Tworzenie stron internetowych

Szczawno-Zdrój
Centrum Szczawna-Zdroju
Herb Szczawna-Zdroju Flaga Szczawna-Zdroju
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	wałbrzyski
Gmina	gmina miejska
Aglomeracja	wałbrzyska
Prawa miejskie	1945
Burmistrz	Marek Fedoruk
Powierzchnia	14,74 km²
Wysokość	400–430 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	5 680[1] 385,3 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 74
Kod pocztowy	58-310
Tablice rejestracyjne	DBA
Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego Szczawno-Zdrój
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Szczawno-Zdrój
Położenie na mapie Polski Szczawno-Zdrój
50°47′58″N 16°15′18″E/50,799444 16,255000
TERC (TERYT)	0221031
SIMC	0984574
Urząd miejski ul. Kościuszki 17 58-310 Szczawno-Zdrój
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
BIP

Szczawno-Zdrój (niem. Bad Salzbrunn) – miasto uzdrowiskowe w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, położone w Górach Wałbrzyskich (Sudety Środkowe), leżące na Dolnym Śląsku.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 5926 mieszkańców^[2].

Położenie[edytuj]

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 14,74 km²^[3]. Miasto stanowi 2,89% powierzchni powiatu.

Miasto jest położone na wysokościach od 400 do 430 m n.p.m.^{[potrzebny przypis]}

Według danych z 2002 Szczawno-Zdrój ma obszar 14,87 km², w tym: użytki rolne (grunty orne i trwałe użytki zielone) 36%, nieużytki i obszary leśne 64%^[4].

Szczawno-Zdrój graniczy z dwoma miastami: Wałbrzych i Boguszów-Gorce oraz z gminą Stare Bogaczowice.

Toponimia[edytuj]

Ul/ Kościuszki 17 - Urząd miejski w Szczawnie-Zdroju

Do stycznia 1935 obowiązywała nazwa Ober Salzbrunn^[5]. Na fali przydawania uzdrowiskom ze względów promocyjnych predykatu Bad, 9 stycznia 1935 r. zmieniono tę nazwę na Bad Salzbrunn^[6]. W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Szczawno Zdrój, zastępując nazwę niemiecką^[7], choć przez krótki czas po wojnie funkcjonowały także nazwy Słońsk^[8] i Solice Zdrój^[9].

Nazwa miejscowości Szczawno-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest formą zatwierdzoną urzędowo. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. Szczawno Zdrój, jest formą potoczną. Do niedawna forma Szczawno Zdrój była jednak podawana jako poprawna przez słowniki języka polskiego (np. przez „Nowy słownik ortograficzny PWN”). Powstawał przez to rozdźwięk pomiędzy formą urzędową nazwy tego miasta a formą słownikową. Jednak te różnice przestały istnieć w 2004, kiedy Rada Języka Polskiego uchwaliła taki sposób zapisu wieloczłonowych nazw miejscowych^[10][11][12].

Ponadto w nazwach dwuczłonowych odmieniają się oba człony, dlatego należy odmieniać zarówno nazwę, jak i określenie Zdrój^[13][14]. Brak odmiany predykatu Zdrój jest często spotykanym błędem nawet wśród samorządowców i dziennikarzy^[6].

Zobacz hasło Szczawno-Zdrój w Wikisłowniku

Historia[edytuj]

Pierwsza wzmianka o wtedy jeszcze wsi książęcej została zawarta w 1221^[15], w „Księdze Henrykowskiej” (dokument Henryka I Brodatego). Od końca XIV wieku włączono ją do dóbr zamku Książ^[15]. Losy wsi zmieniały się wraz z dziejami zamku. W 1392, po śmierci ks. Agnieszki, żony Bolka II, Szczawno przeszło w ręce króla czeskiego Wacława. W 1410 wykupił je Janko z Chociemic z rąk braci Conrada i Albrechta Salzbornów. Od 1464 Szczawno wraz z Książem ponownie przechodzi w ręce króla czeskiego^{[potrzebny przypis]}.

Widok na na Szczawno-Zdój w XIX wieku. (rys. Ferdynand Kosk)

Uzdrowiskowy charakter Szczawna-Zdrój był znany od średniowiecza^[15]. Bogate jest w wody lecznicze, szczawy wodorowęglanowo-sodowo-wapniowo^[15]. Po raz pierwszy właściwości lecznicze wód zbadał i potwierdził nadworny lekarz Hochbergów – Caspar Schwenckfeldt w 1597^[16]. Skład chemiczny wód, medyczne ich zastosowanie oraz wyniki przeprowadzonych analiz, zostały opisane w wydanej we Wrocławiu w 1777 r. broszurze pt. Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących. Był to dokonany przez Dawida Vogla przekład opublikowanej w 1774 r. książeczki Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika^[17]. Szczawno zyskało popularność w I poł. XIX wieku, kiedy to dzięki Augustowi Zemplinowi rozbudowano uzdrowisko i w miejscowości powstał teatr i park zdrojowy^[18]. Hochbergowie byli właścicielami Szczawna do 1934^[15].

