Tworzenie stron internetowych

Stara Kiszewa
Herb Starej Kiszewy
Kościół parafialny pw. św. Marcina
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	kościerski
Gmina	Stara Kiszewa
Wysokość	117,5 m n.p.m.
Liczba ludności (2006)	1480
Strefa numeracyjna	(+48) 58
Kod pocztowy	83-430
Tablice rejestracyjne	GKS
SIMC	0173120
Położenie na mapie gminy Stara Kiszewa Stara Kiszewa
Położenie na mapie powiatu kościerskiego Stara Kiszewa
Położenie na mapie województwa pomorskiego Stara Kiszewa
Położenie na mapie Polski Stara Kiszewa
53°59′24″N 18°10′09″E/53,990000 18,169167
Multimedia w Wikimedia Commons

Stara Kiszewa

Stara Kiszewa

Stara Kiszewa (niem. Alt Kischau, kaszb. Stôrô Cziszewa) – wieś w Polsce, położona w województwie pomorskim, w południowej części powiatu kościerskiego, leżąca na pograniczu Kaszub i Kociewia, położona nad rzeką Wierzycą, w gminie Stara Kiszewa przy drodze wojewódzkiej nr 214.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie gdańskim.

Siedziba władz gminy Stara Kiszewa.

Historia[edytuj]

Nazwa[edytuj]

Nazwa wsi pochodzi od imienia męskiego Kiss i w ciągu wieków była przekształcana od najstarszej formy: Kissow, przez Vela Kyssewa, Kissawa Stara, (niem. Alt Kischau) do współczesnej – Stara Kiszewa.

Miejscowość pod zlatynizowaną nazwą villa Vela Kysseva wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Lubiniu w 1281 roku sygnowanym przez księcia pomorskiego Mściwoja II^[1].

Dzieje[edytuj]

