Tworzenie stron internetowych

Przyszowa
Kościół św. Mikołaja w Przyszowej
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	limanowski
Gmina	Łukowica
Wysokość	420–803 m n.p.m.
Liczba ludności (2012)	2470
Strefa numeracyjna	(+48) 18
Kod pocztowy	34-604[1]
Tablice rejestracyjne	KLI
SIMC	0449190
Położenie na mapie województwa małopolskiego Przyszowa
Położenie na mapie Polski Przyszowa
49°38′52″N 20°29′07″E/49,647778 20,485278
Multimedia w Wikimedia Commons

Przyszowa – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Łukowica.

Integralne części wsi Przyszowa: Berdychów, Bucznik, Cabałówka, Górki, Kierków, Leszcze, Ogrójec, Okręglica, Podkanina, Podzagórów, Wądole, Wieś, Wilcza Góra, Zagórów, Zagórze, Zalas^[2][3]

Miejscowość liczy 2470 mieszkańców^[4].

Etymologia[edytuj]

Nazwa wsi Przyszowa zgodnie z tradycją pochodzi od słowa "przychodzić".

Historia[edytuj]

Przyszowa jest jedną z najstarszych miejscowości w powiecie limanowskim. Pierwsza wzmianka o Przyszowej pochodzi z 1326^[5]. Jednakże, znacznie wcześniej na górującej nad wsią Łyżce (Wyżce) znajdował się średniowieczny zamek przyszowski, pochodzący prawdopodobnie z XI w. Uważa się, że zamek pierwotnie należał do kasztelanii z Nowego Sącza, a następnie do szlacheckiego rodu Wierzbiętów herbu Janina^[6]. Według relacji Jana Długosza Wierzbiętowie byli pierwszymi historycznymi właścicielami wsi.

Pod koniec XIII w. Wierzbiętowie opuścili zamek na Łyżce i przenieśli gród do nowego dworu szlacheckiego w centrum wsi. W 1535 Jakub Wierzbięta "okrył swój dom wielką sławą", walcząc u boku hetmana Jana Tarnowskiego podczas piątej wojny litewsko-moskiewskiej^[7]. W 1560 nastąpił podział dóbr pomiędzy rodzeństwem Wierzbiętów: Andrzej otrzymał główny dwór z południową częścią wsi, Mikołaj tzw. "stary dwór”, Marcinowi przypadła Podowszczyzna, Wojciechowi Siekierczyna, a Stanisławowi Nowa Janina.

Przyszowa, 1930

W XVII w. główny dwór w Przyszowej należał do rycerskiego rodu Dunin-Wąsowiczów herbu Łabędź. W 1655 podczas potopu szwedzkiego lokalna szlachta i okoliczni chłopi pod wodzą oficera w służbie Stefana Czarnieckiego, Krzysztofa Dunin-Wąsowicza z Przyszowej, stworzyła oddział partyzancki, który wsławił się rozbiciem oddziału Szwedów koło Limanowej^[8]. Miejscowa szlachta brała również udział w walce pospolitego ruszenia przeciw wojskom saskim w 1715 oraz w konfederacji barskiej.

W 1683 główny dwór przyszowski został nabyty przez skarbnika podolskiego Aleksandra Żuk-Skarszewskiego herbu Nałęcz, po tym jak jego rodzinna miejscowość na Podolu została zniszczona przez oddziały kozackie podczas wojny polsko-kozacko-tatarskiej. Oprócz Skarszewskich swoje posiadłości we wsi nadal mieli Wierzbiętowie oraz Łapkowie z Łapanowa, Wiktorowie z Wiatrowic, Przyborowscy, Podoscy, Wielogłowscy, Oyrzanowscy, Mielżeccy, Pęgowscy i Jaklińscy.

