Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta w Polsce. Zobacz też: Sieniawa.

Sieniawa
Pałac w Sieniawie
Herb Sieniawy
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	przeworski
Gmina	Sieniawa gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1676
Burmistrz	Adam Woś
Powierzchnia	6,76 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	2161[1] 320,6 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 16
Kod pocztowy	37-530
Tablice rejestracyjne	RPZ
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Sieniawa
Położenie na mapie Polski Sieniawa
50°10′41″N 22°36′36″E/50,178056 22,610000
TERC (TERYT)	1814074
SIMC	0972683
Urząd miejski Rynek 1 37-530 Sieniawa
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Sieniawa – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Sieniawa. Położone w Dolinie Dolnego Sanu, w południowej części Kotliny Sandomierskiej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. przemyskiego.

Według GUS z 1 stycznia 2011^[2] miasto miało 2133 mieszkańców.

Geografia[edytuj]

Miasteczko jest położone 2 km od Sanu w pięknych terenach przyrodniczych. Na północy i wschodzie ciągną się wielkie połacie lasów Sieniawskich, teren na północy jest falisty i pagórkowaty, pokryty resztkami lasów dawnej puszczy Sandomierskiej. Tereny wschodnie w kierunku Oleszyc są pokryte wielkim kompleksem leśnym o szerokości 20 km. Na północnych krańcach Leżachowa wznosi się wzgórze „Kamień” (195 m n.p.m.), a w kierunku Dobrej jest wzniesienie zwane „Sławgórą” (224 m n.p.m.). W XVIII wieku koryto Sanu znajdowało się obok miasteczka, czego dowodem są starorzecza i mokradła. W XIX wieku dokonano regulacji rzeki przesuwając jej koryto średnio o 1,5 km na zachód^[3].

Historia[edytuj]

Osadnictwo na terenie Sieniawskim na podstawie badań archeologicznych jest datowane na ok. 4000 lat p.n.e. Były to osady i gródki w okresie Kultury łużyckiej, a później pod wpływem kultury rzymskiej. Wykorzystywały one wzniesienia i pagórki na podmokłym i trudno dostępnym terenie. Świadczą o tym wykopaliska w Dybkowie, Leżachowie, Czerwonej Woli, Piganach, Wylewie i Piskorowicach. W 1874 roku odkryto cmentarzysko pod lasem zwanym „Koty”, obok Wylewy. Inne cmentarzyska odkryto na pagórkach przeciętych strumykiem Czerniawką pomiędzy Dybkowem i Leżachowem. Od XV do XVIII wieku powstały nowe niewielkie osady. Najstarsza wzmianka o Dybkowie pochodzi z XV wieku^[4]. Przydatnym źródłem archiwalnym do poznawania historii XVI i XVII wieku są regestra poborowe; regestr z roku 1515 tak opisuje wieś Dybków; („Dipkow, lan,4,tab.vect.gr.6.”), a regestr z roku 1589 opisuje: („Dypkow,lan.4½,taber.2,lan. 1,hort.c.agr.18,ing.c.pec.5,ing.paup.4,hidraulus.”)^[5][6].

W 1650 roku w Dybkowie została zbudowana forteca „Sieniawa” nazwana od nazwiska jej założyciela Mikołaja Sieniawskiego, a w latach 1664–1680 wzniesiono fortyfikacje. Miasto zostało założone w 1672 roku, a w 1676 roku Sieniawa otrzymała prawa miejskie. Następnym właścicielem był syn założyciela Adam Mikołaj Sieniawski, którego córka Zofia Czartoryska z Sieniawskich została w 1731 roku poślubiona za Augusta Czartoryskiego. Od 1734 r. Sieniawa stała się własnością Czartoryskich. W latach 1772–1918 miejscowość znajdowała pod zaborem austriackim.

W 1879 roku w Sieniawie urodził się Israel Goldfarb, który w 1893 roku wyemigrował do Nowego Jorku. Kantor, kompozytor melodii do tekstu modlitwy "Shalom alechem malache ha-sharet"^[7]. Zmarł w 1956 roku w Nowym Jorku (Broyklonie)^[8].

W 1924 została założona Niezależna Partia Chłopska w Sieniawie; w 35. rocznicę tego wydarzenia listopadzie 1959 odbyły się uroczystości we wsi, w tym odsłonięcie tablicy pamiątkowej^[9].

W 1990 roku była ogólnopolska reforma samorządu terytorialnego i przywrócono urząd Burmistrza. Po 1990 roku burmistrzami Miasta i Gminy Sieniawa byli: Franciszek Woś i Wacław Mikulski, a od 2006 roku burmistrzem jest Adam Woś.

