Tworzenie stron internetowych

Szczawnica
Widok ogólny na Szczawnicę z Danielki
Herb Szczawnicy Flaga Szczawnicy
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowotarski
Gmina	Szczawnica gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1962
Burmistrz	Grzegorz Niezgoda (od 2007)
Powierzchnia	32,90 km²
Wysokość	430-510 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	5 902[1] 179,4 os./km²
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	34-460
Tablice rejestracyjne	KNT
Położenie na mapie województwa małopolskiego Szczawnica
Położenie na mapie Polski Szczawnica
49°25′22″N 20°28′58″E/49,422778 20,482778
TERC (TERYT)	1211024
SIMC	0963454
Urząd miejski ul. Szalaya 103 34-460 Szczawnica
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Szczawnica – miasto uzdrowiskowe w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Szczawnica. Położone w Beskidach Zachodnich, nad potokiem Grajcarkiem.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 6022 mieszkańców^[2].

Położenie[edytuj]

Szczawnica leży w dolinie potoku Grajcarka, który jest prawym dopływem Dunajca. Większa część zabudowy i terenów miasta znajduje się w obrębie Beskidu Sądeckiego, natomiast za doliną potoku Grajcarka wznoszą się już Pieniny. Zabudowa miasta zlokalizowana jest między Pieninami (głównie Małymi Pieninami) a pasmem Radziejowej (Beskid Sądecki).

Miasto tradycyjnie dzieli się na dwie „dzielnice”: Szczawnicę Dolną, której główna zabudowa koncentruje się na wysokości 435-480 m n.p.m. oraz Szczawnicę Wyżnią, z główną zabudową na wysokości od 460 do 520 m n.p.m. Pomiędzy nimi znajduje się Centrum, zaś w kierunku północnym, w dolinkę Szczawnego Potoku, do ok. 510 m n.p.m. wspinają się zabudowania dzielnicy zdrojowej. Dwa większe ciągi dawnego osadnictwa rozwinęły się także w dolinkach potoków: Skotnickiego i Sopotnicy, a rozproszone przysiółki sięgnęły wysoko na stoki, a nawet na sam grzbiet (przysiółek Przysłop, 830 m n.p.m.) pasma Radziejowej.^[3]

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 32,90 km²^[4].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Historia[edytuj]

Plac Dietla

Pijalnia Wody Stefan

Willa „Pałac” (obecnie muzeum)

Dworek Gościnny - gmach teatralno-hotelowy

Pierwsze wzmianki o Szczawnicy pochodzą z 1413 roku, choć osadnictwo ludzkie na tym terenie istniało już wcześniej. W połowie XIV wieku Szczawnica była parafią, by w 1529 roku stać się filią parafii krościeńskiej (była nią do 1889 roku). Już w XV wieku istniała w Szczawnicy instytucja sołtysa: w dokumentach z tego okresu wymieniony jest sołtys szczawnicki, Mikołaj. W latach 1487-1492 Kazimierz Jagiellończyk odnowił Janowi, kolejnemu szczawnickiemu sołtysowi, prawo użytkowania 3 łanów (zwykle sołtysi dysponowali wówczas dwoma łanami), potwierdzony ponownie przez króla Jana Olbrachta w roku 1494. Oprócz tego w 1581 r. Szczawnica obejmowała 2 ½ łana kmiecego i 4 łany zajmowane przez zagrodników bez roli. W tym czasie wieś należała do starostwa czorsztyńskiego.

