Świebodzice (niem. Freiburg in Schlesien) – miasto na Dolnym Śląsku, w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Od południa bezpośrednio graniczy z Wałbrzychem.
Miasto położone u stóp Pogórza Wałbrzyskiego, na Pogórzu Świebodzickim, w środkowym biegu rzeki Pełcznicy przy drodze krajowej nr 34 i nr 35 oraz przy drodze wojewódzkiej nr 374, na skraju Książańskiego Parku Krajobrazowego. Przez miasto przebiegają także drogi wojewódzkie numer: 371 i 373. Miasto leży na wysokości od ok. 280 do 425 m n.p.m. (góra Grabnik). Świebodzice należą do Aglomeracji wałbrzyskiej.
Nazwa miasta[edytuj]
Niemiecka nazwa miejscowości Freiburg oznacza po polsku Wolne miasto. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę miasta zanotowaną w dokumencie łacińskim z 1291 roku Friburg podając jej znaczenie „Freie Burg des Bolko I” – „Wolne miasto Bolka I”[2].
Po 1945 roku miastu nadano polską nazwę Świebodzice, którą urzędowo zatwierdzono 7 maja 1946[3].
- 1203 – pierwsza wzmianka historyczna
- przed 1228 – pierwsza inicjatywa lokacyjna na prawie niemieckim[4]
- 1228 – biskup wrocławski Wawrzyniec konsekruje kościół św. Mikołaja
- 1242 – Marboto de Czetaros (Czetryc) staje się zarządcą książęcego zamku w Świebodzicach
- 1279 – Henryk Probus w przywileju zwraca się do świebodziczan „mieszczanie” – przyjmowana data nadania praw miejskich
- 1293 – włączenie Świebodzic do księstwa jaworsko-świdnickiego
- 1300 – średniowieczny łaciński utwór opisujący żywot świętej Jadwigi Vita Sanctae Hedwigis wymienia pod nazwą Cyrna[5] jedną z obecnych dzielnic Świebodzic Ciernie dawniej zwane również Zirlau oraz Czarna Świdnicka.
- 1310 – książę Bernard na prośbę patrycjatu świdnickiego pozbawia Świebodzice przywileju miejskiego
- 1337 – książę jaworsko-świdnicki Bolko II Mały przywraca prawa miejskie
- 1392 – śmierć wdowy po Bolku II, Agnieszki – włączenie Świebodzic do Czech
- 1427 – miasto trzykrotnie oblegają wojska taborytów
- 1492 – król Czech Władysław Jagiellończyk nadaje Świebodzicom przywilej organizowania „ciepłych jarmarków” w dzień św. Mateusza
- 1509 – Władysław Jagiellończyk sprzedaje Świebodzice i zamek Książ Konradowi Hochbergowi
- 1614 – pierwsza świebodzicka szkoła
- 1618–1648 – wojna trzydziestoletnia: rabunki wojsk szwedzkich, epidemie
- 1745 – włączenie Świebodzic do Prus
- 1774 – najtragiczniejszy pożar w dziejach miasta niemal doszczętnie trawi miasto
- 1775–1811 – intensywna odbudowa
- 1809 – do Świebodzic wkraczają wojska francuskie, Fryderyk Kramsta zakłada Fabrykę Lnu i Płótna
- 1842 – powołano do życia spółkę pod nazwą Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickie Towarzystwo Kolejowe, która zajęła się budową pierwszej linii kolejowej w kierunku Sudetów
- 1843 – do Świebodzic dociera kolej, linia Wrocław-Świebodzice, w 1853 przedłużona do Wałbrzycha
- 1843 – otwarcie linii kolejowej Wrocław-Świebodzice
- 1847 – Gustav Becker zakłada warsztat zegarmistrzowski produkujący zegary
- 1867 – rodzi się Emil Krebs, sinolog i poliglota
- 1850 – Warsztat zegarmistrzowski Gustava Beckera stopniowo przekształca się w wielką fabrykę zegarów znaną na całym świecie
- 1935 – Fabryka Zegarów Gustava Beckera kończy swoją działalność
- 1946 – miejscowość została włączona do nowo powstałego województwa wrocławskiego na terenie powojennej Polski pod nazwą Frybork[6]
- 24 lutego 1954 – w pobliżu stacji kolejowej dochodzi do katastrofy kolejowej – ginie kilkanaście osób, kilkadziesiąt zostaje rannych
- 1957 – przyłączenie do Świebodzic Pełcznicy
- 1972 – przyłączenie Cierni
- 1990 – pierwsze po II wojnie światowej demokratyczne wybory władz miejskich
- 1997 – zniszczenia wskutek wielkiej powodzi
- 1 września 2002 – zniszczenia po wielkiej powodzi. Zalane zostały między innymi Ciernie i Pełcznica
- 21 czerwca 2012 – ustanowiony nowy herb oraz nowa flaga[7].
