Tworzenie stron internetowych

Skalbmierz
Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela - widok od północy
Herb Skalbmierza
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	kazimierski
Gmina	Skalbmierz gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1342-1870, 1927
Burmistrz	Michał Markiewicz
Powierzchnia	7,13 km²
Wysokość	195-235 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	1 283[1] 179,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 41
Kod pocztowy	28-530
Tablice rejestracyjne	TKA
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Skalbmierz
Położenie na mapie Polski Skalbmierz
50°19′10″N 20°23′57″E/50,319444 20,399167
TERC (TERYT)	2603054
SIMC	0947627
Urząd miejski ul. Kościuszki 1 28-530 Skalbmierz
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Skalbmierz – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie kazimierskim, położone nad rzeką Nidzicą. Jest siedzibą miejsko-wiejskiej gminy Skalbmierz. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego. Położone przy skrzyżowaniu DW768 z DW783.

Historia[edytuj]

Kamienny krzyż z figurami św. Rozalii i św. Rocha, umieszczony w centrum skalbmierskiego rynku

Pomnik tragedii skalbmierskiej

Znak drogi św. Jakuba przy ul. Mikołaja Reja

Stadion Victorii Skalbmierz, nocą

Nagrobki z II poł. XIX wieku na cmentarzu parafialnym

Zalew (zbiornik "Skalbmierz")

Badania archeologiczne potwierdzają, że w okolicach Skalbmierza były osady, które sięgają nawet 4000 lat p.n.e. Początki Skalbmierza osnute są mrokami dziejów, przez co nie można precyzyjnie określić daty powstania miasta. Według legendy, fundatorem osady i miejscowego kościoła był palatyn Bolesława Krzywoustego – Skarbimir, który pochodził z rodu Awdańców. Był to rycerz żyjący na przełomie XI i XII w., który został oślepiony i wygnany z kraju. Po tym wydarzeniu Skalbmierz stał się własnością biskupów krakowskich.

Najstarszy źródłowy przekaz o Skalbmierzu pochodzi z 1217. W tym okresie w miejscu obecnego Skalbmierza istniała osada, przez którą przebiegał prastary szlak handlowy. Prowadził on z ziem niemieckich przez Wrocław do Krakowa, Sandomierza i dalej aż na Ruś.

Podczas wojny domowej, ok. 1234 Konrad I Mazowiecki przejął Skalbmierz i inkastelizował kościół, czyli przystosował go do funkcji obronnych. W 1241 na Skalbmierz najechali Tatarzy którzy spustoszyli miasto. Mimo zniszczeń spowodowanych przez najazd, miasto nie straciło na znaczeniu.

Ważną datą w dziejach Skalbmierza był 20 lutego 1342, gdy na Zamku Królewskim w Krakowie, król Kazimierz Wielki wydał dokument lokacyjny miasta Skalbmierza na prawie średzkim. Był to przełomowy moment w historii miasta. Najświetniejszy okres przeżywał Skalbmierz w XV i XVI w. Zaliczano go wówczas do miast II kategorii, w Małopolsce miastem I kategorii był tylko stołeczny Kraków, co świadczy o dużym znaczeniu Skalbmierza w ówczesnych czasach. Miasto należało do powiatu proszowickiego w XVI-XIX w. W XVI w. w mieście pracowało 23 piwowarów, 12 szewców, 10 płócienników, 7 rzeźników, 6 kuśnierzy, 5 krawców, 5 kowali, 4 bednarzy, 4 piekarzy, 3 czapników, powroźnicy, cyrulicy, kołodzieje, stolarze, rymarze, siodlarze, ślusarze i złotnicy, którzy byli zrzeszeni w cechach. Miasto było otwarte, nie posiadało murów miejskich. Spowodowane to było zapewne bezpiecznym położeniem, w centrum Małopolski. W razie zagrożenia mury posiadał kościół, do którego mogła schronić się ludność. Podstawą rozwoju Skalbmierza był handel. Oprócz cotygodniowych targów, miasto otrzymało w ciągu wieków drogą przywilejów 13 jarmarków. Rozwój miasta został zahamowany w XVII w. Powodem hamowania rozwoju miasta były pożary, szczególnie dotkliwy był ten w 1618, następnie epidemia dżumy, a wreszcie potop szwedzki i najazdy Węgrów oraz Kozaków. Następne ożywienie miasta nastąpiło dopiero w II poł. XVIII w. W latach 1810-1867 Skalbmierz był siedzibą władz powiatowych w departamencie krakowskim, potem w województwie krakowskim z siedzibą w Kielcach, a wreszcie w guberni radomskiej.

Skalbmierz utracił prawa miejskie po upadku powstania styczniowego w 1870. W tym okresie, głównym przejawem życia w Skalbmierzu były słynne czwartkowe jarmarki.

