edytuj]

Kościół św. Jana Chrzciciela

Schron bierny Regelbau 502

Baszta

Dawna remiza i wieża strażacka

Wieża ciśnień (1907 r.)

Kamienna Baba – plac Daszyńskiego

Kościół św. Jana Chrzciciela – zabytkowy kościół, którego najstarszy element, wieża, pochodzi z 1694. Ściany z ryglówki wzniesione w 1737. Wieża murowana i otynkowana; składa się z trzech kondygnacji z otworem wejściowym na osi, zamykającym się półkoliście. Dach wieży, namiotowy, przechodzi w latarnię ośmioboczną. Na niej znajduje się zegar, a od 1739 krzyż. Hełm wieży pochodzi z czasów późniejszych. Sam kościół, wzniesiony w ostatnich latach XVII wieku, został przebudowany w 1843. We wnętrzu kościoła zachował się ołtarz główny z okresu późnego renesansu, odnowiony w 1696 oraz barokowa ambona pochodząca z 1701. Z XVII wieku pochodzą: krucyfiks drewniany, polichromowany, polichromowany pelikan oraz chrzcielnica
Ratusz – neogotycki ratusz z 1900 wzniesiony za pieniądze pochodzące z kontrybucji po wygranej wojnie z Francją w 1871. Mieszczą się w nim między innymi Muzeum Ziemi Piskiej, Starostwo Powiatowe i Urząd Stanu Cywilnego
Zespół ośmiu niemieckich schronów wojskowych wybudowanych w latach 1939-1944, w tym jedyny w Polsce schron bierny typu Regelbau 502 – główny schron zespołu, odnowiony, zawierający ekspozycję militarno-historyczną. Ponadto na kompleks składają się także odnowiony schron bojowy CKM i działa przeciwpancernego oraz sześć nieodnowionych schronów – bojowych i biernych. Kompleks tworzy trasę historyczną "Piska Pozycja Ryglowa" i jest dostępny do bezpłatnego zwiedzania
Pozostałości zamku – fragmenty muru oraz fundamenty byłego zamku krzyżackiego przy ul. Gizewiusza
Miejska zabudowa mieszkalna:
- Trzy domy w stylu barokowym: parterowy przy ul. Rybackiej 8 oraz piętrowe przy ul. Lipowej 5 i 22 (stara numeracja). Dom przy ul. Rybackiej pochodzi z XVIII wieku, a domy przy ul. Lipowej z XIX wieku. Wszystkie są murowane, otynkowane, założone na planie prostokąta, dwudzielne
- Domy przy ul. Rybackiej oznaczone numerami: 9, 12, 13, 15, 16, 17, 18 i 30 pochodzące z I. połowy XIX wieku. Wszystkie są parterowe, murowane, tynkowane, założone na planie prostokąta
- Przy placu Daszyńskiego, z bogatej niegdyś secesyjnej zabudowy miasta pozostały jedynie dwa zabytkowe budynki (nr 8 i 14).
Baszta – neogotycki budynek dawnej słodowni nieistniejącego już browaru^[8]z końca XIX wieku. Mieści się na zapleczu ratusza
Wieża ciśnień – nieczynna komunalna wieża ciśnień z 1907
Kamienna Baba – pamiątka pozostawiona przez Prusów, odnaleziona w pobliskich Wejsunach w 1872. Obelisk z różowawego głazu (140 cm wys.), z niewyraźnie zarysowaną twarzą, przedstawia prawdopodobnie jakiegoś staropruskiego boga

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

Na terenie miasta działają następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Sport[edytuj]

Klub piłkarski Mazur Pisz. Aktualnie występuje w klasie okręgowej, w I grupie warmińsko-mazurskiej.

