Tworzenie stron internetowych

	Rudy
	Rudy
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	raciborski
Gmina	Kuźnia Raciborska
Liczba ludności (2008)	2 768
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	47-430
Tablice rejestracyjne	SRC
SIMC	0215746
	Położenie na mapie województwa śląskiego Rudy
	Położenie na mapie Polski Rudy
	50°11′21,6″N 18°27′14,9″E/50,189333 18,454139
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rudy (też: Rudy Wielkie; niem. Rudy, Groß Rauden^[1]) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Kuźnia Raciborska. W latach 1973-1977 miejscowość była siedzibą gminy Rudy.

Spis treści

1 Nazwa
2 Geografia
3 Przysiółki Rud
4 Historia
5 Zabytki i atrakcje turystyczne
6 Transport
- 6.1 Drogowy
- 6.2 Autobusowy
7 Edukacja
8 Osoby związane z Rudami
9 Zobacz też
10 Przypisy
11 Bibliografia
12 Linki zewnętrzne

Nazwa[edytuj]

Ewolucja zapisów nazwy wsi Rudy przebiegała następująco:

1258 – Wladislaw,
1264 – Ruda,
1295 w kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) miejscowość wymieniona jest jako Ruda^[2].
1391 – Rudden – wariant niemiecki (czyt. Ruden),
1408 – Rawden, Rawdin – wariant niemiecki (czyt. Rauden),
1420 – Rauda (czyt. Ruda),
1475 w łacińskich statutach Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w formie Ruda^[3].
II poł. XV w. – Rauden
pocz. XVI w. – Raudten, Rauden – warianty niemieckie (oba czyt. Rauden)
XVIII w. – Rauden, Rudy, Groß Rauden,
1830 – Rudeo (błąd pisarza lub zapis uszkodzony)
1888 – Ruda,
1918-1945 – Rudy, Groß Rauden,
od 1945 – Rudy (Rudy Wielkie, urzędowo, następnie potocznie: Rudy Raciborskie, obecnie Rudy).

Geografia[edytuj]

Rudy położone są w dolnym biegu rzeki Rudy, która z kolei jest dopływem górnej Odry. Zlokalizować je można na styku Płaskowyżu Rybnickiego i Kotliny Raciborskiej. W południowej części Rud, na granicy z Rybnikiem, znajduje się najwyższy punkt sięgający 271 m n.p.m. Początkowo okoliczne tereny były mocno zalesione a drzewostan stanowiły buki, dęby, sosny, świerki i jodły. W XVIII wieku wytrzebiono jednak niemal zupełnie buki i dęby, a zanieczyszczenie środowiska spowodowało zanik jodły, którą zastąpiono modrzewiami i innymi gatunkami liściastymi. Lasy w Rudach obfitują także w zwierzynę płową, czarną i drobną.

Klimat Rud jest ciepły, a okres wegetacyjny trwa 224 dni. Gleby są w większości nieurodzajne i powstały na bazie utworów polodowcowych: gliny, piasków i iłów. Natomiast gleby bielicowe właściwe, rdzawe i murszowate zajmują ok. 66% powierzchni. W dolinie rzecznej występują również nadające się pod gospodarkę łąkową mady piaszczyste.

Przysiółki Rud[edytuj]

Przyroda na terenie Rud

Biały Dwór – dawny folwark cysterski z końca XIII wieku;
Brantolka – dawna osada fabryczna założona przez Cystersów w XVI wieku, funkcjonowały tam najpierw fryszerki i kuźnica, a później fabryka drutu i huta;
Kolonia Renerowska – powstała na początku XIX w. przy drodze do Jankowic;
Paproć – kolonia fabryczna zbudowana przez Cystersów przy drodze do Rybnika;
Podbiała
Przerycie – kolonia fabryczna założona przez Cystersów;
Szybki – kolonia górnicza założona przez Cystersów na południe od Rud, na skraju lasu zwanego Buk, miejsce wydobywania rudy darniowej.