Dwudziestolecie miedzywojenne[edytuj]

Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 przebudziło miejscowych działaczy społecznych do czynienia starań o odzyskanie przez Skalbmierz praw miejskich. Działania ówczesnego pomocnika rejenta, Antoniego Bauma przyniosły pozytywny rezultat i w dniu 31 marca 1927, Skalbmierz odzyskał utracone prawa miejskie. W okresie międzywojennym w Skalbmierzu powstał nowy budynek szkoły, Dom Ludowy z kinem „Lotnik” oraz wygląd miasta. Skanalizowano ciek wodny co umożliwiło wybrukowanie kilku ulic. W 1924 powstała orkiestra dęta.

II wojna światowa[edytuj]

Okres powolnego rozwoju miasta w latach międzywojennych przerwała agresja niemiecka. W nocy z 6 na 7 września 1939 Skalbmierz był świadkiem krwawego boju 2 Pułku Strzelców Podhalańskich z niemieckim zagonem pancernym. Najwcześniejsze przedsięwzięcia konspiracyjne na Ponidziu miały miejsce w Skalbmierzu jesienią 1939. 5 sierpnia 1944 oddziały niemiecko-ukraińskie dokonały pacyfikacji miasta. W obronie miasta stanęły oddziały Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Spośród mieszkańców Skalbmierza zamordowano 64 osoby. Z odsieczą przybył oddział Armii Ludowej i dwa radzieckie czołgi z czołówki pancernej znajdującej się w Wiślicy. Niemcy ostatecznie zostali wyparci z miasta^[2]. W walkach poległo ok. 20 partyzantów. Ku czci ofiar i obrońców w 25 rocznicę pacyfikacji Rada Państwa nadała miastu Order Krzyża Grunwaldu III klasy^[3].

 Osobny artykuł: Bitwa o Skalbmierz.

.

Zabytki[edytuj]

• Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.207 z 15.01.1957 i z 11.02.1967)^[4].
• Zabytkowy układ urbanistyczny Skalbmierza z XIV-XIX w. Jeden z nielicznych w Europie – ćwierć kolisty plac Marii Skłodowskiej-Curie (rynek).
• Krzyż z figurami św. Rozalii i św. Rocha, kamienny. Jest to wotum dziękczynne mieszczan skalbmierskich ocalonych od zarazy w latach 1831–1848 oraz dwukrotnie od egzekucji hitlerowskich w 1939 oraz 1944. Szacowny zabytek umieszczony w centrum skalbmierskiego rynku, przed którym modlą się mieszkańcy Skalbmierza w trudnych i tragicznych momentach.
• Pomnik tragedii skalbmierskiej odsłonięty w 1946. Autorem pomnika był Jerzy Bandura z Krakowa, rzeźbiarz, który kilkanaście lat później wykonał monumentalny pomnik na polu bitwy pod Grunwaldem.
• Cmentarz parafialny z wieloma starymi, zabytkowymi mogiłami. Cmentarz wojenny z okresu I i II wojny światowej obejmujący miejsca pochówku żołnierzy różnych narodowości z okresu I wojny światowej oraz żołnierzy polskich i ofiary terroru hitlerowskiego z okresu II wojny światowej.
• Stary cmentarz żydowski, w okresie okupacji zdewastowany.

Turystyka[edytuj]

Przez Skalbmierz przebiegają szlaki turystyczne:

• – Szlak architektury drewnianej województwa świętokrzyskiego.
• – Małopolska Droga św. Jakuba
• Szlak Romański

Sport i rekreacja[edytuj]

• W mieście funkcjonuje jeden z najstarszych klubów sportowych w województwie świętokrzyskim – Victoria Skalbmierz. Powstał w 1925, a jego największym sukcesem jest gra w klasie okręgowej. Obiekt sportowy Victorii umożliwia uprawianie m.in. piłki nożnej oraz tenisa ziemnego.
• Możliwe jest również uprawianie sportów wodnych na terenie Skalbmierza. Umożliwia to nowo powstały zbiornik retencyjno-rekreacyjny „Skalbmierz”. Jest on zasilany wodą z rzeki Szarbiówki. Powierzchnia lustra wody wynosi 8,38 ha. Od strony północnej zalewu znajduje się plaża długości ok. 300 m na której znajduje się boisko do gry w siatkówkę plażową oraz drewniane molo wchodzące w głąb zbiornika. Molo kształtem przypomina literę „ Y „. Na środku zbiornika znajduje się wysepka o powierzchni 0,17 ha. Wokół zbiornika deptak spacerowy o długości ok. 1 km. Możliwość wypożyczenia rowerków wodnych oraz kajaków. Przed wejściem na zbiornik duży parking.