W 1946 miejscowość została włączona do nowo powstałego województwa wrocławskiego na terenie powojennej Polski. W okresie od 1945 do 1946 funkcjonowała nazwa Solice Zdrój, ostatecznie przyjęto jednak obecną formę.

Zabytki[edytuj]

Ul. Kościuszki 14 - dawny hotel zdrojowy Grand Hotel w którym gościł m.in. Winston Churchill, obecnie Dom Zdrojowy im. dr J. Górskiego. Z lewej wieża Anny (zegarowa), wzniesiona w 1818 r.

Ul. Ratuszowa 1-2 - dawny pensjonat „Posthof”

Zakład Przyrodoleczniczy

Brama parku zdrojowego

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[19]:

• historyczne założenie urbanistyczne, z XIII-XIX w./XX w.
• zespół zabudowań zdrojowych, z l. 1822-1894:
  • pawilon handlowy
  • teatr zdrojowy
  • klub kuracjusza
  • „Biała Sala”
  • pijalnia wód
  • hala spacerowa
  • muszla koncertowa
  • altana nad źródłem
• park „Szwedzki”, ul. Spacerowa-Nizinna, z pierwszej ćw. XX w.
• wieża widokowa na Wzgórzu Gedymina, z 1822 r.
• willa, ul. Kolejowa 8, z 1901 r.
• hotel zdrojowy „Grand Hotel”, obecnie Sanatorium Uzdrowiskowe nr 1 – „Dom Zdrojowy im. dr J. Górskiego”, z l. 1908-11: ogród, ogrodzenie metalowe, wybudowany przez Jana Henryka XV Hochberga, księcia von Pless jako „Grand Hotel”, duży wkład do aranżacji wystroju wnętrz obiektu wniosła była jego żona, Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless, zwana księżną Daisy; w kilka lat później został przemianowany na Dwór Śląski – Kurhotel Schlesische Hof (1935-1945); był inspiracją dla architektów sopockiego Grand Hotelu, m.in. gościł Winstona Churchilla, ul. Kolejowa 14
• pawilon usługowo-handlowy, drewniany, ul. Kościuszki 50, z 1935 r.
• dawny pensjonat „Preussischer Zepter” z drugiej poł. XIX w., obecnie dom mieszkalno-handlowy, ul. Kościuszki 14,
• dawny pensjonat „Dom Nauczycielek” z XIX w./XX w., obecnie szkoła sanatoryjna, ul. Ogrodowa 5,
• dawny pensjonat „Posthof”, z poł. XIX w, obecnie biura, ul. Ratuszowa 1-2.
• zakład kąpielowy „Łazienki Luizy”, ul. Sienkiewicza 1, z l. 1901-02, 1938 r.
• dawny pensjonat „Kynast”, obecnie sanatorium „Zuch”, ul. Sienkiewicza 10, z drugiej poł. XIX w.
• dom, ul. Sienkiewicza 44, z XVIII w.
• willa, obecnie sanatorium „Dąbrówka”, ul. Wojska Polskiego 5, z 1904 r.
• dawny pensjonat „Sans Souci”, ul. Wojska Polskiego 6, z 1891 r.
• stajnia straży pożarnej, murowano-szachulcowa, ul. Nizinna, z 1913 r.

inne obiekty:

• park zdrojowy im. H. Wieniawskiego
  • wieża zegarowa Anny, wzniesiona w stylu neogotyckim w 1818 r. na skarpie na terenie Parku Zdrojowego dla uczczenia księżnej Anny von Hochberg (1770–1830) z rodziny Anhalt-Köthen-Pless. Wieżę wybudowano pobliżu miejsca, gdzie odkopano prehistoryczne ujęcie studzienne sprzed około dwóch tysięcy lat. Poniżej wieży, na skale umieszczona jest tablica upamiętniająca ten fakt
• cmentarz żydowski
• kościół parafialny Wniebowzięcia NMP z l. 1936-1937
• kaplica parafialna M.B Częstochowskiej ul.Baczyńskiego 14, obszar parafii obejmuje Szczawno Zdrój z docelowym zadaniem budowy nowego kościoła na styku Wałbrzycha i Szczawna Zdroju przy cmentarzu komunalnym w Szczawnie Zdroju
• krzyż jubileuszowy usytuowany u zbiegu ulic Wojska Polskiego i Kolejowej.