Na terenie Szczawnicy funkcjonował przywilej wybraniectwa - chłopa zwolnionego z pańszczyzny w zamian za służbę wojskową na rzecz króla. W 1595 r. szerokim echem odbiła się tragedia wybrańca ze Szczawnicy, Piotra Fleszara, który odmówił dzierżawcy dóbr czorsztyńskich, Janowi Łękawskiemu, zapłaty bezprawnie nałożonego nań czynszu. Ujętego i zakutego w kajdany wybrańca Łękawski zostawił na mrozie na dziedzińcu zamku czorsztyńskiego, gdzie ten po dwóch tygodniach zamarzł.^[5]

Już w 1770 r., pod pozorem budowy pogranicznego kordonu sanitarnego, Austria zagarnęła część południowych ziem Rzeczypospolitej, tj. starostwa nowotarskie, czorsztyńskie i sądeckie – w tym również Szczawnicę. Dwa lata później, przy I rozbiorze Polski, tereny te włączono do węgierskiej części domeny Habsburgów. W 1811 r. dobra szczawnickie zostały przejęte przez austriackie władze skarbowe, a następnie wystawione na sprzedaż. W 1828 r. nabył je emerytowany poczmistrz, Jan Podhajecki, by rok później (formalnie: w roku 1834) przekazać je Józefinie i Stefanowi (Szczepanowi) Szalayom, którzy w rzeczywistości sfinansowali zakup.^[3]

Po śmierci Stefana Szalaya Szczawnicę przejął w 1839 r. jego syn Józef Szalay. To właśnie on jest uważany za twórcę uzdrowiska. Wzniósł on pierwsze budynki zdrojowe z prawdziwego zdarzenia oraz kaplicę zdrojową, które sam zaprojektował, rozszerzył i urządził Park Górny, zakrył koryto Szczawnego Potoku pod dzisiejszym placem Dietla. Dbał o reklamę uzdrowiska, w którym od 1840 r. latem stale ordynował lekarz (był nim dr Onufry Trembecki, w l. 1848-1883 główny lekarz zdrojowy). W 1876 zapisał uzdrowisko krakowskiej Akademii Umiejętności. W 1909 r. od Akademii uzdrowisko kupił hr. Adam Stadnicki, po II wojnie światowej nastąpiło upaństwowienie zdrojowiska. Zmienił się społeczny przekrój kuracjuszy. Uzdrowisko nastawiło się głównie na leczenie chorób zawodowych górników i hutników.

Gwałtowny rozwój miasta nastąpił już w latach 60 tych XX w. W 1960 roku uruchomiono sanatorium „Hutnik”, w 1963 roku oddano do użytku Prewentorium Górnicze im. Pstrowskiego (m.in. z salą kinową). 1969 rok to data rozpoczęcia działalności położonego w samym centrum domu towarowego „Halka” połączonego z restauracją i kawiarnią. W 1971 r. w dawnej luksusowej willi Szalaya „Pałac” („Zdrojowa”) otwarto ekspozycję historyczno-etnograficzną Muzeum Pienińskiego (działała do 2013 r.). W 1973 roku rozpoczął działalność kompleks przyrodoleczniczy (obecnie w ruinie) przy ul. Zdrojowej. Jego wyposażenie balneologiczne i rehabilitacyjne było wtedy najnowocześniejsze w Polsce^[6]. W latach 1973-1982 Szczawnica została połączona administracyjnie z Krościenkiem, nosiła wtedy nazwę Szczawnica-Krościenko. W 1982 r. nastąpił ponowny podział miejscowości.

1 stycznia 2008 r. zmieniono rodzaj gminy Szczawnica z miejskiego na miejsko-wiejski, co w praktyce oznaczało zmniejszenie obszaru miasta i wyłączenie z niego dawnych wsi Jaworki i Szlachtowa (uzyskały ponownie status wsi) oraz Biała Woda i Czarna Woda (otrzymały status części wsi Jaworki). Granice miasta objęły 4 obręby ewidencyjne^[7].

Dnia 4 września 2012 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski złożył w Szczawnicy oficjalną wizytę, podczas której między innymi uroczyście odsłonił obelisk upamiętniający pięćdziesięciolecie nadania miastu praw miejskich, który znajduje się na Promenadzie Spacerowej nad potokiem Grajcarek^[8][9].