Historia[edytuj]

Historia Rud sięga I poł. XIII wieku. Wtedy miała tu powstać pierwsza fundacja klasztorna, która w 1228 roku otrzymała obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Prawdopodobnie jednak datowanie to jest zbyt wczesne i faktycznie można je przesunąć na ok. 1237 rok. Pierwszy klasztor nie przetrwał w związku z najazdem tatarskim w 1241 roku. Z początkiem II połowy XIII wieku Cystersi z Jędrzejowa przybyli tu jednak ponownie i w 1252 roku zaczęli budowę klasztoru, który zasiedlili w 1255 roku. Znany jest też dokument fundacji klasztoru z 21 października 1258 roku wydany przez Władysława Opolskiego i potwierdzony 16 lat później przez papieża Grzegorza X.

Cystersi szybko rozwijali miejscową gospodarkę i osadnictwo. Zajmowali się sadownictwem, leśnictwem i bartnictwem. W okolicy Rud wybudowali stawy rybne, które zaopatrywały zarówno klasztor, jak i okoliczne wioski. Hodowali także owce, trzodę i bydło.

Kolejny szybki wzrost znaczenia klasztoru rudzkiego przyniósł XVII wiek i rządy opata Andrzeja Emanuela Pospela. Klasztor założył wówczas kuźnicę, dwie fryszerki i fabrykę drutu. W 1710 powstała w Rudach huta potażu, a w 1725 założono tu kuźnicę miedzi.

W 1810 roku władze pruskie dokonały kasaty klasztoru, a w jego budynkach powstał szpital wojskowy, który funkcjonował tu w latach 1813-1814.

We wsi niemiecki etnograf Juliusz Roger zbierał pieśni ludowe Górnego Śląska do swojej książki Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką wydanej we Wrocławiu w 1863 roku^[4]^[5]. Dwadzieścia pięć pieśni z tego zbioru pochodzących z Rudy przetłumaczył Hoffman von Fallersleben w opublikowanym w Kassel w 1865 roku dwujęzycznym, polsko-niemieckim zbiorze pt. "Ruda. Polnische Volkslieder der Oberschlesier"^[6]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje stosunki ludnościowe na terenie wsi – „Die Bevolkerung von dem eigentlichen Gross-Rauden besteht aus 195 Haushaltungen mit 1131 Seelen, zur halfte polnisch(...).”, czyli w tłumaczeniu na język polski „Populacja w Rudach w 195 gospodarstwach domowych wynosi 1131 dusz, z czego połowa jest polska (...)”^[5].

Zabytki i atrakcje turystyczne[edytuj]

Wnętrze zabytkowego kościoła wchodzącego w skład Pocysterskiego Zespołu Klasztorno-Pałacowego

Pocysterski Zespół Klasztorno-Pałacowy w Rudach.

Sanktuarium Matki Bożej Pokornej w Rudach
Zabytkowa Stacja Kolei Wąskotorowej
Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich
Rezerwat przyrody Łężczok
Leśniczówka Buk – Uroczysko Buk z domkiem myśliwskim to miejsce spotkań myśliwych. Otoczone starymi 150-letnimi bukami. W połowie XIX wieku księżniczka Wiktoria, córka królowej Anglii Wiktorii, posadziła tu lipę. Dzisiaj drzewo otoczone zostało kręgiem kamieni, na jednym z nich wyryto imię księżnej.
Etnomuzeum Zaczarowana Chata^[7]
Kościół pw. Św. Marii Magdaleny i cmentarz

Szlaki turystyczne przechodzące przez Rudy:

Transport[edytuj]

Drogowy[edytuj]

Siedziba Lasów Państwowych i zabytkowa willa przy głównym rozjeździe w Rudach

droga wojewódzka nr 425 (Bierawa – Kuźnia Raciborska – Rudy)
droga wojewódzka nr 919 (Racibórz – Rudy – Sośnicowice)
droga wojewódzka nr 920 (Rudy – Rybnik)
droga wojewódzka nr 921 (Rudy – Przerycie – Knurów – Zabrze)

Rudy znajdują się w odległości ok. 13 km od autostrady A4 – węzeł Ostropa z drogą wojewódzką ner 408.

Droga wojewódzka nr 921 jest drogą dojazdową do autostrady A1 i prowadzi do węzła Knurów oddalonego od Rud o ok. 18 km.