Pod koniec XIX w. mieszkało w Przyszowej ponad 1400 mieszkańców, działała szkoła parafialna, tartak oraz młyn, istniał jeden dwór i cztery dworki^[9]. Główny dwór stanowił własność Faustyna Żuk-Skarszewskiego, poety i posła do Rady Państwa i Sejmu w Galicji. Dworek na Berdychowie należał do Tytusa i Jadwigi Czyżewskich. Mieli oni czworo dzieci, a jednym z nich był Tytus Czyżewski, sławny malarz i poeta, współtwórca grupy formistów. Dworek na Rusinówce był własnością Franciszka Mieczkowskiego. Dworek na Podowszczyznie należał do Jana Podowskiego. Natomiast najmniejszy dworek na Ogrojcu stanowił własność Władysława Kałuskiego^[10].

Po II wojnie światowej w styczniu 1945 dokonano parcelacji wszystkich dóbr dworskich w Przyszowej, a w budynku głównego dworu umieszczono szkołę podstawową. W 1998 szkoła została przeniesiona do nowo powstałego budynku, a dwór został zwrócony rodzinie Żuk-Skarszewskich.

Dawny Kościół św. Mikołaja w Przyszowej (1612-1907)

W 1954 powstała Gromada Przyszowa z siedziba GRN w Przyszowej. W skład gromady oprócz Przyszowej wchodziły również sąsiednie miejscowości Stronie oraz Wysokie. W 1972 w skutek reformy gminnej gromady zostały ostatecznie zniesione. Od tego czasu Przyszowa administracyjnie należny do gminy Łukowica.

Religia[edytuj]

Kronikarz Jan Długosz potwierdza, że parafia rzymskokatolicka istniała w Przyszowej już w 1326. Od tego czasu wieś była głównie wyznania katolickiego z niewielka mniejszością żydowską, z wyjątkiem krótkiego okresu na przełomie XVI/XVII w., kiedy to lokalna szlachta, w tym właściciele wsi – Wierzbiętowie, przeszli na arianizm (bracia polscy). W 1580 miejscowy ksiądz proboszcz został wydalony z wioski, a kościół stopniowo popadał w ruinę i ostatecznie został rozebrany.

Madonna z Przyszowej, XIV wiek

W 1612 Wierzbiętowie z powrotem przeszli na katolicyzm i przekazali fundusze na budowę nowego drewnianego kościoła św. Mikołaja. Wzniesiony w 1612, respektujący jeszcze w kategoriach konstrukcyjnych tradycję ciesielstwa późnego średniowiecza, stał aż do 1907. W latach 1901-1906 został wzniesiony nowy murowany kościół św Mikołaja według projektu architekta Teodora Talowskiego w stylu neogotyckim. Ołtarz główny został zaprojektowany przez artystę Czesława Lenczowskiego.

Tytus Czyżewski

Kultura[edytuj]

W 1819 urodził się Faustyn Żuk-Skarszewski, poeta i polityk sądecki. W 1858 urodził się Tadeusz Żuk-Skarszewski, powieściopisarz i publicysta. W 1880 urodził się Tytus Czyżewski, poeta, jeden z pionierów nowoczesnego malarstwa polskiego. W 1969 Jerzy Harasymowicz w swoim tomiku poezji "Madonny Polskie", rozsławił XIV w. gotycka drewnianą figurkę Madonny z Przyszowej^[11] jako jeden z najwspanialszych przykładów stylu spisko-sądeckiego.

Przyszowa jest jednym z największych ośrodków kultury Lachów Sądeckich, grupy etnograficznej ludności polskiej zamieszkująca obszar Beskidów. Wieś jest siedzibą regionalnego zespołu Przyszowianie, prezentującego zwyczaje, tańce i obrzędy Lachów Sądeckich. Zespół w swoich programach przekazuje kulturę oraz tradycje wywodzące się z okolic Przyszowej na festiwalach folklorystycznych w kraju i za granicą.