Sport i rekreacja[edytuj]

Historia polskiego kajakarstwa górskiego, rozpoczęła się w Szczawnicy, powołaniem w 1934 roku Pienińskej Sekcji Kajakowej w klubie sportowym Wisła Szczawnica, założonym w 1933 roku przez dr Artura Karola Wernera i Czesława Winiarskiego. Klub, obecnie pod nazwą KS Pieniny w Szczawnicy, wykształcił wielu wybitnych zawodników, którzy zdobywali medale na Mistrzostwach Świata, Europy i Polski oraz na olimpiachach.

• Stefan Kapłaniak – kajakarz, medalista Letnich Igrzysk Olimpijskich w Rzymie i mistrz świata w 1958 roku^[10]
• Mateusz Polaczyk – kajakarz górski, uczestnik Letnich Igrzysk XXX Olimpiady w Londynie w Wielkiej Brytanii w 2012 roku^[11][12].
• Grzegorz Polaczyk – kajakarz górski, uczestnik Letnich Igrzysk XXVIII Olimpiady w Atenach w Grecji w 2004 roku^[13].

W Szczawnicy znajduje się Stacja Narciarska Palenica z ok. 4 kilometrami tras narciarskich. Najdłuższa z nich – z Szafranówki (1800 m, tzw. Trasa Rodzinna) oraz najbardziej znana Palenica 1 z Palenicy (o długości 1000 m – jedna z ciekawszych tras zjazdowych w Polsce), są obsługiwane przez z 4-osobowy wyciąg krzesełkowy o przepustowości 2200 osób na godzinę, zarządzany przez Polskie Koleje Linowe.

Uzdrowisko : 200 lat tradycji leczniczej^[14][edytuj]

Usytuowanie Uzdrowiska w dolinie Grajcarka, prawobrzeżnego dopływu Dunajca pomiędzy łańcuchem Pienin i Beskidem Sądeckim tworzy znakomity mikroklimat sprzyjający poprawie zdrowia i kondycji górnych dróg oddechowych.

Na terenie Uzdrowiska znajdują się źródła dwunastu kwaśnych wód – szczaw, o walorach których pierwsze wzmianki pochodzą aż z XVI wieku. Po dziś dzień z ich leczniczych właściwości korzystają zarówno mieszkańcy jak i kuracjusze z niemalże całego świata.

Nieodłącznym elementem Uzdrowiska jest wspaniała Pijalnia Wód Mineralnych, gdzie do dyspozycji gości są szczawy wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe i bromkowe bogate w sole mineralne oraz liczne mikroelementy.

Na przybywających do pienińskiego kurortu czekają Sanatoria Uzdrowiskowe i Zakład Przyrodoleczniczy. Wykonywane są w nich 42 rodzaje zabiegów z zakresu hydroterapii, inhalacji (wyjątkowo skuteczne inhalacje celkowe), fizykoterapii, kinezyterapii oraz kuracji pitnej.

Uzdrowisko specjalizuje się w leczeniu chorób dróg oddechowych, w tym przewlekłych stanów zapalnych nosa i gardła, schorzeń aparatu głosowego; schorzeń alergicznych dróg oddechowych, astmy oskrzelowej; schorzeń układu ruchu tj. chorób zwyrodnieniowych stawów i kręgosłupa, a także chorób reumatycznych i reumatoidalnego zapalenia stawów.

Do leczenia gości kurortu wykorzystuje się własne surowce balneologiczne w postaci należących do Uzdrowiska wód mineralnych, jak również walory środowiskowe jakim jest leczniczy mikroklimat.

Wszystkie zabiegi wykonywane są z użyciem najwyższej jakości sprzętu i dostępnych technik. Lekarze oraz wykwalifikowany personel dbają o właściwy dobór oraz skuteczne wykorzystanie zaleconych zabiegów.

Wody mineralne[edytuj]

Szczawnica posiada obecnie 8 czynnych źródeł mineralnych. Są to szczawy alkaliczno – słone zawierające znaczne ilości chlorków, sodków, bromków, boru i jodu.