Kościół[edytuj]

Tereny te w średniowieczu należały do parafii Jarosławskiej, jednak z powodu dalekiej odległości kapłani Jarosławscy nie mogli należycie wykonywać swych obowiązków. Dlatego Jan Kostka i Zofia ze Sprowy Odrowąż chcąc umożliwić ludności polskiej i katolickiej korzystanie z sakramentów świętych i uchronić przed przechodzeniem na miejscowe prawosławie (ludność polska często przechodziła do miejscowych cerkwi), w 1571 roku ufundowali kościół w Dybkowie i postarali się aby na miejscu zamieszkał kapłan, który początkowo nie posiadał określonej dotacji. W 1602 roku została erygowana parafia w Dybkowie; w 1624 roku podczas najazdu tatarskiego kościół został zniszczony. Następny kościół zbudowano w 1629 roku, a 6 sierpnia 1629 roku Katarzyna Sieniawska przywilejem w Brzeżanach określiła prawo tego kościoła i nadała uposażenie dla plebana w Dybkowie: Dziesięcina ze zbóż folwarku w Dybkowie, 10 złp z folwarków w Cieplicach i Lubienie (Rudka); pleban otrzymał grunta, pola, ogrody i łąki, a także korzystał z młyna w Lubieniach (Rudce). Pleban miał też wyznaczone Meszne z Dybkowa, Cieplic, Dobrej i Lubień (Rudki). Ludność była wolna od zobowiązań na rzecz króla, był w Dybkowie wójt i szkoła^[10].

W 1676 roku Sieniawa otrzymała prawa miejskie, a następnie zbudowano drewniany kościół i od tego czasu Sieniawa posiada dwa kościoły. Na miejscu drugiego kościoła w latach 1719–1749 został zbudowany murowany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, a w 1754 roku dobudowano klasztor dla Dominikanów. Pierwszy kościół (fara) w 1744 roku był już mocno zniszczony i w 1753 roku zbudowano murowany pw. św. Jana Chrzciciela, który został konsekrowany w 1777 roku przez biskupa przemyskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego. W 1772 roku Sieniawa znalazła się pod Austriackim zaborem. Austriacy prowadzili politykę ingerencji w sprawy kościoła, dlatego w 1788 roku skasowali klasztor Dominikanów (przenieśli się do Jarosławia na miejsce skasowanego klasztoru Jezuitów), a kościół zmieniony na parafialny^[11].

Pierwszy kościół został w 1778 roku przez Austriaków zamieniony na cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, parochia greckokatolicka Sieniawa posiadała też cerkiew filialną w Rudce. Schematyzm Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej na rok 1830 tak wzmiankował parochię: (Sieniawa Oppid. Parochia. Eccl. ad Exalt. S. Crucis. Patronus Titl. Cels. Princeps Adamus Czartoryski. Parochus Cyprianus Chotyniecki natus 1803, ord. 1826. In Matre cum Dybkow †, Num. Anim. Gr. Cath. 464. Filiali Wyliwa 310. Rudka c. Eccl. ad Obdormit. B.M.V. 390. Summa 1164.)^[12]. Parochia istniała do 1945 roku.

Kościół parafialny rzymskokatolicki został konsekrowany 10 września 1890 roku przez biskupa sufragana przemyskiego Jakuba Glazera. Podczas I wojny światowej kościół został zniszczony, w 1923 roku został odbudowany. W 1952 roku zbudowano ołtarz główny, a trzy lata później ołtarze boczne; w 1954 roku Stanisław Jakubczyk wykonał polichromie^[11]. Obecnie parafia Sieniawa posiada kościoły filialne w Piganach i Leżachowie. Parafia przynależy do Dekanatu Sieniawskiego.

Na początku XIX wieku wzmiankowana była w Schematyzmach Diecezji Przemyskiej z lat 1810–1820 kaplica pałacowa, której kapelanem był ks. Jan Krasnodębski: (Capella ad Aulam Cellisimi Princip Czartoryski)^[13].

Proboszczowie parafii Sieniawa.