- 8 kwietnia 2017 - największa katastrofa budowlana w historii miasta; w wyniku zawalenia się kamienicy zginęło 6 osób, a 4 zostały ranne.
Filia Groß-Rosen[edytuj]
W miejscowości znajdowała się filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen[8].
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[9]:
- obszar staromiejski
- kościół par. pw. św. Mikołaja, wzniesiony w XIII w., XV w., 1811 r., k. XIX w.; wyposażenie częściowo renesansowe, częściowo z XIX w.
- dawny kościół ewangelicki, obecnie rzym-kat., pw. śś. Piotra i Pawła, wzniesiony w latach 1776–1779 na planie krzyża w stylu klasycystycznym
- mauzoleum rodziny von Kramstów, na cmentarzu komunalnym, ul. Wałbrzyska, z 1880 r.
- ratusz miejski, wybudowany w 1781 r. w stylu klasycystycznym
- fragmenty murów obronnych – pochodzą prawdopodobnie z XIII w., rozebrane w większości przez Francuzów w 1809 r.
- d. zajazd, ul. Jeleniogórska 9
- piwnice d. słodowni, ul. Krasickiego 15, z drugiej połowy XIX w.
- łaźnia, ob. dom handlowy,ul. Lipowa 12, z końca XIX w.
- pałac, obecnie dom pomocy społecznej – DPS , ul. Mickiewicza 8, zbudowany w l. 1858–1875 – XIX w., w stylu neorenesansu angielskiego, otoczony parkiem i zwierzyńcem, dziś siedziba zgromadzenia zakonnego Sióstr Szkolnych de Notre Dame
- budynki w zespole zamku Książ, z 1792 r., w drugiej połowy XIX, ul. Wałbrzyska 44-46:
- dom „szwajcarski” I
- dom „szwajcarski” II
- brama wjazdowa na teren zespołu
Świebodzice – Ciernie
Świebodzice – Pełcznica
inne zabytki:
- cmentarz żydowski
- stare kamienne krzyże monolitowe o nieznanym pochodzeniu i przeznaczeniu; pojawiająca się hipoteza, że są to tzw. krzyże pokutne, nie ma oparcia w żadnych dowodach i oparta jest wyłącznie na nieuprawnionym, błędnym założeniu, że wszystkie stare kamienne monolitowe krzyże, są krzyżami pokutnymi[10]
- wolno stojący zlepieniec pobielony w Cierniach
- złamany maltański w Cierniach
- wmurowany z żółtego piaskowca w Cierniach
- łaciński wolno stojący, zlepieniec, naprzeciw budynków Osiedla Sudeckiego przy stacji benzynowej PKN Orlen.