Transport[edytuj]

W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

• 768: Jędrzejów – Brzesko
• 783: Olkusz – Skalbmierz

Komunikacją autobusową zajmuje się PKS Busko Zdrój oraz firmy prywatne. Skalbmierz posiada bezpośrednie połączenia z Kielcami, Krakowem, Katowicami, Lublinem, Kazimierzą Wielką, Miechowem, Działoszycami i Pińczowem.

Skalbmierzanie[edytuj]

• Stanisław ze Skarbimierza (pisany także: Stanislaus Skarbirzski, Skarbimierczyk, ze Skalmierza, dziś Skalbmierz) (ur. 1365 – zm. 1431), teolog, prawnik, profesor i rektor Uniwersytetu Krakowskiego^[5].
• Antoni Baum – od 12 stycznia 1930 honorowy obywatel Skalbmierza i dożywotni członek Rady Miejskiej w Skalbmierzu. Dzięki Jego staraniom, Skalbmierz odzyskał utracone prawa miejskie.
• W Skalbmierzu nauki pobierał Mikołaj Rej, a pisarz powieści historycznych Karol Bunsch przebywał w Skalbmierzu do roku 1938, odbywając w tym czasie praktykę u notariusza Redycha.
• Urodził się tutaj Zwi Kanar, znany na Zachodzie mim, aktor teatralny i filmowy, pisarz żydowskiego pochodzenia.
• W 1925 urodził się Mieczysław Ptaszyński – reżyser filmów dokumentalnych i przyrodniczych.

Osoby związane ze Skalbmierzem[edytuj]

• Jan Pszczoła – polski działacz ludowy, żołnierz Batalionów Chłopskich.

Zobacz też[edytuj]

• Przyczółek baranowsko-sandomierski
• Skalbmierz (stacja kolejowa)

Panorama Skalbmierza. Widok od strony południowej

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Strona Urzędu Miasta i Gminy Skalbmierz
• Skalmierz, Skalbmierz, Szkalmierz w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochacze. Warszawa, 1889.

p • d • e Miasta województwa świętokrzyskiego Bodzentyn • Busko-Zdrój • Chmielnik • Chęciny • Ćmielów • Daleszyce • Działoszyce • Jędrzejów • Kazimierza Wielka • Kielce • Koprzywnica • Końskie • Kunów • Małogoszcz • Morawica • Opatów • Osiek • Ostrowiec Świętokrzyski • Ożarów • Pińczów • Połaniec • Sandomierz • Sędziszów • Skalbmierz • Skarżysko-Kamienna • Starachowice • Staszów • Stąporków • Stopnica • Suchedniów • Wąchock • Włoszczowa • Zawichost

p • d • e Gmina Skalbmierz Siedziba gminy: Skalbmierz Miasta Skalbmierz Wsie Baranów • Bełzów • Bolowiec • Boszczynek • Drożejowice • Grodzonowice • Kobylniki • Krępice • Kózki • Małoszów • Podgaje • Przybenice • Rosiejów • Sielec Biskupi • Sielec-Kolonia • Sietejów • Szarbia Zwierzyniecka • Szczekarzów • Tempoczów-Kolonia • Tempoczów-Rędziny • Topola • Zakrzów • Zakrzówek Integralne części wsi Backi • Baranów (Małoszów) • Błonie • Cegłów • Doły (Małoszów) • Doły (Podgaje) • Drożejowickie Chałupki • Dziady • Gaik • Garbata • Getto • Gościniec • Granica • Hołdowiec • Jagiełki • Janklówka • Kresy (Szarbia Zwierzyniecka) • Kresy (Tempoczów-Rędziny) • Krzysztoforia • Krzyżówki • Łany • Majków • Marianów • Międzygórze • Natrakcie • Nidziec • Nowa Górka • Nowa Wieś (Boszczynek) • Nowa Wieś (Kózki) • Ostra Górka • Ostrów • Owrotki • Pagórek (Podgaje) • Pagórek (Topola) • Piaski • Piekło (Drożejowice) • Piekło (Podgaje) • Piekło (Szarbia Zwierzyniecka) • Pod Bełzowem • Podgaje (Zakrzów) • Podgoszczynek • Podrynek • Podsietejów • Ponin • Przezdno • Reforma • Rynek • Seselów • Stara Wieś (Boszczynek) • Stara Wieś (Kózki) • Studzienki • Tempoczów-Dziadówki • Ulica • Uściszów • Wikle • Wola Bolowiecka • Wroni Koniec • Zagóra (Baranów) • Zagóra (Tempoczów-Kolonia) • Zagórze • Zakrzówek (Szarbia Zwierzyniecka) • Zakrzyzie • Zarzecze

p • d • e Powiat kazimierski Miasta Kazimierza Wielka • Skalbmierz Gminy miejsko-wiejskie Kazimierza Wielka • Skalbmierz Gminy wiejskie Bejsce • Czarnocin • Opatowiec