• ok. 1500 lat p.n.e. – teren zasiedlony przez ludność kultury wschodniopomorskiej (wykopaliska nieopodal Zamku Kiszewskiego na cmentarzysku z grobami skrzynkowymi, odkrytymi w II poł. XIX w.)
• 1269 – najstarszy zapis (osada Kissow) w związku z przebiegiem przez terytorium Starej Kiszewy drogi do grodu w Garczynie, a później do Pogódek i Kościerzyny
• 1281 – dokument księcia Mściwoja II – Vela Kyssewa została nadana sędziemu poznańskiemu, Mikołajowi Jankowicowi, późniejszemu wojewodzie kaliskiemu, z obowiązkiem brania udziału w wyprawach wojennych i obronie kraju. Do majętności tej doszło w 1290 r. 16 jezior z prawem połowu ryb. Dobra te wchodziły w zasięg kasztelanii garczyńskiej.
• 27 października 1296 – Władysław Łokietek podczas swojego pobytu w Kaliszu potwierdza nadanie wsi Mikołajowi Jankowicowi (który pełnił wówczas funkcję wojewody kaliskiego).
• 1315 – wieś objął we władanie najstarszy syn Mikołaja Jankowica, kanonik poznański Jakub,
• 1316 – Kanonik Jakub odstąpił Kiszewę za dożywotnią rentę roczną Krzyżakom
• XIV wiek – Krzyżacy zbudowali 1,5 km od Starej Kiszewy murowany zamek. Składał się on z dwóch części: zamku głównego (siedziby wójta), który stał po południowo-wschodniej stronie całego założenia obronnego, oraz z przedzamcza, zachowanego częściowo do dzisiaj. Całość stanęła w zakolu rzeki na dwóch niewysokich płaszczyznach pośród podmokłych łąk w obniżeniu terenu zalanego wodami Wierzycy.
• 1347 – Stara Kiszewa uzyskała prawo chełmińskie i wówczas zapewne zbudowano pierwszy drewniany kościół parafialny
• 1454 – w okresie wojny trzynastoletniej wojska gdańskie zdobyły zamek krzyżacki, spaliły i częściowo zburzyły budynki.
• 3 sierpnia 1459 zamek odbili Krzyżacy. Pozostał on w ich rękach aż do pokoju toruńskiego
• 1466 po pokoju toruńskim Stara Kiszewa weszła w skład niegrodowego starostwa kiszewskiego, podlegając staroście rezydującemu w pobliskim Zamku Kiszewskim. Pierwszym starostą kiszewskim, mianowanym przez króla Kazimierza Jagiellończyka, został zasłużony w wojnie trzynastoletniej rotmistrz królewski, Piotr Szorc z Obrąbu.
• 1553 – na lewym brzegu rzeki Wierzycy z funduszy królewskich zbudowano drewniany kościół.
• XVI w. – w Starej Kiszewie było 12 gburów, rzemieślnicy, dwaj zagrodnicy, czynna była karczma. W XVI-XVII wieku we wsi znajdował się młyn i tartak.
• 1664 – po II wojnie szwedzkiej wieś została poważnie zniszczona, tak że nie było w niej ani jednego gbura, a tylko 5 zagrodników, odrabiających za wyżywienie szarwarki i gospodarujących na 14 morgach. Do wsi należało wówczas 56 łanów gruntu, z czego pleban uprawiał 4, dwaj sołtysi 6, karczmarz 2 i dwaj leśniczowie 5. Na czas potrzeby wysyłała wieś człowieka do piechoty wybranieckiej – człowiek ten miał prawo do uprawiania 1 włóki. Jeden z leśniczych prowadził karczmę i zobowiązany był w niej sprzedawać piwo z browaru zamkowego.
• 1741 – starosta kiszewski, Stanisław Skórzewski, zbudował na prawym brzegu rzeki nowy, barokowy kościół.
• 1765 - przeprowadzona została lustracja województw Prus Królewskich. Starostwo kiszewskie obejmowało wówczas następujące miejscowości:
  • Wieś Zamkowa Kiszewa [Zamek Kiszewski]
  • Pustkowie Kamionna
  • Wieś Stara Kiszewa
  • Wieś Nowa Kiszewa
  • Wieś Wdzidze [Wdzydze Kiszewskie]
  • Pustkowie Zabrody
  • Wioska Olpuch
  • Wieś Bartoszow las [Bartoszylas]
  • Wieś Konarzyny
  • Pustkowie Wygonin
  • Pustkowie Kaliska
  • Pustkowie Strzelki
  • Wieś Samlin [Semlin]
  • Folwark Samlinek [Semlinek]
  • Folwark Maliki [Górne Maliki]
  • Folwark Bartel [Bartel Wielki]
  • Pustkowie Woytal [Wojtal]
  • Pustkowie Złe Mięso
  • Młyn Ruda
  • Młyn Zawada
  • Tartak Uroża
  • Młyn Dubrek
  • Pustkowie Cięgardło
  • Pustkowie Pustki
  • Pustkowie Wieck
  • Pustkowie Gotelff [Gotelp]
  • Pustkowie Kloneczno
  • Pustkowie Studziennice [Studzienice]
  • Pustkowie Nierybno
  • Pustkowie Cieciorka
  • Pustkowie Huta [Leśna Huta?]
  • Pustkowie Barłogi
  • Pustkowie Struga
  • Wieś Pinczyn i pustkowie Pinczynek
• 19 września 1772 – w wyniku pierwszego rozbioru Polski wieś weszła w skład zaboru pruskiego. Dokonany wówczas spis wykazał, że w Starej Kiszewie mieszkało 21 gburów, w tym 5 Niemców ewangelików.
• 1861 – informacja o tym, że we wsi istniała szkoła oraz czynne były 3 karczmy
• 1891 – budowa neogotyckiego kościoła, czynnego do chwili obecnej
• początek XX w. – Stara Kiszewa należała do najbardziej uświadomionych narodowo i dobrze zorganizowanych wsi Pomorza. Czynne było m.in. Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół".
• Niezrealizowany projekt linii kolejowej (Czersk-Bąk-Stara Kiszewa-Liniewo-Przywidz-Stara Piła-Gdańsk Kokoszki-Gdańsk Wrzeszcz). Odcinek pomiędzy Starą Piłą a Bąkiem nie doczekał się realizacji (w okolicy wyraźne ślady robót ziemnych).
• 6 kwietnia 1919 – w Starej Kiszewie założona została filia Zjednoczenia Zawodowego Polskiego z Walentym Szramką, Janem Soldatem i Nikodemem Wąsem na czele. W tym samym dniu odbył się we wsi wielki wiec, na którym zebrani uchwalili jednogłośnie następujące oświadczenie: My Polacy zebrani w Starej Kiszewie na wiecu oświadczamy uroczyście, że nie jesteśmy Niemcami tylko Polakami, na starej polskiej ziemi mieszkającymi i chcemy po wieczne czasy Polakami pozostać. Żądamy, aby nas z naszym polskim Gdańskiem, który nam stary Fryc i zgraja krzyżacka zrabowali do naszej Matki Polski przyłączono!
• 1939-1945 – Okupacja niemiecka. Represje wobec polskiej ludności, m.in. wysiedlenie wielu gospodarzy do Generalnego Gubernatorstwa, zabranie na przymusowe roboty, uwięzienie w obozie przejściowym w Potulicach. Stara Kiszewa dawała w tym czasie oparcie dla grup partyzanckich organizacji konspiracyjnej TOW "Gryf Pomorski".
• listopad 1939 – Niemcy rozstrzelali 8 polskich mieszkańców Starej Kiszewy
• 1942 – Niemcy zamordowali kiszewskiego nauczyciela Stanisława Knittera
• zima 1945 – Hitlerowcy rozstrzelali w pobliżu wsi grupę Żydówek, ewakuowanych z obozu koncentracyjnego Stutthof.
• 6 marca 1945 – zajęcie wsi przez Armię Czerwoną
• 19 maja 1946 – oddział partyzantki antykomunistycznej Zygmunta Szendzielarza (pseudonim Łupaszka) rozstrzelał pięciu funkcjonariuszy SB, MO, ORMO i miejscowego rolnika.
• 1966 – oddano do użytku nowy budynek szkoły podstawowej, tzw. Tysiąclatkę