Zespół zabudowań zdrojowych z lat 1822-1894

Hala spacerowa

Zespół zabudowań zdrojowych, (1822-1894)

Dom zdrojowy, dawny Grand Hotel

Pijalnia wód, (1894)

Teatr Zdrojowy, (1860)

Amfiteatr w Szczawnie-Zdroju

Edukacja i kultura[edytuj]

Zespół Szkół w Szczawnie Zdroju im. M. Skłodowskiej-Curie

• Zdrojowe Centrum Kultury „Młyn”
• Teatr Zdrojowy z 1860 z salą w stylu neorokoko, miejsce wielu koncertów, spektakli operowych i teatralnych.
• Przedszkole Miejskie
• Miejska Szkoła Podstawowa
• Gimnazjum Publiczne
• Zespół Szkół im. Marii Curie-Skłodowskiej
• Miejska Biblioteka Publiczna
• Towarzystwo Miłośników Szczawna-Zdroju

Zieleń miejska[edytuj]

Park Szwedzki

Zalesione zbocza otaczających wzniesień i dość głęboko wcięte dolinki stanowią o atrakcyjności terenów widokowych i wypoczynkowych. Około 60% powierzchni zajmują tereny zielone: lasy, pastwiska i łąki oraz sady.^{[potrzebny przypis]} W uzdrowisku znajdują się dwa parki utrzymane w stylu angielskim (Zdrojowy i Szwedzki – 26,5 ha) z bogatą roślinnością rodzimą i aklimatyzowaną (ok. 180 gatunków) wśród której wiele drzew i krzewów to pomniki przyrody (127). Na uwagę zasługują różaneczniki i azalie – z kwiatami w okresie wiosennym. Parki powstały na przełomie XVIII i XIX. Od 1996 prowadzona jest rewaloryzacja parku Zdrojowego. Celem rewaloryzacji jest odtworzenie charakteru parku z końca XIX, kiedy to miał największą popularność.^{[potrzebny przypis]}

Transport[edytuj]

 Osobny artykuł: Szczawno Zdrój (stacja kolejowa).

Łączna długość dróg na terenie miasta wynosi 23,22 km. Z tego 6 km to drogi wojewódzkie^{[potrzebny przypis]}, podlegające Dolnośląskiemu Zarządowi Dróg Wojewódzkich we Wrocławiu. Są to ulice: Solicka, Kolejowa, Ułanów Nadwiślańskich, Mickiewicza, Sienkiewicza, Chopina i Łączyńskiego. Pozostałe drogi mają charakter dróg lokalnych a utrzymaniem ich zajmuje się Urząd Miejski.

Po Szczawnie kursują autobusy komunikacji miejskiej z Wałbrzycha^[20][21].

Demografia[edytuj]

Wieża widokowa na Chełmcu

Dane z 30 czerwca 2004^[22]:

Piramida wieku mieszkańców Szczawna-Zdroju w 2014 roku^[1].

Szlaki turystyczne[edytuj]

Przez teren Szczawna Zdroju przebiegają następujące szlaki turystyczne^[23]:

1. – Europejski długodystansowy szlak pieszy E3
2. – Marciszów Górny – Krąglak – Gostków – Trójgarb – Bacówka Pod Trójgarbem – Lubomin – Chełmiec -Boguszów PKP – Dzikowiec Wielki – Unisław Śląski – Sokołowsko-Schronisko Andrzejówka – Rybnica Leśna – Wałbrzych Główny PKP (Chełmiec znajduje się na terenie gminy Szczawno-Zdrój)
3. – Bolków – Półwsie – Nagórnik – Łysica – Nowe Bogaczowice – Trójgarb – Bacówka Pod Trójgarbem – Lubomin – Szczawno Zdrój
4. – Strzegom PKS – Stawiska – Dobromierz – Pietrzyków – Chwaliszów – Zamek Cisy – Struga – Czerwone Wzgórze – Szczawno Zdrój – Wałbrzych Podzamcze – Siodełko Pod Starym Książem – Zamek Książ – Witosz – Jeziora Zielonego (Jeziorko Daisy) – Witoszów Górny – Świdnica Miasto PKP

Religia[edytuj]

Kaplica cmentarna w Szczawnie Zdroju

Na obszarze administracyjnym Szczawna-Zdroju funkcjonują cztery Rzymskokatolickie parafie, z czego aż trzy mają swoją siedzibę w Wałbrzychu, niektóre zaś ulice ze Szczawna-Zdroju należą do tychże parafii. I tak w granicach administracyjnych Szczawna Zdroju leżą parafie: św.Rodziny w Wałbrzychu wraz z ulicą Okrężną w Szczawnie-Zdroju; parafia św.Wojciecha w Wałbrzychu wraz z ulicą Szopena i Gałczyńskiego w Szczawnie-Zdroju; oraz parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Wałbrzychu wraz z ulicami: Baczyńskiego, Okólną i Popiełuszki w Szczawnie-Zdroju (na terenie Szczawna-Zdroju będzie wybudowany nowy Kościół tejże parafii). Rdzenną zaś parafią miejską w Szczawnie-Zdroju jest:

• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Szczawnie-Zdroju

Działa także:

• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy^[24]

Ludzie związani ze Szczawnem-Zdrojem[edytuj]

Tablica pamiątkowa z roku 1966 na budynku Zakładu Przyrodoleczniczego z listą osób, które korzystały z wód zdrojowych w Szczawnie-Zdroju

• Gerhart Hauptmann – laureat nagrody Nobla z 1912
• Ignacy Potocki

Najbardziej znani kuracjusze uzdrowiska:

• Jan Brzechwa
• Agostino Casaroli
• Hipolit Cegielski
• Winston Churchill
• Joseph Conrad
• Konstantyn I – król Grecji
• Wilhelm II Hohenzollern – cesarz Niemiec
• Jarosław Iwaszkiewicz
• Zygmunt Krasiński
• Mikołaj I – car Rosji
• Adam Stefan Sapieha – kardynał
• Iwan Turgieniew
• Henryk Wieniawski – który tu koncertował w l. 1855-1857, stąd od 1966 r. doroczne festiwale jego imienia
• Ludwik Zamenhof
• Narcyza Żmichowska

Zobacz też[edytuj]

• Pałac w Roztoce
• Nazwy miejscowości z członem Zdrój

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Janusz Czerwiński: Sudety. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 156-158. ISBN 83-7079-677-X.
• Marek Staffa (red.): Góry Wałbrzyskie, Podgórze Wałbrzyskie, Pogórze Bolkowskie, Słownik geografii turystycznej Sudetów. T. 10. Wrocław: 2005, s. 446-467.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Deptak w Szczawnie-Zdroju (ul. Kościuszki) – panorama sferyczna 360°
• Hala spacerowa w Szczawnie-Zdroju – panorama sferyczna 360°
• Szczawno-Zdrój – Widok od strony parku zdrojowego na pijalnię wód mineralnych, halę spacerową i teatr zdrojowy – panorama sferyczna 360°
• Szczawno-Zdrój – Przewodnik turystyczny
• Salzbrunn Neu, Nieder i Ober w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochacze. Warszawa, 1889.

p • d • e Miasta województwa dolnośląskiego Bardo • Bielawa • Bierutów • Bogatynia • Boguszów-Gorce • Bolesławiec • Bolków • Brzeg Dolny • Bystrzyca Kłodzka • Chocianów • Chojnów • Duszniki-Zdrój • Dzierżoniów • Głogów • Głuszyca • Góra • Gryfów Śląski • Jawor • Jaworzyna Śląska • Jedlina-Zdrój • Jelcz-Laskowice • Jelenia Góra • Kamienna Góra • Karpacz • Kąty Wrocławskie • Kłodzko • Kowary • Kudowa-Zdrój • Lądek-Zdrój • Legnica • Leśna • Lubań • Lubawka • Lubin • Lubomierz • Lwówek Śląski • Mieroszów • Międzybórz • Międzylesie • Milicz • Mirsk • Niemcza • Nowa Ruda • Nowogrodziec • Oborniki Śląskie • Oleśnica • Olszyna • Oława • Piechowice • Pieńsk • Pieszyce • Piława Górna • Polanica-Zdrój • Polkowice • Prochowice • Prusice • Przemków • Radków • Siechnice • Sobótka • Stronie Śląskie • Strzegom • Strzelin • Syców • Szczawno-Zdrój • Szczytna • Szklarska Poręba • Ścinawa • Środa Śląska • Świdnica • Świebodzice • Świeradów-Zdrój • Świerzawa • Trzebnica • Twardogóra • Wałbrzych • Wąsosz • Węgliniec • Wiązów • Wleń • Wojcieszów • Wołów • Wrocław • Zawidów • Ząbkowice Śląskie • Zgorzelec • Ziębice • Złotoryja • Złoty Stok • Żarów • Żmigród Portal:Województwo dolnośląskie • Wikiprojekt:Dolny Śląsk

p • d • e Powiat wałbrzyski Miasta Boguszów-Gorce • Głuszyca • Jedlina-Zdrój • Mieroszów • Szczawno-Zdrój Gminy miejskie Boguszów-Gorce • Jedlina-Zdrój • Szczawno-Zdrój Gminy miejsko-wiejskie Głuszyca • Mieroszów Gminy wiejskie Czarny Bór • Stare Bogaczowice • Walim