- 3 przedszkola publiczne, w tym jedno z grupą żłobkową, 2 przedszkola niepubliczne
- 5 szkół podstawowych, w tym jedna integracyjna, jedna z oddziałami integracyjnymi i jedna specjalna:
- Szkoła Podstawowa nr 3 im Władysława Broniewskiego w Świebodzicach, Szkoła Podstawowa nr 4 im. Janusza Korczaka, Szkoła Podstawowa nr 2 im. Nauczycieli Tajnego Nauczania w Zespole Szkół Podstawowo – Gimnazjalnych z oddziałami integracyjnymi, Integracyjna Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół Integracyjnych, Szkoła Podstawowa nr 7 (specjalna)
- 4 gimnazja, w tym jedno integracyjne, jedno z oddziałami integracyjnymi i jedno społeczne:
- Gimnazjum nr 1 w Świebodzicach, Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi w Zespole Szkół Podstawowo – Gimnazjalnych z oddziałami integracyjnymi, Społeczne Gimnazjum Akademickie, Gimnazjum Integracyjne w Zespole Szkół Integracyjnych.
- 2 szkoły średnie:
- Zespół Szkół im. S. Prosińskiego
- Zespół Szkół Ogólnokształcących
Na terenie miasta funkcjonują koła hobbystyczne: filatelistyczne i numizmatyczne.
- Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Dąbrowskiej
- biblioteka dla dorosłych
- oddział dziecięcy
- Miejski Dom Kultury
W 2014 roku na terenie miasta kręcono sceny walk ulicznych do serialu Czas Honoru: Powstanie.
Kościoły i związki wyznaniowe[edytuj]
-
-
-
-
Ochrona przyrody[edytuj]
Na obszarze gminy znajduje się niewielka część rezerwatu przyrody Przełomy pod Książem koło Wałbrzycha chroni on przełomowe odcinki rzeki Pełcznicy i strumyka Szczawnik wraz z całą różnorodnością fauny i flory[13].
Struktura powierzchni[edytuj]
Według danych z roku 2002[14] Świebodzice mają obszar 30,45 km², w tym:
- użytki rolne: 69%
- użytki leśne: 11%
Miasto stanowi 4,1% powierzchni powiatu.
Dane z 30 czerwca 2004[15]:
Opis |
Ogółem |
Kobiety |
Mężczyźni |
---|
jednostka |
osób |
% |
osób |
% |
osób |
% |
populacja |
23 233 |
100 |
12 233 |
52,7 |
11 000 |
47,3 |
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) |
763 |
401,7 |
361,2 |
Piramida wieku mieszkańców Świebodzic w 2014 roku[1].
- Na terenie miasta istnieje podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Invest Park” (Kelvion Sp. z o.o.,SEGEPO-REFA Sp. z o.o.Vasco Tech sp. z o.o.,Enwar Sp zo.o., Droper Logistic Sp. z o.o.).
- Inne ważne przedsiębiorstwa produkcyjne to: Termet S.A ,Schneider Electric Energy Poland Sp. z o.o., Śnieżka – Invest" Sp. z o.o, PPHU „Defalin” Group SA, Moneva Polska Sp. z o.o., Capricorn S.A , Masterform S.A., CAST s.j.
- W mieście funkcjonują markety: Tesco (1) Biedronka (3), Aldi (1), Intermarche (1), Bricomarche (1), Mrówka (1), Polo Market (1), Media expert (1), Neonet (1), EKO (1), drogeria Rossmann (1)
Pasaż handlowy „Czerwona Torebka” – 1 oraz Plac Targowy.
Lądowisko wielofunkcyjne[edytuj]
Nieco na północ, poza granicami miasta, znajduje się trawiaste lądowisko Świebodzice, które będzie stanowić przyszłe lotnisko Sudeckie po zbudowaniu utwardzonej 850-metrowej drogi startowej, o znaczeniu regionalnym, międzygminnym, m.in. obsługującym miasto Wałbrzych. Miasto posiada trawiaste lądowisko z pasem startowym o długości 850 m, wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 374 do Strzegomia, 3,4 km od centrum miasta. Na terenie lądowiska planowana jest budowa lotniska Sudeckiego.