Starostowie kiszewscy[edytuj]

• od 1466 – rycerz Piotr Szorc z Obrąbu. Ród Szorców utrzymywał się na starostwie do 1607
• 1607-1616 – Konarscy,
• 1616-1624 – Jan Bąkowski,
• 1624-1656 – Konarscy,
• 1656-1685 – Michał Działyński,
• 1687-1719 – Stanisław Działyński,
• wdowa po Stanisławie Działyńskim – Barbara (z d. Heidenstein) z Sulęczyna,
• od 1724 – jej drugi mąż Jakub Wolski,
• od 1725 – Gotfried Ernest Klejna,
• od 1726 – Franciszek Czapski,
• wdowa po Franciszku Czapskim
• jej drugi mąż – Stanisław Skórzewski,
• 1761-1772 – Michał Skórzewski.

Informacje[edytuj]

Stara Kiszewa w ostatnich latach pełni coraz większą rolę bazy wypadowej i zaopatrzeniowej dla turystów i letników odwiedzających licznie pobliskie lasy i jeziora.

Przystań kajakowa na Wierzycy w Starej Kiszewie

Atrakcje turystyczne[edytuj]

Zamek Kiszewski

Zamek Kiszewski

Zamek Kiszewski

Zamek Kiszewski – renesansowa baszta przybramna i XIX w. pałac

Baszta przybramna od strony dziedzińca

Zamek Kiszewski – XIX w. rekonstrukcja południowej baszty narożnej

Zamek Kiszewski – pozostałości murów obronnych i baszty zachodniej

Baszta przybramna

Zamek Kiszewski, widok ogólny

• pozostałości zamku krzyżackiego w oddalonym o 1,5 km Zamku Kiszewskim (obecnie w ręku prywatnego właściciela). Z dawnego podgrodzia zachowały się (w stanie ruiny) trzy gotyckie narożne baszty (północna, zachodnia i wschodnia) z łączącymi je murami obronnymi oraz (w dobrym stanie) renesansowa baszta przybramna, w której znajduje się pomieszczenie z oryginalnym sklepieniem gwiaździstym. Gotycką bramę forteczki rozbudowano w początku XVII w., zdobiąc ją w duchu renesansu. Czwartą, południową bramę zrekonstruowano w XIX w. wykorzystując pierwotne fundamenty. W 1856 r. pomiędzy bramą wjazdową a basztą południową wzniesiony został klasycystyczny dworek ówczesnego właściciela folwarku, obecnie remontowany. Pod budynkiem gospodarczym w północno-zachodniej części przedzamcza znajduje się gotycka piwnica ze sklepieniem kolebkowym. Całość założenia ma kształt nieregularnego czworoboku o długości 79 m, szerokościach: 43 m i 63 m.
• mała elektrownia wodna na Wierzycy w Zamku Kiszewskim
• neogotycki kościół parafialny pw. św. Marcina z 1891 w Starej Kiszewie, wewnątrz pięć malowideł ściennych ze scenami z życia patrona
• drewniana kaplica przedpogrzebowa na cmentarzu przykościelnym, wykonana z bali drewnianych pochodzących ze starego, XVIII-wiecznego kościoła
• kapliczka nasłupowa - drewniana figura św. Jana Nepomucena z XIX w. w ogrodzie plebanii w Starej Kiszewie
• stare chaty kociewskie
• liczne jeziora położone w niewielkiej (4-5 km) odległości: Krąg, Wygonin, Prusionki, Drzęczno, Białe Błota itd.
• rezerwat florystyczno-leśny Krwawe Doły, w leśnictwie Cięgardło
• rezerwat roślinności bagiennej Czerwone Błota w Konarzynach
• sąsiedztwo Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego ze stolicą we Wdzydzach

Dla mieszkańców i turystów[edytuj]

• urząd gminy
• kościół rzymskokatolicki
• urząd pocztowy
• ośrodek zdrowia
• apteka
• szkoła podstawowa i gimnazjum
• komunikacja PKS – połączenie z Gdańskiem, Kościerzyną, Starogardem Gdańskim, Skarszewami, Konarzynami, Chwarznem
• stacja benzynowa
• restauracja
• liczne sklepy spożywcze i przemysłowe

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Lustracja Województw Prus Królewskich 1765. T. I. Województwo Pomorskie. Cz. 2. Powiaty Tczewski Gdański i Nowski + mapka (red.) Dygdała Jerzy, ​ISBN 83-87639-56-7​, Wydawnictwo: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2003, link zewnętrzny
• Franciszek Mamuszka i Izabela Trojanowska – Kościerzyna i ziemia kościerska – Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1972.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Urząd Gminy Stara Kiszewa
• Strona parafii Stara Kiszewa
• Stara Kiszewa i Zamek Kiszewski
• Stara Kiszewa (strona prywatna)
• Regionalna legenda dotycząca nazwy miejscowości
• Kiszewa Stara w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa, 1883.

p • d • e Gmina Stara Kiszewa Siedziba gminy: Stara Kiszewa Sołectwa Bartoszylas • Chwarzenko • Chwarzno • Czerniki • Foshuta • Góra • Górne Maliki • Kobyle • Konarzyny • Lipy • Nowe Polaszki • Nowy Bukowiec • Olpuch • Pałubin • Stara Kiszewa • Stare Polaszki • Stary Bukowiec • Wilcze Błota Kościerskie • Wygonin • Zamek Kiszewski Miejscowości niesołeckie Bąk • Bestra Suka • Bożepole Szlacheckie • Chrósty • Cięgardło • Dolne Maliki • Drzewiny • Grzybno • Lisia Huta • Nowy Dworzec • Olpuch-Dworzec • Struga • Strzelki Integralne części wsi Dubryk • Kalk • Kozi Rynek • Kozia • Lisewo • Łasinek • Madera • Nowiny • Pikowo • Pionki • Portugala • Ruda • Samanica • Tramkule • Warszawa • Wdzydze-Wymijanka • Zomrze