Sport[edytuj]

W 1963 w Przyszowej został założony Ludowy Klub Sportowy Krokus Przyszowa. W pierwszej fazie istnienia klubu funkcjonowała sekcja narciarska a z upływem lat klub rozwinął się o inne dyscypliny: piłkę nożną, tenis stołowy i siatkówkę. W 1994 drużyna piłki nożnej rozpoczęła rozgrywki w klasie C w podokręgu limanowskim. W 1997 drużyna awansowała do klasy B, a w 2007 do klasy A.

Zespół Regionalny Przyszowianie

W 1995 w Przyszowej oddano do użytku boisko sportowe i od tej pory drużyna rozgrywała na nim mecze w roli gospodarza. W okresie zimowym klub korzysta z hali sportowej w Zespole Szkół w Przyszowej. W obiekcie szkolnym znajdują się również pomieszczenia przeznaczone na potrzeby klubu.

W historii klubu jednym z największych sukcesów było zajęcie I miejsca drużyny piłkarskiej seniorów w rozgrywkach piłki halowej w 2009 na szczeblu Limanowskiego Podokręgu Piłki Nożnej, oraz II miejsca w 2010. Ponadto drużyna Krokusa występowała również w sądeckiej lidze futbolu zdobywając I miejsce w 2 lidze. W 2010 drużyna zdobyła II miejsce w 1 lidze.

Geografia[edytuj]

Przyszowa jest położona w Beskidzie Wyspowym, we wschodniej części Beskidów, w pasmie górskim Karpat Zewnętrznych. Leży w dolinie między trzema wzgórzami Łyżki (803 m n.p.m.), Pępówką (599 m n.p.m.) i Piekłem (660 m n.p.m.). Centrum wsi położone jest w dolinie rzeki Słomki 420 - 500 m n.p.m. Przyszowa jest podzielona na dwa sołectwa, Przyszowa I i Przyszowa II, oraz przysiółki: Bucznik, Cabałówka, Górki, Kierków, Królówka, Leszcze, Ogrójec, Okręglica, Potocyna, Podkanina, Podzagórów, Wądole, Wieś, Wilcza Góra, Zagórów, Zagórze i Zalas.

Dwór w Przyszowej, XVI w.

Klimat[edytuj]

Przyszowa ma typowy klimat górski ze zmiennymi warunkami pogodowymi. Suche masy powietrza znad Europy kontynentalnej zderzają się tu z wilgotnym powietrzem znad Atlantyku. Charakterystyczną cechą tego obszaru jest częste występowanie tak zwanego "morza mgieł" nad dolinami spowodowane inwersją temperatury, czyli zamiast spadku temperatury wraz ze wzrostem wysokości sytuacja jest odwrotna. Wtedy to właśnie odosobnione szczyty gór wyrastają z mgły zalegającej w dolinach jak wyspy na morzu, skąd pochodzi nazwa regionu Beskid Wyspowy. Lipiec jest najcieplejszym miesiącem w roku, kiedy to średnia temperatura osiąga 27 °C, natomiast luty to najzimniejszy miesiąc w roku, kiedy średnia temperatura spada do -12 °C.

Znani mieszkańcy[edytuj]

• Jakub Wierzbięta (ur. ok. 1500), podstarosta grodzki sądecki, walczył w wojnach moskiewskich
• Krzysztof Dunin-Wąsowicz (ur. ok. 1630), pułkownik, dowódca wojskowy podczas potopu szwedzkiego.
• Faustyn Żuk-Skarszewski (1819-1905), poeta, poseł do Sejmu Krajowego Galicji I kadencji.
• Tadeusz Żuk-Skarszewski (1858-1933), powieściopisarz, publicysta.
• Tytus Czyżewski (1880-1945), malarz, poeta, krytyk sztuki, jeden z teoretyków formizmu.
• Marcin Młynarczyk (1981- ), kompozytor, muzyk, architekt

Przypisy

p • d • e Gmina Łukowica Siedziba gminy: Łukowica Sołectwa Jadamwola • Jastrzębie • Łukowica • Młyńczyska • Owieczka • Przyszowa I • Przyszowa II • Roztoka • Stronie • Świdnik