Pełna nazwa: klub sportowy Mazur Pisz
Rok założenia: 1951^{[potrzebny przypis]}
Barwy: zielono-niebiesko-czerwone
Stadion: stadion miejski w Piszu

pojemność: 2000^{[potrzebny przypis]}

wymiary boiska: 103 m x 67 m^{[potrzebny przypis]}

Klub koszykarski TSK Roś.

Pełna nazwa : TSK Roś Pisz
Rok założenia : 1996^{[potrzebny przypis]}
*Barwy : pomarańczowy

Logo klubu

Sekcja MMA i brazylijskiego Jiu-Jitsu – ALLIANCE TEAM

Pełna nazwa: ALLIANCE TEAM PISZ^[11]
Rok założenia: 2012
Barwy: żółto-czarne
Osiągnięcia: II miejsce w kat.-76kg i III miejsce w kat.-65kg na V Mistrzostwach Polski Mazowsza ADCC – 15.06.2013r

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie^[12]:

Transport[edytuj]

Ok. 18 km na północny wschód od miasta znajduje się prywatne lądowisko Pisz-Rostki.

Urodzeni w Piszu[edytuj]

Jerzy Krzysztof Pisański (XVIII w.), uczony, autor pierwszej historii Prus
Gustaw Gizewiusz (XIX w.), działacz mazurski, autor głośnej pracy "Polska kwestia językowa w Prusach", współredaktor dwóch gazet wychodzących w języku polskim na Mazurach
Marek Szczech – były piłkarz, reprezentant Polski, zmarł w 2003
Zbigniew Włodkowski (ur. 30 kwietnia 1961 w Piszu) – polski polityk (PSL), nauczyciel i samorządowiec, poseł na Sejm V kadencji, od 28 listopada 2007 podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej.
Iga Grzywacka – polska aktorka teatralno-musicalowa i wokalistka, a także I Wicemiss Podlasia 2011 oraz półfinalistka Miss Polski 2011.

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

↑ ^a^b http://www.polskawliczbach.pl/Pisz, w oparciu o dane GUS.
↑ Dz.U. 1945 nr 33 poz. 196
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-06-10. ISSN 1734-6118.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
↑ [1]
↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85).
↑ Nowy most nad Pisą i przebudowa dróg w Piszu (pol.). 2009-06-26. [dostęp 2010-06-24].
↑ Bildarchiv Ostpreußen (niem.). Bild-Id 35566 [dostęp 2013-01-09].
↑ A. Kopiczko, Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej, ss. 63, 64
↑ Dane według wyszukiwarki zborów na oficjalnej stronie Świadków Jehowy (www.jw.org), dostęp z 5 czerwca 2014.
↑ profil ALLIANCE TEAM PISZ na facebook
↑ samorządy partnerskie (pol.). [dostęp 2011-11-08].

Bibliografia[edytuj]

Grzegorz Białuński: Kolonizacja Wielkiej Puszczy (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie). Olsztyn, OBN, 2002, 237 str., ISBN 83-87643-97-1, ISSN 0585-3893

Linki zewnętrzne[edytuj]

Jańsbork w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa, 1882.

[populacja2016-1] ttp://www.polskawliczbach.pl/Pisz, w oparciu o dane GUS.

[2] Dz.U. 1945 nr 33 poz. 196

[Ludno.C5.9B.C4.872010-12-3] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-06-10. ISSN 1734-6118.

[4] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.

[5] [1]

[6] Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85).

[7] Nowy most nad Pisą i przebudowa dróg w Piszu (pol.). 2009-06-26. [dostęp 2010-06-24].

[8] Bildarchiv Ostpreußen (niem.). Bild-Id 35566 [dostęp 2013-01-09].

[9] A. Kopiczko, Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej, ss. 63, 64

[10] Dane według wyszukiwarki zborów na oficjalnej stronie Świadków Jehowy (www.jw.org), dostęp z 5 czerwca 2014.

[11] rofil ALLIANCE TEAM PISZ na facebook

[12] samorządy partnerskie (pol.). [dostęp 2011-11-08].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]