• 1629-1653. ks. Bartłomiej Skibicki.
• 1653-1662. ks. Krzysztof Jan Kurliński.
• 1662-1668. ks. Stanisław Kazimierz Białkowski.
• 1668-1672. ks. Piotr Wrowski.
• 1772-1779. ks. Jan Jozafat Olezkowicz.
• 1679-1714. ks. Wojciech Kazimierz Lesiowski.
• 1714-1732. ks. Stanisław Kupalski.
• 1732-1737. ks. Walenty Gabriel Gossek.
• 1737-1754. ks Michał Franciszek Wroblewski.
• 1754-1780. ks. Antoni Smalczewski.
• 1780-1793. ks. Michał Tadeusz Cikowski.
• 1794-1808. ks. Jacek Borczewski.
• 1809-1820. ks. Sebastian Bardziński^[13].
• 1821-1848. ks. Jan Krasnodębski (ur. w 1777 roku, wyświęcony w 1806 roku; proboszcz Sieniawski, a od 1827 dziekan Jarosławski)
• 1849-1850. ks. Ludwik Kisielewski (ur. w 1812 roku, wyświęcony w 1835 roku, proboszcz Sieniawski, w latach 1850-1851 wikariusz w Przeworsku).
• 1851-1852. ks. Wojciech Węgrzyn (ur. w 1808 roku, wyświęcony w 1836 roku; wikariusz: w Lipinkach (1836-1838), w Kołaczycach (1838-1840), w Jaworowie (od 1840 roku); proboszcz w Sieniawie (1851-1852), od 1853 roku ojciec duchowny w klasztorze Bernardynów w Przeworsku).
• 1853-1891. ks. Maciej Hebda (ur. w 1805 roku, wyświęcony w 1929 roku; proboszcz w Sieniawie, dziekan Jarosławski, zmarł 10 kwietnia 1891 roku)^[14].
• 1891-1921. ks. Tomasz Włazłowski (ur. w 1858 roku, wyświęcony w 1887 roku; proboszcz w Sieniawie^[15], a od 1921 roku proboszcz i dziekan w Radymnie).
• 1921-1947. ks. Henryk Uchman (ur. w 1882 roku w Kosinie, wyświęcony w 1908 roku; wikariusz w Pohorcach; wikariusz i proboszcz w Kolonii Polskiej, w latach 1921-1947 proboszcz w Sieniawie. Zmarł w 1966 roku)^[16].
• 1947-1950. ks. Józef Świerczek (ur. 17 lutego 1917 roku w Ropie, w latach 1945-1947 wikariusz w Babicach; proboszcz: w Sieniawie (1947-1950), w Gorzycach (1950-1982), zmarł 15 lipca 1982 roku).
• 1950-1970. ks. Edward Brodowicz (ur. 7 października 1909 roku w Kąkolniku (na Kresach Wschodnich), wyświęcony w 1935 roku; wikariusz: w Tuligłowach (1935-1937), w Stobiernej (1937-1938), w Dynowie (1938-1943); administrator w Krzywczy (1943-1945); proboszcz: w Bratkowicach (1945-1950), w Sieniawie (1950-1970); misjonarz diecezjalny w Kołaczycach (1970-1972), zmarł 16 marca 1972 roku).
• 1970-1974. ks. Tadeusz Rajchel (ur. 20 września 1929 roku w Malinówce, wyświęcony w 1956 roku; wikariusz: w Chmielniku (1956-1957), w Malawie (1957), w Radymnie (1957-1958), w Majdanie Królewskim (1958-1959); proboszcz: w Rybotyczach (1959-1970), w Sieniawie (1970-1974), w Woli Rusinowskiej (1970-2005)).
• 1974-1988. ks. Zbigniew Szeliga (ur. w 1924 roku w Przedmieściu Czudeckim; proboszcz: w Sieteszy (1971-1974), w Sieniawie (1971-1974). Zmarł 6 maja 1990 roku).
• 1988-2001. ks. Zdzisław Kalinowski (ur. 18 grudnia 1932 roku we Lwowie, wyświęcony w 1958 roku; wikariusz: w Krzemienicy (1958-1960), w Niechobrzu (1960-1962), w Albigowej (1962-1968), w Nienaszowie (1968-1970); w Dobrej (1970-1988), w Sieniawie (1988-2001); administrator w Ryszkowej Woli (2001-2005). Zmarł 5 stycznia 2005 roku)^[17].
• 2001-nadal ks. Jan Grzywacz.

Oświata[edytuj]

W 1765 roku pojawiła się wzmianka o szkółce parafialnej, w której organista uczył chłopców czytać, pisać i służyć do mszy świętej. W 1789 roku z inicjatywy księcia Adama Czartoryskiego została założona Szkoła ludowa, która w 1863 roku została przez zaborców austriackich przekształcona na szkołę trywialną. W 1874 roku na mocy ustawy państwowej szkoła stała się publiczna; do roku 1875 szkoła mieściła się w Ratuszu. Po przekształceniu jej na 3-klasową, wybudowano murowany budynek szkolny, który oddano do użytku w 1876 roku. Szkoły wiejskie były tylko męskie, a w miastach męskie i żeńskie; od 1890 roku szkoły wiejskie stały się „mieszane” (dostępne na równych prawach dla chłopców i dziewcząt). W 1895 roku szkoła w Sieniawie została przekształcona na 5-klasową mieszaną. W 1897 roku powstaje oddzielna szkoła żeńska (od tego czasu funkcjonują dwie szkoły: męska i żeńska). W 1902 roku w szkole męskiej było 302 uczniów, a w żeńskiej było 314 uczniów. W 1910 roku szkoła stała się 6-klasowa, a w 1913 roku szkoła męska otrzymała imię księcia Józefa Poniatowskiego, a szkoła żeńska otrzymała imię królowej Jadwigii. W 1926 roku nastąpiło połączenie szkół męskiej i żeńskiej w jedną szkołę 7-klasową. W czasie okupacji wojennej szkoła była częściowo uszkodzona i z powodu wojny nauka była utrudniona. W 1964 roku oddano do użytku nowy budynek szkolny jako tzw. tysiąclatkę; również w 1964 roku powstało w Sieniawie 4-letnie Liceum Ogólnokształcące. 21 maja 2008 roku szkoła otrzymała nowego patrona Tadeusza Kościuszkę. Od 1999 roku jest 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnie gimnazjum i 3-letnie liceum ogólnokształcące^[18].

