Tworzenie stron internetowych

Rajcza
Widok na centrum Rajczy z Biernatki
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	żywiecki
Gmina	Rajcza
Wysokość	ok. 500 m n.p.m.
Liczba ludności (2008)	3438
Strefa numeracyjna	(+48) 33
Kod pocztowy	34-370[1]
Tablice rejestracyjne	SZY
SIMC	0066051
Położenie na mapie województwa śląskiego Rajcza
Położenie na mapie Polski Rajcza
49°30′34″N 19°06′46″E/49,509444 19,112778
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa miejscowości

Centrum Rajczy

Kościół św. Wawrzyńca i Kazimierza

Dawny pałac Habsburgów, obecnie Zakład Opiekuńczo-Leczniczy

Stacja kolejowa

Rajcza (słow. Rajča czes. Rějče węg. Raycsa) - wieś gminna w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie żywieckim, w gminie Rajcza.

Integralne części wsi Rajcza: Basiówka, Biały Potok, Butorzy, Chulboje, Dziaski, Firkówka, Graberki, Janoty, Kowalówka, Krzepiny, Kuchejdy, Liszki, Młaki, Nickulina, Niwa, Pawlusiowie, Pichuci, Podgórka, Polanka, Rajcza Dolna, Ryłki, Sarnówka, Surzy, Tomusie, Wiercigrochy, Żyłonie^[2][3]

Geograficznie położona jest w Beskidzie Żywieckim, w górnym biegu Soły na trasie linii kolejowej Żywiec-Zwardoń. W bezpośrednim sąsiedztwie Rajczy znajduje się Żywiecki Park Krajobrazowy. Miejscowość jest siedzibą gminy Rajcza. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego.

Wieś o charakterze letniskowym z infrastrukturą do uprawiania sportów zimowych. Liczne szlaki turystyczne. W części Rajczy-Nickulinie znajduje się schronisko młodzieżowe PTSM i Ośrodek Edukacji Ekologicznej.

Historia[edytuj]

Wieś Rajcza została założona w XVII w. na gruntach należących do królowej Konstancji, żony Zygmunta III Wazy. Należała do folwarku w Węgierskiej Górce.

W 1843 r. na terenach dworskich powstały zakłady żelazne.

W latach 1854-1894 właścicielem Rajczy był Teodor Primavesi, który przebudował tutejszy pałac i stworzył wokół niego park ze stawem i unikatowym drzewostanem.

W 1884 r. przez Rajczę przeprowadzono linię kolejową łączącą Wiedeń z Krakowem.

W 1894 r. wieś przeszła na własność Lubomirskich, którzy rozbudowali pałac, a w 1914 r. Rajczę zakupiła rodzina Habsburgów żywieckich. Arcyksiążę Karol Stefan Habsburg w 1916 r. przeznaczył pałac wraz z parkiem dla chorych kombatantów I wojny światowej.

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z 1888 roku podaje:

„Rajcza al. Raycza, wś, pow. żywiecki w okolicy lesistej i górzystej, przy gościńcu z Żywca do Nowot na Orawie, nad zlewem Słonica, Rycerki i potoku Ujsolskiego, tworzącym rzekę Sołę, płynącą przez obszar Rajczy wąską doliną i górzystą. Dolinę tę zasłania od zachodu góra Zabawa, a od wschodu Sucha Góra. W środku doliny wpada do Soły potok Nickulina. Wieś graniczy od północnego wschodu z Milówką, od południowego wschodu z Ujsołami, od południa z Rycerką Górną, a od zachodu z Nieledwią; dzieli się na Rajczę Dolną i Górną. Zabudowania legły w dolinie Soły i rozłożyły się grupami po stokach Zabawy i Suchej Góry. Noszą one nazwy: Zagarów, Graberki, Dziaski, Basiówka (al. Bosiówska), Surych, Kukułów (al. Kukuków), Nickulina, Polanka, Hetkówka (Hodkawaka), Wiercigrochów, Tomniszów, Krzepinów, Gurowa, Jarwówka, Maskierówka, Młodahora, Rycerki, Sarnkówka, Śliwkówka i Soblówka. W 1869 r. większa posiadłość miała roli or. 20, łąk i ogrodów 6, pastwisk 13, lasu 3191 mr.; mniejsza roli or. 1258, łąk i ogrodów 447, pastwisk 1904, lasu 116 mr. W roku 1869 było domów 325, mieszkańców 1797; w roku 1880 domów 389, mieszkańców 2037; rzymskokatolickich 1891, żydów 140, Polaków 1999, Niemców 25, innej narodowości 2. Jan Kazimierz wyjeżdżając do Francyi, wstąpił do Żywca i wydanym tu przywilejem 4 czerwca 1669 r. pozwolił poddanym państwa żywieckiego ze wsi Rajczy, Rycerki, Radeczki, Soli i Ujsół, aby w Rajczy kaplicę, czyli kościółek wystawili. Plebanowi w Milówce, do którego ten kościół miał należeć, nadał grunt, tymczasem przez nauczyciela (za czynszem 18 zł) trzymany. Drewniany ten kościółek stanął w 1674 p. w. św. Wawrzyńca, należał do parafii w Milówce aż do 1844 r., w którym utworzono osobną parafię, włączając do niej Rycerkę Górną i Dolną, Sól i Ujsoły. Król podarował kościółkowi obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, na blasze malowany (z hebanowemi ramami). Obraz ten ma napis: „Imago haec a Sereniss. Joanne Kasimiro Rege P. et Belzensi castro accepta eidemque in omnibus expeditionibus bellcis confidenter auxiliata et post resignationem scepti ab eodem Gallias abscendeti huic loco donata. A 1669 4 Juli in altari collcata”. Roku 1688 Marcin Potras z Bystrzycy z Węgier,z bandą zbójów tutaj grasował. Księgi wspomnień okolicznych kościołów podają straszne szczegóły z czynów tego bandyty. Dziś we wsi jest stacja kolei państwowej transwersalnej, st. poczt. i tel. Szkoła ludowa 1-klasowa, kuźnice żelazne. Właściciel Teodor Primaversi.

W okresie międzywojennym Rajcza była atrakcyjną miejscowością letniskową i bazą do uprawiania narciarstwa zimą. Handlem i usługami w dużej mierze zajmowali się Żydzi. Właścicielami karczm i wyszynków byli między innymi: Abraham Hertz, Jakub Gutterman, Haim Kempler, R. Mandelbaum, Moses Nesselroth, Mosze Wiener. Sklepikarz H. Konhauzer prowadził sklep żelazny, Józef i Heinel Wulkan sklep spożywczy, Zilbernstain był zegarmistrzem, Grubnerowie mieli sklep spożywczy, M. Geller był garbarzem, E. Wasserberger właścicielem wytwórni wód gazowanych, H. Krieger i F. Habermann byli rzeźnikami, a J. Fischer i Elkan Kleintzeller lekarzami. Hotel w Rajczy prowadził A. Bloch. Istniała tutaj również fabryka papieru. Od końca XIX wieku do lat 30. jej właścicielami byli Nathan Robinsohn, jego syn Samuel oraz córka Fanni Naubauer.

W 1921 r. we wsi żyło 132 Żydów. Zmarłych chowano na cmentarzu żydowskim w pobliskiej Milówce^[4].

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonował komisariat Straży Granicznej i placówka II linii SG „Rajcza”^[5].

Podczas II wojny światowej Rajczę zajęły wojska niemieckie. 8 października 1939 r. Rajczę wraz z całą Żywiecczyzną wcielono do III Rzeszy.

Niemcy jeszcze jesienią 1939 r. przeprowadzili rejestrację wszystkich tutejszych Żydów. Przesiedlono ich na teren dawnego pałacu, gdzie utworzono obóz pracy przymusowej. Pracowali oni przy rozbiórce domów w Rycerce Dolnej. W styczniu 1940 r. okupanci nakazali Żydom noszenie białych opasek z niebieską gwiazdą Dawida. Następnie przesiedlono ich do getta w Suchej Beskidzkiej, skąd byli dalej transportowani do gett w Krakowie, Bochni i Chrzanowie. Na przełomie 1942 i 1943 r. trafili oni do obozów zagłady.