Autobusowy[edytuj]

Rudy są połączone komunikacją autobusową z:

Rybnikiem (ZTZ w Rybniku – linia 43)
Gliwicami (PKS Gliwice i PKS Racibórz)
Raciborzem (PKS Gliwice i PKS Racibórz)
Kuźnią Raciborską (ZTZ w Rybniku – linia 44 oraz PKS Gliwice i PKS Racibórz)

Edukacja[edytuj]

W Rudach znajduje się Zespół Szkół Ogólnokształcących, w którym mieści się szkoła podstawowa oraz gimnazjum (ul. Rogera). Przedszkole (ul. Raciborska) oraz Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy (czynny oficjalnie od września 2008) (ul. Dworcowa).

ZSO w Rudach w ramach programu Comenius prowadzi kontakty partnerskie oraz wymianę młodzieży i nauczycieli z kilkoma szkołami w Europie:

Rendsburg (Schule Altstadt)
Torrox Costa (Colegio Público Los Llanos)
Southam (Southam Primary School)
Bolatice (Základní škola Bolatice)
Vierzon (College Prive Notre Dame)

Osoby związane z Rudami[edytuj]

Obelisk ku czci dr Juliusza Rogera

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. Nr 142, poz. 262)
↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
↑ Franz Xaver Seppelt, Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446, Franz Goerlich, Breslau 1912, s. 19 oraz 97. – tekst łaciński statutów w wersji zdigitalizowanej.
↑ Juliusz Roger 1863 ↓.
↑ ^a^b Felix Triest 1865 ↓, s. 809.
↑ Hoffman von Fallersleben 1865 ↓.
↑ Śląska Organizacja Turystyczna: „Zaczarowana Chata” w Rudach. [dostęp 2015-11-23].

Ołtarz z obrazem NMP w bocznej kaplicy w kościele przyklasztornym w Rudach (Raciborskich)

Bibliografia[edytuj]

Juliusz Roger: Pieśni Ludu Polskiego na Górnym Śląsku. Wrocław: Juliusz Roger, 1863.
Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.
Hoffman von Fallersleben: "Ruda. Polnische Volkslieder der Oberschlesier.". Cassel: A. Freyschmidt, 1865.
M. Dyba, Legenda rudzkich cystersów, Wszechnica Górnośląska T. XII.
J. Gorzelik, Dziedzictwo Górnośląskiego Baroku. Opactwo Cysterskie w Rudach Wielkich 1648-1810, Warszawa 2005.
A. Morawetz, Denkmäler in Rauden, „Ratiborer Heimatblatt” 1927.
A. Potthast, Geschichte der ahemaligen Zisterzienserabtei Rauden in Oberschlesien, Leobschütz 1858.
R. Respondowski, Miasto i Gmina Kuźnia Raciborska. Katowice 1995.
St. Rybant, Średniowieczne opactwo cystersów w Rudach, Wrocław 1977.
H. Siedlaczek, Edukacja środowiskowa w Szkole Podstawowej w Rudach, „Wszechnica Górnośląska”, Katowice 1995, T. XI, s. 123-129.
H. Siedlaczek, Rudy – Mała Wielka Ojczyzna, Żory 1999.
Mieczysław Sufryd, Jerzy Winiewski, Opactwo cystersów w Rudach 1258-1810, Katowice 1987.
G. Wawoczny, Rudy – miejsce magiczne.
F. Wolnik, Matka Boska Rudzka. Dzieje Sanktuarium w Rudach Wielkich, Opole 1995.
F. Wolnik, Służba Boża w Rudzkim Opactwie Cystersów, Opole 2006.
A. Zamarska, Dzieje książąt raciborskich, Rybnik 2005.
K. Tomasiak, Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rudach w latach 1810-1924, Racibórz 2009.

Linki zewnętrzne[edytuj]

[MP-1] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. Nr 142, poz. 262)

[2] Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.

[3] Franz Xaver Seppelt, Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446, Franz Goerlich, Breslau 1912, s. 19 oraz 97. – tekst łaciński statutów w wersji zdigitalizowanej.

[CITEREFJuliusz_Roger1863-4] Juliusz Roger 1863 ↓.

[CITEREFFelix_Triest1865809-5] Felix Triest 1865 ↓, s. 809.

[CITEREFHoffman_von_Fallersleben1865-6] Hoffman von Fallersleben 1865 ↓.

[7] Śląska Organizacja Turystyczna: „Zaczarowana Chata” w Rudach. [dostęp 2015-11-23].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]