Przydatnym źródłem archiwalnym do poznawania historii szkolnictwa w galicji są austriackie Szematyzmy Galicji i Lodomerii, oraz polskie Dzienniki szkolnictwa, które podają nazwiska nauczycieli. Gdy w 1897 roku powstała oddzielna szkoła żeńska, to jej kierownikiem została Melania Żeńczak^[19].

Kierownicy szkoły męskiej w Sieniawie.

• 1810-1827. Stanisław Szuszkiewicz^[20].
• 1829-1855. Antoni Schultz^[21].
• 1857-1866. Karol Łomiński^[22].
• 1868-1871. Adolf Szostkiewicz^[23].
• 1871-1873. Piotr Biega^[24].
• 1873-1907. Florian Gardziel^[25].
• 1908-1918. Władysław Traczyński^[26].

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Sieniawy w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj]

Zabytki miasta

• układ urbanistyczny z czasów lokacji miasta (XVII w.)
• zespół pałacowo-parkowy rodziny Czartoryskich
• kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (dawny dominikański w latach 1754–1778); Wystawiony wg projektu Giovanni Spazzio.
• krypta Czartoryskich. Pod kościołem znajduje się krypta grobowa książąt Czartoryskich, jest tam pochowany m.in. książę Adam Jerzy Czartoryski z żoną. W sierpniu 1865 trumny ze szczątkami księcia oraz jego żony (zmarłej w 1864) przewieziono do Sieniawy, gdzie zostały złożone w rodowej krypcie. Przy kościele dawny klasztor, obecnie plebania z 1754 r. oraz murowana dzwonnica z początków XVIII w.
• dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Jana Chrzciciela (1788-1947 cerkiew greckokatolicka). Świątynia zbudowana w 1753 r. Współcześnie z nią wzniesiono wolno stojącą dzwonnicę. Cerkiew kilkakrotnie niszczona i odbudowywana, remontowana w latach 80. XX w.
• fragmenty murowano-ziemnych fortyfikacji zamkowych (ok. 1664-1680) broniących nieistniejącego już zamku Sieniawskich
• ratusz, murowany piętrowy budynek z II poł. XVII w., zniszczony w czasie II wojny światowej, odbudowany w 1948 r.
• małomiasteczkowa zabudowa (głównie z końca XIX i początków XX w.). Przy rynku część starszych, XVIII-wiecznych domów, przebudowanych w XIX i XX w.
• kirkut z ohelem
• XVIII-wieczny spichlerz
• gmach „Sokoła”
• XIX-wieczny budynek biblioteki^[27]

Galeria[edytuj]

• Zabytki Sieniawy
• 

  Cerkiew, obecnie dom przedpogrzebowy

• 

  Kościół parafialny pw. NMP

• 

  Krypta rodu Czartoryskich

• 

  Pałac Czartoryskich

Zobacz też[edytuj]

• Sieniawa (stacja kolejowa)
• Czartoryscy
• Bł. August Czartoryski
• Cmentarz żydowski w Sieniawie
• Jan Szul
• Szkoła trywialna
• Szematyzm Galicji i Lodomerii
• Schematyzm Diecezji Przemyskiej
• Najmniejsze miasto Polski

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Sieniawa w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XII: Szlurpkiszki – Warłynka. Warszawa, 1892.
• Cmentarze wojenne I wojny światowej w okolicy Sieniawy

p • d • e Gmina Sieniawa Siedziba gminy: Sieniawa Sołectwa Czerce • Czerwona Wola • Dobra • Dybków • Leżachów • Paluchy • Pigany • Rudka • Wylewa

p • d • e Powiat przeworski Miasta Przeworsk • Kańczuga • Sieniawa Gminy miejskie Przeworsk Gminy miejsko-wiejskie Kańczuga • Sieniawa Gminy wiejskie Adamówka • Gać • Jawornik Polski • Przeworsk • Tryńcza • Zarzecze