W październiku 1940 r. w ramach Akcji Saybusch wysiedlono 115 rodzin polskich (razem 501 osób), a w ich miejsce osiedlono 26 rodzin niemieckich (119 osób). Druga taka akcja miała miejsce 29 października 1940 r. W maju 1945 r. wieś zajęły wojska sowieckie.

Zabytki i inne miejsca godne uwagi[edytuj]

• Kościół parafialny z 1890 r. pw. św. Wawrzyńca i św. Kazimierza Królewicza. Przy kościele droga krzyżowa na pobliski szczyt zwany Compel oraz cmentarz legionistów z 1915 r.
• Pałac w Rajczy, należący dawniej do Karola Stefana Habsburga – byłego właściciela ziemi żywieckiej. W czasie I wojny światowej w pałacyku mieścił się szpital wojskowy, a następnie sanatorium dla osób chorych na gruźlicę. Obecnie znajduje się w nim zakład opiekuńczo-leczniczy.
• Park pałacowy o charakterze krajobrazowym, usytuowany u podnóży i na stoku wzgórza Compel. Drzewostan parku jest bogaty gatunkowo i zróżnicowany wiekiem. Drzewa, wśród których przeważają świerki, buki, jesiony i klony, rosną w zgrupowaniach zwartych i luźnych. Wśród nich znajduje się 6 pomników przyrody, w tym 2 sosny wejmutki o obwodzie w pierśnicy 310 cm, lipa drobnolistna o obwodzie 470 cm, klon jawor o obwodzie 340 cm, wiąz górski o obwodzie 320 cm i dąb szypułkowy o obwodzie 310 cm.
• Dom rodzinny Konhauzerów, dawny dom żydowski, wybudowany w latach 80. XIX w. z charakterystyczną wieżyczką, umożliwiającą w czasie Święta Kuczki biesiadowanie pod gołym niebem na pamiątkę wyprowadzenia z Egiptu i okresu pobytu na pustyni.

Piesze szlaki turystyczne[edytuj]

Rajcza dw. PKP – Schronisko PTTK na Hali Boraczej – Prusów – Żabnica

Rajcza dw. PKP – Nickulina – Redykalny Wierch – Schronisko PTTK na Hali Lipowskiej – Schronisko PTTK na Hali Rysiance – Romanka

Struktury wyznaniowe[edytuj]

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia św. Wawrzyńca Diakona Męczennika i św. Kazimierza Królewicza w Rajczy
• Świadkowie Jehowy
  • Zbór Rajcza^[6]

Urodzeni w Rajczy[edytuj]

• Franciszek Bryja – duchowny katolicki, zamordowany w KL Dachau
• Maciej Kreczmer – biegacz narciarski
• Antoni Poszowski – dyrygent, teoretyk muzyki
• Jacek Stolarski - burmistrz Grójca

Zobacz też[edytuj]

• Nickulina
• Liszki
• 3 Kompania Strzelecka ON "Rajcza"
• Milówka
• Rycerka Dolna
• Sól
• TSR Rajcza "Góra Hutyrów"
• Ujsoły
• Węgierska Górka

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Wacław Kolak, Robert Ślusarek, Zbigniew Guszkiewicz: Sanktuarium Matki Boskiej Kazimierzowskiej w Rajczy. Rajcza: 1993.
• Andrzej Ryłko: Szkice do historii Rajczy. [dostęp 2012-06-11].
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa: Nakładem Władysława Walewskiego, 1888, s. 494.

• Jan Zalitacz: Rajcza i okolice. Krosno: Roksana, 1999. ISBN 83-87282-95-2.

p • d • e Gmina Rajcza Siedziba gminy: Rajcza Sołectwa Sól-Kiczora • Rycerka Dolna • Rycerka Górna • Sól • Zwardoń