Współrzędne geograficzne lądowiska: 50°53′00″N 16°18′59″E/50,883333 16,316389.
Komunikacja miejska i podmiejska[edytuj]
Komunikacja miejska w Świebodzicach obsługiwana jest przez Zakład Gospodarki Komunalnej. Do 31 grudnia 2015 roku miasto zlecało przewozy na jedynej miejskiej linii zewnętrznym firmom w ramach przetargu. Sytuacja zmieniła się 1 stycznia 2016 roku, kiedy to po mieście zaczęły jeździć nowe, kupione w 2014 roku przez miasto, autobusy Mercedes-Benz O530. Od tej pory gmina na własną rękę realizuje przewozy na linii miejskiej nr 1.
Komunikację podmiejską obsługują prywatne firmy m.in. P.W.H.D., Piotr Żuk, Grzenio, Bobo-Trans, Dex Trans
LINIE MIEJSKIE:
Linia |
Trasa |
---|
1 |
PEŁCZNICA Długa pętla- CIERNIE pętla |
---|
LINIE PODMIEJSKIE
Linia |
Trasa |
---|
30 |
Świebodzice os. Piastowskie- Wałbrzych Piaskowa Góra- Wałbrzych Pl. Grunwaldzki |
---|
31 |
Swidnica D.A.- Świebodzice- Wałbrzych Pl. Grunwaldzki |
---|
31 bis |
Swidnica D.A.- Świebodzice- Szczawno Zdrój Tesco- Wałbrzych Pl. Grunwaldzki |
---|
38 |
Swiebodzice os. Piastowskie- Świdnica Pl. Grunwaldzki |
---|
Komunikacja kolejowa[edytuj]
W mieście funkcjonuje jeden czynny dworzec kolejowy przy linii kolejowej nr 274 (Wrocław Świebodzki–Zgorzelec). Stacja posiada 2 perony. Głównym przewoźnikiem obsługującym pociągi osobowe na trasie Wrocław Główny–Wałbrzych Główny–Jelenia Góra–Szklarska Poręba Górna są Koleje Dolnośląskie. Połączenia dalekobieżne TLK oraz IC w kierunkach: Warszawa Wschodnia, Białystok, Łódź Kaliska, Przemyśl Główny zapewnia PKP Intercity.
W 2013 roku zakończono remont budynku dworca. Koszt tej inwestycji wyniósł 2,9 mln zł.
Od 2016 roku w budynku dworca swoją siedzibę ma Straż Miejska.
Miasta partnerskie[edytuj]
Urodzeni w Świebodzicach[edytuj]
Linki zewnętrzne[edytuj]
Przypisy
- ↑ ab http://www.polskawliczbach.pl/Swiebodzice, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Heinrich Adamy: Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung. Breslau: Verlag von Priebotsch`s Buchhandlung, 1888, s. 10.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85).
- ↑ Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Ossolineum 1986, ISBN 83-04-01701-6, s. 84-88
- ↑ „Monumenta Poloniae Historica”, Tom IV, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1884, „Vita Sanctae Hedwigis”, str. 617.
- ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
- ↑ Od dziś Świebodzice mają nowy herb i flagę. Ładne?
- ↑ Abraham Kajzer: Za drutami śmierci. Wałbrzych, Muzeum Gross-Rosen: 2013.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 15.10.2012]. s. 171,172.
- ↑ Arkadiusz Dobrzyniecki. Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej – historia pewnego mitu. „Pomniki Dawnego Prawa”. 11-12 (wrzesień-grudzień 2010), s. 32-37, 2010.
- ↑ Zbór Świebodzice, Sala Królestwa ul. Sikorskiego 14 Świebodzice
- ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 15 stycznia 2017.
- ↑ Rejestr rezerwatów przyrody województwa dolnośląskiego, RDOŚ stan na 18 czerwca 2013. [dostęp 30-01-2014].
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset (pol.). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast (pol.). GUS. [dostęp 2010-09-14].