• Jan – źródło odkryte w 1869 r.
• Józef
• Józefina – pierwsze źródło szczawnickie znane już przed 1810 r. nazwane od imienia ówczesnej właścicielki zdrojów Józefiny Szalayowej
• Pitoniakówka
• Wanda – źródło znane od 1867 r. powstało na miejscu dwóch starych zdrojów: Anieli i Heleny
• Magdalena – źródło odkryte w 1839 r. przez gości szczawnickich, nazwane od imienia kuracjuszki Magdaleny Kownackiej
• Stefan – źródło znane od 1822 r. nazwa pochodzi od imienia Stefana Szalaya
• Szymon – źródło odkryte w 1840 r.

Szlaki turystyczne[edytuj]

• Szczawnica Dolna – Droga Pienińska – Czerwony Klasztor – szlak pieszo-rowerowy biegnący wzdłuż Dunajca
• Trzy Korony – Sokola Perć – Sokolica – Szczawnica Dolna – Szafranówka – Durbaszka – Wysokie Skałki
• Dzwonkówka – Bereśnik – Bacówka PTTK pod Bereśnikiem – Bryjarka – Szczawnica – Palenica – Szafranówka
• Szczawnica dworzec PKS – dolina Sopotnickiego Potoku – Czeremcha – Schronisko PTTK na Przehybie
• Szczawnica dworzec PKS – Łysiny – Schronisko PTTK na Przehybie – Jazowsko

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie^[15]:

• Biała Spiska
• Lesnica
• Oliveto Citra
• Perleberg
• Harkány
• Chmielnik

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Szczawnicy w 2014 roku^[1].

Zobacz też[edytuj]

 Zobacz też kategorię: Architektura w Szczawnicy.

• Cmentarz parafialny w Szczawnicy
• Stary cmentarz w Szczawnicy
• Skocznie narciarskie w Szczawnicy
• Ruś Szlachtowska
• RTON Przehyba
• TSR Góra Jarmuta
• Statek MS Szczawnica
• Dawne przejście graniczne Szczawnica-Lesnica
• Piaski

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Szczawnica w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola. Warszawa, 1890.

p • d • e Miasta województwa małopolskiego Miasta na prawach powiatu Kraków • Nowy Sącz • Tarnów Miasta powiatowe Bochnia • Brzesko • Chrzanów • Dąbrowa Tarnowska • Gorlice • Limanowa • Miechów • Myślenice • Nowy Targ • Olkusz • Oświęcim • Proszowice • Sucha Beskidzka • Wadowice • Wieliczka • Zakopane Miasta gminne Alwernia • Andrychów • Biecz • Bobowa • Brzeszcze • Bukowno • Chełmek • Ciężkowice • Czchów • Dobczyce • Grybów • Jordanów • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Krynica-Zdrój • Krzeszowice • Libiąż • Maków Podhalański • Mszana Dolna • Muszyna • Niepołomice • Nowe Brzesko • Nowy Wiśnicz • Piwniczna-Zdrój • Rabka-Zdrój • Ryglice • Skała • Skawina • Słomniki • Stary Sącz • Sułkowice • Szczawnica • Szczucin • Świątniki Górne • Trzebinia • Tuchów • Wojnicz • Wolbrom • Zakliczyn • Zator • Żabno

p • d • e Gmina miejsko-wiejska Szczawnica Miasto Szczawnica Wsie Jaworki • Szlachtowa Części wsi Biała Woda • Czarna Woda, Na Brzegu, Zapustek

p • d • e Powiat nowotarski Miasta Nowy Targ • Rabka-Zdrój • Szczawnica Gminy miejskie Nowy Targ Gminy miejsko-wiejskie Rabka-Zdrój • Szczawnica Gminy wiejskie Czarny Dunajec • Czorsztyn • Jabłonka • Krościenko nad Dunajcem • Lipnica Wielka • Łapsze Niżne • Nowy Targ • Ochotnica Dolna • Raba Wyżna • Spytkowice • Szaflary